Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Menopoz, kadınlarda âdet kanamalarının (menstrüasyon) ve dolayısıyla üremenin sona ermesi. Menopoz zaman zaman "hayatın değişimi" olarak algılansa da bu tarif, negatif bir anlam taşır ve yerinde değildir. Zira menopoz esnasında fiziksel, zihinsel ve cinsel değişiklikler olduğu doğrudur ancak bunlar "kötüye gidiş" olarak nitelenemezler.
Çoğu kadında menopoz 45-55 yaşları arasında başlar. Ortalama menopoz yaşı 50 olarak kabul edilse de bâzı durumlarda 40 yaşından önce bile başladığı ya da 50'li yaşların sonlarına sarktığı görülebilir. Menopozun kişide erken ya da geç başlaması muhtemelen kalıtımsal olmakla birlikte iyi beslenme ve sağlıklı bir hayat menopozu geciktirebilir. Kadınların sadece yüzde %1'inde menopoz 40 yaşından önce başlar. Bu duruma denir. Yumurtalıkların cerrahi operasyon ile alınması veya X ışınları ya da radyum ile yokedilmesi ile başlatılabilir.
Köken bilimi
Türkçeye Fransızcadan geçen menopoz sözcüğü 19. yüzyılın sonlarında modern Latince menopausis sözcüğünden türetilmiştir. Meno- öneki, Yunanca men (ay) kelimesinden gelir ve 'menstrüasyon (âdet kanaması) ile ilgili' anlamında kullanılır. Poz kelimesi ise yine Yunanca pausein (durmak) sözcüğünden gelir.
Âdet
Âdet (menstrüasyon), kadınlarda rahimin iç yüzeyini kaplayan ince mukus zarının, salgıların, sekresyonun ve bir miktar kanın periyodik olarak vajinadan boşalmasıdır.
Kadınlarda normal âdet görme döngüsü (menstrüel siklus) her 28 günde birdir. Ancak hiçbir kadın düzenli olarak 28 günde bir âdet görmez. 21 ila 35 gün arası normal kabul edilir. Âdet kanamaları azalarak üç ilâ yedi gün devam eder. Bu süre zarfında yaklaşık 35-40 ml. kan kaybedilir. Bu miktar çoğu kadında 50 ml'nin altındadır.
Menopozun ortaya çıkışı
Menopoz, yumurtalıkların görevlerini yerine getirememeye başlaması sonucu ortaya çıkar. Yumurtalıkların tabii ömrü yaklaşık olarak 35 yıldır ve çalışamaz hâle gelmeleri yaşlanmanın tabii bir sonucudur.
Kadınların üretken yılları boyunca yumurtalıklarındaki foliküller olgunlaşır ve hipotalamik-hipofizer aks stimülasyonu sayesinde yumurtalarını düzenli olarak bırakırlar. Menopoz yaklaştıkça foliküllerin önce bir kısmı, zamanla tamamı yumurta bırakamaz hâle gelirler. Bu durum âdet düzenini bozar. Âdet kanamaları gecikmeye veya sıra atlamaya başlar. Belirtiler bazen hamilelik ile karıştırılabilir. Âdet araları iyice uzar. Bâzı kişilerde kanamanın miktarı azalırken, bâzı kişilerde aşırı kanama görülebilir. Şanslı bir azınlıkta ise âdet kanamaları menopoza girince birden kesilir.
Yumurtalıklar çalışamaz hâle gelince giderek daha az östrojen hormonu üretmeye başlarlar. Östrojen azalması, üreme faaliyetlerini kontrol eden bezlerdeki hormonel aktivitelerde belli belirsiz değişikliklere ve yeniden düzenlemelere neden olur. Östrojen seviyelerinin düşmesi, hypothalamusun nörovasküler mekanizmasını bozar ve menopozun tipik özelliklerinden olan "ânî ateş basmasını" (İng.: İngilizce: hot flash veya İngilizce: hot flush) tetikleyen vasomotor değişiklikleri başlatabilir. Hipofiz bezelerinin metabolizması değişir ve kan ile idrarda yüksek miktarlarda folikül stümilasyonuna yardımcı olan hormonlara (FSH) rastlanılır. Adrenal ve tiroid bezlerinin hormonel dengesi de bozulur. Tüm bu değişiklikler birçok kadında fiziksel veya zihinsel rahatsızlıklara neden olmazlar.
Belirtileri
Menopozun en önemli belirtisi âdet düzeninde meydana gelen değişmelerdir. Diğer belirtiler şöyle sıralanabilir:
Ânî ateş basması
Ânî ateş basması genellikle göğüste bir ısınma hissiyle ortaya çıkar. Oradan boyuna, yüze ve bazen de tüm vücuda yayılır. Bazen ateş hissiyle birlikte iğnelenme de görülür. Yüzde ateş basması sonucu ortaya çıkan kızarıklık başkaları tarafından rahatlıkla fark edilebilir. Geceleri ateş basması uyku düzenini bozabilir. Bazen de aşırı terleme veya üşüme uykuyu bölebilir.
Ânî ateş basması menopozdan hemen önce başlar ve yaklaşık 2-3 yıl devam eder. Yumurtalıkları ameliyatla alınmış genç kadınlarda da, operasyondan yaklaşık bir hafta sonra ânî ateş basması görülür.
Baş ağrısı ve baş dönmesi
Menopozun birçok belirtisi vardır ancak bu belirtilerin kaynağı menopoz ile alakası olmayan rahatsızlıklar da olabilir: Gerginlik, baş ağrısı ve baş dönmesi bunlardan birkaçıdır. Ayrıca menopoz nedeniyle sıklıkla karşılaşılan "yaşlanma endişesi" de bir takım rahatsızlıklara yol açabilir.
Kilo değişiklikleri
Birçok kadın menopoz esnasında kilo aldığından yakınmaktadır. Bunun nedeni bazen tiroid faaliyetlerindeki azalma olabilir. Ancak menopoz esnasında kilo almanın nedeni genellikle azalan fiziksel faaliyetler ve aşırı yemedir. Menopozun dış görünüşü ya da zindeliği etkilediği yönünde net bir bilgi yoktur.
Hormon tedavisi
Yakın zamanlara kadar östrojen hormonu alımının menopoz belirtilerini azalttığına ve ateroskleroz (damar tıkanıklığı) ile osteoporozu yavaşlattığı düşünülmekte, hastalara ve menopozdaki bayanlara yaygın olarak verilmekteydi. Ancak günümüzde östrojenin (rahim mukozası) ve bâzı meme kanserleri ile ilgili olabileceği, düşünülmektedir. Östrojen hormon tedavisi alanlarda kalp krizi ve inme riskinde artış olduğuna ilişkin veriler nedeniyle östrojen tedavisi (postmenapozal hormon yerine koyma tedavisi) tekrar gözden geçirilmektedir.
Erken menopoz
Menopoz dönemi genellikle 45-50 yaş arasında kabul edilen bir olgudur. Bu yaşlarda oluşan menopoz dönemi doğurganlık özelliğinin bitişi olarak kabul edilmektedir. Menopoza giren bir kadın artık çocuk doğurma özelliğini kaybetmiş demektir. Ancak 35-40 yaş altı kadınlarda kesilen âdet kanamaları erken menopoz olarak adlandırılmaktadır. Bu durum ile karşı karşıya kalan kadınların bazıları kendiliğinden gebe kalabilirken bazıları ise yardımcı üreme tedavileri ile gebe kalmaktadır.
Kadının âdet döngüsü bir yılı geçmiş ve bu süre içinde kanama olmamış ise menopoz tanısı konabilir. Erken menopoz hariç normal menopozun geri dönüşü gibi bir ihtimali söz konusu değildir. Artık doğurganlık özelliği kaybedilmiştir ve kadının gebe kalma gibi şansı yoktur. 40 yaş altında bir kadında erken menopozun tanısını koymak önemlidir.
Küçük ovarian yetmezliği erken menopozdan daha farklı gelişen bir durumdur. Bu sorun ile karşı karşıya kalan bir kadında âdet kanaması kendiliğinden tekrar oluşabilir ve hiçbir yardımcı üreme tedavisine gerek kalmadan gebe kalabilir. Bu hasta gruplarında yumurtalıklarda bulunan folliküller tamamen tükenmiştir ya da herhangi bir bozukluğa uğramıştır. Bu hastalığın genetik olduğu da düşünülmektedir. Ailesinde bu tür bir sorun olan kadınların %20’sinde bu hastalık görülmektedir.
Kaynakça
Dipnotlar
Genel kaynaklar
- "Menopause." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2010.
- "Menopause." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
Kapsamlı okuma
- Herbert J. Buchsbaum (ed.), The Menopause (1983).
- Linda R. Gannon, Menstrual Disorders and Menopause: Biological, Psychological, and Cultural Research (1985)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Menopoz kadinlarda adet kanamalarinin menstruasyon ve dolayisiyla uremenin sona ermesi Menopoz zaman zaman hayatin degisimi olarak algilansa da bu tarif negatif bir anlam tasir ve yerinde degildir Zira menopoz esnasinda fiziksel zihinsel ve cinsel degisiklikler oldugu dogrudur ancak bunlar kotuye gidis olarak nitelenemezler Yumurtaliklar uterus rahim ve serviks rahim boynu Cogu kadinda menopoz 45 55 yaslari arasinda baslar Ortalama menopoz yasi 50 olarak kabul edilse de bazi durumlarda 40 yasindan once bile basladigi ya da 50 li yaslarin sonlarina sarktigi gorulebilir Menopozun kiside erken ya da gec baslamasi muhtemelen kalitimsal olmakla birlikte iyi beslenme ve saglikli bir hayat menopozu geciktirebilir Kadinlarin sadece yuzde 1 inde menopoz 40 yasindan once baslar Bu duruma denir Yumurtaliklarin cerrahi operasyon ile alinmasi veya X isinlari ya da radyum ile yokedilmesi ile baslatilabilir Koken bilimiTurkceye Fransizcadan gecen menopoz sozcugu 19 yuzyilin sonlarinda modern Latince menopausis sozcugunden turetilmistir Meno oneki Yunanca men ay kelimesinden gelir ve menstruasyon adet kanamasi ile ilgili anlaminda kullanilir Poz kelimesi ise yine Yunanca pausein durmak sozcugunden gelir AdetAdet dongusu Adet menstruasyon kadinlarda rahimin ic yuzeyini kaplayan ince mukus zarinin salgilarin sekresyonun ve bir miktar kanin periyodik olarak vajinadan bosalmasidir Kadinlarda normal adet gorme dongusu menstruel siklus her 28 gunde birdir Ancak hicbir kadin duzenli olarak 28 gunde bir adet gormez 21 ila 35 gun arasi normal kabul edilir Adet kanamalari azalarak uc ila yedi gun devam eder Bu sure zarfinda yaklasik 35 40 ml kan kaybedilir Bu miktar cogu kadinda 50 ml nin altindadir Menopozun ortaya cikisiMenopoz yumurtaliklarin gorevlerini yerine getirememeye baslamasi sonucu ortaya cikar Yumurtaliklarin tabii omru yaklasik olarak 35 yildir ve calisamaz hale gelmeleri yaslanmanin tabii bir sonucudur Kadinlarin uretken yillari boyunca yumurtaliklarindaki folikuller olgunlasir ve hipotalamik hipofizer aks stimulasyonu sayesinde yumurtalarini duzenli olarak birakirlar Menopoz yaklastikca folikullerin once bir kismi zamanla tamami yumurta birakamaz hale gelirler Bu durum adet duzenini bozar Adet kanamalari gecikmeye veya sira atlamaya baslar Belirtiler bazen hamilelik ile karistirilabilir Adet aralari iyice uzar Bazi kisilerde kanamanin miktari azalirken bazi kisilerde asiri kanama gorulebilir Sansli bir azinlikta ise adet kanamalari menopoza girince birden kesilir Yumurtaliklar calisamaz hale gelince giderek daha az ostrojen hormonu uretmeye baslarlar Ostrojen azalmasi ureme faaliyetlerini kontrol eden bezlerdeki hormonel aktivitelerde belli belirsiz degisikliklere ve yeniden duzenlemelere neden olur Ostrojen seviyelerinin dusmesi hypothalamusun norovaskuler mekanizmasini bozar ve menopozun tipik ozelliklerinden olan ani ates basmasini Ing Ingilizce hot flash veya Ingilizce hot flush tetikleyen vasomotor degisiklikleri baslatabilir Hipofiz bezelerinin metabolizmasi degisir ve kan ile idrarda yuksek miktarlarda folikul stumilasyonuna yardimci olan hormonlara FSH rastlanilir Adrenal ve tiroid bezlerinin hormonel dengesi de bozulur Tum bu degisiklikler bircok kadinda fiziksel veya zihinsel rahatsizliklara neden olmazlar BelirtileriMenopozun en onemli belirtisi adet duzeninde meydana gelen degismelerdir Diger belirtiler soyle siralanabilir Ani ates basmasi Ani ates basmasi genellikle goguste bir isinma hissiyle ortaya cikar Oradan boyuna yuze ve bazen de tum vucuda yayilir Bazen ates hissiyle birlikte ignelenme de gorulur Yuzde ates basmasi sonucu ortaya cikan kizariklik baskalari tarafindan rahatlikla fark edilebilir Geceleri ates basmasi uyku duzenini bozabilir Bazen de asiri terleme veya usume uykuyu bolebilir Ani ates basmasi menopozdan hemen once baslar ve yaklasik 2 3 yil devam eder Yumurtaliklari ameliyatla alinmis genc kadinlarda da operasyondan yaklasik bir hafta sonra ani ates basmasi gorulur Bas agrisi ve bas donmesi Menopozun bircok belirtisi vardir ancak bu belirtilerin kaynagi menopoz ile alakasi olmayan rahatsizliklar da olabilir Gerginlik bas agrisi ve bas donmesi bunlardan birkacidir Ayrica menopoz nedeniyle siklikla karsilasilan yaslanma endisesi de bir takim rahatsizliklara yol acabilir Kilo degisiklikleri Bircok kadin menopoz esnasinda kilo aldigindan yakinmaktadir Bunun nedeni bazen tiroid faaliyetlerindeki azalma olabilir Ancak menopoz esnasinda kilo almanin nedeni genellikle azalan fiziksel faaliyetler ve asiri yemedir Menopozun dis gorunusu ya da zindeligi etkiledigi yonunde net bir bilgi yoktur Hormon tedavisiYakin zamanlara kadar ostrojen hormonu aliminin menopoz belirtilerini azalttigina ve ateroskleroz damar tikanikligi ile osteoporozu yavaslattigi dusunulmekte hastalara ve menopozdaki bayanlara yaygin olarak verilmekteydi Ancak gunumuzde ostrojenin rahim mukozasi ve bazi meme kanserleri ile ilgili olabilecegi dusunulmektedir Ostrojen hormon tedavisi alanlarda kalp krizi ve inme riskinde artis olduguna iliskin veriler nedeniyle ostrojen tedavisi postmenapozal hormon yerine koyma tedavisi tekrar gozden gecirilmektedir Erken menopozMenopoz donemi genellikle 45 50 yas arasinda kabul edilen bir olgudur Bu yaslarda olusan menopoz donemi dogurganlik ozelliginin bitisi olarak kabul edilmektedir Menopoza giren bir kadin artik cocuk dogurma ozelligini kaybetmis demektir Ancak 35 40 yas alti kadinlarda kesilen adet kanamalari erken menopoz olarak adlandirilmaktadir Bu durum ile karsi karsiya kalan kadinlarin bazilari kendiliginden gebe kalabilirken bazilari ise yardimci ureme tedavileri ile gebe kalmaktadir Kadinin adet dongusu bir yili gecmis ve bu sure icinde kanama olmamis ise menopoz tanisi konabilir Erken menopoz haric normal menopozun geri donusu gibi bir ihtimali soz konusu degildir Artik dogurganlik ozelligi kaybedilmistir ve kadinin gebe kalma gibi sansi yoktur 40 yas altinda bir kadinda erken menopozun tanisini koymak onemlidir Kucuk ovarian yetmezligi erken menopozdan daha farkli gelisen bir durumdur Bu sorun ile karsi karsiya kalan bir kadinda adet kanamasi kendiliginden tekrar olusabilir ve hicbir yardimci ureme tedavisine gerek kalmadan gebe kalabilir Bu hasta gruplarinda yumurtaliklarda bulunan follikuller tamamen tukenmistir ya da herhangi bir bozukluga ugramistir Bu hastaligin genetik oldugu da dusunulmektedir Ailesinde bu tur bir sorun olan kadinlarin 20 sinde bu hastalik gorulmektedir KaynakcaDipnotlar a b c d e f g h i j k l m n Menopause Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite Chicago Encyclopaedia Britannica 2010 a b Menopause Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Berek Jonathan Jinekoloji 14 bas Nobel Tip Kitabevleri s 1324 ISBN 978 975 420 821 4 Genel kaynaklar Menopause Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite Chicago Encyclopaedia Britannica 2010 Menopause Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Kapsamli okuma Herbert J Buchsbaum ed The Menopause 1983 Linda R Gannon Menstrual Disorders and Menopause Biological Psychological and Cultural Research 1985