Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tbeti Kilisesi (Gürcüce: ტბეთის ეკლესია), tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı ve eski adı Tbeti olan Cevizli köyünde orta çağda Gürcülerden kalma bir yapıdır. Büyük ölçüde yıkılmış olan yapı, Tbeti Manastırı'nın ana kilisedir.
 Tbeti Kilisesi, 2013 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Cevizli, Şavşat |
| Koordinatlar | 41°18′16″K 42°23′22″D / 41.30444°K 42.38944°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Açılış | 10. yüzyıl |
| Durum | Harabe |
| Mimari | |
| Mimari tür | kilise |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Taş |
Tarihçe
Tbeti'deki ilk taş kilise Bagratlı Aşot veya döneminde, 918'deki ölümünden önce inşa edilmiştir. Aşot, 896'dan 918'e kadar Tao-Klarceti’nin Eristavisi ve Kuropalat ’in (ö. 891) oğluydu. Kilisenin planı, 6. yüzyılın ortalarında Gürcistan'da ortaya çıkan merkezi yapı anlayışına dayanıyordu. Yunan haçı şeklindeki zemin planları Gürcü kilise mimarisinin temelini oluşturmuş ve genellikle eski bazilika tipi binalarla birleştirilerek batıya doğru genişletilmiştir. 11. yüzyılın ilk yarısında kilisenin bazı bölümleri yeniden inşa edilmiş ve genişletilmiştir. Bu, 1027/28 yıllarında Tbeti yakınlarında bir kale ve kule inşa ettiren manastırın baş rahibi Saba Mtbevari'nin görev süresi boyunca gerçekleşmiş olabilir. Tarihçi Sumbat Davitisdze'nin 11. yüzyılda yazdığı "Bagratlıların Tarihi" adlı eserinde belirttiği gibi, kaleye Sveti ("sütun") adı verilmiştir. İç mekandaki bazı duvar kaplamaları, apsisin doğu duvarı ve kuzey haç kolunun dış alanı bu dönemde inşa edilmiştir. Güney haç kolu 11. yüzyıla ait bazı süsleme taşları içerir, ancak muhtemelen bütünüyle 13. yüzyıla tarihlenir. Bu üç ana inşaat evresi arasında başka yapısal değişiklikler de göze çarpmaktadır. Tbeti, Aşot'un hükümdarlığı sırasında zaten bir dini ilim merkezi haline gelmişti. Keşiş Giorgi Merçule, 951 yılında Hantsta'daki manastırın kurucusu Grigol Hantsteli hakkında Grigol Hantsteli'nin Yaşamı adlı hagiografiyi yazmıştır. Bu eserde sadece Hantsta Manastırı'nın kuruluşu değil, aynı zamanda bölgedeki manastır topluluklarının sosyal yaşamı da ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Mtbevari kelimesi genellikle Tbeti'li piskoposları ifade eder ve tb kelime kökünden sonra Megrelce ve Lazcada yaygın olarak kullanılan bir son ek olan ev ve ar çoğul ekinden oluşur. Tba (ტბა) ise "göl" demek olup bu kelimeden türemiş olan Tbeti "birçok gölü olan yer" anlamına gelir.
Geç dönemde Tbeti Kilisesi hakkında bilgi veren kişilerden biri, 1874 yılında bir keşif görevi vesilesiyle Osmanlı yönetimi altındaki Gürcistan topraklarına seyahat eden, Rus ordusunun hizmetinde bir soylu ve general olan Giorgi Kazbegi'dir. Seyahat notlarında buradaki kiliselerden bahsetmiştir. Kazbegi, bu ziyareti sırasında Tbeti Kilisesi'nde bu kilisenin bağışçıları listesi Tbetis Sulta Matiane'yi (12-15. yüzyıl) bulmuştur. Söz konusu bağışçılar listesinde geçen Tevdore Tbelisdze ile karısı Huaşay, İvane Tbelisdze ile karısı Saydani, Tbeti köyünde yaşayan Gürcülerin taşıdığı adlara örnek oluşturmaktadır.
