Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Raoul Wallenberg (4 Ağustos 1912 – 17 Temmuz 1947) İsveçli bir mimar, iş insanı, diplomat ve yardımseverdi. İkinci Dünya Savaşı sonlarına doğru, Alman işgali altında bulunan Macaristan’da, Macar faşistleri ve Nazilerden, 100.000’i aşkın Yahudi’nin hayatını kurtarmasından dolayı oldukça saygı ve övgü duyulan biridir. Budapeşte’de, İsveç Özel Elçiliği görevini sürdürürken (Temmuz-Aralık 1944), Wallenberg, Yahudilere dokunulmazlık sağlayabilen pasaportlar verip, İsveç sınırları olarak sayılan, resmi olarak dokunulmaz binalarda binlerce Yahudinin hayatını kurtardı. 17 Ocak 1945’te Budapeşte’nin Kızıl Ordu tarafından işgali esnasında, Sovyet otoriteler tarafından, casus olduğu şüphesiyle göz altına alındı ve sonra ortadan kayboldu. Daha sonra edinilen bilgilere göre, 17 Temmuz 1947’de Moskova’daki KGB ana üssü ve KGS hapishanesinin bulunduğu Lubyanka binasında öldüğü iddia edildi. Wallenberg’ün KGB Sovyet Hükûmeti tarafından yakalanması, casus olduğu şüpheleri, ölümü ve Amerikan istihbaratıyla olan bağları tamamen sır olarak kaldı ve sürekli farklı spekülasyonlarla dile getirildi
| Raoul Wallenberg | |
|---|---|
 Raoul Wallenberg'ün 1944 Haziran'ında çekilmiş fotoğrafı | |
| Doğum | Ağustos 1912 Lidingö, İsveç |
| Ölüm | Temmuz 1947 (tartışmalıdır) Moskova KGB lubyanka hapishanesi |
| Meslek | Diplomat, Mimar, İş insanı |
| Resmî site | |
The Official Raoul Wallenberg Site | |
Macar Yahudilere karşı gösterdiği cesur iyiliklerinden dolayı, Wallenberg, öldüğü iddia edilen 1947’den beri birçok yardımseverlik ödülüne layık görüldü. 1981’de, Wallenberg tarafından hayatı kurtarılan insanlardan biri olan meclis üyesi Tom Lantos, Wallenberg’e fahri vatandaşlık verilmesi için kanun tasarladı. Wallenberg ayrıca, Kanada, Macaristan ve İsrail’de de fahri vatandaşlığa layık görüldü. Wallenberg, İsrail’de, Türk Diplomat Selahattin Ülkümen gibi Uluslararası Dürüstler arasına girdi ve dünyanın birçok yerinde sokaklar Wallenberg’ün adını aldı. 1981’de Wallenberg’ün insani ideallerini ölümsüzleştirmeyi amaçlayan, kuruldu. Bu Komite her yıl, bu amaç uğruna çabalayan kişilere Raoul Wallenberg ödülü vermektedir.
Hayatı
Wallenberg 1912’de Stokholm yakınlarında bulunan Kappsta, Lidingö’de, büyükbabası Per Johan Wising ve anneannesi Sophie Wising’in 1882’de inşa ettikleri yazlıklarında dünyaya geldi. Diğer büyük babası Gustaf Wallenberg, Tokyo, İstanbul ve Sofya’da elçiydi. Ailesi 1911’de evlenen Wallenberg’ün babası Raoul Oscar Wallenberg (1888-1912), İsveçli bir deniz subayıydı ve Raoul Wallenberg doğmadan üç ay önce kanserden öldü. Annesi Maria Sofia Wising (1891-1979) idi. 1918’de annesi, Frederik von Dardel ile evlendi ve adında bir oğulları ve Nina Lagergren adlı bir kız çocukları oldu [1]24 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 1931’de Wallenberg, Mimarlık okumak için Amerika’daki Michingan Üniversitesi’ne gitti. Üniversite’de İngilizce, Almanca ve Fransızca öğrendi. Amerika’yı tanımak için bütün tatillerde Amerika’yı dolaştı. İsveç’e döndüğünde, Amerika’da aldığı diplomayla, ülkesinde mimar olamayacağı haberini aldı. Büyük babası Güney Afrika’nın Cape Town şehrinde, İnşaat malzemeleri satan bir İsveç şirketinin ofisinde iş buldu (11). 1935-1936 arasında, Hayfa’da, bir Hollanda Banka’sının küçük birimlerinde çalıştı. 1936’da İsveç’e döndü ve Orta Avrupa Ticaret Şirketi’nde, ailesinin yardımıyla iş buldu. Şirketin sahibi Kalman Lauer adında bir Macar Yahudiydi.
