Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ekim 2012) |
Tarayıcı Savaşları, elektronik cihazların İnternete bağlanırken kullandıkları yazılımlar olan ağ tarayıcısı üreticisi şirketler arasında yaşanan ve pazar payını elinde tutmak ya da arttırmak için girişilen yarış dönemlerine verilen addır.
Bilişim tarihinde üç adet tarayıcı savaşı söz konusudur. Bunlardan birincisi Dünya Çapında Ağ'ın (DÇA) ilk on yılında yaşanan, Netscape şirketinin Navigator (Kılavuz) adlı ağ tarayıcısı ile Microsoft şirketinin Internet Explorer (IE) ağ tarayıcısı arasındaki çekişmedir. İkincisi ve halen devam etmekte bulunanı, daha fazla şirket arasında yaşanmaktadır. Üçüncü savaş ise, cep telefonları ve tablet bilgisayarlar gibi, kişisel bilgisayarlar dışındaki cihazlarda kullanılan mobil tarayıcılar arasında yaşanmaktadır.
I. Tarayıcı Savaşı
Savaşın başlangıcı
1995 yılına gelindiğinde Dünya Çapında Ağ'ın (DÇA: İng. World Wide Web (WWW)) bilinirliği iyice artmıştı. Ağ taramasında o zamanların "standardı" sayılan Netscape Navigator, üniversiteler tarafından geliştirilen Mosaic ve Lynx gibi tarayıcılarla yarışıyordu. Netscape Navigator'ın başarısını ve DÇA'nın potansiyelini gören Microsoft, Mosaic'i Internet Explorer (IE) 1.0'ın temeli biçimine sokarak Microsoft Windows 95'in bir bileşeni olarak Ağustos 1995'te piyasaya sürdü. IE'nin 2.0 sürümünün sunulmasıyla çekişme başladı.
Daha sonra "Netscape Communicator" olarak yeniden adlandırılan Netscape Navigator ve IE'nin yeni sürümleri, bunu izleyen birkaç yıl içerisinde büyük bir hızla ve arka arkaya piyasaya sürüldü. Yenilikler, genelde hataların giderilmesi biçimindeydi. Bu nedenle bu tarayıcılar çok düzgün işlemiyordu. Sık sık yaşanan çökme olayları ve ortaya çıkan güvenlik açıkları kullanıcıların başlarını ağrıttı. 1996 yılında IE 3.0'ın çıkmasıyla rekabet daha da kızıştı. Bu sürümde betik (İng. script) ve Geçişli Biçem Sayfası (CSS) desteği bulunuyordu.
O zamanlarda ağ sayfası tasarlayanlar için sayfaların altına "En iyi görüntü Netscape ile elde edilir" ya da "En iyi görüntü Internet Explorer ile elde edilir" yazmak genel tutumdu. Buna karşı çıkan kullanıcılar ise "hangi ağ tarayıcısıyla olursa olsun" düşüncesiyle yola çıkarak "En iyi görüntü herhangi bir tarayıcıyla elde edilir" hareketini başlattılar.
Microsoft'un Netscape karşısındaki üstünlükleri
Microsoft'un tarayıcı savaşlarında iki noktada üstünlüğü vardı.
- Birincisi "kaynak" konusuydu. Netscape pazarın %90'ını elinde bulunduruyorken ve kullanıcıların çoğunun kafasında Netscape için olumlu düşünceler varken, Netscape sadece "ufak" bir kuruluştu. Netscape'in gelirleri, ağ tarayıcısı Navigator ve onun türevi ürünlerin getirilerinden öteye geçemezken, bu gelir Microsoft'un sadece faizden elde ettiği gelirleri bile hiçbir zaman aşamadı.
- İkinci ve daha önemli olan üstünlük ise Microsoft'un işletim sistemi pazarında tekel olmasıydı. Elinde bulunan bu üstünlüğü değerlendiren Microsoft, her Windows işletim sistemi ile IE'yi "demetleyerek" baskın duruma geçti. IE artık Netscape'in yanında "seçenek" olarak değil, birincil ağ tarayıcısı olarak sunuluyordu. Windows işletim sisteminden elde edilen gelirler IE'nin geliştirilmesine aktarıldı. Sonuçta, IE ile Netscape arasında yazılımların sundukları açısından büyük bir farklılık kalmadı. Kullanıcılar zaten aldıkları bilgisayarlarda kurulu olarak gelen IE yerine başka bir tarayıcıyı indirmek gibi bir gereksinim duymamaya başladı.
Microsoft'un çalımları
Microsoft'un Netscape'i çökerten diğer girişimleri ise şunlardı:
- Netscape'in tarayıcı pazarlamasında izlediği yol tarayıcının ücretsiz olarak dağıtılması biçimindeydi. Ortada sadece sunucu yazılımı satışından elde edilen gelir vardı. Bunu anlayan Microsoft, Netscape'in gelir kaynaklarını baltalayacak biçimde ücretsiz olarak sunucu yazılımı sunmaya başladı. Zamanla Microsoft Windows NT daha çok kullanılmaya başlandı ve Netscape'in gelirleri kesildi.
- Microsoft, bilgisayar satıcılarıyla, satılan bilgisayarlarının masaüstlerinde IE simgesi bulunması ve Netscape simgelerini kullananların cezalandırılması yönünde sözleşmeler imzaladı.
- Microsoft, İSS'lerin tarayıcının başlık çubuğunda kendi adlarını taşıyan IE sunmalarını kolaylaştırdı. ("Turk.net tarafından sağlanan Microsoft Internet Explorer" gibi.) Böylece İSS'ler kullanıcılarına Netscape değil, IE kullanmayı özendiriyordu.
- Microsoft IE'de daha iyi görünen sayfalar hazırlayan tasarım yazılımı Microsoft FrontPage'i piyasaya sürdü. FrontPage'in hafif sürümü ücretsizdi.
- Microsoft IE'ye Geçişli Biçem Sayfası (CSS) desteği ve tasarım yazılımları tarafından oluşturulan dağınık HTML'ye Netscape'ten daha az duyarlı olma özelliğini ekledi. Böylece geliştiriciler sayfaların kaynağını düzenlemektense, IE için sayfalar hazırlamaya başladılar.
1998'in sonunda Netscape'in pazar payı liderliğini Internet Explorer'a kaptırmasıyla sona eren bu süreci başlatan bu etkiler, daha sonra bir Microsoft yöneticisi tarafından "Netscape'in hava desteğinin kesilmesi" olarak değerlendirildi. Netscape kısa süre sonra AOL tarafından 4.2 milyar dolara satın alındı. Pazarın yeni önderi olan Internet Explorer, 2002 yılında, Netscape'in en iyi zamanlarında bile yakalayamadığı %98'lik pazar payına ulaştı.
Microsoft'un bu sırada ortaya koyduğu davranışlar, tekel yasalarının hiçe sayılması ve işletim sistemi pazarından tekel olma durumunun kötüye kullanıldığı yönündeki eleştirilere destek sağlar nitelikteydi.
Bu kadar büyük oranda kullanılan Internet Explorer bu savaşı kazanmış oldu. Ancak bu noktadan sonra Microsoft'un IE'nin geliştirilmesine yatırım yapmamasıyla, ağ tarayıcılarındaki gelişim durdu.
Sonuç
Sonuçta iki tür "kötü durum" güçlendi:
- Özellikler ve hatalar: Savaş öncesi tarayıcılar özellikleriyle değerlendirilirdi. Bir tarayıcıda olup diğerinde olmayan özellik, olmayanın hanesine "geride kalmışlık" olarak yazılırdı. Gelişim yönünde artık eskisi kadar harcanmayan para ve emek, yazılımların (genelde IE'nin) hatalarla dolu olmasına neden oldu.
- Ölçülere uyma ve yeni ölçü yaratma: Ağ tarayıcıların Dünya Çapında Ağ Birliği gibi kurulların ortaya koyduğu hiper metin işaretleme ölçüleri ve görsel kurallara uyması beklenirdi. Ancak tek taraflı geliştirilen işaretlemeler, diğer tarayıcıların bunları düzgün göstermelerini engelledi. (Örneğin, <marquee> imi ile kayan yazı oluşturmak.)
Ağ standartları, tek tarayıcı egemenliği ile geri plana atıldı. Internet Explorer 6.0; Geçişli Biçem Sayfası, PNG görüntü biçimi ve XHTML gibi biçimleri düzgün olarak gösteremiyor. Bu ise geliştiricilerin gereksiz ve kullanışsız yöntemler kullanmalarına yol açıyor. Çoğu kişi sayfaları standartlara göre değil, IE'de düzgün görünüp görünmediğine göre düzenliyor.
Bunlara ek olarak, Microsoft bugün birçok sayfanın düzgün görüntülenmemesine neden olan VBScript ve ActiveX gibi tarayıcı eklentilerini geliştirdi.
En gülünç durum ise, birçok deneyimsiz kullanıcının, sadece adında 'Internet' sözcüğü geçtiği için Internet Explorer yazılımını 'İnternet' sanması. (Windows 95 ile desteklenen Internet Explorer sürümünün adı gerçekten The Internet [İnternet] idi.) Gerçekte İnternet, Dünya Çapında Ağ'a bağlı bilgisayarların tümünün oluşturduğu ortam; Internet Explorer ise burada yer alan sayfaları göstermeye yarayan birçok yazılımdan sadece biri.
II. Tarayıcı Savaşı
1998 yılında Netscape geliştiricileri yazılımlarının kaynak kodlarını açarak "Mozilla" olarak yeniden adlandırdılar. Mozilla kısa sürede birçok yeni özellikle donatıldı. 2003 yılında 1.0 sürümüne ulaşan Mozilla, en gözde açık kaynaklı yazılımlar arasındaki yerini aldı. Daha sonra Mozilla'nın türevi olan ve geliştirilmesinde ağ taramasına yoğunlaşılan Mozilla Firefox; Windows, Linux, Mac OS ve diğer işletim sistemlerinde kullanılmaya başlandı.
KDE'nin bir parçası olan UNIX tabanlı Konqueror, Unix benzeri sistemler üzerinden Mozilla Vakfı ve tarayıcısı Firefox ile yarışıyor. Macintosh'un öntanımlı ağ tarayıcısı olan Safari de Konqueror'ın KHTML kaynak okuma ve görüntüleme altyapısını kullanıyor.
Opera pazarda çok küçük bir paya sahip olmasına rağmen işletim sistemi eski olan bilgisayarlarda ve Geniş ekranlı cep telefonlarında çok kullanılıyor.
Microsoft 2003 yılında yaptığı bir açıklamayla, Internet Explorer Servis Paketi 1'in işletim sistemiyle bütünleşik olmayan son sürüm olacağını, bundan sonraki gelişmelerin Windows Vista'ya bağımlı olacağını duyurdu.
2008'in sonlarında ise Google yeni tarayıcısını (Google Chrome) üreterek tarayıcı savaşlarında yerini aldı. 2009 yılında Internet Explorer 8'inde gelmesiyle tarayıcı savaşları daha da hız kazandı.
2009-2010 yıllarında savaş bir kez daha başladı ancak bu sefer daha fazla tarayıcı ve daha fazla şirketle Google Internet Explorer ile savaşırken Firefox güncellemelerini hızlandırdı. 17 Kasım 2011'de Google Firefox'a çok yaklaştı hatta geçti ama geriledi.
Mobil Tarayıcıları Savaşı
Şu an devam etmekte olan mobil tarayıcı savaşının oyuncuları Microsoft Edge, Opera, Opera Mini, , Mozilla Firefox, Brave Browser, Vivaldi, , Google Chrome ve Safari'dir.
Kaynakça
- ^ . 28 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Ağ tarayıcılarının kullanım oranları26 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- Google Chrome tarayıcısı resmi İnternet sitesi23 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Microsoft Internet Explorer tarayıcısı resmi İnternet sitesi
- Mozilla Firefox tarayıcısı resmi İnternet sitesi 2 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Opera tarayıcısı resmi İnternet sitesi22 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Apple Safari tarayıcısı resmi İnternet sitesi 11 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2012 Tarayici Savaslari elektronik cihazlarin Internete baglanirken kullandiklari yazilimlar olan ag tarayicisi ureticisi sirketler arasinda yasanan ve pazar payini elinde tutmak ya da arttirmak icin girisilen yaris donemlerine verilen addir Yillara gore tarayicilarin kullanim grafigi Bilisim tarihinde uc adet tarayici savasi soz konusudur Bunlardan birincisi Dunya Capinda Ag in DCA ilk on yilinda yasanan Netscape sirketinin Navigator Kilavuz adli ag tarayicisi ile Microsoft sirketinin Internet Explorer IE ag tarayicisi arasindaki cekismedir Ikincisi ve halen devam etmekte bulunani daha fazla sirket arasinda yasanmaktadir Ucuncu savas ise cep telefonlari ve tablet bilgisayarlar gibi kisisel bilgisayarlar disindaki cihazlarda kullanilan mobil tarayicilar arasinda yasanmaktadir I Tarayici SavasiSavasin baslangici 1995 yilina gelindiginde Dunya Capinda Ag in DCA Ing World Wide Web WWW bilinirligi iyice artmisti Ag taramasinda o zamanlarin standardi sayilan Netscape Navigator universiteler tarafindan gelistirilen Mosaic ve Lynx gibi tarayicilarla yarisiyordu Netscape Navigator in basarisini ve DCA nin potansiyelini goren Microsoft Mosaic i Internet Explorer IE 1 0 in temeli bicimine sokarak Microsoft Windows 95 in bir bileseni olarak Agustos 1995 te piyasaya surdu IE nin 2 0 surumunun sunulmasiyla cekisme basladi Daha sonra Netscape Communicator olarak yeniden adlandirilan Netscape Navigator ve IE nin yeni surumleri bunu izleyen birkac yil icerisinde buyuk bir hizla ve arka arkaya piyasaya suruldu Yenilikler genelde hatalarin giderilmesi bicimindeydi Bu nedenle bu tarayicilar cok duzgun islemiyordu Sik sik yasanan cokme olaylari ve ortaya cikan guvenlik aciklari kullanicilarin baslarini agritti 1996 yilinda IE 3 0 in cikmasiyla rekabet daha da kizisti Bu surumde betik Ing script ve Gecisli Bicem Sayfasi CSS destegi bulunuyordu O zamanlarda ag sayfasi tasarlayanlar icin sayfalarin altina En iyi goruntu Netscape ile elde edilir ya da En iyi goruntu Internet Explorer ile elde edilir yazmak genel tutumdu Buna karsi cikan kullanicilar ise hangi ag tarayicisiyla olursa olsun dusuncesiyle yola cikarak En iyi goruntu herhangi bir tarayiciyla elde edilir hareketini baslattilar Microsoft un Netscape karsisindaki ustunlukleri Microsoft un tarayici savaslarinda iki noktada ustunlugu vardi Birincisi kaynak konusuydu Netscape pazarin 90 ini elinde bulunduruyorken ve kullanicilarin cogunun kafasinda Netscape icin olumlu dusunceler varken Netscape sadece ufak bir kurulustu Netscape in gelirleri ag tarayicisi Navigator ve onun turevi urunlerin getirilerinden oteye gecemezken bu gelir Microsoft un sadece faizden elde ettigi gelirleri bile hicbir zaman asamadi Ikinci ve daha onemli olan ustunluk ise Microsoft un isletim sistemi pazarinda tekel olmasiydi Elinde bulunan bu ustunlugu degerlendiren Microsoft her Windows isletim sistemi ile IE yi demetleyerek baskin duruma gecti IE artik Netscape in yaninda secenek olarak degil birincil ag tarayicisi olarak sunuluyordu Windows isletim sisteminden elde edilen gelirler IE nin gelistirilmesine aktarildi Sonucta IE ile Netscape arasinda yazilimlarin sunduklari acisindan buyuk bir farklilik kalmadi Kullanicilar zaten aldiklari bilgisayarlarda kurulu olarak gelen IE yerine baska bir tarayiciyi indirmek gibi bir gereksinim duymamaya basladi Microsoft un calimlari Microsoft un Netscape i cokerten diger girisimleri ise sunlardi Netscape in tarayici pazarlamasinda izledigi yol tarayicinin ucretsiz olarak dagitilmasi bicimindeydi Ortada sadece sunucu yazilimi satisindan elde edilen gelir vardi Bunu anlayan Microsoft Netscape in gelir kaynaklarini baltalayacak bicimde ucretsiz olarak sunucu yazilimi sunmaya basladi Zamanla Microsoft Windows NT daha cok kullanilmaya baslandi ve Netscape in gelirleri kesildi Microsoft bilgisayar saticilariyla satilan bilgisayarlarinin masaustlerinde IE simgesi bulunmasi ve Netscape simgelerini kullananlarin cezalandirilmasi yonunde sozlesmeler imzaladi Microsoft ISS lerin tarayicinin baslik cubugunda kendi adlarini tasiyan IE sunmalarini kolaylastirdi Turk net tarafindan saglanan Microsoft Internet Explorer gibi Boylece ISS ler kullanicilarina Netscape degil IE kullanmayi ozendiriyordu Microsoft IE de daha iyi gorunen sayfalar hazirlayan tasarim yazilimi Microsoft FrontPage i piyasaya surdu FrontPage in hafif surumu ucretsizdi Microsoft IE ye Gecisli Bicem Sayfasi CSS destegi ve tasarim yazilimlari tarafindan olusturulan daginik HTML ye Netscape ten daha az duyarli olma ozelligini ekledi Boylece gelistiriciler sayfalarin kaynagini duzenlemektense IE icin sayfalar hazirlamaya basladilar 1998 in sonunda Netscape in pazar payi liderligini Internet Explorer a kaptirmasiyla sona eren bu sureci baslatan bu etkiler daha sonra bir Microsoft yoneticisi tarafindan Netscape in hava desteginin kesilmesi olarak degerlendirildi Netscape kisa sure sonra AOL tarafindan 4 2 milyar dolara satin alindi Pazarin yeni onderi olan Internet Explorer 2002 yilinda Netscape in en iyi zamanlarinda bile yakalayamadigi 98 lik pazar payina ulasti Microsoft un bu sirada ortaya koydugu davranislar tekel yasalarinin hice sayilmasi ve isletim sistemi pazarindan tekel olma durumunun kotuye kullanildigi yonundeki elestirilere destek saglar nitelikteydi Bu kadar buyuk oranda kullanilan Internet Explorer bu savasi kazanmis oldu Ancak bu noktadan sonra Microsoft un IE nin gelistirilmesine yatirim yapmamasiyla ag tarayicilarindaki gelisim durdu Sonuc Sonucta iki tur kotu durum guclendi Ozellikler ve hatalar Savas oncesi tarayicilar ozellikleriyle degerlendirilirdi Bir tarayicida olup digerinde olmayan ozellik olmayanin hanesine geride kalmislik olarak yazilirdi Gelisim yonunde artik eskisi kadar harcanmayan para ve emek yazilimlarin genelde IE nin hatalarla dolu olmasina neden oldu Olculere uyma ve yeni olcu yaratma Ag tarayicilarin Dunya Capinda Ag Birligi gibi kurullarin ortaya koydugu hiper metin isaretleme olculeri ve gorsel kurallara uymasi beklenirdi Ancak tek tarafli gelistirilen isaretlemeler diger tarayicilarin bunlari duzgun gostermelerini engelledi Ornegin lt marquee gt imi ile kayan yazi olusturmak Ag standartlari tek tarayici egemenligi ile geri plana atildi Internet Explorer 6 0 Gecisli Bicem Sayfasi PNG goruntu bicimi ve XHTML gibi bicimleri duzgun olarak gosteremiyor Bu ise gelistiricilerin gereksiz ve kullanissiz yontemler kullanmalarina yol aciyor Cogu kisi sayfalari standartlara gore degil IE de duzgun gorunup gorunmedigine gore duzenliyor Bunlara ek olarak Microsoft bugun bircok sayfanin duzgun goruntulenmemesine neden olan VBScript ve ActiveX gibi tarayici eklentilerini gelistirdi En gulunc durum ise bircok deneyimsiz kullanicinin sadece adinda Internet sozcugu gectigi icin Internet Explorer yazilimini Internet sanmasi Windows 95 ile desteklenen Internet Explorer surumunun adi gercekten The Internet Internet idi Gercekte Internet Dunya Capinda Ag a bagli bilgisayarlarin tumunun olusturdugu ortam Internet Explorer ise burada yer alan sayfalari gostermeye yarayan bircok yazilimdan sadece biri II Tarayici Savasi1998 yilinda Netscape gelistiricileri yazilimlarinin kaynak kodlarini acarak Mozilla olarak yeniden adlandirdilar Mozilla kisa surede bircok yeni ozellikle donatildi 2003 yilinda 1 0 surumune ulasan Mozilla en gozde acik kaynakli yazilimlar arasindaki yerini aldi Daha sonra Mozilla nin turevi olan ve gelistirilmesinde ag taramasina yogunlasilan Mozilla Firefox Windows Linux Mac OS ve diger isletim sistemlerinde kullanilmaya baslandi KDE nin bir parcasi olan UNIX tabanli Konqueror Unix benzeri sistemler uzerinden Mozilla Vakfi ve tarayicisi Firefox ile yarisiyor Macintosh un ontanimli ag tarayicisi olan Safari de Konqueror in KHTML kaynak okuma ve goruntuleme altyapisini kullaniyor Opera pazarda cok kucuk bir paya sahip olmasina ragmen isletim sistemi eski olan bilgisayarlarda ve Genis ekranli cep telefonlarinda cok kullaniliyor Microsoft 2003 yilinda yaptigi bir aciklamayla Internet Explorer Servis Paketi 1 in isletim sistemiyle butunlesik olmayan son surum olacagini bundan sonraki gelismelerin Windows Vista ya bagimli olacagini duyurdu 2008 in sonlarinda ise Google yeni tarayicisini Google Chrome ureterek tarayici savaslarinda yerini aldi 2009 yilinda Internet Explorer 8 inde gelmesiyle tarayici savaslari daha da hiz kazandi 2009 2010 yillarinda savas bir kez daha basladi ancak bu sefer daha fazla tarayici ve daha fazla sirketle Google Internet Explorer ile savasirken Firefox guncellemelerini hizlandirdi 17 Kasim 2011 de Google Firefox a cok yaklasti hatta gecti ama geriledi Mobil Tarayicilari SavasiSu an devam etmekte olan mobil tarayici savasinin oyunculari Microsoft Edge Opera Opera Mini Mozilla Firefox Brave Browser Vivaldi Google Chrome ve Safari dir Kaynakca 28 Ocak 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarAg tarayicilarinin kullanim oranlari26 Mayis 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Google Chrome tarayicisi resmi Internet sitesi23 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Microsoft Internet Explorer tarayicisi resmi Internet sitesi Mozilla Firefox tarayicisi resmi Internet sitesi 2 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Opera tarayicisi resmi Internet sitesi22 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Apple Safari tarayicisi resmi Internet sitesi 11 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde