Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiye'de büyükşehir belediyeleri, Türk belediyeciliğine 1984 yılında girmiş olan üst kademe belediyelerdir. Bu belediyeler 1982 anayasasının 127. maddesindeki "büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir" hükmüne dayanılarak 1984 yılında kurulmaya başlanmıştır. O tarihe kadar, Türkiye’de belediyelerin hizmet alanları iç içe geçmezdi. Büyükşehir belediyeciliğinde ise, büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi vardı. 2014'ten sonra ise büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanı il sınırlarına genişletildi ve belde belediyelerinin kapatılmasıyla yalnızca ildeki tüm ilçe belediyelerini kapsar hâle geldi. Dolayısıyla belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülür. Ancak, yasa büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türlerini birbirinden ayırmıştır. Ayrıca büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri birbirinden bağımsız kuruluşlardır. Bunlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi yoktur.
İlk üç büyükşehir
Türkiye’deki ilk büyükşehir belediyeleri 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca üç büyük kentte kuruldu. Bu tarih itibarıyla, bu üç kentten, İstanbul’un on beş, Ankara’nın beş ve İzmir’in de üç metropoliten ilçesi vardı. Aynı yılın Temmuz ayında çıkarılan 3030 sayılı yasa ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.
Beş büyükşehir daha
1986-1988 döneminde beş büyükşehir belediyesi daha kuruldu. 1986 yılında 3306 sayılı yasa ile Adana, 1987 yılında 3391 sayılı yasa ile Bursa, 3398 sayılı yasa ile Gaziantep ve 3399 sayılı yasa ile Konya, 1988 yılında ise 3508 sayılı yasa ile Kayseri büyükşehir statüsüne geçirildi. Adana, Bursa ve Konya'nın üç, Gaziantep ve Kayseri’nin iki metropoliten ilçesi vardı.
Yeni büyükşehirler
Türkiye'de nüfus artış ve şehirleşme hızının yüksek oluşu kent nüfuslarında büyük artışlar olması sonucunu doğurmaktadır. 1993 yılında Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin ve Samsun belediyeleri hakkında 27/6/1984 tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümleri uygulanır ve bu illerin merkez belediyeleri aynı isimleri taşıyan büyükşehir belediyelerine dönüşür. Ancak bu defa farklı bir uygulama ile 504 sayılı kanun hükmünde kararname ile kurulan büyükşehirlerde, ilçe belediyesi yerine birinci kademe belediyesi kurularak ilçe kuruluşu 2008 yılına kadar ertelendi. Bu şekilde kurulan büyükşehir içi ilk kademe belediyelerinin sayısı, Erzurum, Samsun'da dört; Antalya, Diyarbakır, Mersin'de üç; Eskişehir ve Kocaeli'de ise ikiydi. 2000 yılında Sakarya ilinde, Adapazarı ismini taşıyan büyük şehir belediyesi kurulur ve bu belediye hakkında 27/6/1984 tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
Büyükşehir sınırlarının değişmesi
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasayla, büyükşehir belediye sınırları için yeni kıstaslar getirildi. Buna göre, büyükşehir kıstaslarından olan nüfus sayısı 750.000'e indirilmiştir. Bu yasa vasıtasıyla büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanları il mülki sınırlarına genişletilerek ile bağlı ilçelerin tamamı büyükşehir sorumluluk bünyesine alınmıştır.
Yeni 14 Büyükşehir
Dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2011 Mayıs ayındaki Kahramanmaraş mitinginde nüfusu 750.000'i aşan illerin büyükşehir yapılmasına ilişkin kanun tasarısı hazırladıklarını söylemiştir. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2011 yılına ilişkin "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" dikkate alınmış ve 12 Kasım 2012 tarihi itibarıyla Büyükşehir yasa tasarısı, Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilerek 6360 sayılı kanun olarak yasalaşmıştır. Büyükşehir olan iller ve nüfusları:
Metropoliten ilçelerin kurulması
İlk sekiz büyükşehir sınırları içinde, İçişleri Bakanlığı ilçe örgütleri (kaymakamlık) bulunuyordu. 1993 ve sonrasında kurulan sekiz büyük şehrin sınırları içindeki belediyeler ise birinci kademe belediyesi karakterindeydi. Çünkü bu ilçelerde ilçe örgütü kurulmamıştı. Bu durum 2008 yılında değiştirildi. 5747 sayılı yasa ile bu sekiz büyükşehirde ilçe örgütü de kurularak, ilk kademe belediyeleri ilçe belediyelerine dönüştürüldü. Aynı yasa ile ayrıca çeşitli büyükşehirlerde yeni ilçe belediyeleri de kuruldu. Gerek dönüştürülen gerek yeni kurulan ilçe belediyelerin sayısı kırk üç olmuştur.
İsim değişiklikleri
İl merkezleri genellikle il isimleri ile bilinirlerse de, bunun istisnaları vardır. Büyükşehir statüsündeki kentlerin üç tanesinde de merkez ve il ismi yakın zamana kadar farklıydı. Bu durum büyükşehir adının kullanılmasında da karışıklığa yol açabiliyordu.
- Mersin kenti İçel il merkeziydi. 2002 yılında çıkarılan 4764 sayılı yasa ile İçel ili yerine Mersin ili adı kullanılmaya başlandı. Bu sebepten büyükşehrin adı Mersin Büyükşehir Belediyesi’dir.
- İzmit kenti Kocaeli il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. İzmit adı ise metropoliten belediyelerden (Saraybahçe) birine verildi.
- Adapazarı kenti Sakarya il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Sakarya Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. Adapazarı adı ise metropoliten belediyelerden birinin adıdır.
Metropoliten ilçe sayısı
2020 itibarıyla 30 büyükşehir içerisinde 519 ilçe belediyesi vardır. (Büyükşehir dışındaki ilçelerle birlikte toplam ilçe sayısı 922'dir.) En fazla metropoliten ilçesi olan büyükşehir 39 ilçe ile İstanbul'dur. İstanbul'u 22 ilçe ile İzmir, 16 ilçe ile Ankara, 12 ilçe ile Kocaeli ve 10 ilçe ile Sakarya izlemektedir. Diğer büyükşehirlerin metropoliten ilçe sayısı ise şöyledir: Bursa 7; Adana, Antalya ve Kayseri 5; Diyarbakır, Mersin ve Samsun 4; Konya, Şanlıurfa ve Erzurum 3; Malatya, Denizli, Gaziantep, Balıkesir, Eskişehir, Hatay, Manisa, Kahramanmaraş ve Van 2; Aydın, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ ve Trabzon 1.
Büyükşehirlerin ülke nüfusundaki yeri
Büyükşehirlerden, İstanbul'un nüfusu 15 milyonu, Ankara'nın nüfusu 5 milyonu, İzmir'in nüfusu 4 milyonu, Bursa'nın nüfusu 3 milyonu aşmış olup; Antalya, Adana, Konya, Şanlıurfa, Gaziantep ve Kocaeli'nde 2 milyon sınırının üzerindedir.
30 büyükşehir belediyesinin sınırları içinde ikamet eden nüfus 64 milyonun üzerindedir. Bir başka deyişle, büyükşehir belediye sınırları içinde ikamet eden nüfus ülke toplam nüfusunun yaklaşık %78'idir. Buna karşılık, diğer 51 ildeki nüfusun toplam nüfusa oranı ise yaklaşık %22'dir.
Büyükşehir belediye statüsüne sahip illerde İl Özel İdarelerine son verilmiştir.
Büyükşehir listesi
- ^ (PDF). 24 Eylül 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ (PDF). 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b . 15 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
- ^ "Yıllara Göre İl Nüfusları, 2007-2013". 11 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mart 2014.
- ^ a b "Türkiye'de Toplam Kaç İlçe Var? 2020 İlçe Belediyesi Sayısı". Milliyet. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Aralık 2020.
- ^ Birliği, Marmara Belediyeler. . www.marmara.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2015.
- ^ . biruni.tuik.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ "Karar Sayısı: KHK/593" (PDF). 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2014.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye de buyuksehir belediyeleri Turk belediyeciligine 1984 yilinda girmis olan ust kademe belediyelerdir Bu belediyeler 1982 anayasasinin 127 maddesindeki buyuk yerlesim yerlerinde ozel yonetim bicimleri olusturulabilir hukmune dayanilarak 1984 yilinda kurulmaya baslanmistir O tarihe kadar Turkiye de belediyelerin hizmet alanlari ic ice gecmezdi Buyuksehir belediyeciliginde ise buyuksehir hizmet alani icinde birden cok ilce veya birinci kademe belediyesi vardi 2014 ten sonra ise buyuksehir belediyelerinin sorumluluk alani il sinirlarina genisletildi ve belde belediyelerinin kapatilmasiyla yalnizca ildeki tum ilce belediyelerini kapsar hale geldi Dolayisiyla belediye hizmeti ayni zamanda hem buyuksehir hem de ilce belediyesi eliyle yurutulur Ancak yasa buyuksehir ve ilce belediyelerinin yuruttukleri hizmet turlerini birbirinden ayirmistir Ayrica buyuksehir belediyesi ile ilce belediyeleri birbirinden bagimsiz kuruluslardir Bunlar arasinda astlik ve ustluk iliskisi yoktur Buyuksehir BelediyeleriIlk uc buyuksehirTurkiye deki ilk buyuksehir belediyeleri 1984 yili Ocak ayinda cikarilan 2972 sayili yasa ve Mart ayinda cikarilan 195 sayili kanun hukmunde kararname uyarinca uc buyuk kentte kuruldu Bu tarih itibariyla bu uc kentten Istanbul un on bes Ankara nin bes ve Izmir in de uc metropoliten ilcesi vardi Ayni yilin Temmuz ayinda cikarilan 3030 sayili yasa ile buyuksehir ve ilce belediyeleri statuleri netlesti Bes buyuksehir daha1986 1988 doneminde bes buyuksehir belediyesi daha kuruldu 1986 yilinda 3306 sayili yasa ile Adana 1987 yilinda 3391 sayili yasa ile Bursa 3398 sayili yasa ile Gaziantep ve 3399 sayili yasa ile Konya 1988 yilinda ise 3508 sayili yasa ile Kayseri buyuksehir statusune gecirildi Adana Bursa ve Konya nin uc Gaziantep ve Kayseri nin iki metropoliten ilcesi vardi Yeni buyuksehirlerTurkiye de nufus artis ve sehirlesme hizinin yuksek olusu kent nufuslarinda buyuk artislar olmasi sonucunu dogurmaktadir 1993 yilinda Antalya Diyarbakir Erzurum Eskisehir Izmit Mersin ve Samsun belediyeleri hakkinda 27 6 1984 tarihli ve 3030 sayili Kanun hukumleri uygulanir ve bu illerin merkez belediyeleri ayni isimleri tasiyan buyuksehir belediyelerine donusur Ancak bu defa farkli bir uygulama ile 504 sayili kanun hukmunde kararname ile kurulan buyuksehirlerde ilce belediyesi yerine birinci kademe belediyesi kurularak ilce kurulusu 2008 yilina kadar ertelendi Bu sekilde kurulan buyuksehir ici ilk kademe belediyelerinin sayisi Erzurum Samsun da dort Antalya Diyarbakir Mersin de uc Eskisehir ve Kocaeli de ise ikiydi 2000 yilinda Sakarya ilinde Adapazari ismini tasiyan buyuk sehir belediyesi kurulur ve bu belediye hakkinda 27 6 1984 tarihli ve 3030 sayili Kanun hukumleri uygulanir Buyuksehir sinirlarinin degismesi2012 yilinda cikarilan 6360 sayili yasayla buyuksehir belediye sinirlari icin yeni kistaslar getirildi Buna gore buyuksehir kistaslarindan olan nufus sayisi 750 000 e indirilmistir Bu yasa vasitasiyla buyuksehir belediyelerinin sorumluluk alanlari il mulki sinirlarina genisletilerek ile bagli ilcelerin tamami buyuksehir sorumluluk bunyesine alinmistir Yeni 14 BuyuksehirDonemin basbakani Recep Tayyip Erdogan 2011 Mayis ayindaki Kahramanmaras mitinginde nufusu 750 000 i asan illerin buyuksehir yapilmasina iliskin kanun tasarisi hazirladiklarini soylemistir Turkiye Istatistik Kurumu nun TUIK acikladigi 2011 yilina iliskin Adrese Dayali Nufus Kayit Sistemi Sonuclari dikkate alinmis ve 12 Kasim 2012 tarihi itibariyla Buyuksehir yasa tasarisi Meclis Genel Kurulu nda kabul edilerek 6360 sayili kanun olarak yasalasmistir Buyuksehir olan iller ve nufuslari Sanliurfa 1 801 980 Hatay 1 503 066 Manisa 1 359 463 Balikesir 1 167 761 Kahramanmaras 1 075 706 Van 1 070 113 Aydin 1 020 957 Denizli 1 005 687 Tekirdag 874 475 Mugla 866 665 Mardin 779 738 Malatya 762 538 Trabzon 818 023 Ordu 774 154 nufus ile buyuksehir oldu Metropoliten ilcelerin kurulmasiIlk sekiz buyuksehir sinirlari icinde Icisleri Bakanligi ilce orgutleri kaymakamlik bulunuyordu 1993 ve sonrasinda kurulan sekiz buyuk sehrin sinirlari icindeki belediyeler ise birinci kademe belediyesi karakterindeydi Cunku bu ilcelerde ilce orgutu kurulmamisti Bu durum 2008 yilinda degistirildi 5747 sayili yasa ile bu sekiz buyuksehirde ilce orgutu de kurularak ilk kademe belediyeleri ilce belediyelerine donusturuldu Ayni yasa ile ayrica cesitli buyuksehirlerde yeni ilce belediyeleri de kuruldu Gerek donusturulen gerek yeni kurulan ilce belediyelerin sayisi kirk uc olmustur Isim degisiklikleriIl merkezleri genellikle il isimleri ile bilinirlerse de bunun istisnalari vardir Buyuksehir statusundeki kentlerin uc tanesinde de merkez ve il ismi yakin zamana kadar farkliydi Bu durum buyuksehir adinin kullanilmasinda da karisikliga yol acabiliyordu Mersin kenti Icel il merkeziydi 2002 yilinda cikarilan 4764 sayili yasa ile Icel ili yerine Mersin ili adi kullanilmaya baslandi Bu sebepten buyuksehrin adi Mersin Buyuksehir Belediyesi dir Izmit kenti Kocaeli il merkeziydi Yeni buyuksehir metropoliten ilcelerinin kurulusuna dair 5747 sayili yasada buyuksehir ismi Kocaeli Buyuksehir Belediyesi olarak degistirildi Izmit adi ise metropoliten belediyelerden Saraybahce birine verildi Adapazari kenti Sakarya il merkeziydi Yeni buyuksehir metropoliten ilcelerinin kurulusuna dair 5747 sayili yasada buyuksehir ismi Sakarya Buyuksehir Belediyesi olarak degistirildi Adapazari adi ise metropoliten belediyelerden birinin adidir Metropoliten ilce sayisi2020 itibariyla 30 buyuksehir icerisinde 519 ilce belediyesi vardir Buyuksehir disindaki ilcelerle birlikte toplam ilce sayisi 922 dir En fazla metropoliten ilcesi olan buyuksehir 39 ilce ile Istanbul dur Istanbul u 22 ilce ile Izmir 16 ilce ile Ankara 12 ilce ile Kocaeli ve 10 ilce ile Sakarya izlemektedir Diger buyuksehirlerin metropoliten ilce sayisi ise soyledir Bursa 7 Adana Antalya ve Kayseri 5 Diyarbakir Mersin ve Samsun 4 Konya Sanliurfa ve Erzurum 3 Malatya Denizli Gaziantep Balikesir Eskisehir Hatay Manisa Kahramanmaras ve Van 2 Aydin Mardin Mugla Ordu Tekirdag ve Trabzon 1 Buyuksehirlerin ulke nufusundaki yeriBuyuksehirlerden Istanbul un nufusu 15 milyonu Ankara nin nufusu 5 milyonu Izmir in nufusu 4 milyonu Bursa nin nufusu 3 milyonu asmis olup Antalya Adana Konya Sanliurfa Gaziantep ve Kocaeli nde 2 milyon sinirinin uzerindedir 30 buyuksehir belediyesinin sinirlari icinde ikamet eden nufus 64 milyonun uzerindedir Bir baska deyisle buyuksehir belediye sinirlari icinde ikamet eden nufus ulke toplam nufusunun yaklasik 78 idir Buna karsilik diger 51 ildeki nufusun toplam nufusa orani ise yaklasik 22 dir Buyuksehir belediye statusune sahip illerde Il Ozel Idarelerine son verilmistir Buyuksehir listesiBuyuksehir belediyeleri Kurulus tarihi Nufus 2021 Ilce sayisiAdana Buyuksehir Belediyesi 5 Haziran 1986 2 263 373 15Ankara Buyuksehir Belediyesi 23 Mart 1984 5 747 325 25Antalya Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 2 619 832 19Aydin Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 134 031 17Balikesir Buyuksehir Belediyesi 1 250 610 20Bursa Buyuksehir Belediyesi 18 Haziran 1986 3 147 818 17Denizli Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 051 056 19Diyarbakir Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 791 373 17Erzurum Buyuksehir Belediyesi 756 893 20Eskisehir Buyuksehir Belediyesi 898 369 14Gaziantep Buyuksehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2 130 432 9Hatay Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 670 712 15Mersin Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 891 145 13Istanbul Buyuksehir Belediyesi 23 Mart 1984 15 840 000 39Izmir Buyuksehir Belediyesi 4 425 789 30Kayseri Buyuksehir Belediyesi 7 Aralik 1988 1 434 357 16Kocaeli Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 2 033 441 12Konya Buyuksehir Belediyesi 20 Haziran 1986 2 277 017 31Malatya Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 808 692 13Manisa Buyuksehir Belediyesi 1 456 626 17Kahramanmaras Buyuksehir Belediyesi 1 171 298 11Mardin Buyuksehir Belediyesi 862 757 10Mugla Buyuksehir Belediyesi 1 021 141 13Ordu Buyuksehir Belediyesi 14 Mart 2013 760 872 19Sakarya Buyuksehir Belediyesi 6 Mart 2000 1 060 876 16Samsun Buyuksehir Belediyesi 9 Eylul 1993 1 371 274 17Tekirdag Buyuksehir Belediyesi 6 Aralik 2012 1 113 400 11Trabzon Buyuksehir Belediyesi 816 686 18Sanliurfa Buyuksehir Belediyesi 2 143 020 13Van Buyuksehir Belediyesi 1 141 015 13Toplam 66 092 128 519 PDF 24 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi PDF 18 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi a b 15 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2012 Yillara Gore Il Nufuslari 2007 2013 11 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mart 2014 a b Turkiye de Toplam Kac Ilce Var 2020 Ilce Belediyesi Sayisi Milliyet 1 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Aralik 2020 Birligi Marmara Belediyeler www marmara gov tr 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ekim 2015 biruni tuik gov tr 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2022 Karar Sayisi KHK 593 PDF 15 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Agustos 2014 ol section Dis baglantilar