Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Taymas Gubdalan ya da Gubden'li Taymas (Dargince: Губдалан Таймас), Kuzey Kafkasya'nın önemli askeri figürlerinden biridir. Burnu kesik olduğundan Gümüş-Burun lakaplıdır. Şeyh Şamil'in yakınındaki naiplerden biri olarak, Kafkas Savaşı'nın doğu cephesi olan Mürid Savaşı'nda yer almıştır.
| Taymas Gubdalan | |
|---|---|
| Lakabı | Gümüş-Burun |
| Doğum | 18. yüzyıl Gubden, Dağıstan |
| Ölüm | 24 Ağustos 1859 Gunib, Dağıstan |
| Bağlılığı |  Kafkasya İmamlığı |
| Hizmet yılları | 1817-1859 |
| Rütbesi | Şamil'in Naibi |
| Çatışma/savaşları | Rus-Kafkas Savaşı |
Biyografi
Taymas, 18. yüzyılın sonlarında Tarğu Şavhallığı'nda bir Dargi köyü olan Gubden'de doğdu. Sıradan bir köylü ailesinden geliyordu. Tarğu Şavhallığı'na nuker (asker) olarak hizmet etti.
Rivayetlerden birine göre Taymas bazı suçlar işlemişti. Köyün lideri Canay ile köyün kadısı, bu suçun cezası olarak Taymas'ın burun ucunu kesmeye karar verdiler ve bu cezayı çektikten sonra Taymas, aşağılandığını düşündüğünden sonradan intikam almak için Şamil’in yanına gitti. Daha sonra gizlice Gubden’e dönerek Canay'ı öldürdü.
Başka bir rivayete göre ise, Şavhallığın ailesine keyfi yönetimleri nedeniyle düşmandı. Feodal baskıya karşı bir protesto olarak Şamil’in yanına katıldı. Bunun üzerine Tarğu Şavhallığı’nın emriyle burun ucunu kestiler. Askeri tarihçi Valeri Potto'ya göre, Gubdenli abrek Gümüş-Burun, lakabını bir çatışmada burnunu kaybettiği için almıştı.
Çarlık ordusuna karşı bir savaşta 11 Rus askeri öldürdü. Muharebede kadar yorulmuştu ki kılıcını tutamaz hale geldi ve esir düştü. Rusların emrindeki Dağıstan Genel Valisi Temirhan-Şura’nın kendisini sorgulaması sırasında, Şamil’in yenilmez olduğunu, ancak parayla itaat altına alınabileceğini söyledi. General ona çok yüklü miktarda bir para verdi ve Şamil’e gönderdi. Taymas, paranın yarısını ölen müritlerin ailelerine dağıttı, diğer yarısını ise Kafkasya İmamlığı'nın hazinesine teslim etti.
25 Ekim 1858'de, Muhammed-İman Gazaliyev liderliğindeki Tatar milisleri, Taymas'ın birliğine karşı savaşa girdi. Çatışmada 15 Dağıstanlı öldürüldü, birkaç tanesi esir alındı. Tatarlar, zaferlerinin temsili olarak çatışma alanından kesik insan uzuvları ve kafalarını ganimet olarak alıyorlar.
Şeyh Şamil'in biyografisini yazan Abdurahman Gazi-Kumuhski, Taymas’ın Ohlı köyüne yapılan baskına katılımını şu şekilde anlatmaktadır:
Bir gün, Naib Abakar Hacı, Dargi köyü Ohlı'ya baskın yapmak için, komutanı Donogo M. ve ünlü cesur savaşçı Hamzat'ı başına getirdiği bir birliği örgütledi. Ohlı köyünün kenarında, çatıya yerleştirilmiş küçük birer topları olan nöbetçi kışlaları bulunuyordu. Saldırganlar, ahşap birer merdiven ve at arabası hazırlayarak akşam köye yaklaştılar, kışlayı kuşattılar ve Taymas, iki mürit ile birlikte çatıya çıkıp kışlanın tepesindeki askerleri öldürdü. Ardından topu çatının üzerinden yere atıp, arabaya yükleyerek götürdüler.
Ayrıca, Taymas'ın Gürcistan'dan bir at sürüsü çaldığı, ünlü Gürcü kahramanı Aznavur’u öldürdüğü, onu takip eden bir grup savaşçıyı yendiği, ardından sürüyü Şamil’e götürdüğü ve Aznavur’un atını ise Şamil'in oğlu Gazi-Muhammed’e hediye ettiği bilinmektedir.
Ölüm
1859 yılının ağustos ayında, Şamil'in devleti çökmenin eşiğinde, Gunib'e doğru geri çekilmeye başlamıştır. Şamil'in yanında Taymas da bulunuyordu.
Maksud Alihanov-Avarski, şu şekilde yazmaktadır:
Gunib'in üst kısmına tırmanırken Şamil, dağın doğu yamaçlarında kurduğu barikatın yanında 40 askerle birlikte iki topun komutasını Taymas'a bırakmıştı. Şamil sabahın erken saatlerinde bölgeden ayrıldıktan hemen sonra, bu barikat noktasına doğudan Rus birliği yaklaştı. Yaklaşan Rus birliği, Albay Kanapoviç'in komutasındaki iki Şirvan alayı ve dört topundan oluşuyordu. Şamil, Rus birliğine top atışlarıyla karşılık verdi, ancak ardından topların ele geçirilmemesi için uçurumdan aşağı atarak, beş askerle birlikte hızlıca Gunib'e tırmanıp geri çekilerek başka Rus birliklerinin kuşatmasından kaçtı. Şamil'in geri çekilmesinin ardından Taymas'ın birliği de barikatını terk etti, ancak güneyden başka bir Rus birliği onların yolunu kesti ve hızla çevrelendiler. Taymas ve adamları, tabancalarını ve kalkanlarını çekerek Ruslara doğru saldırdılar. Yakın dövüşlerle gerçekleşen bu muharebede Taymas ile adamlarının hepsi ve birçok Rus askeri hayatını kaybetti. Bu çatışma, Gunib'in düşüşü sırasında yaşanan tek sıcak ve kanlı çatışmaydı.
Hacı Ali Çohski, bu konuda şunları eklemiştir:
Hiçbiri Şamil’e ulaşıp Gunib köyüne girmeyi başaramadı. Bunlar en cesur olanlardı. Eğer bu müritler köye ulaşabilseydi, Gunib'in kuşatılması üç gün daha sürerdi...
Taymas'a, Kafkasya İmamlığı tarafından 3 madalya verilmişti. Rus Alay Komutanı Ştange'ye göre Er Korganov tarafından tabancayla öldürüldü ve madalyaları ondan alınıp Ştange'ye verildi. Prens Aleksandr Baryatinski'nin yazdığına göre Ruslar yaklaşık 100 kayıp verdi.
Kültürel etkileri
Taymas’ın kahramanca görülen ölümü, Dağıstan halklarının sözlü halk edebiyatında da yer almıştır. Tarihsel olarak doğruluğu şüpheli olan bir Kumuk hikayesi şöyle anlatılmaktadır:
Şamil’in çok güvendiği üç naibi vardı: Gubdenli Taymas "Gümüş Burun", Gotsinski Nacmuddin’in babası Dinigun (Donogo) ve Hacı Murat. Şamil, Gunib dağında savunma yaparken her gece sırayla Taymas'a ve Murat'a Gunibe giden patikayı korumalarını emrederdi. Dinigun, Şamil’e sinsice işler çevirmediğini, o halde neden bu görevin kendisine de verilmediğini sordu. Şamil, ona da bu görevi vermeyi kabul etti. Ardından Hacı Murat, "Efendim, sen ona güvenip bu görevi verdin, şimdi ne olacağını kendin göreceksin." dedikten sonra kırgın bir biçimde ayrıldı. Aynı gece, Dinigun Şamil’e ihanet etti. Ertesi sabah Taymas dışarı çıkarken halatla tırmanan düşmanları gördü. Taymas hızla Şamil’in yanına gidip durumu bildirdi. Şamil, Kur'an'a bakarak ne yapması gerektiğini öğrenmeye çalıştı. "Cihat yapmalıyız," dedi Şamil. O sırada ailesi yanına koştu ve ona buna karar vermemesi için yalvardı. Şamil, kutsal kitaba tekrar bakıp, "Ailem karşı, bu yüzden cihat yapmam haramdır, eğer ailem karşıysa, bu cihat kabul edilmez (Allah tarafından), mücadeleyi bırakıyorum" dedi. Taymas ise, "Ama ben bırakmıyorum!" diyerek atına bindi, Gunib dağına çıkan tüm düşmanları yok etti, ama kendisi de kayboldu: ya göğe yükseldi, ya da yerin içine girdi… Şamil’i ise esir aldılar. Çar, generaline, "24 yıldır Şamil’i esir alamadınız, şimdi nasıl oldu da yakalayabildiniz?" diye sordu. General, Dinigun’a sahte paralarla rüşvet verdiklerini, paraların kenarlarının gerçek, içlerinin ise gazete kağıdı olduğunu açıkladı. Çar, Dinigun’u çağırıp, ona sahte paralarla kandırıldığını, ancak sahte paralar yerine artık gerçek bir şey alacağını söyledi. Bunun üzerine, bir yağ ve bir kurşun kaynatılmasını emredip, her ikisini de birden Dinigun’un boğazına döktü. Çar, bu zalim cezayı şu şekilde açıkladı: "Eğer efendine karşı böyle bir hainlik yaptıysan, bana neler yapmazsın."
Kaynakça
- ^ Абдуллаев Магомед Абдуллаевич. Актуальные проблемы философской и социально-политической науки. — Эпоха, 2009. — С. 280. — ISBN ББК 63.223(2Р-6Д).
- ^ a b "Действия 2-го батальона Ширванского полка под Гунибом. По поводу статьи «Покорение Дагестана в 1859 году»". 1864.
- ^ . Генерал-адъютант Иван Давыдович Лазарев. — Тифлис: Скоропечатня М. Мартиросянца, 1900. — С. 181. — 434 с.
- ^ a b Абдуллаев М. А. Очерки по истории Губдена / Корректор А. Р. Берсинова. — Махачкала: Новый день, 2002. — С. 104—105.
- ^ "ГЛАВА XI". www.vostlit.info. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
- ^ "Скачать История Дагестанского конного полка, Е. И. Кузубский". olivealma.ru. 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
- ^ "Глава пятнадцатая ЛИЦО ФРАНЦУЗСКОЙ НАЦИОНАЛЬНОСТИ - Дюма". www.e-reading.club. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
- ^ Хаджи Мурад Доного. Победит тот, кто владеет Кавказом. Миниатюры Кавказской войны 1817-1864. — Яуза, Эксмо, 2005. — С. 173. — .
- ^ "Газават.ру :: Личности2". www.gazavat.ru. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2016.
- ^ В горах Дагестана. XXV. Последние дни мюридизма и падение Гуниба, по рассказам горцев (Rusça). 1896.
- ^ Максуд Алиханов. В горах Дагестана. Путевые впечатления и рассказы горцев. — Эпоха, 2005. — С. 6, 332. — ISBN 98390002.
- ^ admin (20 Ağustos 2012). "Штурм Гуниба". Исламская цивилизация (Rusça). 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ Гаджиев В. Г. Сказание очевидца о Шамиле. — Махачкала, 1990.
- ^ Зиссерман, Арнольд Львович. Фельдмаршал князь Александр Иванович Барятинский. Том 2. — 1890. — С. 289. — 290 с.
- ^ Аджиев А. М. Устное народное творчество кумыков
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Taymas Gubdalan ya da Gubden li Taymas Dargince Gubdalan Tajmas Kuzey Kafkasya nin onemli askeri figurlerinden biridir Burnu kesik oldugundan Gumus Burun lakaplidir Seyh Samil in yakinindaki naiplerden biri olarak Kafkas Savasi nin dogu cephesi olan Murid Savasi nda yer almistir Taymas GubdalanLakabiGumus BurunDogum18 yuzyil Gubden DagistanOlum24 Agustos 1859 Gunib DagistanBagliligiKafkasya ImamligiHizmet yillari1817 1859RutbesiSamil in NaibiCatisma savaslariRus Kafkas SavasiBiyografiTaymas 18 yuzyilin sonlarinda Targu Savhalligi nda bir Dargi koyu olan Gubden de dogdu Siradan bir koylu ailesinden geliyordu Targu Savhalligi na nuker asker olarak hizmet etti Rivayetlerden birine gore Taymas bazi suclar islemisti Koyun lideri Canay ile koyun kadisi bu sucun cezasi olarak Taymas in burun ucunu kesmeye karar verdiler ve bu cezayi cektikten sonra Taymas asagilandigini dusundugunden sonradan intikam almak icin Samil in yanina gitti Daha sonra gizlice Gubden e donerek Canay i oldurdu Baska bir rivayete gore ise Savhalligin ailesine keyfi yonetimleri nedeniyle dusmandi Feodal baskiya karsi bir protesto olarak Samil in yanina katildi Bunun uzerine Targu Savhalligi nin emriyle burun ucunu kestiler Askeri tarihci Valeri Potto ya gore Gubdenli abrek Gumus Burun lakabini bir catismada burnunu kaybettigi icin almisti Carlik ordusuna karsi bir savasta 11 Rus askeri oldurdu Muharebede kadar yorulmustu ki kilicini tutamaz hale geldi ve esir dustu Ruslarin emrindeki Dagistan Genel Valisi Temirhan Sura nin kendisini sorgulamasi sirasinda Samil in yenilmez oldugunu ancak parayla itaat altina alinabilecegini soyledi General ona cok yuklu miktarda bir para verdi ve Samil e gonderdi Taymas paranin yarisini olen muritlerin ailelerine dagitti diger yarisini ise Kafkasya Imamligi nin hazinesine teslim etti 25 Ekim 1858 de Muhammed Iman Gazaliyev liderligindeki Tatar milisleri Taymas in birligine karsi savasa girdi Catismada 15 Dagistanli olduruldu birkac tanesi esir alindi Tatarlar zaferlerinin temsili olarak catisma alanindan kesik insan uzuvlari ve kafalarini ganimet olarak aliyorlar Seyh Samil in biyografisini yazan Abdurahman Gazi Kumuhski Taymas in Ohli koyune yapilan baskina katilimini su sekilde anlatmaktadir Bir gun Naib Abakar Haci Dargi koyu Ohli ya baskin yapmak icin komutani Donogo M ve unlu cesur savasci Hamzat i basina getirdigi bir birligi orgutledi Ohli koyunun kenarinda catiya yerlestirilmis kucuk birer toplari olan nobetci kislalari bulunuyordu Saldirganlar ahsap birer merdiven ve at arabasi hazirlayarak aksam koye yaklastilar kislayi kusattilar ve Taymas iki murit ile birlikte catiya cikip kislanin tepesindeki askerleri oldurdu Ardindan topu catinin uzerinden yere atip arabaya yukleyerek goturduler Ayrica Taymas in Gurcistan dan bir at surusu caldigi unlu Gurcu kahramani Aznavur u oldurdugu onu takip eden bir grup savasciyi yendigi ardindan suruyu Samil e goturdugu ve Aznavur un atini ise Samil in oglu Gazi Muhammed e hediye ettigi bilinmektedir Olum1859 yilinin agustos ayinda Samil in devleti cokmenin esiginde Gunib e dogru geri cekilmeye baslamistir Samil in yaninda Taymas da bulunuyordu Maksud Alihanov Avarski su sekilde yazmaktadir Gunib in ust kismina tirmanirken Samil dagin dogu yamaclarinda kurdugu barikatin yaninda 40 askerle birlikte iki topun komutasini Taymas a birakmisti Samil sabahin erken saatlerinde bolgeden ayrildiktan hemen sonra bu barikat noktasina dogudan Rus birligi yaklasti Yaklasan Rus birligi Albay Kanapovic in komutasindaki iki Sirvan alayi ve dort topundan olusuyordu Samil Rus birligine top atislariyla karsilik verdi ancak ardindan toplarin ele gecirilmemesi icin ucurumdan asagi atarak bes askerle birlikte hizlica Gunib e tirmanip geri cekilerek baska Rus birliklerinin kusatmasindan kacti Samil in geri cekilmesinin ardindan Taymas in birligi de barikatini terk etti ancak guneyden baska bir Rus birligi onlarin yolunu kesti ve hizla cevrelendiler Taymas ve adamlari tabancalarini ve kalkanlarini cekerek Ruslara dogru saldirdilar Yakin dovuslerle gerceklesen bu muharebede Taymas ile adamlarinin hepsi ve bircok Rus askeri hayatini kaybetti Bu catisma Gunib in dususu sirasinda yasanan tek sicak ve kanli catismaydi Haci Ali Cohski bu konuda sunlari eklemistir Hicbiri Samil e ulasip Gunib koyune girmeyi basaramadi Bunlar en cesur olanlardi Eger bu muritler koye ulasabilseydi Gunib in kusatilmasi uc gun daha surerdi Taymas a Kafkasya Imamligi tarafindan 3 madalya verilmisti Rus Alay Komutani Stange ye gore Er Korganov tarafindan tabancayla olduruldu ve madalyalari ondan alinip Stange ye verildi Prens Aleksandr Baryatinski nin yazdigina gore Ruslar yaklasik 100 kayip verdi Kulturel etkileriTaymas in kahramanca gorulen olumu Dagistan halklarinin sozlu halk edebiyatinda da yer almistir Tarihsel olarak dogrulugu supheli olan bir Kumuk hikayesi soyle anlatilmaktadir Samil in cok guvendigi uc naibi vardi Gubdenli Taymas Gumus Burun Gotsinski Nacmuddin in babasi Dinigun Donogo ve Haci Murat Samil Gunib daginda savunma yaparken her gece sirayla Taymas a ve Murat a Gunibe giden patikayi korumalarini emrederdi Dinigun Samil e sinsice isler cevirmedigini o halde neden bu gorevin kendisine de verilmedigini sordu Samil ona da bu gorevi vermeyi kabul etti Ardindan Haci Murat Efendim sen ona guvenip bu gorevi verdin simdi ne olacagini kendin goreceksin dedikten sonra kirgin bir bicimde ayrildi Ayni gece Dinigun Samil e ihanet etti Ertesi sabah Taymas disari cikarken halatla tirmanan dusmanlari gordu Taymas hizla Samil in yanina gidip durumu bildirdi Samil Kur an a bakarak ne yapmasi gerektigini ogrenmeye calisti Cihat yapmaliyiz dedi Samil O sirada ailesi yanina kostu ve ona buna karar vermemesi icin yalvardi Samil kutsal kitaba tekrar bakip Ailem karsi bu yuzden cihat yapmam haramdir eger ailem karsiysa bu cihat kabul edilmez Allah tarafindan mucadeleyi birakiyorum dedi Taymas ise Ama ben birakmiyorum diyerek atina bindi Gunib dagina cikan tum dusmanlari yok etti ama kendisi de kayboldu ya goge yukseldi ya da yerin icine girdi Samil i ise esir aldilar Car generaline 24 yildir Samil i esir alamadiniz simdi nasil oldu da yakalayabildiniz diye sordu General Dinigun a sahte paralarla rusvet verdiklerini paralarin kenarlarinin gercek iclerinin ise gazete kagidi oldugunu acikladi Car Dinigun u cagirip ona sahte paralarla kandirildigini ancak sahte paralar yerine artik gercek bir sey alacagini soyledi Bunun uzerine bir yag ve bir kursun kaynatilmasini emredip her ikisini de birden Dinigun un bogazina doktu Car bu zalim cezayi su sekilde acikladi Eger efendine karsi boyle bir hainlik yaptiysan bana neler yapmazsin Kaynakca Abdullaev Magomed Abdullaevich Aktualnye problemy filosofskoj i socialno politicheskoj nauki Epoha 2009 S 280 ISBN BBK 63 223 2R 6D a b Dejstviya 2 go batalona Shirvanskogo polka pod Gunibom Po povodu stati Pokorenie Dagestana v 1859 godu 1864 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link General adyutant Ivan Davydovich Lazarev Tiflis Skoropechatnya M Martirosyanca 1900 S 181 434 s a b Abdullaev M A Ocherki po istorii Gubdena Korrektor A R Bersinova Mahachkala Novyj den 2002 S 104 105 GLAVA XI www vostlit info 28 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2016 Skachat Istoriya Dagestanskogo konnogo polka E I Kuzubskij olivealma ru 2 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2016 Glava pyatnadcataya LICO FRANCUZSKOJ NACIONALNOSTI Dyuma www e reading club 21 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mayis 2016 Hadzhi Murad Donogo Pobedit tot kto vladeet Kavkazom Miniatyury Kavkazskoj vojny 1817 1864 Yauza Eksmo 2005 S 173 ISBN 5 699 14269 X Gazavat ru Lichnosti2 www gazavat ru 5 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Nisan 2016 V gorah Dagestana XXV Poslednie dni myuridizma i padenie Guniba po rasskazam gorcev Rusca 1896 Maksud Alihanov V gorah Dagestana Putevye vpechatleniya i rasskazy gorcev Epoha 2005 S 6 332 ISBN 98390002 admin 20 Agustos 2012 Shturm Guniba Islamskaya civilizaciya Rusca 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2024 Gadzhiev V G Skazanie ochevidca o Shamile Mahachkala 1990 Zisserman Arnold Lvovich Feldmarshal knyaz Aleksandr Ivanovich Baryatinskij Tom 2 1890 S 289 290 s Adzhiev A M Ustnoe narodnoe tvorchestvo kumykov