Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin daha erişilebilir olması için konusuna göre başlıklara bölünmesi gerekmektedir. |
Bu maddenin gelişebilmesi için konusunda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Aralık 2011) |
Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türkleri, Çin kaynaklarında “Ge-kun”, “Kie-kun”, “K’i-ku”, “Hegu” adıyla geçmektedir.
Köktürk yazılı metinlerinde “Kırkız”, Tibetçe kaynaklarda “Gir-kis” şeklinde geçen Kırgız adının, bazı araştırıcılara göre, “kır” ile “gez” kelimelerinin birleşmesinden oluştuğu ve “kır gezen” anlamına geldiği; bazılarına göre ise “kırk” ve “yüz” sayılarının birleşmiş şekli olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca Kırgız adının, “kır Oğuz” yani kır Oğuzları kelimesinden çıktığı da belirtilir. Ayrıca "kırk- uz (soy)" kelimesinden çıkmış olabileceğide rus ve kırgız tarih profesörleri tarafından söylenmektedir. Kırgızlar, efsanelere göre “kırk kız”dan meydana gelmişlerdir.
Kırgızlar, Orta Asya'daki en eski milletlerden biridir. Yazılı bir dile sahip olmadıklarından dolayı köklerine ilişkin çalışmalar, bölgedeki diğer gruplar tarafından Kırgızlara yapılan atıflara dayanmaktadır. Kırgızlar ile ilgili ilk yazılı belgelere, MÖ 3. yüzyıla ait Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. Bu dönemde Hun yöneticisi mao-tun(mete han) tarafından Kırgız toprakları zapt edilmiş ve Kırgızlar uzun asırlar boyunca birçok göçebe imparatorlukta aktif bir şekilde savaşmışlardır.
MÖ 2. ve 1. yüzyıllarda Tanrı Dağları'nın doğusuyla Tannu-ola arasındaki bölgede Kien-Kun adında müstakil bir devlet kurmuşlardır. Daha sonra Aral Gölü ve Hazar Denizi'nin kuzeyindeki bozkırlar ile Tanrı Dağlarına kadar yayılmışlar. MS 560’ta Köktürklere tâbi olmuşlardır. Bu dönem Kırgızların önderine ajo (veya aça, aço) (elteber) denilmekteydi. 581 yılı I. Kök Türk Kağanlığı'nın yıkılmasıyla 629 yılına kadar Çinlilere uzak kaldığından Kırgızlar serbest beylikler halinde yaşadı. Tarihte Kırgızların bu dönemine dair üç yönetici adı geçer. Gyesi bey, Güybaşı bey ve Ali bey. (711 yılına kadar 2. Göktürk devletine karşı düşman olmuşlalardır. 703 yılında 2. Göktürk kağanı Kapkan kağan asker toplayıp kırgızlarla savaşmış ancak başarılı olamamıştır. Bunun üzerine, Bilge kağan için yazılan taş sütun üzerine, Kırgızların kağanı Barsbekin adını yazıp; " Biz o zaman Barsbekin kağan olduğunu kabul edip, kız kardeşimi Barsbekle evlendirdim" diye yazmaktadır. Ancak Barsbek hala 2. Göktürk devletine düşmandı. Bu yüzden, türgişlere ve Çinlilere Elçi gönderip birlik kurmayı teklif etti. (Bu teklif kabul edilse de savaş zamanında yardım gelmedi). Bu durum üzerine 2. Göktürk devleti saldırıp [(711)] yılında Barsbekide bu savaşta öldürerek kırgızları egemenliği altına aldı. Fakat [(744)]. yılı Uygurlar 2. Göktürk devletini yıkınca, tekrar Bağımsız olan kırgızlar, uygurların egemenliğine girmemek için, Karluk ve Çiklerle birlik kurdu. Ancak bunu öğrenen Uygurlar Çikleri [(751)] yılında, Kırgızları ise 758 yılında yenerek egemenliği altına aldı. 758’de Uygurların hâkimiyetine girmişlerdir. [(795)] yılı Uygur hakimiyetine karşı ayaklanan kırgızlar 20 yıl ayaklanmayı sürdürdüler. İç savaş nedeniyle gücünü kaybeden Uygurlar [(840)] yılında Uygurları yıkmışlardır. 840'ta Uygurları mağlup eden Kırgızlar, Ötüken’e yerleşerek bir devlet kurmuşlardır. Moğol imparatorluğu döneminde Çağatay ulusuna dâhil olan Kırgızlar, Asya’da Moğol üstünlüğü sona erdikten sonra, 1700 senesinde kurulan Hokand Devletinin hâkimiyetine girmişlerdir. 1867 yılında Kırgızistan’ın bir kısmı Türkistan Vilayetine bağlanmıştır. 1876 yılında Hokand tamamen Rusya’nın hâkimiyetine girmiştir. 20. yüzyılın başında Buhara, Rusların hâkimiyetine girince Kırgızlar da Çarlık Rusya'sının etkisi altına girmişlerdir.
1862'de Bişkek'te kurulan Rus Garnizonu 14 yılda tüm Kırgızistan’ı işgal altına almıştır. 1916 yılında zorunlu askerlik uygulaması Kırgızların Ruslara karşı şiddet olaylarının patlamasına yol açmış ancak Ruslar bu ayaklanmayı şiddet yoluyla bastırmışlardır. Devrimden ve kanlı bir iç savaştan sonra 1919 – 1920 yıllarında Kırgızistan’da Sovyet gücü kurulmuştur. Ruslar tarafından işgal edilen yerler, “Türkistan Bölgesi” adı altında Orenburg’a bağlı bir askerî valilik haline getirilmiştir. Orenburg’dan sonra 1867’de Taşkent merkez olmak üzere Türkistan genel valiliği oluşturulmuştur.
Kırgızlar, 1873 – 1875 yıllarında Rus idaresine karşı ayaklanmışlar; 1885 'ndan sonra vuku bulan 1898 Andican isyanı yenilgiyle sonuçlanmıştır. Kırgızların en kanlı isyanı 1916’da cereyan etmiş, bu isyandan sonra binlerce aile Çin’e göçmüş ve yüzlerce insan kurşuna dizilmiştir.
1 Mayıs 1918’de bütün Türkistan, Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adı altında birleştirilmiş; 1926 yılında Kırgızistan, Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır. Daha sonra 1936’da Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır.
Sovyet döneminden sonra Gorbaçov’in 1986’da başa geçmesiyle başlayan açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroyka) hareketi sonucunda Kırgızistan Cumhuriyeti 31 Ağustos 1991 günü bağımsızlığını ilân etmiştir.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin daha erisilebilir olmasi icin konusuna gore basliklara bolunmesi gerekmektedir Lutfen Bicem el kitabina uygun bir sekilde bolum baslik ve alt basliklari ekleyerek maddeyi duzenleyin Bu maddenin gelisebilmesi icin Turk tarihi konusunda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Aralik 2011 Turk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kirgiz Turkleri Cin kaynaklarinda Ge kun Kie kun K i ku Hegu adiyla gecmektedir Orta Asya tarihi haritasi Kokturk yazili metinlerinde Kirkiz Tibetce kaynaklarda Gir kis seklinde gecen Kirgiz adinin bazi arastiricilara gore kir ile gez kelimelerinin birlesmesinden olustugu ve kir gezen anlamina geldigi bazilarina gore ise kirk ve yuz sayilarinin birlesmis sekli oldugu ifade edilmektedir Ayrica Kirgiz adinin kir Oguz yani kir Oguzlari kelimesinden ciktigi da belirtilir Ayrica kirk uz soy kelimesinden cikmis olabilecegide rus ve kirgiz tarih profesorleri tarafindan soylenmektedir Kirgizlar efsanelere gore kirk kiz dan meydana gelmislerdir Kirgizlar Orta Asya daki en eski milletlerden biridir Yazili bir dile sahip olmadiklarindan dolayi koklerine iliskin calismalar bolgedeki diger gruplar tarafindan Kirgizlara yapilan atiflara dayanmaktadir Kirgizlar ile ilgili ilk yazili belgelere MO 3 yuzyila ait Cin kaynaklarinda rastlanmaktadir Bu donemde Hun yoneticisi mao tun mete han tarafindan Kirgiz topraklari zapt edilmis ve Kirgizlar uzun asirlar boyunca bircok gocebe imparatorlukta aktif bir sekilde savasmislardir MO 2 ve 1 yuzyillarda Tanri Daglari nin dogusuyla Tannu ola arasindaki bolgede Kien Kun adinda mustakil bir devlet kurmuslardir Daha sonra Aral Golu ve Hazar Denizi nin kuzeyindeki bozkirlar ile Tanri Daglarina kadar yayilmislar MS 560 ta Kokturklere tabi olmuslardir Bu donem Kirgizlarin onderine ajo veya aca aco elteber denilmekteydi 581 yili I Kok Turk Kaganligi nin yikilmasiyla 629 yilina kadar Cinlilere uzak kaldigindan Kirgizlar serbest beylikler halinde yasadi Tarihte Kirgizlarin bu donemine dair uc yonetici adi gecer Gyesi bey Guybasi bey ve Ali bey 711 yilina kadar 2 Gokturk devletine karsi dusman olmuslalardir 703 yilinda 2 Gokturk kagani Kapkan kagan asker toplayip kirgizlarla savasmis ancak basarili olamamistir Bunun uzerine Bilge kagan icin yazilan tas sutun uzerine Kirgizlarin kagani Barsbekin adini yazip Biz o zaman Barsbekin kagan oldugunu kabul edip kiz kardesimi Barsbekle evlendirdim diye yazmaktadir Ancak Barsbek hala 2 Gokturk devletine dusmandi Bu yuzden turgislere ve Cinlilere Elci gonderip birlik kurmayi teklif etti Bu teklif kabul edilse de savas zamaninda yardim gelmedi Bu durum uzerine 2 Gokturk devleti saldirip 711 yilinda Barsbekide bu savasta oldurerek kirgizlari egemenligi altina aldi Fakat 744 yili Uygurlar 2 Gokturk devletini yikinca tekrar Bagimsiz olan kirgizlar uygurlarin egemenligine girmemek icin Karluk ve Ciklerle birlik kurdu Ancak bunu ogrenen Uygurlar Cikleri 751 yilinda Kirgizlari ise 758 yilinda yenerek egemenligi altina aldi 758 de Uygurlarin hakimiyetine girmislerdir 795 yili Uygur hakimiyetine karsi ayaklanan kirgizlar 20 yil ayaklanmayi surdurduler Ic savas nedeniyle gucunu kaybeden Uygurlar 840 yilinda Uygurlari yikmislardir 840 ta Uygurlari maglup eden Kirgizlar Otuken e yerleserek bir devlet kurmuslardir Mogol imparatorlugu doneminde Cagatay ulusuna dahil olan Kirgizlar Asya da Mogol ustunlugu sona erdikten sonra 1700 senesinde kurulan Hokand Devletinin hakimiyetine girmislerdir 1867 yilinda Kirgizistan in bir kismi Turkistan Vilayetine baglanmistir 1876 yilinda Hokand tamamen Rusya nin hakimiyetine girmistir 20 yuzyilin basinda Buhara Ruslarin hakimiyetine girince Kirgizlar da Carlik Rusya sinin etkisi altina girmislerdir 1862 de Biskek te kurulan Rus Garnizonu 14 yilda tum Kirgizistan i isgal altina almistir 1916 yilinda zorunlu askerlik uygulamasi Kirgizlarin Ruslara karsi siddet olaylarinin patlamasina yol acmis ancak Ruslar bu ayaklanmayi siddet yoluyla bastirmislardir Devrimden ve kanli bir ic savastan sonra 1919 1920 yillarinda Kirgizistan da Sovyet gucu kurulmustur Ruslar tarafindan isgal edilen yerler Turkistan Bolgesi adi altinda Orenburg a bagli bir askeri valilik haline getirilmistir Orenburg dan sonra 1867 de Taskent merkez olmak uzere Turkistan genel valiligi olusturulmustur Kirgizlar 1873 1875 yillarinda Rus idaresine karsi ayaklanmislar 1885 ndan sonra vuku bulan 1898 Andican isyani yenilgiyle sonuclanmistir Kirgizlarin en kanli isyani 1916 da cereyan etmis bu isyandan sonra binlerce aile Cin e gocmus ve yuzlerce insan kursuna dizilmistir 1 Mayis 1918 de butun Turkistan Turkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adi altinda birlestirilmis 1926 yilinda Kirgizistan Kirgiz Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adini almistir Daha sonra 1936 da Kirgiz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adini almistir Sovyet doneminden sonra Gorbacov in 1986 da basa gecmesiyle baslayan aciklik glasnost ve yeniden yapilanma perestroyka hareketi sonucunda Kirgizistan Cumhuriyeti 31 Agustos 1991 gunu bagimsizligini ilan etmistir Kaynakca Sibirya Turkcesinde aca acay baba aga manasina gelir Barsbek Kagan kitabi Kenes Yusupov Biskek 2003 basimi s 7 Barsbek Kagan kitabi Kenes Yusupov Biskek 2003 basimi s 12