Kızılkoyun Nekropolü (veya Edessa Nekropolü) Şanlıurfa ilinde Balıklıgöl Platosu içinde yer alan, Balıklıgöl havzasının yaklaşık 500 metre kuzeyinde Tılfındır tepesinde yer alan antik kaya mezarlarıdır. MS. 2. ve 4. yüzyıla tarihlenen 100'e yakın mezar, Helenistik ve Roma-Bizans izleri taşımaktadır.
Diğer adı | Edessa Nekropolü |
---|---|
Tarihçe | |
Kurucu | Osroene Krallığı |
Kuruluş | M.S. 2. Yüzyıl |
Terk ediliş | M.S. 635 |
Kültür(ler) | Paganizm Hristiyanlık |
Mimari | |
Mimari biçim | Kaya Mezarlar |
Tarihçe
Yaklaşık 12 bin yıllık bir tarihe sahip olan Şanlıurfa, su kaynakları ve ticaret yollarına yakın olması nedeni ile antik çağlardan beri insan yerleşke tercihlerinden olmuştur. Büyük İskender M.Ö. 300'lü yıllarda şehri fethettikten sonra, Büyük İskender'in komutanı I. Seleukos tarafından şehrin adı 'Suyu Bol' anlamına gelen Edessa olarak değiştirildi.
Nekropolün bulunduğu Balıklıgöl Platosu Frigya, Lidya, Helenistik, Pers, Roma-Bizans izleri taşımaktadır. Plato sadece yazılı tarih devletlerini değil Tunç Çağı izleri de taşımaktadır. 1993 yılında platoda yapılan kazıda 12.000 yıllık tarihe sahip olan Urfa Adamı heykeli bulunmuştur. (Ana madde: Urfa Adamı)
M.Ö. 300'lü yıllarda Antik Makeonya Kralı Büyük İskender Asya seferleri sırasında erken yaşta vefat edince elde ettiği topraklar komutanları tarafından bölüştürüldü. Balıklıgöl Platosunun bulunduğu alan I. Seleukos himayesinde kalıp Seleukos İmpratorluğu sınırları içindeydi. İmparatorluğun sınırları Antakya'dan Hindistan'a kadar uzayınca Seleukos, imparatorluğu 25'e yakın eyalete bölmek zorunda kaldı. Sonradan bu eyaletler içinde yerel halklar tarafından krallıklar kuruldu. Seleukos, imparatorluk sınırları içinde Yunan kültürünü yaydı. Yunan kültürüne göre şehirleri iskan ettirdi. Bu imparatorluk pagan inanç kültürüne sahipti. (Ana madde: Seleukos İmparatorluğu)
Seleukos ve çocukları geniş sınırları olan imparatorlukları idare etmekte güçlükler çekmekteydi. İmparatorluk kurulduktan sonra eyaletler içindeki küçük krallıklar bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar. Bunlardan biri M.Ö. 132 yılında bağımsızlığını ilan eden Osroene Krallığıydı. Bu krallık bağımsızlığını ilan etmesine rağmen yaşam ve dini kültürleri helenistik kültür içindeydi. Başkentleri ise günümüz Urfa sınırları içinde olan Edassa'ydı. Ana şehir merkezi ise günümüz Balıklıgöl Platosu bölgesiydi. (Ana Madde: Osroene Krallığı)
Nekropolün yapılışı
Osroene Krallığı yerel halk tarafından kurulan bir krallık olması sebebi ile Büyük İskender öncesi ve sonrası karma Poloteist Pagan inancına sahiptiler. Bu krallık M.S. 100'lü yıllarda Balıklıgöl havzasının kuzeyinde kayaları oyarak, kaya mezarları inşa etmeye başladılar. Bu nekropol kültürü Paganist Osroene, Paganist Roma-Bizans ve Hristiyan Roma-Bizans dönemlerinde kullanılıp alan genişletildi.
Mimari ve dekorasyon
Kaya mezarlar genellikle şehrin önde gelen insanları için yapılırdı. Pagan inanışlarına göre ölüm sonrasında başka bir evrende uyanacakları için değerli eşyaları ile gömülürdü. İlk gömü zamanlarında mezarların girişi açık olup mezar aile bireyleri tarafından ziyaret ediliyordu. Mezar içindeki değerli eşyalar yüzünden mezar soygunları başlayınca kapılara dairesel şekilde hareketli taşlar konuldu. Sonraki zamanlarda bu dairesel taş kapılar da mezar hırsızlarını durduramayınca mezarlarda, yalancı mezar ve asıl mezar olarak iki aşamalı gizli mezarlar da yapıldı.
Nekropolün bulunduğu tepe, jeolojik olarak kolay oyulabilen kireçtaşından oluşmaktadır. Mezarlda rölyefler, mozaikler, duvar yazıları lahitler bulunmaktadır. Mezarlar genellikle kare ve dikdörtgen planlıdır.
İlk yapılış zamanlarında dinin inançtan ötürü aile bireylerinin mezarı ziyaret etmesi için mezar girişleri genişçe açıklıklara sahipti. Gömü kültüründe gömülen kişinin yanında değerleri eşyaları bırakılıyordu. Bu değerli eşyalar yüzünden mezar hırsızlığı artınca mezar mimarisi de evrim geçirdi. Önce hareketli kapı sonra gizli bölmeler yapılamaya başlandı.
Mezarların genelinde tekne lahitler bulunmaktadır. Birkaçında ise yekpare oyulmuş kapaklı taş lahitler mevcuttur. Birkaç mezar da ise koruyuculuk sıfatı taşıyan taş heykeller bulunmaktadır.
Tüm mezarların tabanında mozaikler vardı. Bu mezarlar genellikle tek bir birey için olmayıp aile bireylerinin de sonradan defnedilmesi için 3-5 kişilik mezarlardı. Bu mozaiklerde gömülen kişinin adı, ölüm tarihi, ailesel tablo figürleri ve bazen de cinsel sahneler resmedilirdi.
Bu mezar kültürü yaklaşık 500 yıl kullanıldı. Bu 500 yıllık süre zarfında mezarlarda çeşitli dekorasyonlar bulunmaktadır. Fresk, taban ve duvar mozaiği, tavus kuşu, istiridye, hristiyan haçı rölyefleri bulunmaktadır.
Bazı mezarlarda antik dönemden kalma tamirat izleri vardır. Bu da mezarların tekrar kullanıldığı ve Roma'nın pagan inancından Hristiyan inancına geçtikten sonra mezarları hristiyan kültürüne göre dekore ettiği görülmektedir.
Mezar kültürün terkedilmesi ve günümüz
Millattan sonra 525 yılında Roma hakimiyeti altında olan Edessa'da büyük bir sel felaketi yaşandı. Selde binlerce insan öldü, şehirdeki yapıların büyük kısmı zarar gördü. Nekropol yamaçlı bir yüzeyde olduğu için nekropolün yarısı toprak altında kaldı. Sel felaketinden yaklaşık 100 yıl sonra Müslüman Emevîler Edessa'yı işgal etti. Şehir müslüman hakimiyeti altına girdikten sonra kaya mezar kültürü terk edildi.
Gecekondulaşma
M.S 600'lü yıllardan 1970'lere kadar nekropol alanı boş olup her hangi bir iskanlaşma yoktu.1970'lerde platoda gecekondu iskanlaşması başlandı. İlk iskanlaşma 1970'lerin hemen başında Balıklıgöl havzasında başlandı. Bu ilk gecekondular için yol çalışması yapılırken nekropolün önündeki yol da açıldı. Bu yol açma çalışmalarında kültür bakanlığının izniyle 13 tescilli tarihi ev ve tarihi IV. Murat kapısı yıkıldı.
Yeni yollar açıldıktan sonra bu yollar yüzünden halk bölgede gecekondu iskanını hızlandırdı. Nekropoldeki ilk gecekondular 1979'da yapılmaya başlandı. Urfa yerel bürokrasisi bu tarihi bölgelerdeki yapıların tahrip edildiğini fark edince 1979'da Balıklıgöl Platosu için bir koruma kararı aldı. Haleplibahçe, Balıklıgöl, Urfa Kalesi koruma altına alınırken, Kızılkoyun Nekropolü koruma sınırları içine alınmadı. 1979'dan 2000'e kadar nekropol alanı tamamen gecekondu ile doldu.
Bu kaya mezarlar düzgün kare ve dörtgen alanlardan oluştuğu için küçük mezarlar gecekondu yapan halk tarafından kömürlük/odunluk, büyük kaya mezarlar ise oda amacıyla kullanıldı. Tekne lahitlerin bulunduğu kısım yer yataklarının içine konulması için dolap nişlerine çevrildi.
Arkeolojik sit alanı ilan edilmesi
1992'de Koruma Amaçlı İmar Planında alan çocuk parkı alanına dahil edilip kısmen koruma altına alınmıştır ancak gecekondu yapılaşması devam ediyordu.
2006'da Nekropolün önündeki büyük caddede altyapı çalışmaları yapılırken bazı kaya mezarlarına denk gelindi. Belediye, bu kaya mezarlarının gecekonduların üzerinde bulunduğu alanla kısıtlı olmayıp geniş bir alana yayıldığının farkına vardı. 2008'de alan ilk defa Arkeolojik Sit alanı statüsüne alındı. 2011'de belediye gecekonduların tamamını yıkıp gecekonduların altında kalan 72 adet kaya mezarını ortaya çıkardı.
2017'de, 525 yılında Roma döneminde yaşanan sel felaketi ile toprak altında kalan kısımlarında da kazı yapıldı. Burada da 30'a yakın kaya mezarı keşfettiler. Bu mezarların bazıları tahrip edilmemiş, içinde gömülerle beraber keşfedildi. Buluntular Nekropol'ün önünde inşa edilen Urfa müzesine taşındı.
Şanlıurfa'daki diğer nekropoller ve İmar Barışı krizi
Şanlıurfa'da Kızılkoyun Nekropolü dışında 3 adet daha nekropol bulunmaktadır. Kızılkoyun Nekropolünün 500 metre güneyindeki Balıklıgöl havzasında da bulunan Kale Eteği Nekropolü, şehir merkezindeki Suriçi Nekropolü, Tektek dağlarındaki nekropoller Şanlıurfa'da mevcut olan diğer nekropollerdir.
2018'e kadar belediye, Kale Eteğindeki gecekonduları yıkıp gecekondular altındaki kaya mezarları gün yüzüne çıkarırken, 2018'de İmar Barışı Yasası faaliyete girdi. Bu alandaki gecekondu sahipleri İmar Barışından faydalanıp gecekondularına Yapı Kayıt Belgesi çıkarttı. İmar Barışı Yasası yüzünden belediye bu gecekonduları yasal olarak kamulaştırıp yıkamadı. Öyle ki kale duvarlarına bitişik olarak yapılan gecekondular bile yıkılamadı. İmar Barışı; Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, Şanlıurfa Valiliği ile Çevre Şehircilik Bakanlığı arasında bir krize döndü. Sorun günümüzde hala çözülememiştir.
Kızılkoyun Nekropolünde 100'e yakın kaya mezarı varken Kale Eteği Nekropolünde 1.000 ile 2.000 arası kaya mezarı olduğu tahmin edilmektedir.
Kaynakça
- ^ (PDF). Kızılkoyun Tanıtım Broşorü. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . Eski Çağlarda Urfa Adları. Şanlıurfa Valiliği. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h i j k l m "Kızılkoyun Nekropolün Tarihi". Kızılkoyun Nekropolü Arkeolojik Sit Alanı’nın Koruma-Planlama Kapsamında Değerlendirilmesi. Hülya ÖZTÜRK TEL-Fatma Şebnem KULOĞLU YÜKSEL /DergiPark.
- ^ a b c d e f g . Multi instrumental documentation and 3D modelling of an archaeological site: a case study in Kizilkoyun Necropolis Area. Halil İbrahim ŞENOL Abdulkadir MEMDUHOGLU Mustafa ULUKAVAK /DergiPark. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . Eskiçağ'dan Kurtuluş Savaşı'na Kadar Urfa Tarihi. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . ŞANLIURFA KALE ETEĞİ NEKROPOLÜ KAYA MEZARLARI. Yusuf Albayrak/DergiPark. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Urfa'daki Diğer Nekropoller - 2" (PDF). Tek Tek Dağları Nekropolü. Bahattin ÇELİK/Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kizilkoyun Nekropolu veya Edessa Nekropolu Sanliurfa ilinde Balikligol Platosu icinde yer alan Balikligol havzasinin yaklasik 500 metre kuzeyinde Tilfindir tepesinde yer alan antik kaya mezarlaridir MS 2 ve 4 yuzyila tarihlenen 100 e yakin mezar Helenistik ve Roma Bizans izleri tasimaktadir Kizilkoyun NekropoluDiger adiEdessa NekropoluTarihceKurucuOsroene KralligiKurulusM S 2 YuzyilTerk edilisM S 635Kultur ler Paganizm HristiyanlikMimariMimari bicimKaya MezarlarTarihceYaklasik 12 bin yillik bir tarihe sahip olan Sanliurfa su kaynaklari ve ticaret yollarina yakin olmasi nedeni ile antik caglardan beri insan yerleske tercihlerinden olmustur Buyuk Iskender M O 300 lu yillarda sehri fethettikten sonra Buyuk Iskender in komutani I Seleukos tarafindan sehrin adi Suyu Bol anlamina gelen Edessa olarak degistirildi Nekropolun bulundugu Balikligol Platosu Frigya Lidya Helenistik Pers Roma Bizans izleri tasimaktadir Plato sadece yazili tarih devletlerini degil Tunc Cagi izleri de tasimaktadir 1993 yilinda platoda yapilan kazida 12 000 yillik tarihe sahip olan Urfa Adami heykeli bulunmustur Ana madde Urfa Adami M O 300 lu yillarda Antik Makeonya Krali Buyuk Iskender Asya seferleri sirasinda erken yasta vefat edince elde ettigi topraklar komutanlari tarafindan bolusturuldu Balikligol Platosunun bulundugu alan I Seleukos himayesinde kalip Seleukos Impratorlugu sinirlari icindeydi Imparatorlugun sinirlari Antakya dan Hindistan a kadar uzayinca Seleukos imparatorlugu 25 e yakin eyalete bolmek zorunda kaldi Sonradan bu eyaletler icinde yerel halklar tarafindan kralliklar kuruldu Seleukos imparatorluk sinirlari icinde Yunan kulturunu yaydi Yunan kulturune gore sehirleri iskan ettirdi Bu imparatorluk pagan inanc kulturune sahipti Ana madde Seleukos Imparatorlugu Kizilkoyun Nekropolu Seleukos ve cocuklari genis sinirlari olan imparatorluklari idare etmekte guclukler cekmekteydi Imparatorluk kurulduktan sonra eyaletler icindeki kucuk kralliklar bagimsizliklarini ilan etmeye basladilar Bunlardan biri M O 132 yilinda bagimsizligini ilan eden Osroene Kralligiydi Bu krallik bagimsizligini ilan etmesine ragmen yasam ve dini kulturleri helenistik kultur icindeydi Baskentleri ise gunumuz Urfa sinirlari icinde olan Edassa ydi Ana sehir merkezi ise gunumuz Balikligol Platosu bolgesiydi Ana Madde Osroene Kralligi Nekropolun yapilisi Osroene Kralligi yerel halk tarafindan kurulan bir krallik olmasi sebebi ile Buyuk Iskender oncesi ve sonrasi karma Poloteist Pagan inancina sahiptiler Bu krallik M S 100 lu yillarda Balikligol havzasinin kuzeyinde kayalari oyarak kaya mezarlari insa etmeye basladilar Bu nekropol kulturu Paganist Osroene Paganist Roma Bizans ve Hristiyan Roma Bizans donemlerinde kullanilip alan genisletildi Mimari ve dekorasyon Kaya mezarlar genellikle sehrin onde gelen insanlari icin yapilirdi Pagan inanislarina gore olum sonrasinda baska bir evrende uyanacaklari icin degerli esyalari ile gomulurdu Ilk gomu zamanlarinda mezarlarin girisi acik olup mezar aile bireyleri tarafindan ziyaret ediliyordu Mezar icindeki degerli esyalar yuzunden mezar soygunlari baslayinca kapilara dairesel sekilde hareketli taslar konuldu Sonraki zamanlarda bu dairesel tas kapilar da mezar hirsizlarini durduramayinca mezarlarda yalanci mezar ve asil mezar olarak iki asamali gizli mezarlar da yapildi Kizilkoyun Nekropolu Nekropolun bulundugu tepe jeolojik olarak kolay oyulabilen kirectasindan olusmaktadir Mezarlda rolyefler mozaikler duvar yazilari lahitler bulunmaktadir Mezarlar genellikle kare ve dikdortgen planlidir Ilk yapilis zamanlarinda dinin inanctan oturu aile bireylerinin mezari ziyaret etmesi icin mezar girisleri genisce acikliklara sahipti Gomu kulturunde gomulen kisinin yaninda degerleri esyalari birakiliyordu Bu degerli esyalar yuzunden mezar hirsizligi artinca mezar mimarisi de evrim gecirdi Once hareketli kapi sonra gizli bolmeler yapilamaya baslandi Mezarlarin genelinde tekne lahitler bulunmaktadir Birkacinda ise yekpare oyulmus kapakli tas lahitler mevcuttur Birkac mezar da ise koruyuculuk sifati tasiyan tas heykeller bulunmaktadir Tum mezarlarin tabaninda mozaikler vardi Bu mezarlar genellikle tek bir birey icin olmayip aile bireylerinin de sonradan defnedilmesi icin 3 5 kisilik mezarlardi Bu mozaiklerde gomulen kisinin adi olum tarihi ailesel tablo figurleri ve bazen de cinsel sahneler resmedilirdi Bu mezar kulturu yaklasik 500 yil kullanildi Bu 500 yillik sure zarfinda mezarlarda cesitli dekorasyonlar bulunmaktadir Fresk taban ve duvar mozaigi tavus kusu istiridye hristiyan haci rolyefleri bulunmaktadir Bazi mezarlarda antik donemden kalma tamirat izleri vardir Bu da mezarlarin tekrar kullanildigi ve Roma nin pagan inancindan Hristiyan inancina gectikten sonra mezarlari hristiyan kulturune gore dekore ettigi gorulmektedir Mezar kulturun terkedilmesi ve gunumuzMillattan sonra 525 yilinda Roma hakimiyeti altinda olan Edessa da buyuk bir sel felaketi yasandi Selde binlerce insan oldu sehirdeki yapilarin buyuk kismi zarar gordu Nekropol yamacli bir yuzeyde oldugu icin nekropolun yarisi toprak altinda kaldi Sel felaketinden yaklasik 100 yil sonra Musluman Emeviler Edessa yi isgal etti Sehir musluman hakimiyeti altina girdikten sonra kaya mezar kulturu terk edildi Gecekondulasma M S 600 lu yillardan 1970 lere kadar nekropol alani bos olup her hangi bir iskanlasma yoktu 1970 lerde platoda gecekondu iskanlasmasi baslandi Ilk iskanlasma 1970 lerin hemen basinda Balikligol havzasinda baslandi Bu ilk gecekondular icin yol calismasi yapilirken nekropolun onundeki yol da acildi Bu yol acma calismalarinda kultur bakanliginin izniyle 13 tescilli tarihi ev ve tarihi IV Murat kapisi yikildi Yeni yollar acildiktan sonra bu yollar yuzunden halk bolgede gecekondu iskanini hizlandirdi Nekropoldeki ilk gecekondular 1979 da yapilmaya baslandi Urfa yerel burokrasisi bu tarihi bolgelerdeki yapilarin tahrip edildigini fark edince 1979 da Balikligol Platosu icin bir koruma karari aldi Haleplibahce Balikligol Urfa Kalesi koruma altina alinirken Kizilkoyun Nekropolu koruma sinirlari icine alinmadi 1979 dan 2000 e kadar nekropol alani tamamen gecekondu ile doldu Bu kaya mezarlar duzgun kare ve dortgen alanlardan olustugu icin kucuk mezarlar gecekondu yapan halk tarafindan komurluk odunluk buyuk kaya mezarlar ise oda amaciyla kullanildi Tekne lahitlerin bulundugu kisim yer yataklarinin icine konulmasi icin dolap nislerine cevrildi Arkeolojik sit alani ilan edilmesi 1992 de Koruma Amacli Imar Planinda alan cocuk parki alanina dahil edilip kismen koruma altina alinmistir ancak gecekondu yapilasmasi devam ediyordu 2006 da Nekropolun onundeki buyuk caddede altyapi calismalari yapilirken bazi kaya mezarlarina denk gelindi Belediye bu kaya mezarlarinin gecekondularin uzerinde bulundugu alanla kisitli olmayip genis bir alana yayildiginin farkina vardi 2008 de alan ilk defa Arkeolojik Sit alani statusune alindi 2011 de belediye gecekondularin tamamini yikip gecekondularin altinda kalan 72 adet kaya mezarini ortaya cikardi 2017 de 525 yilinda Roma doneminde yasanan sel felaketi ile toprak altinda kalan kisimlarinda da kazi yapildi Burada da 30 a yakin kaya mezari kesfettiler Bu mezarlarin bazilari tahrip edilmemis icinde gomulerle beraber kesfedildi Buluntular Nekropol un onunde insa edilen Urfa muzesine tasindi Sanliurfa daki diger nekropoller ve Imar Barisi kriziSanliurfa da Kizilkoyun Nekropolu disinda 3 adet daha nekropol bulunmaktadir Kizilkoyun Nekropolunun 500 metre guneyindeki Balikligol havzasinda da bulunan Kale Etegi Nekropolu sehir merkezindeki Surici Nekropolu Tektek daglarindaki nekropoller Sanliurfa da mevcut olan diger nekropollerdir 2018 e kadar belediye Kale Etegindeki gecekondulari yikip gecekondular altindaki kaya mezarlari gun yuzune cikarirken 2018 de Imar Barisi Yasasi faaliyete girdi Bu alandaki gecekondu sahipleri Imar Barisindan faydalanip gecekondularina Yapi Kayit Belgesi cikartti Imar Barisi Yasasi yuzunden belediye bu gecekondulari yasal olarak kamulastirip yikamadi Oyle ki kale duvarlarina bitisik olarak yapilan gecekondular bile yikilamadi Imar Barisi Sanliurfa Buyuksehir Belediyesi Sanliurfa Valiligi ile Cevre Sehircilik Bakanligi arasinda bir krize dondu Sorun gunumuzde hala cozulememistir Kizilkoyun Nekropolunde 100 e yakin kaya mezari varken Kale Etegi Nekropolunde 1 000 ile 2 000 arasi kaya mezari oldugu tahmin edilmektedir Kaynakca PDF Kizilkoyun Tanitim Brosoru Sanliurfa Buyuksehir Belediyesi 2 Mart 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Eski Caglarda Urfa Adlari Sanliurfa Valiligi 18 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e f g h i j k l m Kizilkoyun Nekropolun Tarihi Kizilkoyun Nekropolu Arkeolojik Sit Alani nin Koruma Planlama Kapsaminda Degerlendirilmesi Hulya OZTURK TEL Fatma Sebnem KULOGLU YUKSEL DergiPark a b c d e f g Multi instrumental documentation and 3D modelling of an archaeological site a case study in Kizilkoyun Necropolis Area Halil Ibrahim SENOL Abdulkadir MEMDUHOGLU Mustafa ULUKAVAK DergiPark 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Eskicag dan Kurtulus Savasi na Kadar Urfa Tarihi Kultur ve Turizm Bakanligi 23 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi SANLIURFA KALE ETEGI NEKROPOLU KAYA MEZARLARI Yusuf Albayrak DergiPark 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Urfa daki Diger Nekropoller 2 PDF Tek Tek Daglari Nekropolu Bahattin CELIK Kafkas Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 28 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 15 Temmuz 2022