Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kıta sahanlığı, jeolojik olarak ülkeyi oluşturan kara parçasının deniz altındaki uzantısıdır ve kıtanın bitip okyanusun başladığı kadardır. Kıta sahanlığı, kara platformu olarak da bilinir, bir kıtayı ya da kara parçasını çevreleyen görece sığ ve eğimli deniz tabanına verilen addır.
Sahanlıklar, pasif kıta kenarlarında geniş ve nispeten düz, aktif kıta kenarlarında ise dar ve düzensizdir. Kıta sahanlıklarının sığ derinliklerde yer almaları nedeni ile, deniz suyu seviyesinin değişiminden yakından etkilenirler. Pleistosen (1,8 milyon – 10.000 yıl arası) zamanındaki buzul devrinde, bugün 100 metreye kadar olan sahanlık kesimlerinin su üstünde yer alması ve şekillenmesi buna örnektir. Bazı kıyılarda kıta sahanlığının 200 m hatta 400 m ve daha fazla derinliğe kadar açılmış olduğu görülmektedir. Bunun gibi durumların tektonik depresyonlarla alakalı olabileceği düşünülmektedir. Kuzey enlemlerinde sahanlıklar buzul aşınmasına maruz kalırken, daha sıcak güney enlemleri, akarsu vadilerinin etkisi altında kalmışlardır.
Kıta sahanlıklarının eni bölgelere göre oldukça değişmekle birlikte jeolojik açıdan ortalama 75 km olarak kabul edilir. Çoğu yerde kıta sahanlığı, kara kütlesinin deniz sınırından sonraki uzantısı biçimindedir. Derinlikleri bölgelere göre değişmekle birlikte, 150 metreden fazla olmayan derinliklere sahiptirler.
Coğrafi dağılım
Kıta sahanlıklarının genişliği önemli ölçüde değişkenlik gösterir. Özellikle de ilerlemekte olan bir okyanus kabuğunun uç köşesinin Şili kıyıları ya da Sumatra'nın batı kıyısı gibi kıtasal kabukların altına dalması gibi durumlarda bir alanın herhangi bir sahanlığa sahip olmaması sıklıkla görülen bir durumdur. En büyük kıta sahanlığı olan Arktik Okyanusu'ndaki , 1.500 kilometre (yaklaşık 930 mil) genişliğe kadar uzanmaktadır. Güney Çin Denizi, Borneo, Sumatra ve Cava'yı Asya anakarasına bağlayan bir başka geniş kıta sahanlığı olan üzerinde uzanır. Kıta sahanlıklarını kaplayan diğer bilindik su kütleleri Kuzey Denizi ve Basra Körfezi'dir. Kıta sahanlıklarının ortalama genişliği yaklaşık 80 km'dir (50 mi). Sahanlıkların derinliği değişken olmakla beraber genellikle 100 m'den (330 ft) daha sığ sularla sınırlıdırlar. Eğimleriyse genellikle 0,5° civarında olup oldukça düşüktür.
Tortul
Kıta sahanlığındaki tortulların büyük kısmı (%60-70'i) son buzul çağında, deniz seviyesi 100-120 metre düşükken, akarsular tarafından depolanmış kalıntı çökellerden oluşmaktadır.
Hukuk
Hukuki olarak ilk kez, ABD Başkanı Harry S. Truman'ın (1945'te) beyanıyla formüle edilen kıta sahanlığı, 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ile köklü bir değişim geçirmiştir. Kıta sahanlığı kıyılara bitişik deniz bölgelerinin deniz tabanı ve altı olarak tanımlanmıştır. Başka bir deyişle, bir kıyı devletinin kıta sahanlığı, karasal alanın doğal uzantısı olan deniz tabanı ve altını kapsar ve dış sınırları kıta kenarının dış kenarı tarafından belirlenir ya da bu dış kenar daha kısa bir mesafede ise, esas hatlardan itibaren 200 deniz miline kadar uzanır. Bu durumda sınırı, kıyı devletinin sular, deniz tabanı ve altındaki tüm ekonomik kaynakları kullanma hakkına sahip olduğu münhasır ekonomik bölgenin maksimum uzantısının sınırı ile çakışır. Münhasır ekonomik bölge gibi bu sınır, iki devletin kıyılarının bitişik veya karşı karşıya olduğu durumlarda 200 deniz milinden daha kısa olabilir: bu durumda, her kıyı devletinin yargı yetkisi altındaki bölgeleri tanımlamak için bir deniz sınırlandırması gereklidir.
Kıta kenarı 200 milin ötesine uzandığında, devletler, belirli jeolojik kriterlere bağlı olarak, esas hatlardan itibaren ya 350 deniz miline ya da 2.500 metre izobatından 100 miline kadar yargı yetkilerini kullanma iddiasında bulunabilirler. Buna karşılık, kıyı devleti, 200 mil sınırının ötesindeki mineral kaynaklarının işletilmesinden elde edilen gelirlerin paylaşım sistemine katkıda bulunmak zorundadır. Bu sistem, Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi tarafından yönetilir.
Ekonomik önemi
Biyolojik çeşitliliğin fazla olması, yani genel bir tabirle ekonomik değeri yüksek türlerin bu bölgelerde yaşam sürdürmeleri, kıta sahanlığında münhasır ekonomik bölgesini ilan etmiş olan ülkelerin ekonomisine avlanma ve yetiştirme faaliyetleri sonucunda gelecek katkının büyüklüğü su götürmez bir gerçektir. Kıta sahanlığının bir diğer ticari boyutu ise deniz ve okyanus dibinin (bentik bölge) altında yatan fosil yakıtların varlığı veyahut olabilme ihtimalidir.
Ayrıca bakınız
Kıta sahanlığı davaları
Konuyla ilgili yayınlar
- Özey, Ramazan (2002). Kıta sahanlığı ve Türkiye. İstanbul: aktif yayınevi. ss. 262-263. ISBN .
Kaynakça
- ^ Pinet, Paul R. (2003). Invitation to Oceanography 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Boston: Jones & Bartlett Learning. ISBN 978-0-7637-2136-7. Retrieved 13 January 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2014.
- ^ Pazarcı, Hüseyin, “Kıta Sahanlığı Kavramı ve Ege Kıta Sahanlığı Sorunu”, Prof. Aziz Köklü’ye Armağan, Ankara, 1984, s. 397 – 398
- ^ Sakallıoğlu E ,Kıta Sahanlığı Jeolojisi – Ekonomisi- Politikası. Ankara: M.T.A
 | Coğrafî terim ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kita sahanligi jeolojik olarak ulkeyi olusturan kara parcasinin deniz altindaki uzantisidir ve kitanin bitip okyanusun basladigi kadardir Kita sahanligi kara platformu olarak da bilinir bir kitayi ya da kara parcasini cevreleyen gorece sig ve egimli deniz tabanina verilen addir Sahanliklar pasif kita kenarlarinda genis ve nispeten duz aktif kita kenarlarinda ise dar ve duzensizdir Kita sahanliklarinin sig derinliklerde yer almalari nedeni ile deniz suyu seviyesinin degisiminden yakindan etkilenirler Pleistosen 1 8 milyon 10 000 yil arasi zamanindaki buzul devrinde bugun 100 metreye kadar olan sahanlik kesimlerinin su ustunde yer almasi ve sekillenmesi buna ornektir Bazi kiyilarda kita sahanliginin 200 m hatta 400 m ve daha fazla derinlige kadar acilmis oldugu gorulmektedir Bunun gibi durumlarin tektonik depresyonlarla alakali olabilecegi dusunulmektedir Kuzey enlemlerinde sahanliklar buzul asinmasina maruz kalirken daha sicak guney enlemleri akarsu vadilerinin etkisi altinda kalmislardir Kita sahanliklarinin eni bolgelere gore oldukca degismekle birlikte jeolojik acidan ortalama 75 km olarak kabul edilir Cogu yerde kita sahanligi kara kutlesinin deniz sinirindan sonraki uzantisi bicimindedir Derinlikleri bolgelere gore degismekle birlikte 150 metreden fazla olmayan derinliklere sahiptirler Cografi dagilimKita Sahanligi Acik maviyle gosterilmis kuresel kita sahanliklari Kita sahanliklarinin genisligi onemli olcude degiskenlik gosterir Ozellikle de ilerlemekte olan bir okyanus kabugunun uc kosesinin Sili kiyilari ya da Sumatra nin bati kiyisi gibi kitasal kabuklarin altina dalmasi gibi durumlarda bir alanin herhangi bir sahanliga sahip olmamasi siklikla gorulen bir durumdur En buyuk kita sahanligi olan Arktik Okyanusu ndaki 1 500 kilometre yaklasik 930 mil genislige kadar uzanmaktadir Guney Cin Denizi Borneo Sumatra ve Cava yi Asya anakarasina baglayan bir baska genis kita sahanligi olan uzerinde uzanir Kita sahanliklarini kaplayan diger bilindik su kutleleri Kuzey Denizi ve Basra Korfezi dir Kita sahanliklarinin ortalama genisligi yaklasik 80 km dir 50 mi Sahanliklarin derinligi degisken olmakla beraber genellikle 100 m den 330 ft daha sig sularla sinirlidirlar Egimleriyse genellikle 0 5 civarinda olup oldukca dusuktur Tortul Kita sahanligindaki tortullarin buyuk kismi 60 70 i son buzul caginda deniz seviyesi 100 120 metre dusukken akarsular tarafindan depolanmis kalinti cokellerden olusmaktadir HukukHukuki olarak ilk kez ABD Baskani Harry S Truman in 1945 te beyaniyla formule edilen kita sahanligi 1982 Birlesmis Milletler Deniz Hukuku Sozlesmesi ile koklu bir degisim gecirmistir Kita sahanligi kiyilara bitisik deniz bolgelerinin deniz tabani ve alti olarak tanimlanmistir Baska bir deyisle bir kiyi devletinin kita sahanligi karasal alanin dogal uzantisi olan deniz tabani ve altini kapsar ve dis sinirlari kita kenarinin dis kenari tarafindan belirlenir ya da bu dis kenar daha kisa bir mesafede ise esas hatlardan itibaren 200 deniz miline kadar uzanir Bu durumda siniri kiyi devletinin sular deniz tabani ve altindaki tum ekonomik kaynaklari kullanma hakkina sahip oldugu munhasir ekonomik bolgenin maksimum uzantisinin siniri ile cakisir Munhasir ekonomik bolge gibi bu sinir iki devletin kiyilarinin bitisik veya karsi karsiya oldugu durumlarda 200 deniz milinden daha kisa olabilir bu durumda her kiyi devletinin yargi yetkisi altindaki bolgeleri tanimlamak icin bir deniz sinirlandirmasi gereklidir Kita kenari 200 milin otesine uzandiginda devletler belirli jeolojik kriterlere bagli olarak esas hatlardan itibaren ya 350 deniz miline ya da 2 500 metre izobatindan 100 miline kadar yargi yetkilerini kullanma iddiasinda bulunabilirler Buna karsilik kiyi devleti 200 mil sinirinin otesindeki mineral kaynaklarinin isletilmesinden elde edilen gelirlerin paylasim sistemine katkida bulunmak zorundadir Bu sistem Uluslararasi Deniz Yatagi Otoritesi tarafindan yonetilir Ekonomik onemiBiyolojik cesitliligin fazla olmasi yani genel bir tabirle ekonomik degeri yuksek turlerin bu bolgelerde yasam surdurmeleri kita sahanliginda munhasir ekonomik bolgesini ilan etmis olan ulkelerin ekonomisine avlanma ve yetistirme faaliyetleri sonucunda gelecek katkinin buyuklugu su goturmez bir gercektir Kita sahanliginin bir diger ticari boyutu ise deniz ve okyanus dibinin bentik bolge altinda yatan fosil yakitlarin varligi veyahut olabilme ihtimalidir Ayrica bakinizAbisal bolge Batiyal zon EpilimnionKita sahanligi davalariKuzey Denizi Kita Sahanligi Davalari 1969 Libya Malta Kita Sahanligi Davasi 1985 Konuyla ilgili yayinlarOzey Ramazan 2002 Kita sahanligi ve Turkiye Istanbul aktif yayinevi ss 262 263 ISBN 9789756755594 Kaynakca Pinet Paul R 2003 Invitation to Oceanography 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Boston Jones amp Bartlett Learning ISBN 978 0 7637 2136 7 Retrieved 13 January 2016 Arsivlenmis kopya 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Aralik 2014 Pazarci Huseyin Kita Sahanligi Kavrami ve Ege Kita Sahanligi Sorunu Prof Aziz Koklu ye Armagan Ankara 1984 s 397 398 Sakallioglu E Kita Sahanligi Jeolojisi Ekonomisi Politikasi Ankara M T A Cografi terim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz