Kırk Vezir Hikâyeleri

Kırk Vezir Hikâyeler, Doğu-İslam dünyasının ortak hikâyecilik geleneğinin parçası olan ve çerçeve anlatıya dayalı olan hikâye serisidir. Kökeni belli olmayan Kırk Vezir Hikâyeleri'nin çatısını Sindbadname'nin oluşturduğu belirtilmiştir. Hint, Arap, İran kaynaklarında örneklerine rastlanmaktadır. Türk edebiyatında ise Arapça aslı kayıp olan Hikâyet-i Erba'în-i Subh u Mesâ adlı bir eserden tarafından çevrildiği ve bu şekilde çoğaltılan nüshaların yalnız II. Murat'a sunulduğu bilinmektedir.

Konu

Acem memleketlerinin birinde Şah-ı Cafıkeyn adında bir padişah yaşamaktadır ve bir oğlu dünyaya gelir. Karısının aniden ölümüyle padişah şehzadeyi yakınında tutar ve eğitimiyle ilgilenir. Padişah, başka bir sultanın genç kızıyla evlenir. Şehzade, eğitimini sürdürdüğü günlerin birinde gördüğü bir rüyayı hocasına anlatır. Hocası, şehzadenin kırk gün boyunca konuşmamasını ister ve ortadan kaybolur. Padişah konuşmayan oğlunun bir sıkıntısı olduğunu düşünür ve şehzadeyi lalasıyla birlikte hanımının yanına gönderir. Padişahın hanımı, laladan olanları öğrenir ve tüm sarayı boşaltarak şehzadeye olan aşkını itiraf ederek kendisiyle evlenmesi durumunda padişahı zehirleyerek birlikte olabileceğini anlatır. Şehzadeyi öpmek üzereyken şehzade dayanamayıp kadına tokat atar. Ağzı kanayan kadın, kanı tüm suratına yayar ve saçlarını dağıtır. O sırada oğlunun durumunu merak eden padişah içeri girer ve hanımı, şehzadenin kendisine sarkıntılık yaptığını hatta tüm planı şehzade yapmış gibi padişaha anlatır. Padişah oğluna olanları sorduğunda kırk gün konuşmama uyarısını hatırlayan şehzade konuşmaz. Padişah oğlunu zindana attırır.

Ertesi gün padişah, oğlunun öldürülmesi için cellada emrederken birinci vezir ortaya çıkarak padişahı kararından vazgeçirmeye çalışır ve anlattığı hikâye ile onu ikna eder. Akşam, padişahın hanımı şehzadenin durumunu sorduğunda padişah, olanları anlatır. Kadın, erkek evlatların kötü olacağına dair hikâyeler anlatarak padişahı, şehzadeyi öldürme konusunda ikna eder. Böyle kırk gün boyunca vezirlerden biri padişaha anlattığı hikâyelerle şehzadenin öldürülmesini engeller. Eve döndüğünde karısının anlattığı hikâyelerle oğlunu öldürmeye ikna edilir. Kırkıncı gün şehzade öldürüleceği gün şehzadenin hocası ortaya çıkar. Hoca, şehzadenin neden konuşmadığını padişaha anlatır ve şehzadeye artık konuşabileceğini söyler. Şehzade gördüğü rüyadan başlayarak olanların hepsini anlatır. Anlatılanlara saraydaki iki hizmetçi de şahitlik edince padişah, karısını cezalandırır. Şölen düzenler ve oğlunu ölümden kurtaran vezirleri ödüllendirir.

Hikâyeler

Eserlerde geçen ve kırk gün boyunca vezirler ve padişahın karısı tarafından anlatılan hikâyelerin adı ve anlatıcılar şöyledir: Vezirlerin anlattığı zaman dilimi sabahken padişah hanımınınki akşamdır. Vezirler hikâyelerini anlatırken padişah ve saraydakiler dinlerken padişahın hanımı sadece padişaha anlatmaktadır.

Uppsala metnine göre Kırk Vezir Hikâyeleri'nde anlatılan hikâyeler

Gün	Anlatıcı	Hikâye adı	Anlatıcı	Hikâye adı
1	1. Vezir	Şeyh Şahabeddin	Padişahın Hanımı	Padişah ve Oğulları
2	2. Vezir	Hindistanlı Hoca ve Güzel Karısı	Padişahın Hanımı	Padişah ve Uleması
3	3. Vezir	Padişah ve Oğulları	Padişahın Hanımı	Güçlü Şah ile Zayıf Şahın Mücadelesi
4	4. Vezir	Bal'am Ba'ur (Uc bin Unuk)	Padişahın Hanımı	Şahın Hz. Hızır'ı Görmek İstemesi
5	5. Vezir	Vezir ile Hz. Hızır	Padişahın Hanımı	Yılanın Dostluğu / Fukka-ı ile Mağribi
6	6. Vezir	Terzi ile Hanımı	Padişahın Hanımı	Hatunun Rüyası / Padişah ile Oğlu
7	7. Vezir	Padişah ile İki Veziri	Padişahın Hanımı	Serçe kuşu ile Hz. Süleyman
8	8. Vezir	Yüzüğü Suya Batmayan Vezir	Padişahın Hanımı	Eli Kesilen Adam / Kadı ile Şehzade
9	9. Vezir	Halife-i Raşid ve Cariye	Padişahın Hanımı	Şahın Oğullarına Vasiyeti
10	10. Vezir	Nuşi Revan ve Hilebaz Kadın	Padişahın Hanımı	Padişahın Seyisi ve Vezirin Kızı
11	11. Vezir	Geyik ile Sıçan / Bağdad Hocası ve Oğulları	Padişahın Hanımı	Bezirgân ve Oğulları
12	12. Vezir	Vezirinin Çocuğuna Âşık Olan Padişah	Padişahın Hanımı	Barsis-i Zahid
13	13. Vezir	Abdalın Şaha Yalan Söylemesi / Has Ayas ile Derviş	Padişahın Hanımı	Kırk Başlı Ejderha ve Şah / Çulha Kadının Hilesi
14	14. Vezir	Çocuğu Olmayan Şah	Padişahın Hanımı	Padişah Helalzade ve Haramzade Çocukları
15	15. Vezir	Terzi ile Kadın	Padişahın Hanımı	Bengiler
16	16. Vezir	Türk ile Karısı	Padişahın Hanımı	Yetim Çocuklar
17	17. Vezir	Ehl-i İrfan Derviş ile Şahın Sohbeti	Padişahın Hanımı	İki Rakip Kadı
18	18. Vezir	Zengin Kadın ile Genç Delikanlı	Padişahın Hanımı	Bağdatlı Oğlanlar
19	19. Vezir	Habil ile Kabil	Padişahın Hanımı	Hz. Nuh Peygamber
20	20. Vezir	Hz. Havva	Padişahın Hanımı	Bezirgân Delikanlı
21	21. Vezir	Kayser-i Rum ve Hasan Basri	Padişahın Hanımı	Pir ile Oğlu
22	22. Vezir	Öğüt Veren Derviş	Padişahın Hanımı	Türk Çocukları
23	23. Vezir	Hz. Davut ve Urya Beg	Padişahın Hanımı	Sultan Alaaddin ile Bir Çocuk
24	24. Vezir	Halid bib Velid ile Rahib	Padişahın Hanımı	Doğan Kuşu
25	25. Vezir	Zahid ile Ayyar Kadın	Padişahın Hanımı	Konstantiniyye Tekfuru
26	26. Vezir	Türk ile Karısı	Padişahın Hanımı	Çırtı Bogacuk
27	27. Vezir	Tüccar, Cariye ve Maymun	Padişahın Hanımı	Şahın Kıskanılan Nedimi
28	28. Vezir	Bezirgân ve Oğlu	Padişahın Hanımı	Hoca ve Kandilleri Parçalayan Oğlu
29	29. Vezir	Şeyh ile Abdal	Padişahın Hanımı	Padişah ve Nedimi
30	30. Vezir	Şemsun Peygamber ve Karısı	Padişahın Hanımı	Padişahın Hasta Oğlu
31	31. Vezir	Delle-i Muhtale	Padişahın Hanımı	Avcı Doğan Kuşu
32	32. Vezir	Bağban ile Uğrı	Padişahın Hanımı	Her şeye İtiraz Eden Çocuk
33	33. Vezir	Ahmet Yesevi	Padişahın Hanımı	Çeng-i Dilaram
34	34. Vezir	Dokuz Türlü Kadın	Padişahın Hanımı	Pire ile Köse
35	35. Vezir	Koyun ile Kuzu	Padişahın Hanımı	Sır Saklayamayan Çocuk
36	36. Vezir	Âmâ	Padişahın Hanımı	Fuzayl ibn Ayyaz
37	37. Vezir	Kızı Görmeden Âşık Olan Yiğit	Padişahın Hanımı	Aynı Cariyeyi Seven Vezir ve Oğlu
38	38. Vezir	Derviş ve Haramiler	Padişahın Hanımı	Kaz Suretine Giren Vezir
39	39. Vezir	Köpekle Aynı Kaptan Yemek Yiyen Kadın	Padişahın Hanımı	İftiraya Uğrayan Vezir
40	40. Vezir	Eşinden Şikâyetçi Olan Mısır Sultanı	Padişahın Hanımı	Mısır Sultanına Kurulan Tuzak

Kaynakça

1. ^ "KlRK VEZİR" (PDF). 11 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017. 
2. ^ ^{a b} Zal, Ünal. "KIRK VEZİR HİKÂYELERİ'NİN KARŞILAŞTIRILMASI" (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017.