Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ekim 2017) |
Maçka Muharebesi (Transtenik-Meçka Muharebesi), 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'nın doğu cephesine meydana gelen bir çatışmadır.
| Trastenik-Meçka Muharebesi (Maçka Muharebesi) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |  Rus İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Mehmet Ali Paşa (Karl Detroa) Süleyman Hüsnü Paşa | III. Aleksandr (Rusya) Korgeneral Korgeneral | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| 4,200 ölü ve yaralı | 2,220 ölü ve yaralı | ||||||
Pirgovo, Kuruçeşme, Meçka ve Trastenik köyleri günümüz Bulgaristan'ında Rusçuk vilayetine bağlı yerleşim birimleri olup Tuna Nehrinin hemen güney yakasında yer almaktadırlar. Tuna Nehrinin hemen güney yakasında yer alan ve nehri gören bu köyler 93 harbinde Bulgaristan'a giren Rus birlikleri için stratejik bir önem arz etmektedirler. Zira Rus ikmal hatları bu köylerden geçmesi yanında Plevne'yi kuşatan Rus güçleri kuşatmanın sağlanması ve olası Osmanlı saldırılarının engellenmesi babında bu köyleri elinde tutmak zorundaydı. Ayrıca Trastenik köyü yakınındaki tepeler bu bölgenin korunması babında stratejik önem arz etmekteydi. Bu köylerin elden çıkması demek Plevne'de zor durumdaki Osmanlı kuvvetlerine yardım etmek yanında Rusların ikmal ve iletişim hatlarının kopması neticesi zor duruma düşmeleri, Plevne kuşatmasının sona ererek Osman Paşa'nın Batı Tuna ordusunun serbest kalarak bölgedeki diğer Osmanlı Orduları ile birleşip Bulgaristan'daki Rus varlığını sona erdirmesi anlamına gelecekti. Ruslar bu durumu fark ettiklerinden bu bölgeye çeşitli birliklerini konuşlandırmışlardı. Ancak diğer taraftan kuvvetlerinin önemli bir kısmı Plevne'yi almaya çalışmakla meşgul olduğundan bu bölgedeki birlikler daha zayıf ve daha az takviye alır pozisyondaydı. Diğer taraftan Rusların bu stratejik noktaları ellerinde tutmaları aynı zamanda Osmanlı'nın en güçlü birliklerinin özellikle Osmanlı Balkan Ordusunun burada çakılı durumda kalıp Plevne'ye yardım götürememesine neden olmaktaydı. Diğer yandan bu bölgede muharebenin kazanılması, Rusların önemli bir kuvvetinin kuşatılmasını sağlayıp, Osmanlı ordusu için önemli bir stratejik mevki olan Tırnova şehrininde Ruslardan geri alınmasını sağlayabilecekti.
Bu sebeple Rusları Bulgaristan'dan atmak ve Plevne'deki Osman Paşa kuvvetlerini kurtarmak isteyen Osmanlı ordusu Şıpka geçidi ile birlikte kritik önemde sahip bu bölgede mutlak bir hakimiyet kurmak zorundaydı. Plevne'de kuşatma altındaki ve Rus kuvvetlerinin önemli bir bölümünü yerlerinde çakılı durumda tutan Osman Paşa'nın Batı Tuna Ordusu birliklerinin durumu her gün daha da kötüleştiğinden Osmanlılar için balkanlarda savaşı lehlerine çevirme yönünde zaman hızla daralmaktaydı. Zira Plevne düşünce serbest kalan Rus birlikleri hızla Şıpka ve Osmanlı'nın Süleyman Paşa komutasındaki Balkan ve Ahmet Eyüp Paşa komutasındaki Doğu Tuna Ordusuna yöneleceklerinden buda Bulgaristan'ın Osmanlı İmparatorluğu elinden tamamen çıkmasına neden olacaktı. Yeni Osmanlı Kuvvetlerinin Başkumandanlığı'na getirilen Süleyman Paşa bu sebeple bu bölgede saldırıya geçmeye karar verdi.
Muharebe Planı
Osmanlı Ordusu (30,000 piyade, 1,800 süvari ve 54 top, Assaf Paşa komutasında), Rus Kuzey Grubunun sol kanadını ve 12.kolorduyu (15 tabur, 18 süvari bölüğü ve 72 toptan ibaret, korgeneral Pyotr Vanovski komutasında) bozmayı, yok etmeyi veya geriletmeyi hedeflemiştir. Rus Ordusu nehrin Trastenik, Meçka arasındaki bölümünü kontrol etmekteydi.Savunma hattı 10 kilometreyi bulmaktaydı. Muharebe Mehmet Ali Paşa (Karl Detroa) tarafından planlanmış olmasına karşın planı hayata geçirmek sözlerini tutamadığı için onun yerine atanan Süleyman Paşa'ya kalmıştı.Planın amacı Rus ordusunun sol kanadını yararak Plevne'yi kuşatan Rus birlikleri ile geri hatları arasındaki bağlantıyı koparmak ve böylece bu birlikleri geri çekilmeye zorlayarak veyahut sarıp yok ederek, Plevne'de zor durumdaki Osman Paşa'nın ordusunu kurtarmak ve yardım sağlamak ve Tırnova şehrini geri almaktı.
Muharebe
26 Kasım (E. T. 14 Kasım)
Osmanlı saldırısı 26 kasımda saat 8.00 sıralarında başladı. Bu sırada saldırıyı öğrenen XII.piyade tümeni komutanı Korgeneral , sabit bir defans hattı kurmak yerine taktiksel yönden hareketli bir savunma stratejisini benimsedi. Süleyman Paşa Osmanlı ana saldırısının Trastenik köyündeki Rus hatlarının sol kanadına yapılmasını planlamıştı. Tepe hattı boyunca 150 feet kadar ilerleyen Osmanlı birlikleri burada 45. Azak Piyade alayı ve 46. Dniprovska Piyade alayının sert direnişi ile karşılaştı ve bu alayların karşı saldırısı neticesi saldırıya başladıkları hatlara kadar gerilediler.Yakındaki köyü yakınında daha güçlü şekilde saldırıya geçen Osmanlı birlikleri bu defa albay Sannikov komutasındaki 48. Odesa Piyade alayının direnişi ile karşılaşıp, bu alayın karşı saldırısı ile başlangıç hatlarına kadar gerilediler. Saat 13.00 sıralarında hem Pirgovo hem Trastenik köyündeki Rus sol kanadına yapılan saldırılar püskürtülmüştü. Kısa bir sessizlikten sonra Osmanlı birlikleri saat 15.00 sıralarında bu defa Rusların sağ kanadına doğru saldırıya geçti. Osmanlı saldırısı ilk başlarda başarı kazanır gibi oldu özellikle çetin muharebeler neticesi Rusların Kuruçeşme (Trastenik) köyünü savunan 48. Odesa Piyade alayı, kanattan sarma harekâtı sonucunda iyice zora düştü, 47.Ukrayna Piyade tümeni de zorlandı. Ancak buna rağmen Kuruçeşme (Trastenik) köyünü savunan Rus birlikleri sert direniş gösterdiler.Köyü savunan bir diğer alay olan 129.Beserabya alayının bu alaylara yardımı ve karşı saldırısı neticesinde Ruslar için kritik durum, lehlerine dönmeye başladı.Zor durumdan kurtulan 47. ve 48.piyade alaylarınında karşı saldırıya geçmesi ile Osmanlı birlikleri Trastenik köyünün kuzeydoğu yönüne çekilmek zorunda kaldılar.Rusların 1,509 ölü ve yaralı kaybına karşılık Osmanlılar 1,200 ölü ve yaralı verdiler.
12 Aralık (E. T.: 30 Kasım)
İlk saldırının başarısızlığına karşın bu muharebeye katılan Osmanlı birliklerinin bir kısmı 4 Aralık 1877'de Elena Muharebesi'ni kazanıp Elena yerleşimini eline geçirip stratejik bir başarı kazandılar. Ancak bu başarı iyi değerlendirilemedi. Yine aralık ayının başlarında Süleyman Paşa, Osman Paşa'nın Plevne'deki birliklerini kuşatmadan kurtarıp,kuşatmayı yarmak için ikinci bir denemede bulunmaya karar verdi. Yine Rusçuk şehrine bağlı Pirgovo, Kuruçeşme, Meçka ve Trastenik köyleri hedeflendi. Ancak Ruslar ilk saldırı sonrası tekrar bir Osmanlı saldırısı olacağını düşünerek bulunduğu mevkileri iyice güçlendirip,birlikleri takviye etmişler; dahası yakın bölgelere ve Tuna Nehri kıyılarına, topçu bataryaları yerleştirmenin yanında bir de donanmaya ait Nikopol (Niğbolu) hücum botunu da Trastenik yakınına konuşlandırmışlardı. 12 Aralıkta Osmanlı ordusu saldırıya geçti.Osmanlı birliklerinin hareketli durumunu hemen fark eden nehrin kıyısındaki Rus topçuları Osmanlı kuvvetlerini bombardımana aldı. Bu bombardıman neticesinde çevredeki Rus kuvvetleri de durumdan haberdar olup saldırıya karşı konumlanmaya başladılar. Topçu ateşi ve bombardıman altında saat 8.30 sıralarında Osmanlı süvarileri Pirgovo köyü ve Kuruçeşme köyü yönünde saldırılara başladılar.Bunu hemden ardından topçu birliklerinin desteğinde Osmanlı Piyade kıtalarının saldırıları takip etti. Kuruçeşme köyü Osmanlıların eline geçse de Pirgovo ve Trastenik köylerindeki Osmanlı saldırıları geri püskürtüldü. Bu arada Rus hücumbotu Nikopol'de topçu atışları ile Rus kuvvetlerinin saldırılarını destekliyordu. Kıyı ve tümen bataryalarının, Nikopol gemisinin topçularının ateşine maruz kalan Osmanlı birlikleri büyük kayıplar verdiler. Rus sağ kanadı Osmanlı Ordusunun ele geçirdiği Kuruçeşme köyüne karşı saldırıya geçip köyü geri aldı. Osmanlı kuvvetleri bütün hatlarını Rusçuk-Kadakyoy arasındaki mevkiye çekmek zorunda kaldı. Süleyman Paşa çatışmaların kesilmesinden hemen sonra Plevne'nin düştüğünü ve Osmanlı Batı Tuna ordusunun Ruslara teslim olduğunu öğrendi ve hızla kuvvetlerini bölgeden çekmek zorunda kaldı.Bu saldırılarda Rusların 711 ölü ve yaralı kaybına karşılık Osmanlılar bunun dört katından fazla oranda (3.000-ölü ve yaralı)kayıp vermişlerdir.
Sonuçları
Maçka Muharebesi ile Osmanlı ordusu, Rusları Bulgaristan'dan atma ümidini tamamen kaybetmiştir. Ruslar bu muharebeyi kazanarak Plevne'ye yardım ulaşmasını ve Tırnova'nın düşmesini engellemiştir. Bu arada Osmanlıların Balkan ordusunun en güçlü birliklerini, oyalayarak Plevne'nin düşmesi için vakit kazanmışlardır. Sonunda da Plevne düşmüş ve Batı Tuna ordusu tamamen savaş dışı bırakılmıştır.
Kaynaklar
- ^ a b Yılmaz Öztuna-II.Abdülhamit Zamanı ve Şahsiyeti Kubbealtı yayınları 1.Baskı 2008
- ^ a b . 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2013.
- ^ a b c d "Büyük ölçüde Bulgar vikipedisinden çeviri yapılarak yararlanılmıştır". 23 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2013.
- Liberation War 1877-1878 CI "P.Beron", Sofya, 1986, sayfa 79, 150 ve 151
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2017 Macka Muharebesi Transtenik Mecka Muharebesi 1877 78 Osmanli Rus Savasi nin dogu cephesine meydana gelen bir catismadir Trastenik Mecka Muharebesi Macka Muharebesi 1877 1878 Osmanli Rus SavasiTarih14 Kasim eski takvim 26 Kasim 30 Kasim Eski takvim 12 Aralik 1877BolgeGunumuzde Kuzey Bulgaristan da Romanya siniri yakinlarindaki Ruscuk vilayetine bagli Macka Kurucesme ve yerlesim birimleri BulgaristanSonucRus zaferiTaraflarOsmanli ImparatorluguRus ImparatorluguKomutanlar ve liderlerMehmet Ali Pasa Karl Detroa Suleyman Husnu PasaIII Aleksandr Rusya Korgeneral KorgeneralKayiplar4 200 olu ve yarali2 220 olu ve yarali Pirgovo Kurucesme Mecka ve Trastenik koyleri gunumuz Bulgaristan inda Ruscuk vilayetine bagli yerlesim birimleri olup Tuna Nehrinin hemen guney yakasinda yer almaktadirlar Tuna Nehrinin hemen guney yakasinda yer alan ve nehri goren bu koyler 93 harbinde Bulgaristan a giren Rus birlikleri icin stratejik bir onem arz etmektedirler Zira Rus ikmal hatlari bu koylerden gecmesi yaninda Plevne yi kusatan Rus gucleri kusatmanin saglanmasi ve olasi Osmanli saldirilarinin engellenmesi babinda bu koyleri elinde tutmak zorundaydi Ayrica Trastenik koyu yakinindaki tepeler bu bolgenin korunmasi babinda stratejik onem arz etmekteydi Bu koylerin elden cikmasi demek Plevne de zor durumdaki Osmanli kuvvetlerine yardim etmek yaninda Ruslarin ikmal ve iletisim hatlarinin kopmasi neticesi zor duruma dusmeleri Plevne kusatmasinin sona ererek Osman Pasa nin Bati Tuna ordusunun serbest kalarak bolgedeki diger Osmanli Ordulari ile birlesip Bulgaristan daki Rus varligini sona erdirmesi anlamina gelecekti Ruslar bu durumu fark ettiklerinden bu bolgeye cesitli birliklerini konuslandirmislardi Ancak diger taraftan kuvvetlerinin onemli bir kismi Plevne yi almaya calismakla mesgul oldugundan bu bolgedeki birlikler daha zayif ve daha az takviye alir pozisyondaydi Diger taraftan Ruslarin bu stratejik noktalari ellerinde tutmalari ayni zamanda Osmanli nin en guclu birliklerinin ozellikle Osmanli Balkan Ordusunun burada cakili durumda kalip Plevne ye yardim goturememesine neden olmaktaydi Diger yandan bu bolgede muharebenin kazanilmasi Ruslarin onemli bir kuvvetinin kusatilmasini saglayip Osmanli ordusu icin onemli bir stratejik mevki olan Tirnova sehrininde Ruslardan geri alinmasini saglayabilecekti Bu sebeple Ruslari Bulgaristan dan atmak ve Plevne deki Osman Pasa kuvvetlerini kurtarmak isteyen Osmanli ordusu Sipka gecidi ile birlikte kritik onemde sahip bu bolgede mutlak bir hakimiyet kurmak zorundaydi Plevne de kusatma altindaki ve Rus kuvvetlerinin onemli bir bolumunu yerlerinde cakili durumda tutan Osman Pasa nin Bati Tuna Ordusu birliklerinin durumu her gun daha da kotulestiginden Osmanlilar icin balkanlarda savasi lehlerine cevirme yonunde zaman hizla daralmaktaydi Zira Plevne dusunce serbest kalan Rus birlikleri hizla Sipka ve Osmanli nin Suleyman Pasa komutasindaki Balkan ve Ahmet Eyup Pasa komutasindaki Dogu Tuna Ordusuna yoneleceklerinden buda Bulgaristan in Osmanli Imparatorlugu elinden tamamen cikmasina neden olacakti Yeni Osmanli Kuvvetlerinin Baskumandanligi na getirilen Suleyman Pasa bu sebeple bu bolgede saldiriya gecmeye karar verdi Muharebe PlaniOsmanli Ordusu 30 000 piyade 1 800 suvari ve 54 top Assaf Pasa komutasinda Rus Kuzey Grubunun sol kanadini ve 12 kolorduyu 15 tabur 18 suvari bolugu ve 72 toptan ibaret korgeneral Pyotr Vanovski komutasinda bozmayi yok etmeyi veya geriletmeyi hedeflemistir Rus Ordusu nehrin Trastenik Mecka arasindaki bolumunu kontrol etmekteydi Savunma hatti 10 kilometreyi bulmaktaydi Muharebe Mehmet Ali Pasa Karl Detroa tarafindan planlanmis olmasina karsin plani hayata gecirmek sozlerini tutamadigi icin onun yerine atanan Suleyman Pasa ya kalmisti Planin amaci Rus ordusunun sol kanadini yararak Plevne yi kusatan Rus birlikleri ile geri hatlari arasindaki baglantiyi koparmak ve boylece bu birlikleri geri cekilmeye zorlayarak veyahut sarip yok ederek Plevne de zor durumdaki Osman Pasa nin ordusunu kurtarmak ve yardim saglamak ve Tirnova sehrini geri almakti Muharebe26 Kasim E T 14 Kasim Osmanli saldirisi 26 kasimda saat 8 00 siralarinda basladi Bu sirada saldiriyi ogrenen XII piyade tumeni komutani Korgeneral sabit bir defans hatti kurmak yerine taktiksel yonden hareketli bir savunma stratejisini benimsedi Suleyman Pasa Osmanli ana saldirisinin Trastenik koyundeki Rus hatlarinin sol kanadina yapilmasini planlamisti Tepe hatti boyunca 150 feet kadar ilerleyen Osmanli birlikleri burada 45 Azak Piyade alayi ve 46 Dniprovska Piyade alayinin sert direnisi ile karsilasti ve bu alaylarin karsi saldirisi neticesi saldiriya basladiklari hatlara kadar gerilediler Yakindaki koyu yakininda daha guclu sekilde saldiriya gecen Osmanli birlikleri bu defa albay Sannikov komutasindaki 48 Odesa Piyade alayinin direnisi ile karsilasip bu alayin karsi saldirisi ile baslangic hatlarina kadar gerilediler Saat 13 00 siralarinda hem Pirgovo hem Trastenik koyundeki Rus sol kanadina yapilan saldirilar puskurtulmustu Kisa bir sessizlikten sonra Osmanli birlikleri saat 15 00 siralarinda bu defa Ruslarin sag kanadina dogru saldiriya gecti Osmanli saldirisi ilk baslarda basari kazanir gibi oldu ozellikle cetin muharebeler neticesi Ruslarin Kurucesme Trastenik koyunu savunan 48 Odesa Piyade alayi kanattan sarma harekati sonucunda iyice zora dustu 47 Ukrayna Piyade tumeni de zorlandi Ancak buna ragmen Kurucesme Trastenik koyunu savunan Rus birlikleri sert direnis gosterdiler Koyu savunan bir diger alay olan 129 Beserabya alayinin bu alaylara yardimi ve karsi saldirisi neticesinde Ruslar icin kritik durum lehlerine donmeye basladi Zor durumdan kurtulan 47 ve 48 piyade alaylarininda karsi saldiriya gecmesi ile Osmanli birlikleri Trastenik koyunun kuzeydogu yonune cekilmek zorunda kaldilar Ruslarin 1 509 olu ve yarali kaybina karsilik Osmanlilar 1 200 olu ve yarali verdiler 12 Aralik E T 30 Kasim Ilk saldirinin basarisizligina karsin bu muharebeye katilan Osmanli birliklerinin bir kismi 4 Aralik 1877 de Elena Muharebesi ni kazanip Elena yerlesimini eline gecirip stratejik bir basari kazandilar Ancak bu basari iyi degerlendirilemedi Yine aralik ayinin baslarinda Suleyman Pasa Osman Pasa nin Plevne deki birliklerini kusatmadan kurtarip kusatmayi yarmak icin ikinci bir denemede bulunmaya karar verdi Yine Ruscuk sehrine bagli Pirgovo Kurucesme Mecka ve Trastenik koyleri hedeflendi Ancak Ruslar ilk saldiri sonrasi tekrar bir Osmanli saldirisi olacagini dusunerek bulundugu mevkileri iyice guclendirip birlikleri takviye etmisler dahasi yakin bolgelere ve Tuna Nehri kiyilarina topcu bataryalari yerlestirmenin yaninda bir de donanmaya ait Nikopol Nigbolu hucum botunu da Trastenik yakinina konuslandirmislardi 12 Aralikta Osmanli ordusu saldiriya gecti Osmanli birliklerinin hareketli durumunu hemen fark eden nehrin kiyisindaki Rus topculari Osmanli kuvvetlerini bombardimana aldi Bu bombardiman neticesinde cevredeki Rus kuvvetleri de durumdan haberdar olup saldiriya karsi konumlanmaya basladilar Topcu atesi ve bombardiman altinda saat 8 30 siralarinda Osmanli suvarileri Pirgovo koyu ve Kurucesme koyu yonunde saldirilara basladilar Bunu hemden ardindan topcu birliklerinin desteginde Osmanli Piyade kitalarinin saldirilari takip etti Kurucesme koyu Osmanlilarin eline gecse de Pirgovo ve Trastenik koylerindeki Osmanli saldirilari geri puskurtuldu Bu arada Rus hucumbotu Nikopol de topcu atislari ile Rus kuvvetlerinin saldirilarini destekliyordu Kiyi ve tumen bataryalarinin Nikopol gemisinin topcularinin atesine maruz kalan Osmanli birlikleri buyuk kayiplar verdiler Rus sag kanadi Osmanli Ordusunun ele gecirdigi Kurucesme koyune karsi saldiriya gecip koyu geri aldi Osmanli kuvvetleri butun hatlarini Ruscuk Kadakyoy arasindaki mevkiye cekmek zorunda kaldi Suleyman Pasa catismalarin kesilmesinden hemen sonra Plevne nin dustugunu ve Osmanli Bati Tuna ordusunun Ruslara teslim oldugunu ogrendi ve hizla kuvvetlerini bolgeden cekmek zorunda kaldi Bu saldirilarda Ruslarin 711 olu ve yarali kaybina karsilik Osmanlilar bunun dort katindan fazla oranda 3 000 olu ve yarali kayip vermislerdir SonuclariMacka Muharebesi ile Osmanli ordusu Ruslari Bulgaristan dan atma umidini tamamen kaybetmistir Ruslar bu muharebeyi kazanarak Plevne ye yardim ulasmasini ve Tirnova nin dusmesini engellemistir Bu arada Osmanlilarin Balkan ordusunun en guclu birliklerini oyalayarak Plevne nin dusmesi icin vakit kazanmislardir Sonunda da Plevne dusmus ve Bati Tuna ordusu tamamen savas disi birakilmistir Kaynaklar a b Yilmaz Oztuna II Abdulhamit Zamani ve Sahsiyeti Kubbealti yayinlari 1 Baski 2008 a b 8 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2013 a b c d Buyuk olcude Bulgar vikipedisinden ceviri yapilarak yararlanilmistir 23 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2013 Liberation War 1877 1878 CI P Beron Sofya 1986 sayfa 79 150 ve 151