Gürcü tarihçi ve arkeolog Dimitri Bakradze'nin (1826-1890) 1879 tarihli bir tasviri bulunmaktadır. 1888 yılında Rus mimar (1852-1898) bölgeyi ziyaret etmiş ve gözlemlerini bir zemin planı ve altı fotoğrafla birlikte yayınlamıştır. Tbeti Kilisesi 1880’lerde camiye dönüştürüldü ve bu sırada yapıda herhangi bir değişiklik yapılmadı; ancak freskler ve tasvirler zarar gördü. Tbeti köyünde 1889’da, manastırdan dökülen taşlar da kullanılarak bir cami inşa edilince, Tbeti Kilisesi cami olmaktan çıktı. 20. yüzyılın başlarında Tbeti Kilisesi büyük ölçüde yıkılmıştı ve yapı taşları sağa sola saçılmıştı. Haziran 1904'te dilbilimci Nikolay Marr Tbeti'de dört gün geçirmiştir. O tarihte büyük ölçüde sağlam olan ve cami olarak kullanılan kiliseyle ilgili ayrıntılı çalışmasında, bugün kaybolmuş olan birçok ayrıntıyı tanımlamıştır. 1960 yılı civarında Nicole ve Jean-Michel Thierry, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra o zamana kadar ulaşılması zor olan Tao-Klarceti'ye araştırma gezileri yapmalarına izin verilen ilk sanat tarihçileridir.nAynı yüzyılın ortalarına kadar ayakta duran kilise, 1961'de Şavşat kaymakamının emriyle dinamitler yerleştirilip patlatıldı. Kilise büyük ölçüde yıkıldı ve zarar görmüş olan kubbesi daha sonra çöktü. Bugün kilisenin ayakta duran duvarları da asıl olarak o zaman zarar görmüştür. Vahtang Cobadze 1973 ve 1981 yıllarında Tbeti'de incelemelerde bulunmuştur.
Mimari
Tbeti Kilisesi, 11. yüzyıldaki genişletmeden sonra kubbeli ve haç planlı bir kilise haline gelmiştir. Haç kolları dışarıdan da görünecek şekildedir. Oysa Hahuli Kilisesi ile Opiza Kilisesi’nde bu kollar dikdörtgen bir yapı içinde gizlenmiştir. Tbeti Kilisesi’nin doğu-batı ekseninde içten uzunluğu 22,8 metre, neflerde ise 22,4 metreydi. Zemin seviyesi üç basamakla yükseltilmiş olan şansel, düz bir doğu duvarı içinde uzanan yarı dairesel bir apsisle sınırlandırılmıştır. Bu kısım, apsis duvarında korunmuş olan merkezi kemerli bir pencereyle aydınlatılmıştır; pencerenin altındaki kör niş zemine kadar kırılmıştır. Doğu duvarında üst üste yer alan iki dar yan pencere açıklığı, zemin kattaki iki yan odayı ve yukarıdaki neredeyse karanlık odaları aydınlatmak için açılmıştır.
İki yan koridor genişlik ve tasarım açısından farklılık göstermektedir. Eski yapının kuzey koluna yuvarlak apsisli beşik tonozlu bir oda eklenmiştir; bu odanın kuzey duvarında ve doğu duvarında birer pencere vardır ve kilisenin iç kısmına bir kapıdan geçilmektedir. Dar batı tarafındaki bir başka kapı ise, bugüne ulaşamayan ışıksız dikdörtgen bir odaya açılıyordu. Kuzey kolunun dıştan uzunluğu 8,2 metre ve genişliği yaklaşık 11 metreydi. Güney kolu ise biraz daha küçük olup uzunuluğu 7,4 metre ve genişliği yaklaşık 10,5 metreydi. Marr'a göre 10,65 metre uzunluğunda olan batıdaki ana oda tamamen ortadan kalkmıştır. Batıda, kuzey ve güney duvarlarındaki pilasterler ve ortalarındaki bir sütuna oturan iki kemer üzerine bir galeri inşa edilmiştir. Kadınlar için ayrılmış böyle bir galeri 10. yüzyıldan itibaren kiliselerde yaygındı ve Othta Eklesia, Parhali Kilisesi ve Oşki Kilisesi'nde de bulunmaktadır. Ancak kiliselerde bu bölüm 13. yüzyıldan sonra görülmemektedir.
Kubbe kasnağı içte dairesel, dışta ise onaltıgen biçimindeydi. Kasnak cepheleri kör kemerler ile bezenmiş ve her iki cephenin birinde uzun ve dar bir pencere açıklığı bulunuyordu. Kubbe, taş levhalarla kaplı bir konik çatı ile kapatılmıştır. İçeride, kemerli kare alandan kasnağın dairesel formuna geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Nefin çatısı sadece kuzey kolunun üst katının üzerinde kısmen korunmuştur.
Kabartmalar ve duvar resimleri
Gri bir taş bloktan oyulmuş olan hükümdar Aşot Kuhi'nin kabartması bir zamanlar batı kolunun kuzey duvarında veya kuzeybatı sütununun üzerinde yer alıyordu. 1,13 metre yüksekliğinde blok halindeki ve çok az ayrıntıya sahip Aşot figürü yüksek kabartma olarak işlenmiştir. Kilisenin banisi uzattığı ellerinde kilisenin bir modelini tutmaktadır. Figürün yüzü ve vücudunun büyük bir kısmı defalarca darbelere maruz kalmış, büyük ölçüde kırılmış olan kilise modeli gibi ağır hasar görmüştür. Buna rağmen, figürün sakallı olduğunu ve başında kaba yünden dokunmuş uzun bir başlık olan kabalahi bulunduğu görülmekteydi. Aşot, çizmeli olarak ve aslan resimleriyle işlenmiş kalın kumaştan yapılmış uzun kaftanıyla tasvir edilmiştir. Geniş deri bir kemerle yerinde tutulan yarı açık kaftanın altından baklava desenleri olan başka bir giysi görülmektedir.
On bir metre genişliğindeki doğu duvarında üç derin niş çift sütun ve kemerlerle çerçevelenmiştir. Düz olan dış duvarlardaki mimari süslemenin dağılımı düzensizdir: batı tarafta kör kemerler eksikken, batı koridorun güney ve kuzey taraflarına tek bir kör kemer eklenmiştir. Tek yarım sütunların çapı genellikle 20 santimetre, çift sütunların her biri ise 14 santimetredir. Doğu duvarının orta kemer alanı, yan kemerlerden iki kat daha geniştir. Bu ölçüler diğer kiliselerdeki oranlardan önemli ölçüde farklıdır. Örneğin Othta Eklesia, Oşki Kilisesi ve Parhali Kilisesi'nde, doğu duvarındaki orta ve yan nişlerin oranı 1:1 ile 1:1,4 arasındadır. Ancak Tbeti Kilisesi'nde, yukarıda adı geçen kiliselerin orta kemer alanının zarif yükseltisinden vazgeçilmiş ve sonuçta düzensiz, monoton görünümlü bir yüzey ortaya çıkmıştır.
Üç kademeli örgülü şeritler merkezi kemerli pencereyi çevrelemektedir. Özenle işlenmiş, meneviş benzeri iç içe geçmiş dairesel şekiller sadece pencerenin üzerinde tamamen korunmuştur ve muhtemelen 11. yüzyılın başlarından kalma olacak şekilde eklemsiz olarak üst üste bindirilmiştir. Küçük yan pencere açıklıkları süslemesizdir. Doğu tarafındaki güney pencere aralığının üzerindeki kabartma taşta tek bir boncuktan oluşan bir Davut Yıldızı görülmektedir. Üçgen çatıda, kare kabartma taşlardaki üç dairesel delik, yukarıda bulunan depolara biraz ışık sağlamıştır. Bu taşlardaki süslemeler, Yeni Rabat Kilisesi'nin güney duvarındaki ikinci bir uygulamada benzer şekilde kullanılan ortadaki taş dışında tektir. Ölçek olarak alt duvar alanlarındaki kabartmalara karşılık gelirken, daha önceki Oşki Kilisesi'nde taş ustası daha uzak mesafeyi dikkate almış ve üçgen çatıdaki kabartmaları büyütmüştür.
Tbeti Kilisesi’nin iç mekânında çok sayıda fresk vardı. Bu freskler kilise yıkıntıları arasında bugün de varlığını korumaktadır. Sunağın üstünde İsa’nın freskinin bir parçası bugün de fark edilmektedir. Bu freskin iki yanında melekler ve kerubimler tasvir edilmiştir. Apsis duvarının ortasında yer alan pencerenin iki yanında Meryem Ana ve Yahya Peygamberin tasvirleri vardı. Onların devamında ise Havarilerin tasvirleri yer alıyordu ve bu tasvirin sadece başları günümüze kalmıştır. Apsis alt kaydında geleneğe uygun olarak kilisenin rahipleri tasvir edilmişti. Bu tasvirler günümüze ulaşmasa da Nikolay Marr’ın notlarından hareketle bu tasvirlerin 19. yüzyılın son çeyreğinde var olduğu bilinmektedir. Figüratif tasvirlere eşlik eden yazıtlar eski Gürcüce yazısı Gürcü alfabesinin Mrgvlovani karakterleriyle yazılmıştır. Nikolay Marr bir tasvirin yanında "წ. ათანასე" (Aziz Atanase) yazdığını da not etmiştir.
Galeri
Andrey Mihayloviç Pavlinov'un 1888 yılında çektiği fotoğraflar
-
![image]()
Tbeti Kilisesi -
![image]()
Tbeti Kilisesi güney cephesi -
![image]()
Tbeti Kilisesi doğu cephesi -
![image]()
Tbeti Kilisesi kuzey cephesi -
![image]()
Tbeti Kilisesi içi -
![image]()
Güneydoğudan kilisenin içinin görünümü -
![image]()
Tbeti Kilisesi'nin içi -
![image]()
Batı kolunun içi -
![image]()
Tbeti Kilisesi sunak freskleri -
![image]()
Tbeti Kilisesi sütunu -
![image]()
Tbeti Kilisesi sütunu -
![image]()
Tbeti Kilisesi güney cehpesi penceresi
Kaynakça
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 41. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Edith Neubauer: Altgeorgische Baukunst. Felsenstädte. Kirchen. Höhlenklöster. Anton Schroll, Wien/München 1976, S. 32f
- ^ Sumbat Davitis-dze, "ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა", Tiflis, 1990, s. 58.
- ^ Edith Neubauer, Altgeorgische Baukunst. Felsenstädte. Kirchen. Höhlenklöster. Anton Schroll, Wien/München 1976, S. 32f
- ^ V. Silogava, R. Shengelia: Tao-Klardjeti. Chapter IV. Eparch of Tbeti. 6 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Iberiana, Tiflis 2006
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay (Çeviri: Rıdvan Atan), 2019, .
- ^ "Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 7, 88, 92". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 180.
- ^ ""Artvin'in Şavşat ilçesi tarihi eser bakımından en zengin ilk üç ilçeden bir tanesidir. Ardanuç ve Yusufeli'nin ardından üçüncü sırada yer alır." - 08 Haber". 23 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ağustos 2018.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 41 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Sinclair, S. 20; Djobadze, S. 218, 230–231.
- ^ Djobadze, S. 224; von Russudan Mepisaschwili, Wachtang Zinzadse: Die Kunst des alten Georgien. Edition Leipzig, Leipzig 1977, S. 246: als „Pfeilerfigur der Kirche aus den Jahren 891–918“ bezeichnet
- ^ Djobadze, S. 224; Mepisaschwili, Zinzadse, S. 223, 246. Relief heute im Nationalmuseum in Tiflis
- ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s, 126-130. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tbeti Kilisesi Gurcuce ტბეთის ეკლესია tarihsel Savseti bolgesinde gunumuzde Artvin ilinin Savsat ilcesine bagli ve eski adi Tbeti olan Cevizli koyunde orta cagda Gurculerden kalma bir yapidir Buyuk olcude yikilmis olan yapi Tbeti Manastiri nin ana kilisedir Tbeti KilisesiTbeti Kilisesi 2013Temel bilgilerKonumCevizli SavsatKoordinatlar41 18 16 K 42 23 22 D 41 30444 K 42 38944 D 41 30444 42 38944InancDogu Ortodoks KilisesiMezhepGurcu Ortodoks KilisesiAcilis10 yuzyilDurumHarabeMimariMimari turkiliseMimari bicimGurcu mimarisiOzelliklerKubbe sayisi1MalzemelerTasTbeti Kilisesi Fotograf Andrey Mihailovic Pavlinov 1888 TarihceTbeti deki ilk tas kilise Bagratli Asot veya doneminde 918 deki olumunden once insa edilmistir Asot 896 dan 918 e kadar Tao Klarceti nin Eristavisi ve Kuropalat in o 891 ogluydu Kilisenin plani 6 yuzyilin ortalarinda Gurcistan da ortaya cikan merkezi yapi anlayisina dayaniyordu Yunan haci seklindeki zemin planlari Gurcu kilise mimarisinin temelini olusturmus ve genellikle eski bazilika tipi binalarla birlestirilerek batiya dogru genisletilmistir 11 yuzyilin ilk yarisinda kilisenin bazi bolumleri yeniden insa edilmis ve genisletilmistir Bu 1027 28 yillarinda Tbeti yakinlarinda bir kale ve kule insa ettiren manastirin bas rahibi Saba Mtbevari nin gorev suresi boyunca gerceklesmis olabilir Tarihci Sumbat Davitisdze nin 11 yuzyilda yazdigi Bagratlilarin Tarihi adli eserinde belirttigi gibi kaleye Sveti sutun adi verilmistir Ic mekandaki bazi duvar kaplamalari apsisin dogu duvari ve kuzey hac kolunun dis alani bu donemde insa edilmistir Guney hac kolu 11 yuzyila ait bazi susleme taslari icerir ancak muhtemelen butunuyle 13 yuzyila tarihlenir Bu uc ana insaat evresi arasinda baska yapisal degisiklikler de goze carpmaktadir Tbeti Asot un hukumdarligi sirasinda zaten bir dini ilim merkezi haline gelmisti Kesis Giorgi Mercule 951 yilinda Hantsta daki manastirin kurucusu Grigol Hantsteli hakkinda Grigol Hantsteli nin Yasami adli hagiografiyi yazmistir Bu eserde sadece Hantsta Manastiri nin kurulusu degil ayni zamanda bolgedeki manastir topluluklarinin sosyal yasami da ayrintili olarak anlatilmaktadir Mtbevari kelimesi genellikle Tbeti li piskoposlari ifade eder ve tb kelime kokunden sonra Megrelce ve Lazcada yaygin olarak kullanilan bir son ek olan ev ve ar cogul ekinden olusur Tba ტბა ise gol demek olup bu kelimeden turemis olan Tbeti bircok golu olan yer anlamina gelir Gec donemde Tbeti Kilisesi hakkinda bilgi veren kisilerden biri 1874 yilinda bir kesif gorevi vesilesiyle Osmanli yonetimi altindaki Gurcistan topraklarina seyahat eden Rus ordusunun hizmetinde bir soylu ve general olan Giorgi Kazbegi dir Seyahat notlarinda buradaki kiliselerden bahsetmistir Kazbegi bu ziyareti sirasinda Tbeti Kilisesi nde bu kilisenin bagiscilari listesi Tbetis Sulta Matiane yi 12 15 yuzyil bulmustur Soz konusu bagiscilar listesinde gecen Tevdore Tbelisdze ile karisi Huasay Ivane Tbelisdze ile karisi Saydani Tbeti koyunde yasayan Gurculerin tasidigi adlara ornek olusturmaktadir Giorgi Kazbegi nin 1874 tarihli cizimi merkezi kubbenin sutunlarini gostermektedirSunak apsisine dogru bir gorunum Acikta kalan eski form iki kuzey sutun govdesinin dibinde gorulebilir Fotograf Andrey Mihaylovic Pavlinov 1888 Gurcu tarihci ve arkeolog Dimitri Bakradze nin 1826 1890 1879 tarihli bir tasviri bulunmaktadir 1888 yilinda Rus mimar 1852 1898 bolgeyi ziyaret etmis ve gozlemlerini bir zemin plani ve alti fotografla birlikte yayinlamistir Tbeti Kilisesi 1880 lerde camiye donusturuldu ve bu sirada yapida herhangi bir degisiklik yapilmadi ancak freskler ve tasvirler zarar gordu Tbeti koyunde 1889 da manastirdan dokulen taslar da kullanilarak bir cami insa edilince Tbeti Kilisesi cami olmaktan cikti 20 yuzyilin baslarinda Tbeti Kilisesi buyuk olcude yikilmisti ve yapi taslari saga sola sacilmisti Haziran 1904 te dilbilimci Nikolay Marr Tbeti de dort gun gecirmistir O tarihte buyuk olcude saglam olan ve cami olarak kullanilan kiliseyle ilgili ayrintili calismasinda bugun kaybolmus olan bircok ayrintiyi tanimlamistir 1960 yili civarinda Nicole ve Jean Michel Thierry Ikinci Dunya Savasi ndan sonra o zamana kadar ulasilmasi zor olan Tao Klarceti ye arastirma gezileri yapmalarina izin verilen ilk sanat tarihcileridir nAyni yuzyilin ortalarina kadar ayakta duran kilise 1961 de Savsat kaymakaminin emriyle dinamitler yerlestirilip patlatildi Kilise buyuk olcude yikildi ve zarar gormus olan kubbesi daha sonra coktu Bugun kilisenin ayakta duran duvarlari da asil olarak o zaman zarar gormustur Vahtang Cobadze 1973 ve 1981 yillarinda Tbeti de incelemelerde bulunmustur MimariTbeti Kilisesi 11 yuzyildaki genisletmeden sonra kubbeli ve hac planli bir kilise haline gelmistir Hac kollari disaridan da gorunecek sekildedir Oysa Hahuli Kilisesi ile Opiza Kilisesi nde bu kollar dikdortgen bir yapi icinde gizlenmistir Tbeti Kilisesi nin dogu bati ekseninde icten uzunlugu 22 8 metre neflerde ise 22 4 metreydi Zemin seviyesi uc basamakla yukseltilmis olan sansel duz bir dogu duvari icinde uzanan yari dairesel bir apsisle sinirlandirilmistir Bu kisim apsis duvarinda korunmus olan merkezi kemerli bir pencereyle aydinlatilmistir pencerenin altindaki kor nis zemine kadar kirilmistir Dogu duvarinda ust uste yer alan iki dar yan pencere acikligi zemin kattaki iki yan odayi ve yukaridaki neredeyse karanlik odalari aydinlatmak icin acilmistir Iki yan koridor genislik ve tasarim acisindan farklilik gostermektedir Eski yapinin kuzey koluna yuvarlak apsisli besik tonozlu bir oda eklenmistir bu odanin kuzey duvarinda ve dogu duvarinda birer pencere vardir ve kilisenin ic kismina bir kapidan gecilmektedir Dar bati tarafindaki bir baska kapi ise bugune ulasamayan isiksiz dikdortgen bir odaya aciliyordu Kuzey kolunun distan uzunlugu 8 2 metre ve genisligi yaklasik 11 metreydi Guney kolu ise biraz daha kucuk olup uzunulugu 7 4 metre ve genisligi yaklasik 10 5 metreydi Marr a gore 10 65 metre uzunlugunda olan batidaki ana oda tamamen ortadan kalkmistir Batida kuzey ve guney duvarlarindaki pilasterler ve ortalarindaki bir sutuna oturan iki kemer uzerine bir galeri insa edilmistir Kadinlar icin ayrilmis boyle bir galeri 10 yuzyildan itibaren kiliselerde yaygindi ve Othta Eklesia Parhali Kilisesi ve Oski Kilisesi nde de bulunmaktadir Ancak kiliselerde bu bolum 13 yuzyildan sonra gorulmemektedir Kubbe kasnagi icte dairesel dista ise onaltigen bicimindeydi Kasnak cepheleri kor kemerler ile bezenmis ve her iki cephenin birinde uzun ve dar bir pencere acikligi bulunuyordu Kubbe tas levhalarla kapli bir konik cati ile kapatilmistir Iceride kemerli kare alandan kasnagin dairesel formuna gecis pandantiflerle saglanmistir Nefin catisi sadece kuzey kolunun ust katinin uzerinde kismen korunmustur Kabartmalar ve duvar resimleriKilisesin apsis penceresi Kuzey hac kolunun dogu duvari 2012 Gri bir tas bloktan oyulmus olan hukumdar Asot Kuhi nin kabartmasi bir zamanlar bati kolunun kuzey duvarinda veya kuzeybati sutununun uzerinde yer aliyordu 1 13 metre yuksekliginde blok halindeki ve cok az ayrintiya sahip Asot figuru yuksek kabartma olarak islenmistir Kilisenin banisi uzattigi ellerinde kilisenin bir modelini tutmaktadir Figurun yuzu ve vucudunun buyuk bir kismi defalarca darbelere maruz kalmis buyuk olcude kirilmis olan kilise modeli gibi agir hasar gormustur Buna ragmen figurun sakalli oldugunu ve basinda kaba yunden dokunmus uzun bir baslik olan kabalahi bulundugu gorulmekteydi Asot cizmeli olarak ve aslan resimleriyle islenmis kalin kumastan yapilmis uzun kaftaniyla tasvir edilmistir Genis deri bir kemerle yerinde tutulan yari acik kaftanin altindan baklava desenleri olan baska bir giysi gorulmektedir On bir metre genisligindeki dogu duvarinda uc derin nis cift sutun ve kemerlerle cercevelenmistir Duz olan dis duvarlardaki mimari suslemenin dagilimi duzensizdir bati tarafta kor kemerler eksikken bati koridorun guney ve kuzey taraflarina tek bir kor kemer eklenmistir Tek yarim sutunlarin capi genellikle 20 santimetre cift sutunlarin her biri ise 14 santimetredir Dogu duvarinin orta kemer alani yan kemerlerden iki kat daha genistir Bu olculer diger kiliselerdeki oranlardan onemli olcude farklidir Ornegin Othta Eklesia Oski Kilisesi ve Parhali Kilisesi nde dogu duvarindaki orta ve yan nislerin orani 1 1 ile 1 1 4 arasindadir Ancak Tbeti Kilisesi nde yukarida adi gecen kiliselerin orta kemer alaninin zarif yukseltisinden vazgecilmis ve sonucta duzensiz monoton gorunumlu bir yuzey ortaya cikmistir Uc kademeli orgulu seritler merkezi kemerli pencereyi cevrelemektedir Ozenle islenmis menevis benzeri ic ice gecmis dairesel sekiller sadece pencerenin uzerinde tamamen korunmustur ve muhtemelen 11 yuzyilin baslarindan kalma olacak sekilde eklemsiz olarak ust uste bindirilmistir Kucuk yan pencere acikliklari suslemesizdir Dogu tarafindaki guney pencere araliginin uzerindeki kabartma tasta tek bir boncuktan olusan bir Davut Yildizi gorulmektedir Ucgen catida kare kabartma taslardaki uc dairesel delik yukarida bulunan depolara biraz isik saglamistir Bu taslardaki suslemeler Yeni Rabat Kilisesi nin guney duvarindaki ikinci bir uygulamada benzer sekilde kullanilan ortadaki tas disinda tektir Olcek olarak alt duvar alanlarindaki kabartmalara karsilik gelirken daha onceki Oski Kilisesi nde tas ustasi daha uzak mesafeyi dikkate almis ve ucgen catidaki kabartmalari buyutmustur Tbeti Kilisesi nin ic mekaninda cok sayida fresk vardi Bu freskler kilise yikintilari arasinda bugun de varligini korumaktadir Sunagin ustunde Isa nin freskinin bir parcasi bugun de fark edilmektedir Bu freskin iki yaninda melekler ve kerubimler tasvir edilmistir Apsis duvarinin ortasinda yer alan pencerenin iki yaninda Meryem Ana ve Yahya Peygamberin tasvirleri vardi Onlarin devaminda ise Havarilerin tasvirleri yer aliyordu ve bu tasvirin sadece baslari gunumuze kalmistir Apsis alt kaydinda gelenege uygun olarak kilisenin rahipleri tasvir edilmisti Bu tasvirler gunumuze ulasmasa da Nikolay Marr in notlarindan hareketle bu tasvirlerin 19 yuzyilin son ceyreginde var oldugu bilinmektedir Figuratif tasvirlere eslik eden yazitlar eski Gurcuce yazisi Gurcu alfabesinin Mrgvlovani karakterleriyle yazilmistir Nikolay Marr bir tasvirin yaninda წ ათანასე Aziz Atanase yazdigini da not etmistir GaleriAndrey Mihaylovic Pavlinov un 1888 yilinda cektigi fotograflar Tbeti Kilisesi Tbeti Kilisesi guney cephesi Tbeti Kilisesi dogu cephesi Tbeti Kilisesi kuzey cephesi Tbeti Kilisesi ici Guneydogudan kilisenin icinin gorunumu Tbeti Kilisesi nin ici Bati kolunun ici Tbeti Kilisesi sunak freskleri Tbeti Kilisesi sutunu Tbeti Kilisesi sutunu Tbeti Kilisesi guney cehpesi penceresiKaynakca 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari ტაო კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები Tiflis 2016 s 41 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9 Edith Neubauer Altgeorgische Baukunst Felsenstadte Kirchen Hohlenkloster Anton Schroll Wien Munchen 1976 S 32f Sumbat Davitis dze ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა Tiflis 1990 s 58 Edith Neubauer Altgeorgische Baukunst Felsenstadte Kirchen Hohlenkloster Anton Schroll Wien Munchen 1976 S 32f V Silogava R Shengelia Tao Klardjeti Chapter IV Eparch of Tbeti 6 Agustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iberiana Tiflis 2006 Giorgi Kazbegi Bir Rus Generalinin Gunlukleri Turkiye Gurcistani nda Uc Ay Ceviri Ridvan Atan 2019 ISBN 978 975 553 720 7 Tbetis Sulta Matiane Tbeti Manastiri Bagisci Kayitlari Yayima hazirlayan Tina Enukidze Tiflis 1977 s 7 88 92 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mayis 2023 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce 1913 Tiflis s 180 Artvin in Savsat ilcesi tarihi eser bakimindan en zengin ilk uc ilceden bir tanesidir Ardanuc ve Yusufeli nin ardindan ucuncu sirada yer alir 08 Haber 23 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Agustos 2018 2015 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari Gurcuce Tiflis 2016 s 41 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9123 9 9 Sinclair S 20 Djobadze S 218 230 231 Djobadze S 224 von Russudan Mepisaschwili Wachtang Zinzadse Die Kunst des alten Georgien Edition Leipzig Leipzig 1977 S 246 als Pfeilerfigur der Kirche aus den Jahren 891 918 bezeichnet Djobadze S 224 Mepisaschwili Zinzadse S 223 246 Relief heute im Nationalmuseum in Tiflis Niko Mari Savseti ve Klarceti Gezi Gunlukleri შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები Batum 2015 Birinci basim 1911 Petersburg Rusca s 126 130 9 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 434 11 2