Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hollanda'da cumhuriyet döneminde seçimle gelen genel vali (Felemenkçe: stadhouder, İngilizce: stadtholder). Burgundiya ve Habsburg mandasından kurtulan Hollanda illeri düklük ve benzeri feodal makamları devlet yönetiminden çıkararak yerine Hollanda halkının birliğini sembolize eden bu makamı kurmuştur. Makam cumhurbaşkanlığına eşdeğer bir makamdır.
Bu unvan Hollanda Cumhuriyeti'nin ilk döneminde barışı korumakla ve illerde düzenin sağlanmasıyla görevliyken özellikle 16. yüzyıldan sonra, verasete de dönüşmesi nedeniyle, de facto olarak, devletin mutlak hakimine dönüşmüştür. IV. Willem'in başa geçmesiyle makam (cumhuriyet değerlerini korur gibi görünse de) de facto monarşiye dönüşmüştür. Oğlu V. Willem stadhouder unvanıyla ülkeyi yöneten son kişi olmuş, onun oğlu Willem ise I. Willem adıyla Hollanda'nın ilk kralı olmuştur. Bugünkü Hollanda kraliyet ailesinin, Felemenk Ayaklanması'nın liderlerinden ve ilk stadhouder olan Sessiz Willem ile kaydadeğer bir kanbağı bulunmamaktadır. Sessiz Willem'in soyu stadhouder III. Willem ile son bulmuştur.
Pratikte Türk veya İslam kültüründe bir benzeri bulunmamakla birlikte yöntemleri, yetkileri ve sonradan verasete dönüşmesi bakımından hilafete benzetilebilir. Osmanlı Devleti'nde bir bölgenin beylerbeyi, o bölgeyi sultan adına yönetmek, vergileri toplamak ve düzeni sağlamak ile görevliydi.
Etimolojisi
Stadhouder kelimesi "kahya, vekilharç, melik" anlamlarına gelmektedir. Kelime anlamı ise "mülk tutucu"dur. Stad kelimesi modern Felemenkçe'de kent, şehir anlamına gelmekle beraber eskiden İngilizce "stead" kelimesine karşılık gelmektedir ve "mülk, yer, toprak" anlamlarını taşımaktadır. Houder tam anlamıyla "tutan kişi, tutucu" demektir.1
Tarihçe
Onyedi Vilayet Dönemi
Orta Çağ'da bir hükümdar, fetih ya da veraset yoluyla elde ettiği ve daimi olarak kalmayacağı vasal ülke ve şehirleri kendisi adına yönetmesi amacıyla bir yönetici tayin ederdi. Felemenk Bölgesi'ndeki topraklarını sonradan genişleten feodal beyler de böyle yerlere kendi vekillerini atamaya başladılar. Örneğin Gelders Dükü, Groningen'i ele geçirdiğinde buraya güvendikleri ve yerli halk tarafından kabul görecek birinin atanmasını sağlardı. Bu temsilcilere stadhouder adı verilirdi.
Burgundiya vasallığı sırasında Felemenk Bölgesi'nde her ilin bir stadhouderı bulunmaktaydı.
Veraset yoluyla Felemenk Bölgesi'nin tek sahibi konumuna gelen Şarlken, bölgedeki beyliklerin statüsünü ortadan kaldırsa da stadhouder atamalarını sürdürmüştür.
Hollanda Cumhuriyeti
İspanya Kralı II. Filip'in izlediği merkezci politikalara rağmen stadhouder atamaları onun döneminde de bir süre devam etmiştir. 1581 yılında yayınlanan Feragat Yasası ile Felemenk illeri bağımsızlıklarını ilan etmişler ve ayaklanma liderlerinden Sessiz Willem'i stathouder olarak atamışlardır. Böylece stadhouder, Hollanda'da resmileşmiş ve en yüksek makam halini almıştır.
Sessiz Willem'in ardından gelenek olarak stadhouderlar onun soyundan gelen kişiler arasından seçilmiştir.
Lağvedilmesi ve Monarşiye Geçiş
Napolyon işgali gibi bazı kesintilere rağmen sürdürülen makam veraset sisteminin yerleşmesi ve global imparatorlukların yükselişi nedeniyle de facto monarşiye dönüşmüştür. V. Willem döneminde tamamen monarşiye dönüşen makam, oğlu Willem'in resmen kral unvanı alması ve Hollanda'yı krallık ilan etmesiyle son bulmuştur. Ancak I. Willem tacını Fransa ordusunun iki yıl sonra çekilmesiyle 1815 yılında resmen giyebilmiştir.
Günümüz Hollandası'nda, kraliyet ailesi, Sessiz Willem'le kanbağları olmamasına rağmen, Hollandalılar tarafından hala, tıpkı stadhouderlarda olduğu gibi Hollanda halkının birliğinin sembolü olarak görülmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dipnot
- Entry Stadhouder in M. Philippa et al. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. Etymologiebank.nl. (in Dutch)
Diğer
- Van Dale Etymologisch Woordenboek (Felemenkçe Etimoloji Sözlüğü, Felemenkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hollanda da cumhuriyet doneminde secimle gelen genel vali Felemenkce stadhouder Ingilizce stadtholder Burgundiya ve Habsburg mandasindan kurtulan Hollanda illeri dukluk ve benzeri feodal makamlari devlet yonetiminden cikararak yerine Hollanda halkinin birligini sembolize eden bu makami kurmustur Makam cumhurbaskanligina esdeger bir makamdir Sessiz Willem Felemenk Ayaklanmasi sirasinda isyancilar tarafindan ilk stadhouder olarak atanmistir Bu unvan Hollanda Cumhuriyeti nin ilk doneminde barisi korumakla ve illerde duzenin saglanmasiyla gorevliyken ozellikle 16 yuzyildan sonra verasete de donusmesi nedeniyle de facto olarak devletin mutlak hakimine donusmustur IV Willem in basa gecmesiyle makam cumhuriyet degerlerini korur gibi gorunse de de facto monarsiye donusmustur Oglu V Willem stadhouder unvaniyla ulkeyi yoneten son kisi olmus onun oglu Willem ise I Willem adiyla Hollanda nin ilk krali olmustur Bugunku Hollanda kraliyet ailesinin Felemenk Ayaklanmasi nin liderlerinden ve ilk stadhouder olan Sessiz Willem ile kaydadeger bir kanbagi bulunmamaktadir Sessiz Willem in soyu stadhouder III Willem ile son bulmustur Pratikte Turk veya Islam kulturunde bir benzeri bulunmamakla birlikte yontemleri yetkileri ve sonradan verasete donusmesi bakimindan hilafete benzetilebilir Osmanli Devleti nde bir bolgenin beylerbeyi o bolgeyi sultan adina yonetmek vergileri toplamak ve duzeni saglamak ile gorevliydi EtimolojisiStadhouder kelimesi kahya vekilharc melik anlamlarina gelmektedir Kelime anlami ise mulk tutucu dur Stad kelimesi modern Felemenkce de kent sehir anlamina gelmekle beraber eskiden Ingilizce stead kelimesine karsilik gelmektedir ve mulk yer toprak anlamlarini tasimaktadir Houder tam anlamiyla tutan kisi tutucu demektir 1TarihceOnyedi Vilayet Donemi Orta Cag da bir hukumdar fetih ya da veraset yoluyla elde ettigi ve daimi olarak kalmayacagi vasal ulke ve sehirleri kendisi adina yonetmesi amaciyla bir yonetici tayin ederdi Felemenk Bolgesi ndeki topraklarini sonradan genisleten feodal beyler de boyle yerlere kendi vekillerini atamaya basladilar Ornegin Gelders Duku Groningen i ele gecirdiginde buraya guvendikleri ve yerli halk tarafindan kabul gorecek birinin atanmasini saglardi Bu temsilcilere stadhouder adi verilirdi Burgundiya vasalligi sirasinda Felemenk Bolgesi nde her ilin bir stadhouderi bulunmaktaydi Veraset yoluyla Felemenk Bolgesi nin tek sahibi konumuna gelen Sarlken bolgedeki beyliklerin statusunu ortadan kaldirsa da stadhouder atamalarini surdurmustur Hollanda Cumhuriyeti Ispanya Krali II Filip in izledigi merkezci politikalara ragmen stadhouder atamalari onun doneminde de bir sure devam etmistir 1581 yilinda yayinlanan Feragat Yasasi ile Felemenk illeri bagimsizliklarini ilan etmisler ve ayaklanma liderlerinden Sessiz Willem i stathouder olarak atamislardir Boylece stadhouder Hollanda da resmilesmis ve en yuksek makam halini almistir Sessiz Willem in ardindan gelenek olarak stadhouderlar onun soyundan gelen kisiler arasindan secilmistir Lagvedilmesi ve Monarsiye Gecis Napolyon isgali gibi bazi kesintilere ragmen surdurulen makam veraset sisteminin yerlesmesi ve global imparatorluklarin yukselisi nedeniyle de facto monarsiye donusmustur V Willem doneminde tamamen monarsiye donusen makam oglu Willem in resmen kral unvani almasi ve Hollanda yi krallik ilan etmesiyle son bulmustur Ancak I Willem tacini Fransa ordusunun iki yil sonra cekilmesiyle 1815 yilinda resmen giyebilmistir Gunumuz Hollandasi nda kraliyet ailesi Sessiz Willem le kanbaglari olmamasina ragmen Hollandalilar tarafindan hala tipki stadhouderlarda oldugu gibi Hollanda halkinin birliginin sembolu olarak gorulmektedir Ayrica bakinizHollanda hukumdarlari listesiKaynakcaDipnot Entry Stadhouder in M Philippa et al 2003 2009 Etymologisch Woordenboek van het Nederlands Etymologiebank nl in Dutch Diger Van Dale Etymologisch Woordenboek Felemenkce Etimoloji Sozlugu Felemenkce