II. Dünya Savaşı
1938 yılıyla birlikte, Miklos Horthy vekilharçlığı tarafından, Macaristan Krallığı’nda bir seri Yahudi karşıtı önlemler alındı. Bu önlemler, Naziler tarafından 1935’te yürürlüğe giren Nürnberg Irk Kanunlarını model almıştı. Alman emsalindeki gibi, bu kanunlar, Yahudileri iş sahibi olmaktan men eden, devlet için çalışan Yahudilerin sayısını oldukça azaltan ve Yahudilerle, yahudi olmayanlar arasındaki evlilikleri yasaklayan türde kanunlardı. Bu kanunlardan dolayı, Wallenberg’in iş arkadaşı Kalman Lauer, anavatanını ziyaret etmekte zorlanıyordu. Macaristan giderek Almanya’nın yörüngesine hızlıca girerek, 1940'ta İtilaf güçleri arasına ve 1941’de Almanya liderliğinde, Sovyet Birliği’nin işgaline katıldı. İhtiyaçtan dolayı, Wallenberg Lauer’in kişisel temsilcisi oldu ve Lauer’in yerine iş için ve Lauer’in ailesinden kimsenin kalıp kalmadığını öğrenmek için, Budapeşte’ye gitti. Zamanla Macarca öğrendi. Ve 1941’den itibaren, Budapeşte’yi düzenli olarak ziyaret etti. Bir yıl içinde, Wallenberg, Şirketin eş sahiplerinden biri ve uluslararası yöneticisi oldu. Bu kapasiteyle, Wallenberg, savaşın ilk yıllarında Almanya’ya ve İşgal altındaki Fransa’ya iş ziyaretlerinde bulundu. Bu iş ziyaretleriyle birlikte, Wallenberg, Nazilerin bürokratik ve idari metotlarını yakından gözleyebildi ve bu inceleme ona sonradan çok yarayacaktı. Bu arada, Macaristan’daki durum giderek kötüleşiyordu, çünkü savaşın gidişatı Almanya’nın ve müttefiklerinin aleyhine bir sonuca doğru ilerliyordu. Stanlingrad Savaşındaki felaket itilaf yenilgisinden sonra (ki bu savaşta Macarların kayıpları %84 oranında olmuştur) Miklos Horty Hükûmeti gizlice Birleşik Devletler ve Birleşik Krallık ile barış görüşmelerine başladı. Horty’nin bu ikili tutumunu öğrenen Hitler, 1944’te Macaristan’ın işgal edilmesi emrini verdi. Alman silahlı kuvvetleri Wehrmacht, Horty’nin yerini alarak, kontrolü ele geçirdi. Budapeşte’de Almanya yanlısı piyon bir hükûmet kuruldu, ama gerçek güç Alman askeri yöneticisi Edmund Veesenmayer’in elinde kaldı. Nazilerin kontrolüyle birlikte, Holokost’tan o ana kadar kurtulmuş olan Yahudilerin hayatları tehlikeye girdi. 1944 Nisanıyla birlikte Macar Yahudiler Polonya’daki toplama kamplarına gönderilmeye başlandı. Nazilerin nihai çözüm olarak adlandırdıkları fikrin bürokratik yaratıcı olan Adolf Eichmann’ın liderliğinde, günde 12.000 Macar Yahudisi, toplama kamplarına gönderildi.
Savaş Mültecileri Kurulu tarafından görevlendirilmesi
Macaristan’daki Yahudilerin başlarına gelenler, Holokost’un büyüklüğünün aksine çabucak yayıldı. 1944 baharında, , toplama kampının nasıl işlediğini anlatan, şimdilerde olarak bilinen raporu halka yaydı. Rapor kamptan kaçan iki kişi tarafından hazırlanmıştı (16). Raporun yayınlanmasından sonra, Amerikan başkanı Franklin D. Roosevelt idaresi; yeni olarak kurulan Savaş Mültecileri Kurulu’na daha fazla ilgi gösterdi. Kurul, Hillel Kook başkanlığındaki aktivist Bergson Grubu, Hazine sekreteri Henry Morgenthau Jr ve Macaristan’daki insanlık krizine çare aramakta olan bir grup tarafından kuruldu. Başkan Roosevelt, ABD hazine departmanı görevlisi Iver C. Olsen’i Stokholm’e Savaş Mültecileri Kurulu’nu temsil etmesi amacıyla gönderdi. Olsen özellikle Macar Yahudilerine yardım etmek için görevlendirilmişti. Bu Olsen’in tek görevi değildi çünkü Olsen ayrıca Stratejik Hizmetler Ofisi’nde operasyon bölümünde görevlendirilmişti, bu ofis, savaş zamanında ABD’nin casusluk servisini gerçekleştiren kurumdu. Budapeşte’ye gidip, Macar Yahudilerini kurtarma projesini diplomatik görev adı altında yürütebilecek birini bulma çabaları arasında Olsen, İsveçli seçkin Yahudilerden bir komite kurdu. Bu uygun kişi Savaş Mültecileri Kurulu’nun kurtarma operasyonunu gerçekleştirecekti. Bu komitenin üyelerinden biri, Wallenberg ‘ün iş arkadaşı Kalman Lauer’di. Lauer, Wallenberg’ü bu görev için tavsiye etti ve 1944 Haziranında Olsen, Wallenberg ile tanıştı. Toplantıdan kısa bir süre sonra Olsen, Wallenberg’ü bu göreve liderlik etmesi için atadı. Wallenberg’ün seçimi ABD tarafından, ailesinin Almanlarla olan iş bağlantılarından dolayı hemen kabul edilmedi. Bu tür farklılıklar bir süre sonra çözüldü ve İsveç Dış İlişkiler Bakanlığı tarafından, Wallenberg’ün elçiliğe kabul edilmesini onayladı. Karşılığında Amerika’nın, Almanya ile olan serbest ticaret anlaşmalarından dolayı İsveç üzerine yaptığı baskıları azaltması istendi .
Budapeşte’deki misyonu
Wallenberg, 1944’te Budapeşte’ye ulaştığında, Yahudi karşıtı girişimler birkaç aydır etkisini göstermişti. 1944 Mayıs ve Temmuz ayları arasında, Eichmann ve görev arkadaşları, 400.000 yahudiyi, Polonya’nın güneyinde bulunan Auschwitz-Birkenau toplama kamplarına trenle göndermişti. Wallenberg Budapeşte’ye vardığında, Macaristan’da sadece 230.000 Yahudi kalmıştı. Wallenberg, diğer diplomat arkadaşı Per Anger ile “koruyucu pasaport” (Alm: Schutz-Pass) lar hazırladı. Bu pasaportlar, taşıyıcılarına, vatandaş olma aşamasında olan İsveçli statüsü verdi. Taşıyıcılar İsveç vatandaşı olduğundan, Yahudi olsalar bile toplama kamplarına gönderilmediler. Yasal olmasalar bile, Alman ve Macar yetkililer, bu dokümanı kabul ettiler. Bazen rüşvet aldılar. İsveç elçiliği, Alman otoritelerle anlaşarak, koruyucu pasaport taşıyıcılarının, İsveç vatandaşı gibi muamele görmelerini ve yahudi olduklarını belirten sarı armaları giymemelerini sağladı. Savaş Mültecileri Kurulu’nun topladığı paralarla, Wallenberg 32 ev kiraladı ve onları İsveç’in ülke dışı dokunulmaz sınırları olduğunu deklare etti ve bu binalara diplomatik dokunulmazlık verdi. Binaların kapısına; “İsveç Kütüphanesi”, “İsveç Araştırma Enstitüsü” gibi isimler verdi ve binaların önüne büyük İsveç bayrakları koyarak, binaların dokunulmazlığını vurguladı. Bu binalarda neredeyse 10.000 yahudi yaşadı. Wallenberg, toplama kamplarına gönderilecek Yahudileri trenlerden, koruyucu pasaport vererek kurtarma girişimi gibi hayatını tehlikeye atma noktasına kadar geldiği girişimlerde bulundu. Macar Yahudilerini kurtarma projesi en üst seviyeye ulaştığında, proje için yaklaşık 350 kişi çalışıyordu. Sahte pasaport düzenleyerek, casusluk yaparak ve yahudilere barınak sağlayarak, birçok milletten insan, bu projeye destek verdi. Wallenberg, yakalanmamak ve öldürülmemek için her gece farklı bir evde uyumaya başladı. Sovyetler Birliği Budapeşte’yi işgal etmeden iki gün önce, Wallenberg; Eichmann ve diğer arkadaşlarıyla, 70.000 Yahudi’nin yaşadığı Budapeşte Gettosunu patlatma planlarından vazgeçmeleri için rüşvet vererek anlaştı.
Kayboluşu
29 Ekim 1944’te 2. Ukrayna Cephesi, Mareşal Rodion Malinovsky liderliğinde Budapeşte’ye saldırdı ve Aralığın sonlarına doğru şehir Sovyet güçleri tarafından sarıldı. Çarpışmaların en ısındığı dönemde, 17 Ocak 1944 günü General Malinovsky, Wallenberg’ü Debrecen’deki karargaha çağırdı. Bunun nedeni, Wallenberg ve Savaş mültecileri kurulunun ABD casusu olma şüpheleriydi. Wallenberg’ün son kaydedilen sözleri; “Malinovsky’nin yanına gidiyorum. Misafir olarak mı? Mahkûm olarak mı bilmiyorum…” oldu 1993’te, gizli Sovyet Askeri arşivlerinden çıkan raporlara göre, Wallenberg’ün tutuklama emri Komiser Nikolai Bulganin tarafından verildi ve Wallenberg’ün kaybolduğu gün ise Malinovsky’nin karargahına gönderildi. 2003’te savaş dönemindeki yazışmalar kontrol edildiğinde, yazışmalar Wallenberg’ü, casus olabilir diye Sovyet güçlerine bildiren kişinin, Sovyet ajanı, Macar politikacı olduğunu gösterdi. Wallenberg’e tutuklandığından sonra ne olduğu spekülasyonlara açık kaldı. Birçok tanık, Wallenberg tutukluyken onunla karşılaştıklarını iddia etti. Wallenberg trenle Debrecen’den Romanya üzerinden Moskova’ya gönderildi. 16 Ocak 1945 tarihinde , İsveç hükümetine Wallenberg’ün, Sovyet otoritesinin koruması altında olduğunu iletti. 21 Ocak 1945’te Wallenberg, Lubyanka hapishanesine transfer edildi.
Ölümü
6 Şubat 1957’de Sovyet hükümetinin yayınladığı, 17 Temmuz 1947 tarihli bir dokümanda şu sözler yer alıyordu; “Wallenberg adlı bir mahkûmun dün gece bir kalp probleminden dolayı hücresinde öldüğünü rapor ediyorum. Bana verdiğiniz talimatlara uygun olarak, benim bakımımdadır ve otopsi yapabilmek için izninizi istiyorum… Bakanı kişisel olarak ben bilgilendirdim ve bana otopsi yapmadan yakılması emredildi.” " Doküman Smoltsov adlı bir kişi tarafından ve Lubyanka hapishanesi doktoru tarafından imzalanıp, Sovyet Güvenlik Bakanı ’a adres edilmişti. 1989’da Wallenberg’ün eşyaları ailesine gönderildi. 1991’de Rus hükûmeti tarafından, Wallenberg’ün kaderini incelemek için görevlendirildi. Yakovlev’in araştırmaları sonucu, Wallenberg’ün 1947’de Lubyanka’da idam edildiği ortaya çıktı. Bu bilgilerden sonra bile Wallenberg’ün ölümü üzerindeki sis perdesi kalkmadı. Öldüğü rapor edilen tarihten sonra onu gördüğünü iddia eden mahkûmlar, konuşmalar esnasında, mahkûm İsveçli diplomat diye isminin geçmesi ve benzeri iddialar Wallenberg’ün belirtilen tarihte ölmüş olmayabileceğini ortaya koydu.
Onurlar
Wallenberg iki defa Nobel ödülü için aday gösterildi. (1948-1949)
Arjantin
Buenos Aires’te bir parkta Wallenberg Heykeli var. Heykel İngiltere’de bulunan Philip Jackson tarafından yapılan heykelin replikasıdır.
Avustralya
Melbörn’deki Yahudi Müzesi Holokost ve Araştırma Merkezinde Wallenberg’ün onuruna küçük bir anıt bulunmaktadır. Sidney’de Wallenberg Bahçesi ve Heykeli vardır.
Avusturya
Viyana’daki 22. cadde; Raoul Wallenberg olarak adlandırıldı.
Kanada
1985’te Wallenberg, fahri vatandaş oldu. 17 Ocak (Wallenberg’ün kaybolduğu gün) Raoul Wallenberg günü olarak kabul edilir.
Almanya
Batı ve Doğu Berlin’de iki Sokağa Wallenberg adı verildi.
Macaristan
2003’te fahri vatandaşlık verildi ve birçok sokak Wallenberg’ün adını aldı. Ayrıca Wallenberg Anıt Parkı da açıldı.
İsrail
1986’da Wallenberg’e fahri vatandaşlık verildi. Wallenberg Uluslararası Dürüstler arasına girdi. 5 sokak Wallenberg’ün adını aldı ve Tel Aviv’de bir heykel yapıldı.
Rusya
St. Petersburg’da heykeli var.
İsveç
Kofi Anna’nın açılışına katıldığı bir büyük anıt yapıldı.
ABD
Wallenberg’e fahri vatandaşlık verildi. 1981 ve birçok eyalette Wallenberg’ün anıtı mevcut.
Wallenberg adına verilen ödüller
, her yıl, Raoul Wallenberg’ün yardımseverliği ve cesurluğuna uygun davranışlarda bulunan kişiler, topluluklar ve organizasyonlara vermekte. Michingan Üniversitesi, her yıl, üstün yardımseverlik nişanesi olarak vermekte.
Kaynakça
- ^ Ölüm tarihi, Sovyet yetkililerinin 1957’de ailesine verdiği mektuba dayanır ve tartışmalıdır.
- ^ a b "German's Death Listed; Soviet Notifies the Red Cross Diplomat Died in Prison", New York Times, 15 Feb 1957; Retrieved on February 14, 2007
- ^ "Yad Vashem database". Yad Vashem. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.
who saved the lives of tens of thousands of Jews in Budapest during World War II ... and put some 15,000 Jews into 32 safe houses.
- ^ "Raoul Wallenberg's arrest order, signed by Bulganin in January 1945". 5 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ "Unraveling Raoul Wallenberg's Secrets". Time. 19 Mayıs 2008. 12 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ "www.raoul-wallenberg.eu". 31 Ocak 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ a b c Schreiber, Penny. . 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2007.
- ^ The company name is sometimes translated as the "Mid-European Trading Company"
- ^ a b c Lester, Elenore and Werbell, Frederick E.; "The Last Hero of Holocaust. The Search for Sweden's Raoul Wallenberg", ; March 30, 1980, ; Retrieved on February 14, 2007
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ "The Holocaust Chronicle PROLOGUE: Roots of the Holocaust, page 526". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ Winston Churchill, in a letter to his Foreign Secretary dated July 11, 1944, wrote, "There is no doubt that this persecution of Jews in Hungary and their expulsion from enemy territory is probably the greatest and most horrible crime ever committed in the whole history of the world...." "Winston Churchill's The Second World War and the Holocaust's Uniqueness" 26 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Istvan Simon.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ United States Holocaust Memorial Museum; Holocaust Encyclopedia 3 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; Retrieved on January 27, 2007
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ Garger, Ilya (2 Eylül 2002). "Milestones: Died. Per Anger". Time (magazine). 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2007.
- ^ "The Wallenberg Effect". The Journal of Leadership Studies. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Şubat 2007.
- ^ . Raoul Wallenberg International Movement for Humanity. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2007.
- ^ . 5 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2007.
- ^ "Jews in Hungary Helped by Swede". The New York Times; April 26, 1945, Thursday; Retrieved on February 14, 2007.
- ^ a b (PDF). 1 Aralık 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2007.
- ^ "Well Taken Care Of". 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Time; February 18, 1957; Retrieved on February 14, 2007.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ekim 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2012.
- ^ "Soviet double agent may have betrayed Wallenberg" 9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; Reuters; May 12, 2003; Retrieved on February 14, 2007.
- ^ Chronology - Who is Raoul Wallenberg? 10 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - The Raoul Wallenberg Committee of the United States. Retrieved 2008-09-19
- ^ Jonathan Brent, Inside the Stalin Archives, Atlas and Co, 2008
- ^ . Kanada. 2007. 19 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Raoul Wallenberg 4 Agustos 1912 17 Temmuz 1947 Isvecli bir mimar is insani diplomat ve yardimseverdi Ikinci Dunya Savasi sonlarina dogru Alman isgali altinda bulunan Macaristan da Macar fasistleri ve Nazilerden 100 000 i askin Yahudi nin hayatini kurtarmasindan dolayi oldukca saygi ve ovgu duyulan biridir Budapeste de Isvec Ozel Elciligi gorevini surdururken Temmuz Aralik 1944 Wallenberg Yahudilere dokunulmazlik saglayabilen pasaportlar verip Isvec sinirlari olarak sayilan resmi olarak dokunulmaz binalarda binlerce Yahudinin hayatini kurtardi 17 Ocak 1945 te Budapeste nin Kizil Ordu tarafindan isgali esnasinda Sovyet otoriteler tarafindan casus oldugu suphesiyle goz altina alindi ve sonra ortadan kayboldu Daha sonra edinilen bilgilere gore 17 Temmuz 1947 de Moskova daki KGB ana ussu ve KGS hapishanesinin bulundugu Lubyanka binasinda oldugu iddia edildi Wallenberg un KGB Sovyet Hukumeti tarafindan yakalanmasi casus oldugu supheleri olumu ve Amerikan istihbaratiyla olan baglari tamamen sir olarak kaldi ve surekli farkli spekulasyonlarla dile getirildiRaoul WallenbergRaoul Wallenberg un 1944 Haziran inda cekilmis fotografiDogumAgustos 1912 Lidingo IsvecOlumTemmuz 1947 tartismalidir Moskova KGB lubyanka hapishanesiMeslekDiplomat Mimar Is insaniResmi siteThe Official Raoul Wallenberg Site Macar Yahudilere karsi gosterdigi cesur iyiliklerinden dolayi Wallenberg oldugu iddia edilen 1947 den beri bircok yardimseverlik odulune layik goruldu 1981 de Wallenberg tarafindan hayati kurtarilan insanlardan biri olan meclis uyesi Tom Lantos Wallenberg e fahri vatandaslik verilmesi icin kanun tasarladi Wallenberg ayrica Kanada Macaristan ve Israil de de fahri vatandasliga layik goruldu Wallenberg Israil de Turk Diplomat Selahattin Ulkumen gibi Uluslararasi Durustler arasina girdi ve dunyanin bircok yerinde sokaklar Wallenberg un adini aldi 1981 de Wallenberg un insani ideallerini olumsuzlestirmeyi amaclayan kuruldu Bu Komite her yil bu amac ugruna cabalayan kisilere Raoul Wallenberg odulu vermektedir Raoul Wallenberg Aniti Wallenberg Caddesi Tel Aviv IsrailRaoul Wallenberg Aniti MontrealWallenberg Aniti BudapesteCumberland alanindaki buyuk anit LondraWallenberg u anma plakasi BudapesteWallenberg un bronz el cantasi R W basharfleriyle Wallenberg un dogdugu yazlik evin ounde Kappsta Koszonom Michigan Universitesindeki AnitStockholm deki bir anitBudapeste deki anitlardan biriSovyet rejiminde kaldirilip yikilisinin 50 yilinda tekrar yerine konulan Wallenberg aniti Budapeste Budapeste deki eski Isvec Elciligi onundeki Carl Ivan Danielsson Wallenberg ve Per Anger i anan plaketKudus teki Wallenberg caddesinin isaretiHayatiWallenberg 1912 de Stokholm yakinlarinda bulunan Kappsta Lidingo de buyukbabasi Per Johan Wising ve anneannesi Sophie Wising in 1882 de insa ettikleri yazliklarinda dunyaya geldi Diger buyuk babasi Gustaf Wallenberg Tokyo Istanbul ve Sofya da elciydi Ailesi 1911 de evlenen Wallenberg un babasi Raoul Oscar Wallenberg 1888 1912 Isvecli bir deniz subayiydi ve Raoul Wallenberg dogmadan uc ay once kanserden oldu Annesi Maria Sofia Wising 1891 1979 idi 1918 de annesi Frederik von Dardel ile evlendi ve adinda bir ogullari ve Nina Lagergren adli bir kiz cocuklari oldu 1 24 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1931 de Wallenberg Mimarlik okumak icin Amerika daki Michingan Universitesi ne gitti Universite de Ingilizce Almanca ve Fransizca ogrendi Amerika yi tanimak icin butun tatillerde Amerika yi dolasti Isvec e dondugunde Amerika da aldigi diplomayla ulkesinde mimar olamayacagi haberini aldi Buyuk babasi Guney Afrika nin Cape Town sehrinde Insaat malzemeleri satan bir Isvec sirketinin ofisinde is buldu 11 1935 1936 arasinda Hayfa da bir Hollanda Banka sinin kucuk birimlerinde calisti 1936 da Isvec e dondu ve Orta Avrupa Ticaret Sirketi nde ailesinin yardimiyla is buldu Sirketin sahibi Kalman Lauer adinda bir Macar Yahudiydi II Dunya Savasi1938 yiliyla birlikte Miklos Horthy vekilharcligi tarafindan Macaristan Kralligi nda bir seri Yahudi karsiti onlemler alindi Bu onlemler Naziler tarafindan 1935 te yururluge giren Nurnberg Irk Kanunlarini model almisti Alman emsalindeki gibi bu kanunlar Yahudileri is sahibi olmaktan men eden devlet icin calisan Yahudilerin sayisini oldukca azaltan ve Yahudilerle yahudi olmayanlar arasindaki evlilikleri yasaklayan turde kanunlardi Bu kanunlardan dolayi Wallenberg in is arkadasi Kalman Lauer anavatanini ziyaret etmekte zorlaniyordu Macaristan giderek Almanya nin yorungesine hizlica girerek 1940 ta Itilaf gucleri arasina ve 1941 de Almanya liderliginde Sovyet Birligi nin isgaline katildi Ihtiyactan dolayi Wallenberg Lauer in kisisel temsilcisi oldu ve Lauer in yerine is icin ve Lauer in ailesinden kimsenin kalip kalmadigini ogrenmek icin Budapeste ye gitti Zamanla Macarca ogrendi Ve 1941 den itibaren Budapeste yi duzenli olarak ziyaret etti Bir yil icinde Wallenberg Sirketin es sahiplerinden biri ve uluslararasi yoneticisi oldu Bu kapasiteyle Wallenberg savasin ilk yillarinda Almanya ya ve Isgal altindaki Fransa ya is ziyaretlerinde bulundu Bu is ziyaretleriyle birlikte Wallenberg Nazilerin burokratik ve idari metotlarini yakindan gozleyebildi ve bu inceleme ona sonradan cok yarayacakti Bu arada Macaristan daki durum giderek kotulesiyordu cunku savasin gidisati Almanya nin ve muttefiklerinin aleyhine bir sonuca dogru ilerliyordu Stanlingrad Savasindaki felaket itilaf yenilgisinden sonra ki bu savasta Macarlarin kayiplari 84 oraninda olmustur Miklos Horty Hukumeti gizlice Birlesik Devletler ve Birlesik Krallik ile baris gorusmelerine basladi Horty nin bu ikili tutumunu ogrenen Hitler 1944 te Macaristan in isgal edilmesi emrini verdi Alman silahli kuvvetleri Wehrmacht Horty nin yerini alarak kontrolu ele gecirdi Budapeste de Almanya yanlisi piyon bir hukumet kuruldu ama gercek guc Alman askeri yoneticisi Edmund Veesenmayer in elinde kaldi Nazilerin kontroluyle birlikte Holokost tan o ana kadar kurtulmus olan Yahudilerin hayatlari tehlikeye girdi 1944 Nisaniyla birlikte Macar Yahudiler Polonya daki toplama kamplarina gonderilmeye baslandi Nazilerin nihai cozum olarak adlandirdiklari fikrin burokratik yaratici olan Adolf Eichmann in liderliginde gunde 12 000 Macar Yahudisi toplama kamplarina gonderildi Savas Multecileri Kurulu tarafindan gorevlendirilmesi Macaristan daki Yahudilerin baslarina gelenler Holokost un buyuklugunun aksine cabucak yayildi 1944 baharinda toplama kampinin nasil isledigini anlatan simdilerde olarak bilinen raporu halka yaydi Rapor kamptan kacan iki kisi tarafindan hazirlanmisti 16 Raporun yayinlanmasindan sonra Amerikan baskani Franklin D Roosevelt idaresi yeni olarak kurulan Savas Multecileri Kurulu na daha fazla ilgi gosterdi Kurul Hillel Kook baskanligindaki aktivist Bergson Grubu Hazine sekreteri Henry Morgenthau Jr ve Macaristan daki insanlik krizine care aramakta olan bir grup tarafindan kuruldu Baskan Roosevelt ABD hazine departmani gorevlisi Iver C Olsen i Stokholm e Savas Multecileri Kurulu nu temsil etmesi amaciyla gonderdi Olsen ozellikle Macar Yahudilerine yardim etmek icin gorevlendirilmisti Bu Olsen in tek gorevi degildi cunku Olsen ayrica Stratejik Hizmetler Ofisi nde operasyon bolumunde gorevlendirilmisti bu ofis savas zamaninda ABD nin casusluk servisini gerceklestiren kurumdu Budapeste ye gidip Macar Yahudilerini kurtarma projesini diplomatik gorev adi altinda yurutebilecek birini bulma cabalari arasinda Olsen Isvecli seckin Yahudilerden bir komite kurdu Bu uygun kisi Savas Multecileri Kurulu nun kurtarma operasyonunu gerceklestirecekti Bu komitenin uyelerinden biri Wallenberg un is arkadasi Kalman Lauer di Lauer Wallenberg u bu gorev icin tavsiye etti ve 1944 Haziraninda Olsen Wallenberg ile tanisti Toplantidan kisa bir sure sonra Olsen Wallenberg u bu goreve liderlik etmesi icin atadi Wallenberg un secimi ABD tarafindan ailesinin Almanlarla olan is baglantilarindan dolayi hemen kabul edilmedi Bu tur farkliliklar bir sure sonra cozuldu ve Isvec Dis Iliskiler Bakanligi tarafindan Wallenberg un elcilige kabul edilmesini onayladi Karsiliginda Amerika nin Almanya ile olan serbest ticaret anlasmalarindan dolayi Isvec uzerine yaptigi baskilari azaltmasi istendi Budapeste deki misyonuWallenberg 1944 te Budapeste ye ulastiginda Yahudi karsiti girisimler birkac aydir etkisini gostermisti 1944 Mayis ve Temmuz aylari arasinda Eichmann ve gorev arkadaslari 400 000 yahudiyi Polonya nin guneyinde bulunan Auschwitz Birkenau toplama kamplarina trenle gondermisti Wallenberg Budapeste ye vardiginda Macaristan da sadece 230 000 Yahudi kalmisti Wallenberg diger diplomat arkadasi Per Anger ile koruyucu pasaport Alm Schutz Pass lar hazirladi Bu pasaportlar tasiyicilarina vatandas olma asamasinda olan Isvecli statusu verdi Tasiyicilar Isvec vatandasi oldugundan Yahudi olsalar bile toplama kamplarina gonderilmediler Yasal olmasalar bile Alman ve Macar yetkililer bu dokumani kabul ettiler Bazen rusvet aldilar Isvec elciligi Alman otoritelerle anlasarak koruyucu pasaport tasiyicilarinin Isvec vatandasi gibi muamele gormelerini ve yahudi olduklarini belirten sari armalari giymemelerini sagladi Savas Multecileri Kurulu nun topladigi paralarla Wallenberg 32 ev kiraladi ve onlari Isvec in ulke disi dokunulmaz sinirlari oldugunu deklare etti ve bu binalara diplomatik dokunulmazlik verdi Binalarin kapisina Isvec Kutuphanesi Isvec Arastirma Enstitusu gibi isimler verdi ve binalarin onune buyuk Isvec bayraklari koyarak binalarin dokunulmazligini vurguladi Bu binalarda neredeyse 10 000 yahudi yasadi Wallenberg toplama kamplarina gonderilecek Yahudileri trenlerden koruyucu pasaport vererek kurtarma girisimi gibi hayatini tehlikeye atma noktasina kadar geldigi girisimlerde bulundu Macar Yahudilerini kurtarma projesi en ust seviyeye ulastiginda proje icin yaklasik 350 kisi calisiyordu Sahte pasaport duzenleyerek casusluk yaparak ve yahudilere barinak saglayarak bircok milletten insan bu projeye destek verdi Wallenberg yakalanmamak ve oldurulmemek icin her gece farkli bir evde uyumaya basladi Sovyetler Birligi Budapeste yi isgal etmeden iki gun once Wallenberg Eichmann ve diger arkadaslariyla 70 000 Yahudi nin yasadigi Budapeste Gettosunu patlatma planlarindan vazgecmeleri icin rusvet vererek anlasti Kaybolusu29 Ekim 1944 te 2 Ukrayna Cephesi Maresal Rodion Malinovsky liderliginde Budapeste ye saldirdi ve Araligin sonlarina dogru sehir Sovyet gucleri tarafindan sarildi Carpismalarin en isindigi donemde 17 Ocak 1944 gunu General Malinovsky Wallenberg u Debrecen deki karargaha cagirdi Bunun nedeni Wallenberg ve Savas multecileri kurulunun ABD casusu olma supheleriydi Wallenberg un son kaydedilen sozleri Malinovsky nin yanina gidiyorum Misafir olarak mi Mahkum olarak mi bilmiyorum oldu 1993 te gizli Sovyet Askeri arsivlerinden cikan raporlara gore Wallenberg un tutuklama emri Komiser Nikolai Bulganin tarafindan verildi ve Wallenberg un kayboldugu gun ise Malinovsky nin karargahina gonderildi 2003 te savas donemindeki yazismalar kontrol edildiginde yazismalar Wallenberg u casus olabilir diye Sovyet guclerine bildiren kisinin Sovyet ajani Macar politikaci oldugunu gosterdi Wallenberg e tutuklandigindan sonra ne oldugu spekulasyonlara acik kaldi Bircok tanik Wallenberg tutukluyken onunla karsilastiklarini iddia etti Wallenberg trenle Debrecen den Romanya uzerinden Moskova ya gonderildi 16 Ocak 1945 tarihinde Isvec hukumetine Wallenberg un Sovyet otoritesinin korumasi altinda oldugunu iletti 21 Ocak 1945 te Wallenberg Lubyanka hapishanesine transfer edildi Olumu6 Subat 1957 de Sovyet hukumetinin yayinladigi 17 Temmuz 1947 tarihli bir dokumanda su sozler yer aliyordu Wallenberg adli bir mahkumun dun gece bir kalp probleminden dolayi hucresinde oldugunu rapor ediyorum Bana verdiginiz talimatlara uygun olarak benim bakimimdadir ve otopsi yapabilmek icin izninizi istiyorum Bakani kisisel olarak ben bilgilendirdim ve bana otopsi yapmadan yakilmasi emredildi Dokuman Smoltsov adli bir kisi tarafindan ve Lubyanka hapishanesi doktoru tarafindan imzalanip Sovyet Guvenlik Bakani a adres edilmisti 1989 da Wallenberg un esyalari ailesine gonderildi 1991 de Rus hukumeti tarafindan Wallenberg un kaderini incelemek icin gorevlendirildi Yakovlev in arastirmalari sonucu Wallenberg un 1947 de Lubyanka da idam edildigi ortaya cikti Bu bilgilerden sonra bile Wallenberg un olumu uzerindeki sis perdesi kalkmadi Oldugu rapor edilen tarihten sonra onu gordugunu iddia eden mahkumlar konusmalar esnasinda mahkum Isvecli diplomat diye isminin gecmesi ve benzeri iddialar Wallenberg un belirtilen tarihte olmus olmayabilecegini ortaya koydu OnurlarWallenberg iki defa Nobel odulu icin aday gosterildi 1948 1949 Arjantin Buenos Aires te bir parkta Wallenberg Heykeli var Heykel Ingiltere de bulunan Philip Jackson tarafindan yapilan heykelin replikasidir Avustralya Melborn deki Yahudi Muzesi Holokost ve Arastirma Merkezinde Wallenberg un onuruna kucuk bir anit bulunmaktadir Sidney de Wallenberg Bahcesi ve Heykeli vardir Avusturya Viyana daki 22 cadde Raoul Wallenberg olarak adlandirildi Kanada 1985 te Wallenberg fahri vatandas oldu 17 Ocak Wallenberg un kayboldugu gun Raoul Wallenberg gunu olarak kabul edilir Almanya Bati ve Dogu Berlin de iki Sokaga Wallenberg adi verildi Macaristan 2003 te fahri vatandaslik verildi ve bircok sokak Wallenberg un adini aldi Ayrica Wallenberg Anit Parki da acildi Israil 1986 da Wallenberg e fahri vatandaslik verildi Wallenberg Uluslararasi Durustler arasina girdi 5 sokak Wallenberg un adini aldi ve Tel Aviv de bir heykel yapildi Rusya St Petersburg da heykeli var Isvec Kofi Anna nin acilisina katildigi bir buyuk anit yapildi ABD Wallenberg e fahri vatandaslik verildi 1981 ve bircok eyalette Wallenberg un aniti mevcut Wallenberg adina verilen oduller her yil Raoul Wallenberg un yardimseverligi ve cesurluguna uygun davranislarda bulunan kisiler topluluklar ve organizasyonlara vermekte Michingan Universitesi her yil ustun yardimseverlik nisanesi olarak vermekte Kaynakca Olum tarihi Sovyet yetkililerinin 1957 de ailesine verdigi mektuba dayanir ve tartismalidir a b German s Death Listed Soviet Notifies the Red Cross Diplomat Died in Prison New York Times 15 Feb 1957 Retrieved on February 14 2007 Yad Vashem database Yad Vashem 21 Subat 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2007 who saved the lives of tens of thousands of Jews in Budapest during World War II and put some 15 000 Jews into 32 safe houses Raoul Wallenberg s arrest order signed by Bulganin in January 1945 5 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 Unraveling Raoul Wallenberg s Secrets Time 19 Mayis 2008 12 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 www raoul wallenberg eu 31 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 a b c Schreiber Penny 20 Agustos 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Subat 2007 The company name is sometimes translated as the Mid European Trading Company a b c Lester Elenore and Werbell Frederick E The Last Hero of Holocaust The Search for Sweden s Raoul Wallenberg March 30 1980 Retrieved on February 14 2007 a b Arsivlenmis kopya 14 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 The Holocaust Chronicle PROLOGUE Roots of the Holocaust page 526 22 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 Winston Churchill in a letter to his Foreign Secretary dated July 11 1944 wrote There is no doubt that this persecution of Jews in Hungary and their expulsion from enemy territory is probably the greatest and most horrible crime ever committed in the whole history of the world Winston Churchill s The Second World War and the Holocaust s Uniqueness 26 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Istvan Simon Arsivlenmis kopya 20 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 United States Holocaust Memorial Museum Holocaust Encyclopedia 3 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved on January 27 2007 Arsivlenmis kopya 20 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 Garger Ilya 2 Eylul 2002 Milestones Died Per Anger Time magazine 12 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2007 The Wallenberg Effect The Journal of Leadership Studies 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Subat 2007 Raoul Wallenberg International Movement for Humanity 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Subat 2007 5 Subat 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Subat 2007 Jews in Hungary Helped by Swede The New York Times April 26 1945 Thursday Retrieved on February 14 2007 a b PDF 1 Aralik 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Subat 2007 Well Taken Care Of 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Time February 18 1957 Retrieved on February 14 2007 Arsivlenmis kopya 23 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2012 Soviet double agent may have betrayed Wallenberg 9 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Reuters May 12 2003 Retrieved on February 14 2007 Chronology Who is Raoul Wallenberg 10 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Raoul Wallenberg Committee of the United States Retrieved 2008 09 19 Jonathan Brent Inside the Stalin Archives Atlas and Co 2008 Kanada 2007 19 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi