Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mayıs 2020) |
Süperkıta döngüsü Dünya'nın yarı-periyodik toplama ve dağılmasıdır. Kıtasal kabuğun miktarının aynı kalıp kalmadığı konusunda farklı görüşler vardır. Ancak yer kabuğunun sürekli olarak yeniden yapılandırıldığı kabul edilmektedir.
Açıklama
Bir tam süperkıta döngüsünün 300 ila 500 milyon yıl sürdüğü söyleniliyor. Kıta çarpışması sonucunda daha az ve daha büyük kıtalar oluşturulur. Süper kıta olan Pangea, yaklaşık 300 milyon yıl önce kurulmuştur. Bundan önceki süper kıtaların tarihi hakkında farklı iki görüş vardır. Bunların ilki Süpercontinients: (c- 3.6,2.8 milyar yıl önce), Ur (c. 3 milyar yıl önce) Kenorland (c. 2721 milyar yıl önce). Rodinia (c. 1 milyar 750 milyon yıl önce) ve panagia (c.600 milyon yıl önce) olan dağılma sonucunda Pangea formuyla ve parçalar üretti. İkinci görüş (Protopangea-Paleopangea), hem jeolojik hem de paleomanyetik kanıtlara dayanarak süper kıta döngülerinin yaklaşık 0.6 Ga'dan önce (Ediacaran döneminde) gerçekleşmediğidir. Bunun yerine, kıta kabuğu yaklaşık 2.7 Ga'dan (Gigaannum veya "milyar yıl önce") bir tek süper kıtadan oluşuyordu. 0.6 Ga civarında ilk kez bir yerde ayrıldı. Birincil Rekonstrüksiyon da küçük çevresel değişiklikler yapılırsa paleomanyetik yarı statik pozisyonlara uzun aralıklarla yaklaştığını göstermektedir. Aradaki dönemlerde kutuplar, kutupsal dolaşma yoluna uymuş gibi birleşik görünmektedir. Böylece paleomanyetik veriler, yarı bütünlüğe sahip uzun süreli tek bir Protopangea-Paleopangea süper kıtasının varlığını yeterince açıklamaktadır. Bu süper kıtanın uzun süreli süresi, Çağdaş Dünya'da görülen plaka tektoniğin aksine Prekambriyen zamanlarda kapak tektoniğinin görülen plaka tektoniğinin Mars ve Venüs'te çalışan tektoniklerle karşılaştırılabilir. Antik elmaslar içinde bulunan mineral çeşitleri, süper kıtalar arası oluşumu ve dağılma döngüsünün kabaca 3.0 milyar yıl önce başladığını (3.0 Ga) göstermektedir. Sadece 3.2 milyar yıl önce peridotitik birleşmelere sahip elmaslar (genellikle Dünya'nın mantosunda bulunur) oluşurken, eklogitik elmaslar(yer kürenin yüzey kabuğundan kayalar) ise 3.0 milyar yıl önce yaygınlaştı. Bu değişimin, kıtasal çarpışma ve yitim, eklogit'i Süpercontinient döngüsü, Rodinia ve Pangea'yı üretti. Hipotezlenmiş süper kıta döngüsü plaka tektoniği John Tuza Wilson döngüsü ile kaplanır. Her hangi bir tek okyanus havzalarındaki yarık periyodik açılışı ve kapanışı açıklar. Bugün bulunan en eski deniz tabanı malzemesi 170 milyon yıl öncesine dayanırken, bu gün bulunan en eski kıta kabuğu malzemesi ise 4 milyar yıl öncesine dayanıyor ve kıtaların düzenlenmesinde görülen gezegensel darbeye kıyasla bölgesel Wilson döngülerinin göreceli kısalığını gösteriyor.
Deniz seviyesine etkileri
Kıtalar bir arada olduklarında deniz seviyesinin düşük, ayrı olduklarında ise yüksek olduğu bilinmektedir.Örnek verecek olursak Pangea ve Pannotia oluşurken deniz seviyesi düşüktü. Fakat kıtaların dağıldığı Ordovisyen ve Kretase dönemlerinde deniz seviyesi yükselmiştir. Nedeni ise okyanusun litosferde oluşup dışa doğru hareket etmesiyle iletken şekilde soğutulup küçülür. Sonucunda kalınlık azalır ve okyanus litosferinin yoğunluğu artar
Deniz tabanının ortalama seviyesi azaldığında,okyanus havzalarının hacmi artar. Deniz seviyesini sabit tutan bazı faktörler de sabit kaldığıında deniz seviyesi düşer. Yani şöyle söylemek doğru olur; Deniz seviyesini sabit tutan faktörler sabit kalırsa genç okyanus litosfer sığ okyanus ile yüksek deniz seviyelerine yol açar.Kıtaların gerilmesi okyanus alanını daraltır,ve deniz seviyesini de düşürür. Ama kıtaların sıkıştırılması okyanusun alanını arttırarak,deniz seviyesini de düşürür.Yani okyanusların yüzey alanları değişkenlik gösterebilir.Deniz seviyesi arrtığında kıtalar sular altında kalırken,azaldığında ise kıta rafları açığa çıkar. Kıta sahanlığının eğimi düşük olduğu için,deniz seviyesinde ufak bir artma sonucu kıtaların su yüzdesinde büyük ölçüde değişime neden olur.Dünya Okyanusu gençse deniz tabanı olup,deniz seviyesinde de yükselme olacaktır. Bunun sonucunda da kıtaların çoğu sular altında kalmış olucak.Dünya okyanusu eskiyse deniz tabanı derin,deniz seviyesindeyse alçalma olacaktır ve böylece kıtaların çoğu açığa çıkmış olacak.Bu sebeplerden ötürü süper kıta döngüsü ile deniz tabanının ortalama yaşı arasında ilişki vardır.
-Süper kıta=eski deniz tabanı=düşük oranda deniz seviyesi
-Dağınık kıtalar=fazlaca deniz tabanı=yüksek deniz seviyesi
Aynı zamanda süper kıta döngüsünün iklimsel etkileri de vardır:
Süper kıta=karasal iklim=kıtasal buzullaşma=düşük deniz seviyesi
-Dağınık kıtalar=deniz iklimi=kıtasal buzullanma mümkün değil=deniz seviyesi yüksek
Küresel tektonik ile ilişkisi
Süper kıta döngüsüne eşlik eden tektonik hareketler:
Süper kıtanın parçalanmasında rifting olayı hakimdir.Bu sırada deniz tabanı yayılımı devam eder ve okyanus büyür.Bu da zamanla daha şiddetli çarpışmayı tetikler.İlk çarpışma kıtalar ve ada yayları arasındadır.
İki çeşit küresel dünya iklimi vardır: ıcehouse ve seradır. Icehouse, sık kıtasal buzullar ve şiddetli çöl ortamları ile karakterizedir. Sera ise sıcak iklimlerle karakterizedir.
Icehouse iklimi:
-Deniz tabanı üretiminin olmadığı için deniz seviyesi düşük
-İklim soğutucu ve kuraktır.
-Süper kıtaların oluşumu vardır.
-Dönemleri: Neoproterozoyik, geç Paleozoyik, geç Senozoyiktir.
Sera İklimi:
-Kıtalar dağıldı.
-Deniz seviyesi yükseldi.
-Deniz tabanı yayıldı.
-Okyanusun rifting bölgelerinde yüksek oranda CO2 üretimi olmuştur.
-İklim sıcak ve nemlidir.
-Dönemleri: Paleozoyik, Mesozoyik,erken-Senozoyiktir.
Evrim ile ilişki
Evrim için temel nokta popülasyonlar içinde doğal seleksiyondur.Küçük popülasyonlarda genetik kayma çok sık meydana geldiği için çeşitlilik izolasyon sonucu gözlenen bir sonuçtur. Kıtalar bir arada olduğunda ise daha az izolasyon ve az çeşitlendirmedir. Kıtaların ve okyanusların kuzey-güney düzenlemesi, Doğu-Batı düzenlemesinden daha fazla çeşitliliğe neden olur.
Benzer iklime sahip diğer kıtasal veya okyanus bölgelerinden su ya da toprakla ayrılan Kuzey ve Güneydeki iletişim yolları boyunca iklimsel olarak farklı bölgeler sağlamaktadır. Doğu-batı odaklı olan kıtaların ve okyanus havzalarının oluşumu,kıta veya okyanus daha az iklim bölgesinde olduğundan çok daha az çeşitlendirme izolasyon ve yavaş evrime yol açmaktadır. Senozoyik sayesinde izolasyon kuzey-güney ile maksimize edilmiştir.
Çeşitlilik süper kıta döngüsünü çok yakından takip etmektedir.
Kaynakça
- https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002ESRv...59..125Z/abstract28 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2013Tectp.589...44P/abstract
- https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2013Tectp.589...44P/abstract
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0040195113000267?via%3Dihub
- https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2011Sci...333..434S/abstract 12 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/JB082i005p00803 19 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1038/npg.els.000414429 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- https://www.research.vt.edu/resmag/sciencecol/2001old_weather.html3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mayis 2020 Superkita dongusu Dunya nin yari periyodik toplama ve dagilmasidir Kitasal kabugun miktarinin ayni kalip kalmadigi konusunda farkli gorusler vardir Ancak yer kabugunun surekli olarak yeniden yapilandirildigi kabul edilmektedir Super kita olusumuAciklamaBir tam superkita dongusunun 300 ila 500 milyon yil surdugu soyleniliyor Kita carpismasi sonucunda daha az ve daha buyuk kitalar olusturulur Super kita olan Pangea yaklasik 300 milyon yil once kurulmustur Bundan onceki super kitalarin tarihi hakkinda farkli iki gorus vardir Bunlarin ilki Supercontinients c 3 6 2 8 milyar yil once Ur c 3 milyar yil once Kenorland c 2721 milyar yil once Rodinia c 1 milyar 750 milyon yil once ve panagia c 600 milyon yil once olan dagilma sonucunda Pangea formuyla ve parcalar uretti Ikinci gorus Protopangea Paleopangea hem jeolojik hem de paleomanyetik kanitlara dayanarak super kita dongulerinin yaklasik 0 6 Ga dan once Ediacaran doneminde gerceklesmedigidir Bunun yerine kita kabugu yaklasik 2 7 Ga dan Gigaannum veya milyar yil once bir tek super kitadan olusuyordu 0 6 Ga civarinda ilk kez bir yerde ayrildi Birincil Rekonstruksiyon da kucuk cevresel degisiklikler yapilirsa paleomanyetik yari statik pozisyonlara uzun araliklarla yaklastigini gostermektedir Aradaki donemlerde kutuplar kutupsal dolasma yoluna uymus gibi birlesik gorunmektedir Boylece paleomanyetik veriler yari butunluge sahip uzun sureli tek bir Protopangea Paleopangea super kitasinin varligini yeterince aciklamaktadir Bu super kitanin uzun sureli suresi Cagdas Dunya da gorulen plaka tektonigin aksine Prekambriyen zamanlarda kapak tektoniginin gorulen plaka tektoniginin Mars ve Venus te calisan tektoniklerle karsilastirilabilir Antik elmaslar icinde bulunan mineral cesitleri super kitalar arasi olusumu ve dagilma dongusunun kabaca 3 0 milyar yil once basladigini 3 0 Ga gostermektedir Sadece 3 2 milyar yil once peridotitik birlesmelere sahip elmaslar genellikle Dunya nin mantosunda bulunur olusurken eklogitik elmaslar yer kurenin yuzey kabugundan kayalar ise 3 0 milyar yil once yayginlasti Bu degisimin kitasal carpisma ve yitim eklogit i Supercontinient dongusu Rodinia ve Pangea yi uretti Hipotezlenmis super kita dongusu plaka tektonigi John Tuza Wilson dongusu ile kaplanir Her hangi bir tek okyanus havzalarindaki yarik periyodik acilisi ve kapanisi aciklar Bugun bulunan en eski deniz tabani malzemesi 170 milyon yil oncesine dayanirken bu gun bulunan en eski kita kabugu malzemesi ise 4 milyar yil oncesine dayaniyor ve kitalarin duzenlenmesinde gorulen gezegensel darbeye kiyasla bolgesel Wilson dongulerinin goreceli kisaligini gosteriyor Deniz seviyesine etkileriKitalar bir arada olduklarinda deniz seviyesinin dusuk ayri olduklarinda ise yuksek oldugu bilinmektedir Ornek verecek olursak Pangea ve Pannotia olusurken deniz seviyesi dusuktu Fakat kitalarin dagildigi Ordovisyen ve Kretase donemlerinde deniz seviyesi yukselmistir Nedeni ise okyanusun litosferde olusup disa dogru hareket etmesiyle iletken sekilde sogutulup kuculur Sonucunda kalinlik azalir ve okyanus litosferinin yogunlugu artar Deniz tabaninin ortalama seviyesi azaldiginda okyanus havzalarinin hacmi artar Deniz seviyesini sabit tutan bazi faktorler de sabit kaldigiinda deniz seviyesi duser Yani soyle soylemek dogru olur Deniz seviyesini sabit tutan faktorler sabit kalirsa genc okyanus litosfer sig okyanus ile yuksek deniz seviyelerine yol acar Kitalarin gerilmesi okyanus alanini daraltir ve deniz seviyesini de dusurur Ama kitalarin sikistirilmasi okyanusun alanini arttirarak deniz seviyesini de dusurur Yani okyanuslarin yuzey alanlari degiskenlik gosterebilir Deniz seviyesi arrtiginda kitalar sular altinda kalirken azaldiginda ise kita raflari aciga cikar Kita sahanliginin egimi dusuk oldugu icin deniz seviyesinde ufak bir artma sonucu kitalarin su yuzdesinde buyuk olcude degisime neden olur Dunya Okyanusu gencse deniz tabani olup deniz seviyesinde de yukselme olacaktir Bunun sonucunda da kitalarin cogu sular altinda kalmis olucak Dunya okyanusu eskiyse deniz tabani derin deniz seviyesindeyse alcalma olacaktir ve boylece kitalarin cogu aciga cikmis olacak Bu sebeplerden oturu super kita dongusu ile deniz tabaninin ortalama yasi arasinda iliski vardir Super kita eski deniz tabani dusuk oranda deniz seviyesi Daginik kitalar fazlaca deniz tabani yuksek deniz seviyesi Ayni zamanda super kita dongusunun iklimsel etkileri de vardir Super kita karasal iklim kitasal buzullasma dusuk deniz seviyesi superkita dongusu Daginik kitalar deniz iklimi kitasal buzullanma mumkun degil deniz seviyesi yuksekKuresel tektonik ile iliskisiSuper kita dongusune eslik eden tektonik hareketler Super kitanin parcalanmasinda rifting olayi hakimdir Bu sirada deniz tabani yayilimi devam eder ve okyanus buyur Bu da zamanla daha siddetli carpismayi tetikler Ilk carpisma kitalar ve ada yaylari arasindadir Iki cesit kuresel dunya iklimi vardir icehouse ve seradir Icehouse sik kitasal buzullar ve siddetli col ortamlari ile karakterizedir Sera ise sicak iklimlerle karakterizedir Icehouse iklimi Deniz tabani uretiminin olmadigi icin deniz seviyesi dusuk Iklim sogutucu ve kuraktir Super kitalarin olusumu vardir Donemleri Neoproterozoyik gec Paleozoyik gec Senozoyiktir Sera Iklimi Kitalar dagildi Deniz seviyesi yukseldi Deniz tabani yayildi Okyanusun rifting bolgelerinde yuksek oranda CO2 uretimi olmustur Iklim sicak ve nemlidir Donemleri Paleozoyik Mesozoyik erken Senozoyiktir Evrim ile iliskiEvrim icin temel nokta populasyonlar icinde dogal seleksiyondur Kucuk populasyonlarda genetik kayma cok sik meydana geldigi icin cesitlilik izolasyon sonucu gozlenen bir sonuctur Kitalar bir arada oldugunda ise daha az izolasyon ve az cesitlendirmedir Kitalarin ve okyanuslarin kuzey guney duzenlemesi Dogu Bati duzenlemesinden daha fazla cesitlilige neden olur Benzer iklime sahip diger kitasal veya okyanus bolgelerinden su ya da toprakla ayrilan Kuzey ve Guneydeki iletisim yollari boyunca iklimsel olarak farkli bolgeler saglamaktadir Dogu bati odakli olan kitalarin ve okyanus havzalarinin olusumu kita veya okyanus daha az iklim bolgesinde oldugundan cok daha az cesitlendirme izolasyon ve yavas evrime yol acmaktadir Senozoyik sayesinde izolasyon kuzey guney ile maksimize edilmistir Cesitlilik super kita dongusunu cok yakindan takip etmektedir Kaynakcahttps ui adsabs harvard edu abs 2002ESRv 59 125Z abstract28 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde https ui adsabs harvard edu abs 2013Tectp 589 44P abstract https ui adsabs harvard edu abs 2013Tectp 589 44P abstract https www sciencedirect com science article abs pii S0040195113000267 via 3Dihub https ui adsabs harvard edu abs 2011Sci 333 434S abstract 12 Kasim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde https agupubs onlinelibrary wiley com doi abs 10 1029 JB082i005p00803 19 Kasim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde https onlinelibrary wiley com doi abs 10 1038 npg els 000414429 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde https www research vt edu resmag sciencecol 2001old weather html3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde