Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alâeddin Tekiş (tam ismiyle: Alaeddin Tekiş Alaü'd-dünya ve Din Ebu'l-Muzaffer d. ? - o. 1200) 1172 ile 1200 döneminde Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır.
| Alâeddin Tekiş | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Sultan Tekiş'in Türbesi, Kone-Urgenç, Türkmenistan | |||||
| Harezmşah Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1172-1200 | ||||
| Önce gelen | İl Arslan Harezmşah | ||||
| Sonra gelen | Alaaddin Muhammed Harezmşah | ||||
| Doğum | ? | ||||
| Ölüm | 1200 | ||||
| Eş(ler)i | Terken Hatun | ||||
| |||||
| Hanedan | |||||
| Babası | İl Arslan Harezmşah | ||||
| Annesi | Terken Hatun (İlarslan'ın eşi) | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Hükümdarlık dönemi
1172'de babası Harezmşah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman Cend şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan Gürgenç'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin iznini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp Merv şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187'de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'te ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında (Merv, Tus, Serahs) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.
Aleddin Tekiş Harezmşah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta kendisine yardım eden Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekiş Karahitay kontrollerine; özellikle Harezmşah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172'de Harezmşah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmşah arazilerine hücum edip işgale etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmiş olan kardeşi Sultan Şah'ın Karahitayları kışkırtması ve kendisi tahta geçerse Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminatı vereceğini onları inandırması idi. Tekiş bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı. Bununla kalmayan Tekiş karşı hücuma geçerek geçici olarak Buhara şehrini eline geçirdi.
Diğer Harezmşah sultanları gibi Tekiş de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmekteydi. Fakat bu türlü toplanan askerî birliklerin de eğitimi, özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekiş'in karısı Terken Hatun ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'taki göçebe Türkler ona inandıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma kolaylaşmıştı. 1195 kışında Sultan Tekiş Seyhun nehri kuzeyinde bulunan Kayır Büku Han üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlarını savunmanın yanında Tekiş'in en önemli askerî harekâtları, kardeşi Sultan Şah'a karşı hücumu, Karahitaylara karşı verdiği savunma ile kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gurlular üzerine hücumu olmuştur.
Alaeddin Tekiş hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'ta büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbasi halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192'de Harzemşah orduları (şimdiki Tahran yakınlarındaki) Rey şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığına aday olan Irak Selçuklu Devleti sultanı Sultan III. Tuğrul Şah (saltanatı 1176-1194) (Tuğrul bin Aslan, Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul 1. sayıldığı halde III. Tuğrul olmaktadır fakat Irak Selçukluları yönünden II. Tuğrul´dur) Harezmşah ordusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmşah ordusu Batı İran'a doğru ilerleyerek ta Hemedan'a kadar ilerledi. Bu ilerleme ile Harezmşah orduları eski Abbasi İmparatorluğuna ait olan ve hala Bağdad'daki Abbasi Halifeleri tarafından sahip çıkılan arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbâsî halifesi Harezmşahların Orta-Asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı.
Fakat işgal edilen topraklar ile Harezmşah orduları arasında devamlı bir zıtlık ve çekişme bulunuyordu ve bu bölgelerin halkı Harezmşahlıları hiç sevmiyorlardı. Sultan Alaeddin Tekis öldüğü zaman batı İran'da bulunan Harezmşah ordularına karşı bir halk hücumu oldu ve Harezmşahlar orduları büyük kayıplar verdi. Bu rekabet ve ordulara hücumlar tahta yeni çıkan Alaeddin Muhammed saltanatı döneminde de devam etti.
Dipnotlar
Dış kaynaklar
- Taneri, Aydın (1989) Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, .
- Kafesoğlu, İbrahim (1965), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara:
- İngilizce Wikipedia "Ala_ad-Din_Tekish" maddesi 5 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:27.6.2010)
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa (Dünya Fatihi Tarihi) Çeviren: Mürsel Öztürk, (1999) Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; . (İngilizce çeviride Cilt II say.289-91, 357)
- Encyclopedia Iranica'da "Tekiš b. Il Arslan" maddesi 8 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Burada bulunan bibliyografya listesi (İngilizce) (Erişim:27.6.2010)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: İl Arslan Harezmşah | Harezmşah Sultanı 1172 - 1200 | Sonra gelen: Alâeddin Muhammed |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Alaeddin Tekis tam ismiyle Alaeddin Tekis Alau d dunya ve Din Ebu l Muzaffer d o 1200 1172 ile 1200 doneminde Harezmsahlar devletinin hukumdarligini yapmistir Alaeddin TekisSultan Tekis in Turbesi Kone Urgenc TurkmenistanHarezmsah SultaniHukum suresi1172 1200Once gelenIl Arslan HarezmsahSonra gelenAlaaddin Muhammed HarezmsahDogum Olum1200Es ler iTerken HatunTam adiAlaeddin Tekis Alau d dunya ve Din Ebu l MuzafferHanedanBabasiIl Arslan HarezmsahAnnesiTerken Hatun Ilarslan in esi DiniSunni IslamHukumdarlik donemi1172 de babasi Harezmsah Hukumdari Il Arslan oldugunde hem Tekis ve hem de kucuk kardesi Sultan Sah tahta gecme haklarini ilan ettiler O zaman Cend sehri valisi olan Tekis kucuk kardesinden daha once ulkenin baskenti olan Gurgenc e eristi ve hemen hukumdar ilan edildi Ama bu hedefe erismek icin Harezmsah devletinin tabi oldugu Karahitay devletinin iznini ve destegini almis bulunuyordu Kardesi Sultan Sah ise sahlik iddiasindan vazgecmeyip Horasan in kuzeyine kacip Merv sehrinde kendi hukumdarligini ilan etti 1187 de Tekis Nisapur u eline gecirip oraya kendi oglu Malik Sah i vali tayin etmesine ragmen Sultan Sah 1193 te olunceye kadar Horasan diger taraflarinda Merv Tus Serahs bagimsiz olarak hukumdarlik yapti ve devamli olarak Tekis i tehdit altinda bulundurdu Aleddin Tekis Harezmsah tahtini ele gecirmekte ve tahtin kendine ait oldugunu iddia eden kardesi Sultan Sah in hucumlarina karsi koymakta kendisine yardim eden Karahitaylilara buyuk bir minnet borcu olmasi gerekmekteydi Buna ragmen Tekis Karahitay kontrollerine ozellikle Harezmsah topraklarinda vergi toplamalarina ve Karahitay vergi memurlarina karsi gelmisti 1172 de Harezmsah in Karahitaylara odemesi gereken yillik tazminat geciktigi zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hucum edip isgale etmeye basladilar Bu Karahitay hucumunun bir nedeni de tahta goz dikmis olan kardesi Sultan Sah in Karahitaylari kiskirtmasi ve kendisi tahta gecerse Karahitaylara daha uygun ve daha rahatca toplanan tazminati verecegini onlari inandirmasi idi Tekis bu Karahitaylar hucumunu durdurmayi basardi Bununla kalmayan Tekis karsi hucuma gecerek gecici olarak Buhara sehrini eline gecirdi Diger Harezmsah sultanlari gibi Tekis de ordusuna gereken askeri bulmak icin bozkirdaki gocebe Turklerin bitmez bir kaynak oldugunu bilmekteydi Fakat bu turlu toplanan askeri birliklerin de egitimi ozellikle disiplini arzu edilen standartlara yetismemekteydi Sultan Tekis in karisi Terken Hatun ya bir Kipcak veya Kangli prensesi idi ve Harezm in kuzeyinde Dest i Kipcak taki gocebe Turkler ona inandiklari icin bu yorelerden asker toplamak bir bakima kolaylasmisti 1195 kisinda Sultan Tekis Seyhun nehri kuzeyinde bulunan Kayir Buku Han uzerine bir sefer yapti Kuzey sinirlarini savunmanin yaninda Tekis in en onemli askeri harekatlari kardesi Sultan Sah a karsi hucumu Karahitaylara karsi verdigi savunma ile kuzey Horasan a ve Ceyhun nehri kiyilarina yerlesmis olan Gurlular uzerine hucumu olmustur Alaeddin Tekis hayatinin son on yilinda devletini kuzey ve bati Iran i ele gecirerek genisletmekle gecirdi Bu ugrasta basarili olmasinin bas nedeni Buyuk Selcuklu Devletinin cokmesiydi Irak ta buyuk Selcuklulara karsi olan Bagdad daki Abbasi halifesi El Nasir in da onayiyla 1192 de Harzemsah ordulari simdiki Tahran yakinlarindaki Rey sehrine kadar ilerlediler Bu ilerlemeyi onlemeye calisan ve Buyuk Selcuk Devleti sultanligina aday olan Irak Selcuklu Devleti sultani Sultan III Tugrul Sah saltanati 1176 1194 Tugrul bin Aslan Buyuk Selcuklu Sultani Tugrul 1 sayildigi halde III Tugrul olmaktadir fakat Irak Selcuklulari yonunden II Tugrul dur Harezmsah ordusu ile Rey sehri yakinda giristigi carpisma sonucu olduruldu Bundan sonra Harezmsah ordusu Bati Iran a dogru ilerleyerek ta Hemedan a kadar ilerledi Bu ilerleme ile Harezmsah ordulari eski Abbasi Imparatorluguna ait olan ve hala Bagdad daki Abbasi Halifeleri tarafindan sahip cikilan arazileri de ellerine gecirmis oldular Bagdad daki Abbasi halifesi Harezmsahlarin Orta Asyadaki arazileri yaninda Horasan ve bati Iran yonetici hukumdarligi teyit etmek zorunda kaldi Fakat isgal edilen topraklar ile Harezmsah ordulari arasinda devamli bir zitlik ve cekisme bulunuyordu ve bu bolgelerin halki Harezmsahlilari hic sevmiyorlardi Sultan Alaeddin Tekis oldugu zaman bati Iran da bulunan Harezmsah ordularina karsi bir halk hucumu oldu ve Harezmsahlar ordulari buyuk kayiplar verdi Bu rekabet ve ordulara hucumlar tahta yeni cikan Alaeddin Muhammed saltanati doneminde de devam etti Dipnotlar Y H Baur a gore Tekis ismi Turkce olup savasta vuran kisi anlamina gelmektedir Bknz Bayur Yusuf Hikmet 1950 Harizmsah Alau d Din Tekis in adi hakkinda Belleten Cilt 14 No 56 say 589 95 Cuvayni say 289 91 357Dis kaynaklarTaneri Aydin 1989 Harezmsahlar Turkiye Diyanet Vakfi Yayinlari ISBN 975 389 110 5 Kafesoglu Ibrahim 1965 Harezmsahlar Devleti Tarihi 485 617 1092 1229 Ankara Ingilizce Wikipedia Ala ad Din Tekish maddesi 5 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce Erisim 27 6 2010 Alaaddin Ata Melik Cuveyni Tarih i Cihan Gusa Dunya Fatihi Tarihi Ceviren Mursel Ozturk 1999 Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari ISBN 975 17 2206 3 Ingilizce ceviride Cilt II say 289 91 357 Encyclopedia Iranica da Tekis b Il Arslan maddesi 8 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Burada bulunan bibliyografya listesi Ingilizce Erisim 27 6 2010 Resmi unvanlarOnce gelen Il Arslan Harezmsah Harezmsah Sultani 1172 1200 Sonra gelen Alaeddin Muhammed