Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tezek, yakıt olarak kullanılan kurutulmuş hayvan dışkısıdır. Genelde sığır gibi büyükbaş hayvanların dışkısı (mayısı) henüz sıcakken, yani hayvan dışkıyı bırakır bırakmaz kolay tutuşsun diye içine biraz ot, saman karıştırılarak iki el kullanılarak hamur açar gibi düzleştirilip yuvarlaklaştırılır ve daha sonra kuruyunca kolayca kaldırılabilsin diye düz bir zemine çoğunlukla da bina duvarlarına yapıştırılırlar.
Etimoloji
Tezek kelimesinin kökeni Eski Türkçeye dayanmaktadır. Eski Türkçe sözcük yapısı muğlaktır, ancak "hayvan dışkısı" anlamında kullanılan ters sözcüğü ile ilgili olabileceği belirtilmiştir. Irk Bitig ve Dîvânu Lugâti't-Türk'de kullanımı kaydedilmiştir.
Tarihçe
Güney Hindistan'da yapılan arkeolojik kazılara göre hayvanların evcilleştirilmesinden önce bile tezeğin yakıt amaçlı kullanıldığı kaydedilmiştir. Bereketli Hilal bölgesindeki ilk toplumlarda da tezeğin önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir.
Tezek çeşitleri
Büyükbaş hayvan mayıslarına ait tezek
Ahırda hayvanların altından çıkan mayıs tezgelelerle (dört kollu ahşap taşıma kabı) veya sepetle serilecek alana götürülüp dökülür. Bu dökme işlemi yaklaşık 15 veya 20 cm kalınlığına gelene kadar serili bir şekilde kurutulmaya bırakılır. Kurutma süresi bittikten sonra bel küreği ile kare veya dörtgen şeklin de kalıplara ayrılır ve ardışık sıra halinde dizilir. Bu kurutma işleminin birinci aşamasıdır. Daha sonra kuruyan tezekler, ikinci ve son aşama olarak büyük yığınlar haline getirilir. Bu işlem de sıralı halde yapılır. Kurutulan tezekler, kışa hazırlık olmak üzere "kalak" denilen depolama yığını işlemine tabii tutulur. Bu tür tezeklerin ısı kalorisi, Küçükbaş hayvanların mayıslarından yapılan tezeklerin ısı kalorisinden düşüktür.[]
Anadolu'da, hayvancılığın yaygın olduğu ve kış şartlarının ağır geçtiği bölgelerde yakacak olarak büyükbaş hayvan dışkısından (hayvan gübresinden) elde edilen tezek özellikle fazla sayıda büyükbaş besi hayvanının dışkısı, kış boyunca köylerde açık alanlara öbek öbek biriktirilir. Bahar aylarında bu öbekler belirli kalınlıkta düzleştirilir. Bir müddet sonra iyice kurumaya yüz tutmuş olan dışkı üzerinde loğ taşı ile düzleştirme ve baskıya dayalı sertleştirme işlemi yapılır. Çünkü baskı tezekte sıkılık sağlamak suretiyle, onun sobada dayanıklılığını artıracak, uzun süre yanmasını sağlayacaktır. Yaz aylarında ise baskıya alınmış ve tamamına yakını kurumuş durumda olan dışkı, bel küreği ile kareler şeklinde kesilir. Kesilme esnasında tezekler, kenarları üzerine birbirlerine destek olacak şekilde, güneşte kurumaya terk edilir. Kışın ısınma maksatlı olarak yakılan tezeğin yapılmasında da küçük çaplı loğ taşının kullanımı tezeğin yoğunluğunu artırmaktadır.[]
Küçükbaş hayvan mayıslarından elde edilen (kemre) tezek
Bu tezek türü, diğer tezek türünden işlem olarak farklı bir işlemle işlenir. Doğu Anadolu'da küçükbaş hayvanların ahırı "kom", dışkılama yoluyla ürettiklerinden elde edilen yakıt maddesi de "Kemre" diye adlandırılmaktadır. Küçük baş hayvanların (koyun, kuzu, keçi) komda oldukları süre içerisinde yaptıkları dışkı atıkları, büyük baş hayvanlarda olduğu gibi günlük olarak temizlenip barınaktan dışarı çıkartılmaz. Her defasında üst üste birikir. Sürekli hayvanlar tarafından yerde, zeminde çiğnendiği için aşırı baskı sonucu kemre çok daha serttir. Komda fazla ıslaklık olduğunda, bazen az miktarda zemine saman serpilir. Hayvanların altı kuru olmak üzere tekrar içeriye alınırlar. Bu işlem belli bir süre devam eder. Daha sonra komda (hayvan barınağında) bu birikimin kalınlığı 15 veya 20 cm e gelince, diğer tezek türünden yapılan kesme işlemi gibi işlem yapılır. Kare şeklinde zemin üzerinde yapılan kesim sonucu elde edilen tezek, yan yana "domine desteği" usulünce dizilir ve kurutmaya bırakılır. Birkaç gün süreyle hayvanlar zemin kesimi yapılan komlara alınmaz. Kemre kalıpları taşındığında kopup dağılmayacak halde iseler, komun dışında yığın halinde yığılırak "kalak" denen öbek halinde örülerek iyice kurumaya terk edilir. Bu kurutma işlemi uzundur. Kemrenin tezeğe göre ısı kalorisi çok yüksektir.[]
Etkileri
Tezek yakmak odun ve doğal gaz yakmaya kıyasla çok daha fazla oranda uçucu organik bileşik üretmesinden dolayı doğaya ve insan sağlığına zararlı olarak değerlendirilmektedir.
Kaynakça
- ^ "tezek". Nişanyan Sözlük. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ "Hayvanlar evcilleşmeden önce de tezek yakılıyor, gübreyle sıva yapılıyordu haberi". Arkeolojik Haber. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ Stewart, Gareth J.; Nelson, Beth S.; Acton, W. Joe F.; Vaughan, Adam R.; Farren, Naomi J.; Hopkins, James R.; Ward, Martyn W.; Swift, Stefan J.; Arya, Rahul; Mondal, Arnab; Jangirh, Ritu (18 Şubat 2021). "Emissions of intermediate-volatility and semi-volatile organic compounds from domestic fuels used in Delhi, India". Atmospheric Chemistry and Physics (İngilizce). 21 (4): 2407-2426. Bibcode:2021ACP....21.2407S. doi:10.5194/acp-21-2407-2021
![image]()
. ISSN 1680-7316. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tezek yakit olarak kullanilan kurutulmus hayvan diskisidir Genelde sigir gibi buyukbas hayvanlarin diskisi mayisi henuz sicakken yani hayvan diskiyi birakir birakmaz kolay tutussun diye icine biraz ot saman karistirilarak iki el kullanilarak hamur acar gibi duzlestirilip yuvarlaklastirilir ve daha sonra kuruyunca kolayca kaldirilabilsin diye duz bir zemine cogunlukla da bina duvarlarina yapistirilirlar Hindistan in Pencap eyaletinde tezek yiginiEtimolojiTezek kelimesinin kokeni Eski Turkceye dayanmaktadir Eski Turkce sozcuk yapisi muglaktir ancak hayvan diskisi anlaminda kullanilan ters sozcugu ile ilgili olabilecegi belirtilmistir Irk Bitig ve Divanu Lugati t Turk de kullanimi kaydedilmistir TarihceGuney Hindistan da yapilan arkeolojik kazilara gore hayvanlarin evcillestirilmesinden once bile tezegin yakit amacli kullanildigi kaydedilmistir Bereketli Hilal bolgesindeki ilk toplumlarda da tezegin onemli bir yer tuttugu bilinmektedir Tezek cesitleriBuyukbas hayvan mayislarina ait tezek Fransa nin Bretonya bolgesinde tezek hazirlayan kadinlar y 1900 Ahirda hayvanlarin altindan cikan mayis tezgelelerle dort kollu ahsap tasima kabi veya sepetle serilecek alana goturulup dokulur Bu dokme islemi yaklasik 15 veya 20 cm kalinligina gelene kadar serili bir sekilde kurutulmaya birakilir Kurutma suresi bittikten sonra bel kuregi ile kare veya dortgen seklin de kaliplara ayrilir ve ardisik sira halinde dizilir Bu kurutma isleminin birinci asamasidir Daha sonra kuruyan tezekler ikinci ve son asama olarak buyuk yiginlar haline getirilir Bu islem de sirali halde yapilir Kurutulan tezekler kisa hazirlik olmak uzere kalak denilen depolama yigini islemine tabii tutulur Bu tur tezeklerin isi kalorisi Kucukbas hayvanlarin mayislarindan yapilan tezeklerin isi kalorisinden dusuktur kaynak belirtilmeli Anadolu da hayvanciligin yaygin oldugu ve kis sartlarinin agir gectigi bolgelerde yakacak olarak buyukbas hayvan diskisindan hayvan gubresinden elde edilen tezek ozellikle fazla sayida buyukbas besi hayvaninin diskisi kis boyunca koylerde acik alanlara obek obek biriktirilir Bahar aylarinda bu obekler belirli kalinlikta duzlestirilir Bir muddet sonra iyice kurumaya yuz tutmus olan diski uzerinde log tasi ile duzlestirme ve baskiya dayali sertlestirme islemi yapilir Cunku baski tezekte sikilik saglamak suretiyle onun sobada dayanikliligini artiracak uzun sure yanmasini saglayacaktir Yaz aylarinda ise baskiya alinmis ve tamamina yakini kurumus durumda olan diski bel kuregi ile kareler seklinde kesilir Kesilme esnasinda tezekler kenarlari uzerine birbirlerine destek olacak sekilde guneste kurumaya terk edilir Kisin isinma maksatli olarak yakilan tezegin yapilmasinda da kucuk capli log tasinin kullanimi tezegin yogunlugunu artirmaktadir kaynak belirtilmeli Kucukbas hayvan mayislarindan elde edilen kemre tezek Bu tezek turu diger tezek turunden islem olarak farkli bir islemle islenir Dogu Anadolu da kucukbas hayvanlarin ahiri kom diskilama yoluyla urettiklerinden elde edilen yakit maddesi de Kemre diye adlandirilmaktadir Kucuk bas hayvanlarin koyun kuzu keci komda olduklari sure icerisinde yaptiklari diski atiklari buyuk bas hayvanlarda oldugu gibi gunluk olarak temizlenip barinaktan disari cikartilmaz Her defasinda ust uste birikir Surekli hayvanlar tarafindan yerde zeminde cignendigi icin asiri baski sonucu kemre cok daha serttir Komda fazla islaklik oldugunda bazen az miktarda zemine saman serpilir Hayvanlarin alti kuru olmak uzere tekrar iceriye alinirlar Bu islem belli bir sure devam eder Daha sonra komda hayvan barinaginda bu birikimin kalinligi 15 veya 20 cm e gelince diger tezek turunden yapilan kesme islemi gibi islem yapilir Kare seklinde zemin uzerinde yapilan kesim sonucu elde edilen tezek yan yana domine destegi usulunce dizilir ve kurutmaya birakilir Birkac gun sureyle hayvanlar zemin kesimi yapilan komlara alinmaz Kemre kaliplari tasindiginda kopup dagilmayacak halde iseler komun disinda yigin halinde yigilirak kalak denen obek halinde orulerek iyice kurumaya terk edilir Bu kurutma islemi uzundur Kemrenin tezege gore isi kalorisi cok yuksektir kaynak belirtilmeli EtkileriTezek yakmak odun ve dogal gaz yakmaya kiyasla cok daha fazla oranda ucucu organik bilesik uretmesinden dolayi dogaya ve insan sagligina zararli olarak degerlendirilmektedir Kaynakca tezek Nisanyan Sozluk 27 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2023 Hayvanlar evcillesmeden once de tezek yakiliyor gubreyle siva yapiliyordu haberi Arkeolojik Haber 27 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2023 Stewart Gareth J Nelson Beth S Acton W Joe F Vaughan Adam R Farren Naomi J Hopkins James R Ward Martyn W Swift Stefan J Arya Rahul Mondal Arnab Jangirh Ritu 18 Subat 2021 Emissions of intermediate volatility and semi volatile organic compounds from domestic fuels used in Delhi India Atmospheric Chemistry and Physics Ingilizce 21 4 2407 2426 Bibcode 2021ACP 21 2407S doi 10 5194 acp 21 2407 2021 ISSN 1680 7316 27 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2023