Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkeş veya Türgiş (Eski Türkçe: 𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾:𐰉𐰆𐰑, Türügeš budun, 'Türgeş halkı';Basitleştirilmiş Çince: 突骑施; Geleneksel Çince: 突騎施, Pinyin: Tūqíshī, Wade–Giles: t'u-ch'i-Shih; eski Tibet: du-Rgyas) bir Türk boyları konfederasyonuydu. Bir zamanlar Batı Türklerinin On-Ok seçkinleri üzerindeki Tulu kanadına ait olan Türkeşler, Batı Göktürk Kağanlığının çöküşünden sonra bağımsız bir güç olarak ortaya çıktı ve 699'da bir kağanlık kurdu. Türkeş Kağanlığı, Karlukların onları yendiği 766 yılına kadar sürdü. Türkeş ve Göktürkler evlilik yoluyla ilişkiliydi.
Türkeş Devleti 𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾 On-Ok'lar Devleti | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 699-766 | |||||||||||||
 Türkeş Devleti sınırları kırmızı ile gösterilmiştir. | |||||||||||||
| Başkent | Suyab Balasagun | ||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
I. Türgiş Devleti
Türgiş'ler, Göktürklerin "On-Ok" boyundandı. Issık Gölü civarında kuruldular. Göktürk İmparatorluğunun kurucusu Bumin Kağan, 552 yılında İstemi'yi "On-Ok" boyuna "Bey" olarak tayin etti. 630 yılında Göktürk İmparatorluğu yıkılınca, dönemin beyi "" devletinin bağımsızlığını ilan etti. Bütün On-Ok boyundan gelenleri devletine çağırdı. Kısa sürede, bütün On-Ok'lar bu devlette birleştiler ve 140.000 kişilik güçlü bir ordu topladılar. Günümüz Kırgızistan topraklarının büyük kısmını, hakimiyetine aldılar.
Ancak, Göktürk Devleti tekrar kurulunca, eski toprakları olan bu bölgeyi almak istediler. Türgişler ise, bu bölgeyi Göktürk İmparatorluğuna geri vermeyince Türgiş-Göktürk savaşları başladı. Tonyukuk komutasındaki Göktürk ordusuna yenildiler. Böylece, "I.Türgiş Devleti" yıkıldı ve Göktürkler'e bağlandı.
II. Türgiş Devleti
Türgişler, tekrar bağımsızlığına kavuşmak için isyan edince Kül Tigin kumandasındaki orduya yenildiler. 717 yılında, Türgişlerin başına geçen Suluk Çor yönetiminde tekrar isyan ettiler ve bu sefer bağımsızlığına kavuştular. Balasagun şehrinde kuruldular.
Sulu Çor zamanında, Emevi orduları Orta Asya'da ilerliyordu. Türgişler, Emevi hakimiyetine girmemek için kuvvetli bir direniş gösterdiler. Semerkant yakınında "Kül Çor" kumandasındaki Türkeş birlikleri, Emevi ordularını yendi. 724 yılında Emeviler, Orta Asya'dan çekildiler. Bunu fırsat bilen Türgişler, Buhara ve civarını da ele geçirdiler. Ancak, 732 yılında bu bölgeyi Emevilere bırakmak zorunda kaldılar.
İç Savaş ve yıkılış
Çin, Türgişlerin güçlenmesini istemiyordu ve içeride kargaşa yaratmaya çalışıyordu. Bunun sonucu olarak Türgişlerin kağanı Sulu Çor, 738 yılında kendi kumandanı Kül Çor tarafından öldürüldü. Bundan sonra devlette iç savaş patlak verdi. Halk "Sarı" ve "Kara" olarak ikiye ayrıldı. Kanlı çatışmalar, savaşlar sonucu olarak Kül Çor komutasındaki "Sarı Türgişler" galip geldi. Kül Çor, adını Baga Tarkan olarak değiştirdi ve kendini Türkeşlerin kağanı ilan etti. "Kara Türgişler"in başında ise Tumoça adlı bir komutan vardı. Çin, bu grubu desteklemekteydi. Bunun üzerine "Kara Türgişler" de bağımsızlığını ilan etti. Böylece, aynı Göktürk İmparatorluğunda olduğu gibi ikiye bölündüler: "Sarı Türgiş Devleti", "Kara Türgiş Devleti". Ancak, bu iki devlet de birbiriyle savaşa başlayınca Karluklar bunu fırsat bildi ve bu iki devlete saldırdı. İç savaştan ve birbiriyle savaşmaktan yorgun çıkmış bu iki devleti de kolayca işgal ettiler (766). Böylece Türgişler, tamamen Karluklar'ın hakimiyetine girdiler.
Türgiş Yazıtları
Son olarak tarihi yazıtlar Fergana vadisi ile Koçkor ovasında bulunmuştur. Özellikle Koçkor’da tespit edilen runik yazılı yeni anıtlar göçebe ve yerleşik Türk kabilelerine dair yeni bilgilerin elde edilmesine kaynaklık etmiştir.
Dış bağlantılar
- Türkeşler (Türgişler) 15 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". amanda.v4.omgtnc.com. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "(PDF) An Old Tibetan document on the Uighurs: A new translation and interpretation". ResearchGate (İngilizce). 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "Muharrem Ergin (1975), Orhun Abideleri (in Turkish), p. 80". 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ Rysbek,ALİMOV,"KOÇKOR'DAKİ TÜRGEŞ YAZITLARI[]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkes veya Turgis Eski Turkce 𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾 𐰉𐰆𐰑 Turuges budun Turges halki Basitlestirilmis Cince 突骑施 Geleneksel Cince 突騎施 Pinyin Tuqishi Wade Giles t u ch i Shih eski Tibet du Rgyas bir Turk boylari konfederasyonuydu Bir zamanlar Bati Turklerinin On Ok seckinleri uzerindeki Tulu kanadina ait olan Turkesler Bati Gokturk Kaganliginin cokusunden sonra bagimsiz bir guc olarak ortaya cikti ve 699 da bir kaganlik kurdu Turkes Kaganligi Karluklarin onlari yendigi 766 yilina kadar surdu Turkes ve Gokturkler evlilik yoluyla iliskiliydi Turkes Devleti𐱅𐰇𐰼𐰏𐰾 On Ok lar Devleti699 766Turkes Devleti sinirlari kirmizi ile gosterilmistir BaskentSuyab BalasagunHukumetMonarsi 699 706Uc Elig kurucu 706 711Sakla 717 738Suluk Cor 738 766Kul CorTarihce Kurulusu699 Dagilisi766Onculler ArdillarBati Gokturk KaganligiKutluk Devleti Oguz YabguluguKarluk KaganligiI Turgis DevletiTurgis ler Gokturklerin On Ok boyundandi Issik Golu civarinda kuruldular Gokturk Imparatorlugunun kurucusu Bumin Kagan 552 yilinda Istemi yi On Ok boyuna Bey olarak tayin etti 630 yilinda Gokturk Imparatorlugu yikilinca donemin beyi devletinin bagimsizligini ilan etti Butun On Ok boyundan gelenleri devletine cagirdi Kisa surede butun On Ok lar bu devlette birlestiler ve 140 000 kisilik guclu bir ordu topladilar Gunumuz Kirgizistan topraklarinin buyuk kismini hakimiyetine aldilar Ancak Gokturk Devleti tekrar kurulunca eski topraklari olan bu bolgeyi almak istediler Turgisler ise bu bolgeyi Gokturk Imparatorluguna geri vermeyince Turgis Gokturk savaslari basladi Tonyukuk komutasindaki Gokturk ordusuna yenildiler Boylece I Turgis Devleti yikildi ve Gokturkler e baglandi II Turgis DevletiTurgisler tekrar bagimsizligina kavusmak icin isyan edince Kul Tigin kumandasindaki orduya yenildiler 717 yilinda Turgislerin basina gecen Suluk Cor yonetiminde tekrar isyan ettiler ve bu sefer bagimsizligina kavustular Balasagun sehrinde kuruldular Sulu Cor zamaninda Emevi ordulari Orta Asya da ilerliyordu Turgisler Emevi hakimiyetine girmemek icin kuvvetli bir direnis gosterdiler Semerkant yakininda Kul Cor kumandasindaki Turkes birlikleri Emevi ordularini yendi 724 yilinda Emeviler Orta Asya dan cekildiler Bunu firsat bilen Turgisler Buhara ve civarini da ele gecirdiler Ancak 732 yilinda bu bolgeyi Emevilere birakmak zorunda kaldilar Ic Savas ve yikilisCin Turgislerin guclenmesini istemiyordu ve iceride kargasa yaratmaya calisiyordu Bunun sonucu olarak Turgislerin kagani Sulu Cor 738 yilinda kendi kumandani Kul Cor tarafindan olduruldu Bundan sonra devlette ic savas patlak verdi Halk Sari ve Kara olarak ikiye ayrildi Kanli catismalar savaslar sonucu olarak Kul Cor komutasindaki Sari Turgisler galip geldi Kul Cor adini Baga Tarkan olarak degistirdi ve kendini Turkeslerin kagani ilan etti Kara Turgisler in basinda ise Tumoca adli bir komutan vardi Cin bu grubu desteklemekteydi Bunun uzerine Kara Turgisler de bagimsizligini ilan etti Boylece ayni Gokturk Imparatorlugunda oldugu gibi ikiye bolunduler Sari Turgis Devleti Kara Turgis Devleti Ancak bu iki devlet de birbiriyle savasa baslayinca Karluklar bunu firsat bildi ve bu iki devlete saldirdi Ic savastan ve birbiriyle savasmaktan yorgun cikmis bu iki devleti de kolayca isgal ettiler 766 Boylece Turgisler tamamen Karluklar in hakimiyetine girdiler Turgis YazitlariSon olarak tarihi yazitlar Fergana vadisi ile Kockor ovasinda bulunmustur Ozellikle Kockor da tespit edilen runik yazili yeni anitlar gocebe ve yerlesik Turk kabilelerine dair yeni bilgilerin elde edilmesine kaynaklik etmistir Dis baglantilarTurkesler Turgisler 15 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Arsivlenmis kopya amanda v4 omgtnc com 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Temmuz 2021 PDF An Old Tibetan document on the Uighurs A new translation and interpretation ResearchGate Ingilizce 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Temmuz 2021 Muharrem Ergin 1975 Orhun Abideleri in Turkish p 80 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Rysbek ALIMOV KOCKOR DAKI TURGES YAZITLARI olu kirik baglanti Turkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde