Sobibor İmha Kampı, Reinhard Operasyonu'nun bir parçası olarak Nazi Almanyası tarafından inşa edilen ve işletilen bir imha kampıydı. Alman işgali altındaki Polonya'nın Genel Hükümet bölgesindeki Żłobek Duży köyünün yakınındaki ormanda bulunuyordu.
Sobibor imha kampı | |
---|---|
Sobibor imha kampı, 1943 | |
Sobibor | |
Koordinatlar | 51°26′50″K 23°35′37″D / 51.44722°K 23.59361°D |
Tanınma sebebi | Holokost |
İnşa eden | Nazi Almanyası |
İşleten | Schutzstaffel |
Komendant | Franz Stangl |
Asıl kullanım sebebi | İmha kampı |
Mahkumlar | Yahudiler (çoğunlukla Polonya'dan) |
Mahkum sayısı | 600.000 - 650.000 |
Ölü | 170.000–250.000 |
Kurtuluş | Ekim 1943 |
İnternet sitesi | https://www.sobibor-memorial.eu/en/history/history_of_the_camp/3 |
Bir toplama kampından ziyade bir imha kampı olan Sobibor, yalnızca Yahudileri öldürmek amacıyla vardı. Mahkûmların büyük çoğunluğu varışlarından birkaç saat sonra gazla öldürüldü. Hemen öldürülmeyenler kampın işleyişine yardım etmek zorunda kaldılar ve çok azı birkaç aydan fazla hayatta kaldı. Sobibor'da toplamda yaklaşık 170.000 ila 250.000 kişi öldürüldü, bu da Sobibor'u Auschwitz, Treblinka ve Belzec'ten sonra dördüncü en ölümcül Nazi kampı haline getirdi.
Kamp, 14 Ekim 1943'te meydana gelen mahkûm isyanının ardından faaliyetlerini durdurdu. İsyan planı iki aşamadan oluşuyordu. İlk aşamada mahkûmlardan oluşan ekipler, SS subaylarının her birine gizlice suikast düzenleyecekti. İkinci aşamada, 600 mahkûmun tamamı akşam yoklaması için toplanacak ve ön kapıdan özgürlüğe doğru yürüyecekti. Ancak plan yalnızca on bir SS askerinin öldürülmesinden sonra bozuldu. Mahkûmlar, dikenli tellerin üzerinden tırmanarak ve ağır makineli tüfek ateşi altında bir mayın tarlasından koşarak kaçmak zorunda kaldı. Yaklaşık 300 mahkûm kamptan çıkmayı başardı ve bunlardan yaklaşık 60'ı savaştan sağ kurtuldu.
Ayaklanmanın ardından Naziler, suçlarını ilerleyen Kızıl Ordu'dan gizlemek için kampın çoğunu yıktı. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonraki ilk yıllarda bu alan ihmal edilmişti ve kampın Holokost'a ilişkin popüler ya da bilimsel açıklamalarda çok az varlığı vardı. TV mini dizisi Holokost'ta (1978) ve Escape from Sobibor (1987) filminde yer verildikten sonra daha iyi tanındı. Arkeologlar tarafından araştırılmaya devam edilen bölgede şu anda Sobibor Müzesi bulunuyor. Sobibor faili albümü kapsamında 2020 yılında kampın fotoğrafları yayınlandı.
Sobibor, Holokost'un en ölümcül aşaması olan Reinhard Operasyonu kapsamında kurulan dört imha kampından biriydi. Avrupa'daki Yahudilerin imhası yukarıdan aşağıya tek bir karardan kaynaklanmadı, daha ziyade işgal altındaki belirli bölgelere ilişkin alınan kararların bir karışımıydı. Eylül 1939'da Polonya'nın işgalinin ardından Almanlar, Yahudilerin Avrupa çapındaki gettolardan Lublin Rezervasyonu'nu oluşturan zorunlu çalışma kamplarına sürgün edildiği Nisko Planını uygulamaya başladı. Lublin Bölgesi bölgesi özellikle elverişsiz koşulları nedeniyle seçildi. Nisko Planı 1940 yılında terk edildi, ancak , Lipowa 7 ve Dorohucza da dahil olmak üzere birçok zorunlu çalışma kampı bölgedeki faaliyetlerine devam etti.
İnşa
1941'de Naziler Yahudileri gazla öldürme denemelerine başladı. Aralık 1941'de Chełmno'daki SS yetkilileri gaz kamyonları kullanarak deneyler yaptı ve ilk toplu gazla öldürmeler Ocak ayında Auschwitz toplama kampında gerçekleştirildi. 20 Ocak 1942'deki Wannsee Konferansı'nda Reinhard Heydrich, Yahudileri bir imha kampları ağı aracılığıyla sistematik bir şekilde öldürmeye yönelik bir planı duyurdu. Bu plan Reinhard Operasyonu olarak hayata geçirildi. Sobibor'un erken planlaması hakkında kesin olarak hiçbir şey bilinmiyor. Bazı tarihçiler, planlamanın 1940 gibi erken bir tarihte, o yıla ait birkaç büyük şehri hariç tutan ancak Sobibór ve Bełżec'i içeren bir demiryolu haritasına dayanarak başladığını öne sürdüler. Nazilerin bu bölgeye ilgi duyduğuna dair en eski somut kanıt, 1941 sonbaharında SS subaylarının tren istasyonunun karşısındaki araziyi araştırdığını fark eden yerel Polonyalıların ifadelerinden geliyor. İstasyonun kafeteryasındaki bir işçi, SS adamlarından birine ne inşa edildiğini sorduğunda, o da yakında göreceğini ve bunun güzel bir kahkaha olacağını söyledi.
Kampı inşa eden ilk işçi grubu çoğunlukla komşu köy ve kasabalardan gelen yerli halktan oluşuyordu. Bunların ne ölçüde Polonyalı veya Yahudi zorunlu işçi olduğu bilinmiyor. Thomalla'nın gelişinden sonra, yakındaki Włodawa'daki Yahudi konseyine kampın inşasına yardımcı olmak üzere 150 Yahudi göndermesi emredildi. Bu işçiler çalışırken sürekli taciz ediliyordu ve yorgunluk belirtileri göstermeleri halinde vuruluyorlardı. Çoğu inşaat tamamlandıktan sonra öldürüldü.
Sobibor'daki ilk gaz odaları Belzec'tekilerin modeline göre ancak herhangi bir fırın olmadan inşa edildi.SS-Scharführer Erich Fuchs, karbon monoksit gazını sağlamak için Lemberg'de zırhlı bir araçtan veya traktörden sökülen ağır bir benzinli motor satın aldı. Fuchs, SS subayları Floss, Bauer, Stangl ve Barbl'ın huzurunda motoru Sobibor'daki bir çimento temel üzerine kurdu ve motor egzoz manifoldunu gaz odasına giden borulara bağladı. Nisan 1942'nin ortalarında Naziler, neredeyse tamamlanan kampta deneysel gazla öldürme eylemleri gerçekleştirdi. Bełżec'in komutanı ve Reinhard Operasyonu Müfettişi Christian Wirth, Krychów'daki çalışma kampından getirilen otuz ila kırk Yahudi kadının öldürüldüğü gazla öldürme olaylarından birine tanık olmak için Sobibor'u ziyaret etti.
Sobibor'un ilk inşaatı 1942 yazında tamamlandı ve sonrasında sürekli bir mahkûm akışı başladı. Ancak SS kampı varlığı boyunca sürekli olarak genişletildi ve yenilendi. Sadece birkaç aylık çalışmanın ardından gaz odalarının ahşap duvarları temizlenemeyecek kadar fazla ter, idrar, kan ve dışkıyı emmişti. Böylece 1942 yazında gaz odaları yıkılarak yerine tuğladan daha büyük odalar yapıldı. Aynı yazın ilerleyen saatlerinde SS, kışla ve ahırlar için daha düzenli bir temizlik programı oluşturarak ve Vorlager'e daha sonraki mahkûmlar tarafından çokça dile getirilen bir Tirol köyü görünümü verecek şekilde genişletip çevre düzenlemesi yaparak bir güzelleştirme projesine girişti. Sobibor 1943'ün ortalarında faaliyetlerini durdurduğunda SS, Lager IV olarak bilinen bir mühimmat deposunun inşaatının bir parçasıydı. Sobibor'un etrafı, içerideki manzarayı engellemek amacıyla üzeri çam dallarıyla kaplı çift dikenli tellerle çevrilmişti. Güneydoğu köşesinde biri trenler için, diğeri ise yaya trafiği ve araçlar için yan yana iki kapısı vardı.
Yaşam
Sobibor bir imha kampı olduğu için orada yaşayan tek mahkûmlar, kampın işleyişine yardım etmek zorunda kalan yaklaşık 600 köle işçiydi.Auschwitz'den sağ kurtulanlar seçilmiş terimini cinayet için seçilmek anlamında kullanırken, Sobibor'da seçilmiş olmak, en azından geçici olarak yaşamak üzere seçilmek anlamına geliyordu. Kamptaki zorlu koşullar birkaç ay içinde yeni gelenlerin çoğunun canına mal oldu. Mahkûmlar sabah 6:00'dan akşam 6:00'ya kadar çalışıyorlardı ve arada kısa bir öğle yemeği molası da vardı. Pazar günleri yarım gün olarak belirlendi ancak bu politikaya her zaman uyulmadı. Mahkûm nüfusu arasında kuyumculuk, resim yapma, bahçıvanlık veya terzilik gibi uzmanlaşmış becerilere sahip birçok işçi vardı. Bu tür mahkûmlar yalnızca kampın birincil operasyonlarını desteklemek için resmi olarak ölümden kurtulmuş olsa da, aslında emeklerinin çoğu SS subaylarının kişisel zenginleşmesine yönlendirildi. Tanınmış Hollandalı Yahudi ressam Max van Dam, tabela ressamı olarak tutuldu, ancak SS onu aynı zamanda Hitler'in manzaralarını, portrelerini ve hagiografik resimlerini yapmaya da zorladı. Benzer şekilde Shlomo Szmajzner, SS subayları için altın takılar yapma işini gizlemek amacıyla makine atölyesinin başına getirildi. Özel becerilere sahip mahkûmlar özellikle değerli görülüyordu ve başkalarına sağlanamayan ayrıcalıklara sahip oluyorlardı.
Özel becerilere sahip olmayanlar çeşitli başka işler yapıyorlardı. Birçoğu Lager II tasnif kışlasında çalıştı, burada gaz odası kurbanlarının geride bıraktığı bagajları taramak zorunda kaldılar ve değerli eşyaları Alman sivillere hediye olarak yeniden paketlediler. Bu işçiler aynı zamanda yeni mahkûmları karşılayan demiryolu tugayında da görev yapmak üzere çağrılabilir. Demiryolu tugayı, açlık çeken işçilere genellikle yiyecek içeren bagajlara erişim sağladığı için nispeten çekici bir iş olarak görülüyordu. Genç mahkûmlar genellikle atıcı olarak çalışıyor, Naziler ve bekçiler için temizlik yapıyor ve onların ihtiyaçlarını karşılıyordu. Gaz odasına giderken kadınların saçlarını kesen berberler özellikle dehşet verici bir işti. Bu iş, hem onları hem de saçlarını kestikleri çıplak kadınları aşağılamak amacıyla sıklıkla genç erkek mahkûmlara dayatıldı. Berberlerin mağdurların sorularına veya ricalarına yanıt vermemesini sağlamak için silahlı bekçiler süreci denetledi.
Lager III'te, Yahudi mahkûmlardan oluşan özel bir birim, imha sürecine yardımcı olmak zorunda kaldı. Görevleri arasında cesetleri çıkarmak, oyuklarda değerli eşyalar aramak, gaz odalarındaki kanı ve dışkıyı temizlemek ve cesetleri yakmak yer alıyordu. Bu birime mensup mahkûmlar soykırımın doğrudan tanıkları olduğundan, diğer mahkûmlardan sıkı bir şekilde izole edilmişlerdi ve SS, işin fiziksel ve psikolojik bedeline henüz yenik düşmemiş olan birim üyelerini periyodik olarak tasfiye ediyordu. Lager III'ten hiçbir işçi hayatta kalmadığı için onların yaşamları ve deneyimleri hakkında hiçbir şey bilinmiyor. Mahkûmlar, dolaylı olarak ve istemeden de olsa, emeklerinin onları toplu katliamın suç ortağı haline getirdiği gerçeğiyle mücadele etti. Birçoğu intihar etti.
Mahkumlar uyku yoksunluğu, yetersiz beslenme ve meşakkatli çalışmanın ve sürekli dayağın fiziksel ve duygusal bedelinden acı çekiyordu. Bitler, cilt enfeksiyonları ve solunum yolu enfeksiyonları yaygındı ve tifo zaman zaman kampı kasıp kavuruyordu. Sobibor ilk açıldığında mahkûmlar gözden çıkarılabilir kabul ediliyordu ve ilk hastalık veya yaralanma belirtisinde vuruluyordu. Birkaç ay sonra SS, muazzam ölüm oranının kampın verimliliğini sınırladığından endişe duymaya başladı. İşgücünün sürekliliğini artırmak ve sürekli yeni işçi yetiştirme ihtiyacını hafifletmek için SS, iş göremez durumdaki mahkûmların iyileşmesine üç gün izin veren yeni bir politika başlattı. Üç gün geçmesine rağmen hâlâ çalışamayanlar vuruldu.
SS görevlileri işlerinin çekici olduğunu düşünüyorlardı. Sobibor'da, Doğu Cephesinde savaşan askerlerin sahip olmadığı konforlardan yararlanabiliyorlardı. Memurun kamptaki yerleşkesinde bir kantin, bowling salonu ve bir berber dükkanı vardı. Subayların golf kulübü kısa bir mesafede, yakındaki Perepsza Gölü'ndeydi. Her SS adamına, her üç ayda bir, Avusturya'nın Attersee Gölü kıyısındaki Weissenbach kasabasında SS'ye ait bir tatil yeri olan Haus Schoberstein'da geçirebilecekleri üç haftalık izin verildi. Her memur ayda 58ℛℳ temel maaş artı 18ℛℳ günlük harçlık dahil olmak üzere özel ikramiyeler alıyordu. Toplamda, Sobibor'daki bir memur ayda 600ℛℳ maaş kazanabiliyordu. Resmi tazminatın yanı sıra Sobibor'daki bir iş, SS subaylarına emeği sömürerek ve kurbanlarının eşyalarını çalarak kendilerini gizlice zenginleştirmeleri için sonsuz fırsatlar sunuyordu. Bir vakada SS memurları, Shlomo Szmajzner adında 15 yaşındaki bir kuyumcu dehasını köleleştirdi ve onlara gaz odası kurbanlarının dişlerinden çıkarılan altından yüzükler ve monogramlar yaptı.
Mahkumlar, kendilerini kaçıranlardan sürekli korku içinde yaşadılar. Sigara içmek, çalışırken dinlenmek, şarkı söylemeye zorlandığında yetersiz coşku göstermek gibi önemsiz suçlardan dolayı cezalandırılıyorlardı. Ceza sadece resmi kamp kurallarını uygulamak için değil aynı zamanda gardiyanların kişisel kaprislerini uygulamak için de kullanılıyordu. En yaygın ceza kırbaçlamaktı. SS subayları, gaz odası kurbanlarının bagajlarından alınan deri kullanılarak köle işçi mahkûmları tarafından özel olarak yapılmış 80 santimetrelik kırbaçlar taşıyordu. Kırbaçlamanın kendisi öldürücü olmasa bile, kırbaçlanan kişinin çalışamayacak kadar yaralanmasına neden olması durumunda ölüm cezası anlamına gelirdi. SS, mahkûmlar üzerinde mutlak otoriteye sahipti ve onları bir eğlence kaynağı olarak görüyordu. Mahkûmları çalışırken, yürürken ve hatta kamuya açık infazlar sırasında şarkı söylemeye zorladılar. Hayatta kalanlardan bazılarının ifadeleri, mahkûmların SS için kolları arkadan bağlı olarak sahte horoz dövüşü yaptığını anlatıyor. Diğerleri ise "Ben büyük burunlu bir Yahudiyim" gibi aşağılayıcı şarkılar söylemeye zorlandıklarını anlatıyor. Kadın mahkûmlar birçok kez cinsel istismara uğradı. Örneğin, savaş sonrası bir duruşmada Erich Bauer, Ruth ve Gisela adlı iki Avusturyalı Yahudi aktrisin bir SS kışlasına kapatıldığını ve diğerlerinin yanı sıra SS-Oberscharführer Kurt Bolender ve SS-Oberscharführer Gustav Wagner tarafından toplu tecavüze uğradığını ifade etti
Öldürme süreci
16 veya 18 Mayıs 1942'de Sobibor tamamen faaliyete geçti ve toplu gazlamalara başladı. Trenler, boşaltma platformunun yanındaki demiryolu tarafına girdi ve gemideki Yahudilere bir geçiş kampında oldukları söylendi. Değerli eşyalarını teslim etmeye zorlandılar, cinsiyete göre ayrıldılar ve soyunmaları söylendi. Utançla geri çekilen çıplak kadın ve kızlar, yarım dakika içinde saçlarını kesen Yahudi işçiler tarafından karşılandı. Berberler arasında 15 yaşındaki Toivi Blatt da vardı. Gruplar halinde oluşturulan mahkûmlar bir tank motorunun egzoz borularından salınan karbon monoksit kullanılarak öldürüldükleri gaz odalarına 100 metre yol boyunca götürüldü.SS- Oberscharführer Kurt Bolender, duruşması sırasında cinayet operasyonlarını şöyle anlattı:
“ | Yahudiler soyunmadan önce SS-Oberscharführer Hermann Michel onlara bir konuşma yaptı. Böyle durumlarda doktor olduğu izlenimini vermek için beyaz bir önlük giyerdi. Michel Yahudilere çalışmaya gönderileceklerini duyurdu. Ancak hastalıkların yayılmasını önlemek için bundan önce banyo yapmaları ve dezenfekte edilmeleri gerekecekti. Soyunduktan sonra Yahudiler, bir SS görevlisinin önderliğinde "Tüp"ten geçirildi, arkalarında da beş veya altı Ukraynalı Yahudileri hızlandırıyordu. Yahudiler gaz odalarına girdikten sonra Ukraynalılar kapıları kapattı. Motor, eski Sovyet askeri Emil Kostenko ve Berlin'den Alman sürücü Erich Bauer tarafından çalıştırıldı. Gaz vermenin ardından kapılar açıldı ve cesetler Sonderkommando üyeleri tarafından kaldırıldı. | „ |
Gaz odalarındaki cinayetin ardından cesetler Sonderkommando tarafından toplanarak toplu mezarlara götürüldü veya açık havada yakıldı. Mezar çukurları 50-60 metre uzunluğunda, 10-15 metre genişliğinde ve 5-7 metre derinliğindeydi. Mezer cesetlerin gömülmesini kolaylaştırmak için eğimli kumlu duvarlara sahipti.
Sobibor'da 170.000 ile 250.000 arasında Yahudi öldürüldü. Tam bir kayıt bulunmadığından kesin ölü sayısı bilinmiyor. En çok alıntı yapılan 250.000 rakamı, ilk kez 1947'de, nakliyelerin sıklığını ve kapasitesini tahmin etmek için hayatta kalanlarla, demiryolu işçileriyle ve dış tanıklarla görüşen Zbigniew Łukaszewicz adlı Polonyalı bir yargıç tarafından önerildi. Daha sonraki araştırmalar, daha spesifik belgelere dayanarak aynı rakama ulaştı, ancak diğer yeni çalışmalar Jules Schelvis'in rakamı gibi daha düşük tahminler verdi. Tarihçi Marek Bem'e göre, "Bu soruya ilişkin bilimsel araştırmaların kapsamı, bu imha kampındaki kurbanların sayısına ilişkin mevcut bilgimizin ne kadar yetersiz olduğunu gösteriyor."
Ayaklanma
14 Ekim 1943 öğleden sonra, Sobibor yeraltı örgütü üyeleri gizlice görevde olan on bir SS adamını öldürdü ve ardından yaklaşık 300 mahkûmu özgürlüğe kavuşturdu. Bu isyan, Yahudi mahkûmların imha kamplarında gerçekleştirdiği üç ayaklanmadan biriydi, diğerleri 2 Ağustos 1943'te Treblinka imha kampında ve 7 Ekim 1944'te Auschwitz-Birkenau'daydı. 1943 yazında Sobibor'un yakında faaliyetlerini durduracağına dair söylentiler dolaşmaya başladı. Bełżec mahkûmlarından oluşan son grup, kendi kampları dağıtıldıktan sonra Sobibor'da öldürüldüğü için mahkûmlar bunun kendileri için kesin bir ölüm anlamına geleceğini anladılar. Sobibor mahkûmları, Bełżec mahkûmlarının kıyafetlerine mesajlar diktiğinden beri bunu biliyordu.
22 Eylül'de, yaklaşık yirmi Yahudi Kızıl Ordu savaş esirinin Minsk Gettosu'ndan bir nakliye aracıyla Sobibor'a ulaşması ve çalışmak üzere seçilmesiyle durum dramatik bir şekilde değişti. Bunların arasında isyana liderlik edecek olan Alexander Pechersky de vardı. Kaçış komitesi üyeleri yeni gelen Ruslara heyecanla ama aynı zamanda ihtiyatla yaklaştı. Bir yandan Ruslar askerdi ve bu nedenle kaçmayı başarabilecek uzmanlığa sahiptiler. Ancak diğer taraftan karşılıklı güvenin yeterli olup olmadığı da belli değildi.
Feldhendler kendisini "Baruch" takma adını kullanarak Pechersky'ye tanıttı ve kamptaki ilk birkaç gününde ona göz kulak oldu. O günlerde Pechersky, yalnızca SS subaylarına karşı durmakla değil, aynı zamanda bunu nasıl yaptığı konusunda sağduyulu davranarak da öne çıkıyordu. Feldhendler, Pechersky'yi kadın kışlasındaki bir toplantıya kamp dışından haberleri paylaşmaya davet etti. Feldhendler, Pechersky'nin Doğu Avrupalı Yahudilerin ortak dili olan Yidişçe konuşma yeteneğinin sınırlı olduğunu keşfettiğinde başlangıçta şok oldu. Ancak ikili Rusça iletişim kurabildi ve Pechersky katılmayı kabul etti. Toplantıda Pechersky bir konuşma yaptı ve soruları alırken, arkadaşı Solomon Leitman da Yidiş'e tercüme yaptı. Feldhendler ve kaçış komitesinin diğer üyeleri, Pechersky'nin bariz komünist propagandasından endişe ediyorlardı, ancak yine de ondan etkilenmişlerdi. Özellikle Pechersky'nin Sovyet partizanlarının kampı özgürleştirip kurtarmayacağı sorusuna verdiği yanıttan çok etkilendiler: "Kimse bizim işimizi yapamaz."
Sonraki birkaç hafta boyunca Pechersky kaçış komitesiyle düzenli olarak görüştü. Bu toplantılar Luka isimli bir kadınla ilişkisi olduğu bahanesiyle kadınlar kışlasında yapılıyordu. Pechersky ve Feldhendler, isyanın 600 mahkûmun tümüne en azından bir miktar kaçış şansı tanıyacağı konusunda hemfikirdi, ancak daha sonra Lager III'te sıkı tecrit altında tutulan elliden fazla sonderkommando işçisini dahil edemeyecekleri sonucuna vardılar. İlk başta Pechersky ve Leitman, güney çitine yakın olan Lager I'deki marangoz atölyesinden bir tünel kazma planını tartıştılar. Bu fikir çok zor olduğu için terk edildi. Tünel çok derin olsaydı yüksek su tablasına çarpabilir ve su basabilirdi. Çok sığ olursa kampı çevreleyen mayınlardan biri patlayabilir. Dahası, organizatörler 600 mahkûmun tamamını yakalanmadan tünelden geçirebileceklerinden şüpheliydi.
İsyan, 14 Ekim 1943 öğleden sonra geç saatlerde başladı. Plan iki aşamadan oluşuyordu. İlk aşamada mahkûmlar SS subaylarını kampın etrafındaki tenha yerlere çekip onları öldüreceklerdi. Bu gizli cinayetler akşam yoklamasından bir saat önce gerçekleşecekti. İkinci aşama akşam yoklamasında, tüm mahkûmlar Lager I yoklama avlusunda toplandıktan sonra başlayacaktı. Kapolar, SS'nin kampın dışındaki ormanda özel bir çalışma ekibi emri verdiğini anons edecek ve tüm grup sakin bir şekilde ön kapıdan özgürlüğe doğru yürüyecekti. Bekçiler bunu olağandışı bulursa, SS görevlileri ölmüş olacağından şüphelerini doğrulayamayacak veya bir tepkiyi koordine edemeyeceklerdi.
Saat 16.00'da SS-Untersturmführer Komutan Yardımcısı Johann Niemann atıyla Lager I terzisinin kışlasına doğru yola çıktı. Günün erken saatlerinde baş terzi, öldürülen bir Yahudi'den alınan deri ceketin dikilmesi için onunla randevu almıştı. Komplocular, Komutan Reichleitner izinliyken komutan vekili olduğu için Niemann'ın idamına öncelik vermişlerdi. Planın geri kalanı başarısız olsa bile, Niemann'ın ölümünün tek başına kaçma şansı sağlayacak kadar kaosa neden olacağını tahmin ediyorlardı. Niemann cekete hayranlıkla bakarken Rus mahkûmlardan birinin elinde baltayla durduğunu gördü. Niemann orada ne yaptığını sordu ama terzinin sadece bir masayı tamir etmek için orada olduğuna dair açıklamasından memnun kaldı. Terzinin isteği üzerine Niemann tabanca kılıfını çıkarıp ceketini giydi. Terzi, görünürde arkada herhangi bir değişiklik gerekip gerekmediğini kontrol etmek için Niemann'dan geri dönmesini istedi. Niemann itaat ettiğinde, iki mahkûm baltalarla arkasından gizlice yaklaştı ve kafasını yardı. Niemann'ın cesedi bir masanın altına itildi. Sonraki saat içinde yaklaşık her altı dakikada bir bir SS subayı öldürüldü.
Mahkumlar dağılmaya başladığında Lager II'den silah sesleri duydular. Bu atışlar, Chełm'den votka dolu bir kamyonla dönen SS-Oberscharführer Erich Bauer tarafından ateşlendi. Borazan çalmadan hemen önce Bauer, iki çocuk mahkûma votkayı boşaltıp Beckmann'ın öldürüldüğü idari binadaki depoya taşımalarını emretmişti. Pechersky'nin Lager I'de konuşmasını yaptığı sırada bir bekçi, "Ein deutsch kaput!" diye bağırarak Bauer'in yanına koştu. Sorumlunun çocukların olduğunu düşünen Bauer tabancasını ateşleyerek çocuklardan birini öldürdü, diğerini ise kaçırdı. Lager'deki mahkûmlar bu silah seslerini duyunca her yöne koştular. İçlerinden bir grup, bir bekçiyi bisikletinden indirip öldürdü. Pek çok mahkûm, tam olarak ne olup bittiğini bilmeden anlık bir karar vermek zorunda kaldı. Plan, bilinmesi gerekenler esasına göre tutulmuştu, dolayısıyla isyandan haberdar olanlar bile çok az ayrıntı biliyordu. Pechersky ve Feldhendler mahkûmları dışarı çıkarmaya çalışırken bahçede koştular, ancak 175 civarında kişi yine de geride kaldı. Kalabalık ileri doğru hücum ederken, kulelerdeki bekçilerin tepki vermediği bir anlık kafa karışıklığı yaşandı. Itzhak Lichtman, geri kalan SS adamlarından bazılarının saklandığını gördüğünü, belki de kampın partizanlar tarafından saldırıya uğradığını düşündüğünü bildirdi. Bir süre sonra bekçiler kalabalığa ateş etmeye başladı ve bazı mahkûmlar tarafından sağlanan tüfeklerle ve ölü SS subaylarından alınan tabancalarla vuruldu.
Bir grup mahkûm marangoz dükkanının arkasına koştu. Marangozlar, Vorlager'deki ana kapının erişilemez olması durumunda yedek plan olarak güney çitin yanındaki yabani otların arasına merdivenler, pense ve baltalar bırakmışlardı. Bu mahkûmlar çitlere tırmandılar, hendeği geçtiler ve mayın tarlasından ormana doğru koşmaya başladılar. Onlar koşarken mayınlar patlayarak kaçanlardan bazılarını öldürdü ve ateş etmeye başlayan kulelerdeki bekçilerin dikkatini çekti. Esther Raab bir kurşunun sağ kulağının üzerinden başını sıyırdığını hissetti. Koşmaya devam etti ama gücünü kaybettiğini hissetti. Yanında koşan kadına tutunmak için uzandı ama kadın onu itti ve "beni rahat bırak!" diye bağırdı. Daha büyük bir mahkûm grubu Vorlager'a doğru yola çıktı. Bu mahkûmlar ana kapıdan veya güney çitinin üzerinden kaçmaya çalışırken, bir grup Sovyet mahkûmu cephaneliğe baskın yapmaya çalıştı. Orada, o sırada duştan çıkmış ve kantinden kendisine bir içki almakta olan Frenzel ile karşılaştılar. Kargaşadan etkilenen Frenzel, bir makineli tüfek alıp dışarı koştu. Mahkûm kalabalığının ana kapıya doğru ilerlediğini görünce ateş açarak mahkûm kalabalığına sıçradı. Pechersky, Vallaster'ın tabancasını kullanarak Frenzel'e ateş etti ancak ıskaladı. Bir grup mahkûm ana kapıya doğru koşmaya çalıştı ancak orada kalabalığa ateş eden başka bir SS subayıyla karşılaştılar. Bazıları dağıldı, ancak diğerleri arkalarındakilerin gücüyle ileri itildi.
Vorlager'daki diğerleri, orada daha az mayın olacağını doğru bir şekilde tahmin ederek SS subaylarının kışlasının arkasındaki dikenli tellerin üzerinden kaçmaya çalıştı. Bu yoldan çıkmaya çalışan birçok mahkûm dikenli tellere sıkıştı. Bu mahkûmlar arasında, çitin üzerine çökmesi nedeniyle hayatta kalan Thomas Blatt da vardı. Yerde yatarken, önündeki mahkûmların mayın tarlasını geçerken havaya uçtuklarını gördü. Blatt, dikenli tellere yapışan ceketini çıkarıp patlayan madenlerin üzerinden ormana doğru koşarak kendini kurtardı. Yaklaşık 300 mahkûm ormana kaçtı.
Kaçışın hemen ardından ormanda elli mahkûmdan oluşan bir grup Pechersky'yi takip etti. Birkaç gün sonra Pechersky ve diğer yedi Rus savaş esiri yiyecekle geri döneceklerini iddia ederek oradan ayrıldılar. Ancak bunun yerine Bug Nehri'ni geçip partizanlarla temas kurmak için ayrıldılar. Pechersky'nin geri dönmemesinin ardından geri kalan mahkûmlar daha küçük gruplara bölünerek farklı yollar aradılar. Hollandalı tarihçi ve Sobibor'dan sağ kurtulan Jules Schelvis, Sobibor isyanında 158 mahkûmun gardiyanlar tarafından veya kampı çevreleyen mayın tarlasında öldürüldüğünü tahmin ediyor. 107 kişi daha SS, Siegfried Haenicke'nin gönderdiği Wehrmacht askerleri veya onları takip eden Orpo polis birimleri tarafından öldürüldü. İsyan günü ile 8 Mayıs 1945 arasında yaklaşık 53 isyancı başka nedenlerden öldü. Sobibor'un günlük operasyonlarında köle işçiliği yapan Arbeitshäftlinge mahkûmları arasında 48'i erkek ve 10'u kadın olmak üzere hayatta kalan 58 kişi vardı. Kampta geçirdikleri süre birkaç haftadan neredeyse iki yıla kadar değişiyordu.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb Schelvis 2007.
- ^ a b c d e f g h i j Arad 1987.
- ^ a b , Ina Friedman, Ḥayah Galai, The Holocaust: the fate of European Jewry, 1932–1945 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Oxford University Press US, 1991, pp. 160–161, 204;
- ^ Nicosia and Niewyk, The Columbian Guide to the Holocaust, 154.
- ^ Silberklang 2013.
- ^ a b c d Cüppers et al. 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Bem 2015.
- ^ a b c Schelvis 2014.
- ^ Webb 2017.
- ^ a b c d Rashke 2013.
- ^ Schelvis 2007, p. 100: Testimony of SS-Scharführer Erich Fuchs 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde . about his own installation of the (at least) 200 HP, V-shaped, 8 cylinder, water-cooled petrol engine at Sobibor.
- ^ Arad 1987, s. 76.
- ^ Matt Lebovic "70 years after revolt, Sobibor secrets are yet to be unearthed" 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 14 October 2013.
- ^ Chris Webb; Carmelo Lisciotto; Victor Smart (2009). "Sobibor Death Camp". HolocaustResearchProject.org. Holocaust Education & Archive Research Team. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ Eberhardt 2015.
- ^ Lower 2011.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Rashke 1982.
- ^ Schelvis (2007) identifies Luka as Gertrude Poppert-Schoenborn, a German Jew who had fled to Amsterdam with her husband.
- ^ Blatt, Thomas (1998). Sobibor, the Forgotten Revolt. Holocaust Education Project. s. 78.
- ^ It is unknown whether or not the attack on the armoury succeeded.
- ^ (2003). Vernichtungslager Sobibor. UNRAST-Verlag, Hamburg/Münster. s. 212ff.
{{#coordinates:}}: sayfa başına birden fazla birincil etiket olamaz
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sobibor Imha Kampi Reinhard Operasyonu nun bir parcasi olarak Nazi Almanyasi tarafindan insa edilen ve isletilen bir imha kampiydi Alman isgali altindaki Polonya nin Genel Hukumet bolgesindeki Zlobek Duzy koyunun yakinindaki ormanda bulunuyordu Sobibor imha kampiSobibor imha kampi 1943SobiborSobibor un Polonya daki konumuKoordinatlar51 26 50 K 23 35 37 D 51 44722 K 23 59361 D 51 44722 23 59361Taninma sebebiHolokostInsa edenNazi AlmanyasiIsletenSchutzstaffelKomendantFranz StanglAsil kullanim sebebiImha kampiMahkumlarYahudiler cogunlukla Polonya dan Mahkum sayisi600 000 650 000Olu170 000 250 000KurtulusEkim 1943Internet sitesihttps www sobibor memorial eu en history history of the camp 3 Bir toplama kampindan ziyade bir imha kampi olan Sobibor yalnizca Yahudileri oldurmek amaciyla vardi Mahkumlarin buyuk cogunlugu varislarindan birkac saat sonra gazla olduruldu Hemen oldurulmeyenler kampin isleyisine yardim etmek zorunda kaldilar ve cok azi birkac aydan fazla hayatta kaldi Sobibor da toplamda yaklasik 170 000 ila 250 000 kisi olduruldu bu da Sobibor u Auschwitz Treblinka ve Belzec ten sonra dorduncu en olumcul Nazi kampi haline getirdi Kamp 14 Ekim 1943 te meydana gelen mahkum isyaninin ardindan faaliyetlerini durdurdu Isyan plani iki asamadan olusuyordu Ilk asamada mahkumlardan olusan ekipler SS subaylarinin her birine gizlice suikast duzenleyecekti Ikinci asamada 600 mahkumun tamami aksam yoklamasi icin toplanacak ve on kapidan ozgurluge dogru yuruyecekti Ancak plan yalnizca on bir SS askerinin oldurulmesinden sonra bozuldu Mahkumlar dikenli tellerin uzerinden tirmanarak ve agir makineli tufek atesi altinda bir mayin tarlasindan kosarak kacmak zorunda kaldi Yaklasik 300 mahkum kamptan cikmayi basardi ve bunlardan yaklasik 60 i savastan sag kurtuldu Ayaklanmanin ardindan Naziler suclarini ilerleyen Kizil Ordu dan gizlemek icin kampin cogunu yikti Ikinci Dunya Savasi ndan sonraki ilk yillarda bu alan ihmal edilmisti ve kampin Holokost a iliskin populer ya da bilimsel aciklamalarda cok az varligi vardi TV mini dizisi Holokost ta 1978 ve Escape from Sobibor 1987 filminde yer verildikten sonra daha iyi tanindi Arkeologlar tarafindan arastirilmaya devam edilen bolgede su anda Sobibor Muzesi bulunuyor Sobibor faili albumu kapsaminda 2020 yilinda kampin fotograflari yayinlandi Sobibor Holokost un en olumcul asamasi olan Reinhard Operasyonu kapsaminda kurulan dort imha kampindan biriydi Avrupa daki Yahudilerin imhasi yukaridan asagiya tek bir karardan kaynaklanmadi daha ziyade isgal altindaki belirli bolgelere iliskin alinan kararlarin bir karisimiydi Eylul 1939 da Polonya nin isgalinin ardindan Almanlar Yahudilerin Avrupa capindaki gettolardan Lublin Rezervasyonu nu olusturan zorunlu calisma kamplarina surgun edildigi Nisko Planini uygulamaya basladi Lublin Bolgesi bolgesi ozellikle elverissiz kosullari nedeniyle secildi Nisko Plani 1940 yilinda terk edildi ancak Lipowa 7 ve Dorohucza da dahil olmak uzere bircok zorunlu calisma kampi bolgedeki faaliyetlerine devam etti Insa Mart 1943 te ortaya cikan ana kapi Icerinin gorunmemesi icin citin etrafi cam dallariyla kaplanmisti 1941 de Naziler Yahudileri gazla oldurme denemelerine basladi Aralik 1941 de Chelmno daki SS yetkilileri gaz kamyonlari kullanarak deneyler yapti ve ilk toplu gazla oldurmeler Ocak ayinda Auschwitz toplama kampinda gerceklestirildi 20 Ocak 1942 deki Wannsee Konferansi nda Reinhard Heydrich Yahudileri bir imha kamplari agi araciligiyla sistematik bir sekilde oldurmeye yonelik bir plani duyurdu Bu plan Reinhard Operasyonu olarak hayata gecirildi Sobibor un erken planlamasi hakkinda kesin olarak hicbir sey bilinmiyor Bazi tarihciler planlamanin 1940 gibi erken bir tarihte o yila ait birkac buyuk sehri haric tutan ancak Sobibor ve Belzec i iceren bir demiryolu haritasina dayanarak basladigini one surduler Nazilerin bu bolgeye ilgi duyduguna dair en eski somut kanit 1941 sonbaharinda SS subaylarinin tren istasyonunun karsisindaki araziyi arastirdigini fark eden yerel Polonyalilarin ifadelerinden geliyor Istasyonun kafeteryasindaki bir isci SS adamlarindan birine ne insa edildigini sordugunda o da yakinda gorecegini ve bunun guzel bir kahkaha olacagini soyledi Kampi insa eden ilk isci grubu cogunlukla komsu koy ve kasabalardan gelen yerli halktan olusuyordu Bunlarin ne olcude Polonyali veya Yahudi zorunlu isci oldugu bilinmiyor Thomalla nin gelisinden sonra yakindaki Wlodawa daki Yahudi konseyine kampin insasina yardimci olmak uzere 150 Yahudi gondermesi emredildi Bu isciler calisirken surekli taciz ediliyordu ve yorgunluk belirtileri gostermeleri halinde vuruluyorlardi Cogu insaat tamamlandiktan sonra olduruldu Sobibor daki ilk gaz odalari Belzec tekilerin modeline gore ancak herhangi bir firin olmadan insa edildi SS Scharfuhrer Erich Fuchs karbon monoksit gazini saglamak icin Lemberg de zirhli bir aractan veya traktorden sokulen agir bir benzinli motor satin aldi Fuchs SS subaylari Floss Bauer Stangl ve Barbl in huzurunda motoru Sobibor daki bir cimento temel uzerine kurdu ve motor egzoz manifoldunu gaz odasina giden borulara bagladi Nisan 1942 nin ortalarinda Naziler neredeyse tamamlanan kampta deneysel gazla oldurme eylemleri gerceklestirdi Belzec in komutani ve Reinhard Operasyonu Mufettisi Christian Wirth Krychow daki calisma kampindan getirilen otuz ila kirk Yahudi kadinin olduruldugu gazla oldurme olaylarindan birine tanik olmak icin Sobibor u ziyaret etti Sobibor un ilk insaati 1942 yazinda tamamlandi ve sonrasinda surekli bir mahkum akisi basladi Ancak SS kampi varligi boyunca surekli olarak genisletildi ve yenilendi Sadece birkac aylik calismanin ardindan gaz odalarinin ahsap duvarlari temizlenemeyecek kadar fazla ter idrar kan ve diskiyi emmisti Boylece 1942 yazinda gaz odalari yikilarak yerine tugladan daha buyuk odalar yapildi Ayni yazin ilerleyen saatlerinde SS kisla ve ahirlar icin daha duzenli bir temizlik programi olusturarak ve Vorlager e daha sonraki mahkumlar tarafindan cokca dile getirilen bir Tirol koyu gorunumu verecek sekilde genisletip cevre duzenlemesi yaparak bir guzellestirme projesine giristi Sobibor 1943 un ortalarinda faaliyetlerini durdurdugunda SS Lager IV olarak bilinen bir muhimmat deposunun insaatinin bir parcasiydi Sobibor un etrafi icerideki manzarayi engellemek amaciyla uzeri cam dallariyla kapli cift dikenli tellerle cevrilmisti Guneydogu kosesinde biri trenler icin digeri ise yaya trafigi ve araclar icin yan yana iki kapisi vardi Yasam Sobibor bir imha kampi oldugu icin orada yasayan tek mahkumlar kampin isleyisine yardim etmek zorunda kalan yaklasik 600 kole isciydi Auschwitz den sag kurtulanlar secilmis terimini cinayet icin secilmek anlaminda kullanirken Sobibor da secilmis olmak en azindan gecici olarak yasamak uzere secilmek anlamina geliyordu Kamptaki zorlu kosullar birkac ay icinde yeni gelenlerin cogunun canina mal oldu Mahkumlar sabah 6 00 dan aksam 6 00 ya kadar calisiyorlardi ve arada kisa bir ogle yemegi molasi da vardi Pazar gunleri yarim gun olarak belirlendi ancak bu politikaya her zaman uyulmadi Mahkum nufusu arasinda kuyumculuk resim yapma bahcivanlik veya terzilik gibi uzmanlasmis becerilere sahip bircok isci vardi Bu tur mahkumlar yalnizca kampin birincil operasyonlarini desteklemek icin resmi olarak olumden kurtulmus olsa da aslinda emeklerinin cogu SS subaylarinin kisisel zenginlesmesine yonlendirildi Taninmis Hollandali Yahudi ressam Max van Dam tabela ressami olarak tutuldu ancak SS onu ayni zamanda Hitler in manzaralarini portrelerini ve hagiografik resimlerini yapmaya da zorladi Benzer sekilde Shlomo Szmajzner SS subaylari icin altin takilar yapma isini gizlemek amaciyla makine atolyesinin basina getirildi Ozel becerilere sahip mahkumlar ozellikle degerli goruluyordu ve baskalarina saglanamayan ayricaliklara sahip oluyorlardi Ozel becerilere sahip olmayanlar cesitli baska isler yapiyorlardi Bircogu Lager II tasnif kislasinda calisti burada gaz odasi kurbanlarinin geride biraktigi bagajlari taramak zorunda kaldilar ve degerli esyalari Alman sivillere hediye olarak yeniden paketlediler Bu isciler ayni zamanda yeni mahkumlari karsilayan demiryolu tugayinda da gorev yapmak uzere cagrilabilir Demiryolu tugayi aclik ceken iscilere genellikle yiyecek iceren bagajlara erisim sagladigi icin nispeten cekici bir is olarak goruluyordu Genc mahkumlar genellikle atici olarak calisiyor Naziler ve bekciler icin temizlik yapiyor ve onlarin ihtiyaclarini karsiliyordu Gaz odasina giderken kadinlarin saclarini kesen berberler ozellikle dehset verici bir isti Bu is hem onlari hem de saclarini kestikleri ciplak kadinlari asagilamak amaciyla siklikla genc erkek mahkumlara dayatildi Berberlerin magdurlarin sorularina veya ricalarina yanit vermemesini saglamak icin silahli bekciler sureci denetledi Lager III te Yahudi mahkumlardan olusan ozel bir birim imha surecine yardimci olmak zorunda kaldi Gorevleri arasinda cesetleri cikarmak oyuklarda degerli esyalar aramak gaz odalarindaki kani ve diskiyi temizlemek ve cesetleri yakmak yer aliyordu Bu birime mensup mahkumlar soykirimin dogrudan taniklari oldugundan diger mahkumlardan siki bir sekilde izole edilmislerdi ve SS isin fiziksel ve psikolojik bedeline henuz yenik dusmemis olan birim uyelerini periyodik olarak tasfiye ediyordu Lager III ten hicbir isci hayatta kalmadigi icin onlarin yasamlari ve deneyimleri hakkinda hicbir sey bilinmiyor Mahkumlar dolayli olarak ve istemeden de olsa emeklerinin onlari toplu katliamin suc ortagi haline getirdigi gercegiyle mucadele etti Bircogu intihar etti Mahkumlar uyku yoksunlugu yetersiz beslenme ve mesakkatli calismanin ve surekli dayagin fiziksel ve duygusal bedelinden aci cekiyordu Bitler cilt enfeksiyonlari ve solunum yolu enfeksiyonlari yaygindi ve tifo zaman zaman kampi kasip kavuruyordu Sobibor ilk acildiginda mahkumlar gozden cikarilabilir kabul ediliyordu ve ilk hastalik veya yaralanma belirtisinde vuruluyordu Birkac ay sonra SS muazzam olum oraninin kampin verimliligini sinirladigindan endise duymaya basladi Isgucunun surekliligini artirmak ve surekli yeni isci yetistirme ihtiyacini hafifletmek icin SS is goremez durumdaki mahkumlarin iyilesmesine uc gun izin veren yeni bir politika baslatti Uc gun gecmesine ragmen hala calisamayanlar vuruldu SS gorevlileri egleniriyor Kaliteli bardaklar muhtemelen gaz odasi kurbanlarindan calinmisti SS gorevlileri islerinin cekici oldugunu dusunuyorlardi Sobibor da Dogu Cephesinde savasan askerlerin sahip olmadigi konforlardan yararlanabiliyorlardi Memurun kamptaki yerleskesinde bir kantin bowling salonu ve bir berber dukkani vardi Subaylarin golf kulubu kisa bir mesafede yakindaki Perepsza Golu ndeydi Her SS adamina her uc ayda bir Avusturya nin Attersee Golu kiyisindaki Weissenbach kasabasinda SS ye ait bir tatil yeri olan Haus Schoberstein da gecirebilecekleri uc haftalik izin verildi Her memur ayda 58ℛℳ temel maas arti 18ℛℳ gunluk harclik dahil olmak uzere ozel ikramiyeler aliyordu Toplamda Sobibor daki bir memur ayda 600ℛℳ maas kazanabiliyordu Resmi tazminatin yani sira Sobibor daki bir is SS subaylarina emegi somurerek ve kurbanlarinin esyalarini calarak kendilerini gizlice zenginlestirmeleri icin sonsuz firsatlar sunuyordu Bir vakada SS memurlari Shlomo Szmajzner adinda 15 yasindaki bir kuyumcu dehasini kolelestirdi ve onlara gaz odasi kurbanlarinin dislerinden cikarilan altindan yuzukler ve monogramlar yapti Mahkumlar kendilerini kaciranlardan surekli korku icinde yasadilar Sigara icmek calisirken dinlenmek sarki soylemeye zorlandiginda yetersiz cosku gostermek gibi onemsiz suclardan dolayi cezalandiriliyorlardi Ceza sadece resmi kamp kurallarini uygulamak icin degil ayni zamanda gardiyanlarin kisisel kaprislerini uygulamak icin de kullaniliyordu En yaygin ceza kirbaclamakti SS subaylari gaz odasi kurbanlarinin bagajlarindan alinan deri kullanilarak kole isci mahkumlari tarafindan ozel olarak yapilmis 80 santimetrelik kirbaclar tasiyordu Kirbaclamanin kendisi oldurucu olmasa bile kirbaclanan kisinin calisamayacak kadar yaralanmasina neden olmasi durumunda olum cezasi anlamina gelirdi SS mahkumlar uzerinde mutlak otoriteye sahipti ve onlari bir eglence kaynagi olarak goruyordu Mahkumlari calisirken yururken ve hatta kamuya acik infazlar sirasinda sarki soylemeye zorladilar Hayatta kalanlardan bazilarinin ifadeleri mahkumlarin SS icin kollari arkadan bagli olarak sahte horoz dovusu yaptigini anlatiyor Digerleri ise Ben buyuk burunlu bir Yahudiyim gibi asagilayici sarkilar soylemeye zorlandiklarini anlatiyor Kadin mahkumlar bircok kez cinsel istismara ugradi Ornegin savas sonrasi bir durusmada Erich Bauer Ruth ve Gisela adli iki Avusturyali Yahudi aktrisin bir SS kislasina kapatildigini ve digerlerinin yani sira SS Oberscharfuhrer Kurt Bolender ve SS Oberscharfuhrer Gustav Wagner tarafindan toplu tecavuze ugradigini ifade etti Oldurme sureci 16 veya 18 Mayis 1942 de Sobibor tamamen faaliyete gecti ve toplu gazlamalara basladi Trenler bosaltma platformunun yanindaki demiryolu tarafina girdi ve gemideki Yahudilere bir gecis kampinda olduklari soylendi Degerli esyalarini teslim etmeye zorlandilar cinsiyete gore ayrildilar ve soyunmalari soylendi Utancla geri cekilen ciplak kadin ve kizlar yarim dakika icinde saclarini kesen Yahudi isciler tarafindan karsilandi Berberler arasinda 15 yasindaki Toivi Blatt da vardi Gruplar halinde olusturulan mahkumlar bir tank motorunun egzoz borularindan salinan karbon monoksit kullanilarak olduruldukleri gaz odalarina 100 metre yol boyunca goturuldu SS Oberscharfuhrer Kurt Bolender durusmasi sirasinda cinayet operasyonlarini soyle anlatti Yahudiler soyunmadan once SS Oberscharfuhrer Hermann Michel onlara bir konusma yapti Boyle durumlarda doktor oldugu izlenimini vermek icin beyaz bir onluk giyerdi Michel Yahudilere calismaya gonderileceklerini duyurdu Ancak hastaliklarin yayilmasini onlemek icin bundan once banyo yapmalari ve dezenfekte edilmeleri gerekecekti Soyunduktan sonra Yahudiler bir SS gorevlisinin onderliginde Tup ten gecirildi arkalarinda da bes veya alti Ukraynali Yahudileri hizlandiriyordu Yahudiler gaz odalarina girdikten sonra Ukraynalilar kapilari kapatti Motor eski Sovyet askeri Emil Kostenko ve Berlin den Alman surucu Erich Bauer tarafindan calistirildi Gaz vermenin ardindan kapilar acildi ve cesetler Sonderkommando uyeleri tarafindan kaldirildi Gaz odalarindaki cinayetin ardindan cesetler Sonderkommando tarafindan toplanarak toplu mezarlara goturuldu veya acik havada yakildi Mezar cukurlari 50 60 metre uzunlugunda 10 15 metre genisliginde ve 5 7 metre derinligindeydi Mezer cesetlerin gomulmesini kolaylastirmak icin egimli kumlu duvarlara sahipti Sobibor da 170 000 ile 250 000 arasinda Yahudi olduruldu Tam bir kayit bulunmadigindan kesin olu sayisi bilinmiyor En cok alinti yapilan 250 000 rakami ilk kez 1947 de nakliyelerin sikligini ve kapasitesini tahmin etmek icin hayatta kalanlarla demiryolu iscileriyle ve dis taniklarla gorusen Zbigniew Lukaszewicz adli Polonyali bir yargic tarafindan onerildi Daha sonraki arastirmalar daha spesifik belgelere dayanarak ayni rakama ulasti ancak diger yeni calismalar Jules Schelvis in rakami gibi daha dusuk tahminler verdi Tarihci Marek Bem e gore Bu soruya iliskin bilimsel arastirmalarin kapsami bu imha kampindaki kurbanlarin sayisina iliskin mevcut bilgimizin ne kadar yetersiz oldugunu gosteriyor Ayaklanma Ayaklanmaya liderlik eden Kizil Ordu subayi Aleksandr Pecerski 1940 14 Ekim 1943 ogleden sonra Sobibor yeralti orgutu uyeleri gizlice gorevde olan on bir SS adamini oldurdu ve ardindan yaklasik 300 mahkumu ozgurluge kavusturdu Bu isyan Yahudi mahkumlarin imha kamplarinda gerceklestirdigi uc ayaklanmadan biriydi digerleri 2 Agustos 1943 te Treblinka imha kampinda ve 7 Ekim 1944 te Auschwitz Birkenau daydi 1943 yazinda Sobibor un yakinda faaliyetlerini durduracagina dair soylentiler dolasmaya basladi Belzec mahkumlarindan olusan son grup kendi kamplari dagitildiktan sonra Sobibor da olduruldugu icin mahkumlar bunun kendileri icin kesin bir olum anlamina gelecegini anladilar Sobibor mahkumlari Belzec mahkumlarinin kiyafetlerine mesajlar diktiginden beri bunu biliyordu 22 Eylul de yaklasik yirmi Yahudi Kizil Ordu savas esirinin Minsk Gettosu ndan bir nakliye araciyla Sobibor a ulasmasi ve calismak uzere secilmesiyle durum dramatik bir sekilde degisti Bunlarin arasinda isyana liderlik edecek olan Alexander Pechersky de vardi Kacis komitesi uyeleri yeni gelen Ruslara heyecanla ama ayni zamanda ihtiyatla yaklasti Bir yandan Ruslar askerdi ve bu nedenle kacmayi basarabilecek uzmanliga sahiptiler Ancak diger taraftan karsilikli guvenin yeterli olup olmadigi da belli degildi Feldhendler kendisini Baruch takma adini kullanarak Pechersky ye tanitti ve kamptaki ilk birkac gununde ona goz kulak oldu O gunlerde Pechersky yalnizca SS subaylarina karsi durmakla degil ayni zamanda bunu nasil yaptigi konusunda sagduyulu davranarak da one cikiyordu Feldhendler Pechersky yi kadin kislasindaki bir toplantiya kamp disindan haberleri paylasmaya davet etti Feldhendler Pechersky nin Dogu Avrupali Yahudilerin ortak dili olan Yidisce konusma yeteneginin sinirli oldugunu kesfettiginde baslangicta sok oldu Ancak ikili Rusca iletisim kurabildi ve Pechersky katilmayi kabul etti Toplantida Pechersky bir konusma yapti ve sorulari alirken arkadasi Solomon Leitman da Yidis e tercume yapti Feldhendler ve kacis komitesinin diger uyeleri Pechersky nin bariz komunist propagandasindan endise ediyorlardi ancak yine de ondan etkilenmislerdi Ozellikle Pechersky nin Sovyet partizanlarinin kampi ozgurlestirip kurtarmayacagi sorusuna verdigi yanittan cok etkilendiler Kimse bizim isimizi yapamaz Sonraki birkac hafta boyunca Pechersky kacis komitesiyle duzenli olarak gorustu Bu toplantilar Luka isimli bir kadinla iliskisi oldugu bahanesiyle kadinlar kislasinda yapiliyordu Pechersky ve Feldhendler isyanin 600 mahkumun tumune en azindan bir miktar kacis sansi taniyacagi konusunda hemfikirdi ancak daha sonra Lager III te siki tecrit altinda tutulan elliden fazla sonderkommando iscisini dahil edemeyecekleri sonucuna vardilar Ilk basta Pechersky ve Leitman guney citine yakin olan Lager I deki marangoz atolyesinden bir tunel kazma planini tartistilar Bu fikir cok zor oldugu icin terk edildi Tunel cok derin olsaydi yuksek su tablasina carpabilir ve su basabilirdi Cok sig olursa kampi cevreleyen mayinlardan biri patlayabilir Dahasi organizatorler 600 mahkumun tamamini yakalanmadan tunelden gecirebileceklerinden supheliydi Isyan 14 Ekim 1943 ogleden sonra gec saatlerde basladi Plan iki asamadan olusuyordu Ilk asamada mahkumlar SS subaylarini kampin etrafindaki tenha yerlere cekip onlari oldureceklerdi Bu gizli cinayetler aksam yoklamasindan bir saat once gerceklesecekti Ikinci asama aksam yoklamasinda tum mahkumlar Lager I yoklama avlusunda toplandiktan sonra baslayacakti Kapolar SS nin kampin disindaki ormanda ozel bir calisma ekibi emri verdigini anons edecek ve tum grup sakin bir sekilde on kapidan ozgurluge dogru yuruyecekti Bekciler bunu olagandisi bulursa SS gorevlileri olmus olacagindan suphelerini dogrulayamayacak veya bir tepkiyi koordine edemeyeceklerdi Saat 16 00 da SS Untersturmfuhrer Komutan Yardimcisi Johann Niemann atiyla Lager I terzisinin kislasina dogru yola cikti Gunun erken saatlerinde bas terzi oldurulen bir Yahudi den alinan deri ceketin dikilmesi icin onunla randevu almisti Komplocular Komutan Reichleitner izinliyken komutan vekili oldugu icin Niemann in idamina oncelik vermislerdi Planin geri kalani basarisiz olsa bile Niemann in olumunun tek basina kacma sansi saglayacak kadar kaosa neden olacagini tahmin ediyorlardi Niemann cekete hayranlikla bakarken Rus mahkumlardan birinin elinde baltayla durdugunu gordu Niemann orada ne yaptigini sordu ama terzinin sadece bir masayi tamir etmek icin orada olduguna dair aciklamasindan memnun kaldi Terzinin istegi uzerine Niemann tabanca kilifini cikarip ceketini giydi Terzi gorunurde arkada herhangi bir degisiklik gerekip gerekmedigini kontrol etmek icin Niemann dan geri donmesini istedi Niemann itaat ettiginde iki mahkum baltalarla arkasindan gizlice yaklasti ve kafasini yardi Niemann in cesedi bir masanin altina itildi Sonraki saat icinde yaklasik her alti dakikada bir bir SS subayi olduruldu Mahkumlar dagilmaya basladiginda Lager II den silah sesleri duydular Bu atislar Chelm den votka dolu bir kamyonla donen SS Oberscharfuhrer Erich Bauer tarafindan ateslendi Borazan calmadan hemen once Bauer iki cocuk mahkuma votkayi bosaltip Beckmann in olduruldugu idari binadaki depoya tasimalarini emretmisti Pechersky nin Lager I de konusmasini yaptigi sirada bir bekci Ein deutsch kaput diye bagirarak Bauer in yanina kostu Sorumlunun cocuklarin oldugunu dusunen Bauer tabancasini atesleyerek cocuklardan birini oldurdu digerini ise kacirdi Lager deki mahkumlar bu silah seslerini duyunca her yone kostular Iclerinden bir grup bir bekciyi bisikletinden indirip oldurdu Pek cok mahkum tam olarak ne olup bittigini bilmeden anlik bir karar vermek zorunda kaldi Plan bilinmesi gerekenler esasina gore tutulmustu dolayisiyla isyandan haberdar olanlar bile cok az ayrinti biliyordu Pechersky ve Feldhendler mahkumlari disari cikarmaya calisirken bahcede kostular ancak 175 civarinda kisi yine de geride kaldi Kalabalik ileri dogru hucum ederken kulelerdeki bekcilerin tepki vermedigi bir anlik kafa karisikligi yasandi Itzhak Lichtman geri kalan SS adamlarindan bazilarinin saklandigini gordugunu belki de kampin partizanlar tarafindan saldiriya ugradigini dusundugunu bildirdi Bir sure sonra bekciler kalabaliga ates etmeye basladi ve bazi mahkumlar tarafindan saglanan tufeklerle ve olu SS subaylarindan alinan tabancalarla vuruldu Bir grup mahkum marangoz dukkaninin arkasina kostu Marangozlar Vorlager deki ana kapinin erisilemez olmasi durumunda yedek plan olarak guney citin yanindaki yabani otlarin arasina merdivenler pense ve baltalar birakmislardi Bu mahkumlar citlere tirmandilar hendegi gectiler ve mayin tarlasindan ormana dogru kosmaya basladilar Onlar kosarken mayinlar patlayarak kacanlardan bazilarini oldurdu ve ates etmeye baslayan kulelerdeki bekcilerin dikkatini cekti Esther Raab bir kursunun sag kulaginin uzerinden basini siyirdigini hissetti Kosmaya devam etti ama gucunu kaybettigini hissetti Yaninda kosan kadina tutunmak icin uzandi ama kadin onu itti ve beni rahat birak diye bagirdi Daha buyuk bir mahkum grubu Vorlager a dogru yola cikti Bu mahkumlar ana kapidan veya guney citinin uzerinden kacmaya calisirken bir grup Sovyet mahkumu cephanelige baskin yapmaya calisti Orada o sirada dustan cikmis ve kantinden kendisine bir icki almakta olan Frenzel ile karsilastilar Kargasadan etkilenen Frenzel bir makineli tufek alip disari kostu Mahkum kalabaliginin ana kapiya dogru ilerledigini gorunce ates acarak mahkum kalabaligina sicradi Pechersky Vallaster in tabancasini kullanarak Frenzel e ates etti ancak iskaladi Bir grup mahkum ana kapiya dogru kosmaya calisti ancak orada kalabaliga ates eden baska bir SS subayiyla karsilastilar Bazilari dagildi ancak digerleri arkalarindakilerin gucuyle ileri itildi Vorlager daki digerleri orada daha az mayin olacagini dogru bir sekilde tahmin ederek SS subaylarinin kislasinin arkasindaki dikenli tellerin uzerinden kacmaya calisti Bu yoldan cikmaya calisan bircok mahkum dikenli tellere sikisti Bu mahkumlar arasinda citin uzerine cokmesi nedeniyle hayatta kalan Thomas Blatt da vardi Yerde yatarken onundeki mahkumlarin mayin tarlasini gecerken havaya uctuklarini gordu Blatt dikenli tellere yapisan ceketini cikarip patlayan madenlerin uzerinden ormana dogru kosarak kendini kurtardi Yaklasik 300 mahkum ormana kacti Kacisin hemen ardindan ormanda elli mahkumdan olusan bir grup Pechersky yi takip etti Birkac gun sonra Pechersky ve diger yedi Rus savas esiri yiyecekle geri doneceklerini iddia ederek oradan ayrildilar Ancak bunun yerine Bug Nehri ni gecip partizanlarla temas kurmak icin ayrildilar Pechersky nin geri donmemesinin ardindan geri kalan mahkumlar daha kucuk gruplara bolunerek farkli yollar aradilar Hollandali tarihci ve Sobibor dan sag kurtulan Jules Schelvis Sobibor isyaninda 158 mahkumun gardiyanlar tarafindan veya kampi cevreleyen mayin tarlasinda olduruldugunu tahmin ediyor 107 kisi daha SS Siegfried Haenicke nin gonderdigi Wehrmacht askerleri veya onlari takip eden Orpo polis birimleri tarafindan olduruldu Isyan gunu ile 8 Mayis 1945 arasinda yaklasik 53 isyanci baska nedenlerden oldu Sobibor un gunluk operasyonlarinda kole isciligi yapan Arbeitshaftlinge mahkumlari arasinda 48 i erkek ve 10 u kadin olmak uzere hayatta kalan 58 kisi vardi Kampta gecirdikleri sure birkac haftadan neredeyse iki yila kadar degisiyordu Ayrica bakinizHolokost Nazi toplama kamplariKaynakca a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb Schelvis 2007 a b c d e f g h i j Arad 1987 a b Ina Friedman Ḥayah Galai The Holocaust the fate of European Jewry 1932 1945 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde Oxford University Press US 1991 pp 160 161 204 Nicosia and Niewyk The Columbian Guide to the Holocaust 154 Silberklang 2013 a b c d Cuppers et al 2020 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Bem 2015 a b c Schelvis 2014 Webb 2017 a b c d Rashke 2013 Schelvis 2007 p 100 Testimony ofSS ScharfuhrerErich Fuchs25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde about his own installation of the at least 200 HP V shaped 8 cylinder water cooled petrol engine at Sobibor Arad 1987 s 76 Matt Lebovic 70 years after revolt Sobibor secrets are yet to be unearthed 25 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde 14 October 2013 Chris Webb Carmelo Lisciotto Victor Smart 2009 Sobibor Death Camp HolocaustResearchProject org Holocaust Education amp Archive Research Team 10 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mart 2024 Eberhardt 2015 Lower 2011 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Rashke 1982 Schelvis 2007 identifies Luka as Gertrude Poppert Schoenborn a German Jew who had fled to Amsterdam with her husband Blatt Thomas 1998 Sobibor the Forgotten Revolt Holocaust Education Project s 78 It is unknown whether or not the attack on the armoury succeeded 2003 Vernichtungslager Sobibor UNRAST Verlag Hamburg Munster s 212ff coordinates sayfa basina birden fazla birincil etiket olamaz