Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tiwanaku (Aymara) Tiahuanaco veya Tiahuanacu (İspanyolca yazılış), Bolivya'da Pre-İnka (İnka-öncesi) kültürüne ait önemli harabelerin bulunduğu küçük bir şehirdir. Tiahuanaco'nun nüfusu günümüzde 800 kişidir, şehir deniz seviyesinden 4.000 m yüksekte, Altiplano'nun verimsiz düzlüğünde bulunur. La Paz'dan 70 km batıda Peru sınır geçişi olan yolu üzerindedir. Harabeler 2000 yılından beri UNESCO'nun Dünya Kültür Mirası'dır. Kelimenin Aymara dilinde anlamı "merkezdeki taş'"'tır.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 Güneş kapısı | |
| Konum |  Bolivya |
| (Kriter) | Kültürel: ii, iv |
| Referans | 567 |
| Tescil | 2000 (24. oturum) |
| Bölge | Latin Amerika ve Karayipler |
Tarihçe
Tarihî Tiwanaku şehri, 'den MS 1200'e kadar Titikaka Gölü çevresinde Kolomb-öncesi bir kültürün dinî ve yönetimsel merkeziydi. Bu şehri kuran uygarlığın hüküm sürdüğü dönem hakkında değişik görüşler mevcuttur. Baskın görüşe göre, söz konusu uygarlık, Titicaca Gölü’nün güney kıyılarında “Güneş Kenti” adlı arkeolojik sit alanı civarlarında doğmuştur. Gelişimi hakkında fazla bilgi olmamakla birlikte arkeolojik araştırmalar, bu uygarlığın gelişiminin Titicaca Gölü’nün güney ve güneydoğu yönünde olduğunu göstermektedir ki, bu topraklar günümüzde Şili’nin kuzeyini ve Bolivya’nın batısını kapsar. Fakat günümüzde yapılan bazı araştırmalar bu uygarlığın en eski kentinin 12.000 yıl öncesine dayandığını göstermektedir.
Tarihî Tiwanaku şehri eskiden hemen gölün kıyısında güney ucunda bulunuyordu. Buharlaşma ile beraber göl o zamanki genişliğini kaybetmiş; böylece şehir bugün kıyıya yaklaşık 20 km uzaklıkta kalmıştır.
Bu kültür çok az bilinir. Bölgede kültürünün etkisinin var olup olmadığı henüz kanıtlanmamıştır. Gerçekte, yapı ve resimler Chavín de Huántar'ı hatırlatır. Tiwanaku'nun etkisi Pasifik sahilinde yer alan, Şilinin Atacama bölgesi üzerinden Kordiller'deki eyaletine ve bugünkü Arjantin'e kadar ulaşmıştır. Dil, bugün de hala yöre halkının konuştuğu Aymará'dır. Hepsi MÖ 100 ve MS 1000 arasındaki yıllardan kalma kazılardan çıkarılmış seramik eşyaların yaşlarının belirlenmesi ile kronolojik evreler az çok anlaşılmaktadır. Önceleri yapı ve eski harabelerin tarihlenmesi başarılamamıştı.
Sit alanı
Eserler söz konusu uygarlığın mimaride ve taş işçiliğinde son derece ileri olduklarını ortaya koymaktadır. Huari kültürü bu kültürden etkilenmiştir. Bu uygarlığa ait en önemli kent, yaratıcı Kon Tici Viracocha ile ilişkili görülen « Güneş Kenti »dir. Kentteki en önemli anıtlar yedi katlı olan Akapana piramidi ile astronomik gözlemlerin yapıldığı düşünülen güneş kapısı adlı anıttır. Kalasasaya piramidine benzeyen bu piramidin tepesindeki, bir iç avlu etrafına sıralanmış kulübelerin işlevleri henüz anlaşılamamıştır. Kısmen bir yeraltı yapısı görünümünde olan piramitte, bir sürü tünele ya da kanalizasyon sistemlerine rastlanmıştır. Kentte, Paskalya Adası heykellerini andıran monolit heykeller de bulunmaktadır.
Tiwanaku kentinde, bu kadar çok büyük yapının dikilmiş olmasının sebepleri halen bilinmemektedir. Tamamen astronomik bakış açısı ile kurulmuş bu yerleşim biriminin, dini amaçların da göz önüne alınarak inşa edildiği tahmin edilmektedir. Tonlarca ağırlığında taşlar 300 km uzaklıktaki taş ocağından getirilmişlerdir.
En ünlü görülmeye değer mekanı Güneş Kapısı'dır. 3 m yükseklikte, 3,75 m genişlikte ve tek bir andezit bloktan yontulmuştur. Kültürün yok olmasının ardından, tahminen bir deprem sonucu çökmüş ve iki parçaya ayrılmış, 1908 yılında ise yeniden doğrultulmuştur. Ağırlığının 7 ile 12 ton arasında olduğu tahmin edilmektedir. Üzerinde, ellerinde iki yılanlı asa tutan bir tanrı freski bulunur. Maskeli yüzü ışıldayan bir başlık deseni ile çevrilidir. Bu motif Chavín de Huántar'ın 'nda da bulunur.
İnkalar bölgeye geldiklerinde Tiwanaku'yu terk edilmiş bulurlar. İspanyol kolonisi zamanında tarihî alan talan edilmiş ve 20. yüzyıla kadar kaynaklar inşaat malzemesi olarak kullanılmıştır.
Resim galerisi
-
![image]()
"el Fraile" (Keşiş) -
![image]()
el Fraile -
![image]()
Güneş Kapısı
-
![image]()
Güneş Kapısı -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kalasasaya piramidinin tepe kısmı
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Tiwanaku ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
- The Andes Web Ring - Articles and Photo Galleries19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- UNESCO Tiwanaku: Spiritual and Political Centre of the Tiwanaku Culture24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (Fransızca)
- Tiwanaku Şehri Video ve Görselleri Türkçe Sesli Anlatım 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
(İngilizce)
- Diğer bilgiler 14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tiahuanaco ve tufan 19 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bibliyoğrafi 28 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Rökonstitüsyon ve planlar 22 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tiwanaku Aymara Tiahuanaco veya Tiahuanacu Ispanyolca yazilis Bolivya da Pre Inka Inka oncesi kulturune ait onemli harabelerin bulundugu kucuk bir sehirdir Tiahuanaco nun nufusu gunumuzde 800 kisidir sehir deniz seviyesinden 4 000 m yuksekte Altiplano nun verimsiz duzlugunde bulunur La Paz dan 70 km batida Peru sinir gecisi olan yolu uzerindedir Harabeler 2000 yilindan beri UNESCO nun Dunya Kultur Mirasi dir Kelimenin Aymara dilinde anlami merkezdeki tas tir Tiwanaku Tiwanaku Kulturu nun Ruhani ve Siyasi MerkeziUNESCO Dunya MirasiGunes kapisiKonum BolivyaKriterKulturel ii ivReferans567Tescil2000 24 oturum BolgeLatin Amerika ve KarayiplerTarihceTiwanaku daki monolit heykellerden biri Tarihi Tiwanaku sehri den MS 1200 e kadar Titikaka Golu cevresinde Kolomb oncesi bir kulturun dini ve yonetimsel merkeziydi Bu sehri kuran uygarligin hukum surdugu donem hakkinda degisik gorusler mevcuttur Baskin goruse gore soz konusu uygarlik Titicaca Golu nun guney kiyilarinda Gunes Kenti adli arkeolojik sit alani civarlarinda dogmustur Gelisimi hakkinda fazla bilgi olmamakla birlikte arkeolojik arastirmalar bu uygarligin gelisiminin Titicaca Golu nun guney ve guneydogu yonunde oldugunu gostermektedir ki bu topraklar gunumuzde Sili nin kuzeyini ve Bolivya nin batisini kapsar Fakat gunumuzde yapilan bazi arastirmalar bu uygarligin en eski kentinin 12 000 yil oncesine dayandigini gostermektedir Tarihi Tiwanaku sehri eskiden hemen golun kiyisinda guney ucunda bulunuyordu Buharlasma ile beraber gol o zamanki genisligini kaybetmis boylece sehir bugun kiyiya yaklasik 20 km uzaklikta kalmistir Bu kultur cok az bilinir Bolgede kulturunun etkisinin var olup olmadigi henuz kanitlanmamistir Gercekte yapi ve resimler Chavin de Huantar i hatirlatir Tiwanaku nun etkisi Pasifik sahilinde yer alan Silinin Atacama bolgesi uzerinden Kordiller deki eyaletine ve bugunku Arjantin e kadar ulasmistir Dil bugun de hala yore halkinin konustugu Aymara dir Hepsi MO 100 ve MS 1000 arasindaki yillardan kalma kazilardan cikarilmis seramik esyalarin yaslarinin belirlenmesi ile kronolojik evreler az cok anlasilmaktadir Onceleri yapi ve eski harabelerin tarihlenmesi basarilamamisti Sit alaniEserler soz konusu uygarligin mimaride ve tas isciliginde son derece ileri olduklarini ortaya koymaktadir Huari kulturu bu kulturden etkilenmistir Bu uygarliga ait en onemli kent yaratici Kon Tici Viracocha ile iliskili gorulen Gunes Kenti dir Kentteki en onemli anitlar yedi katli olan Akapana piramidi ile astronomik gozlemlerin yapildigi dusunulen gunes kapisi adli anittir Kalasasaya piramidine benzeyen bu piramidin tepesindeki bir ic avlu etrafina siralanmis kulubelerin islevleri henuz anlasilamamistir Kismen bir yeralti yapisi gorunumunde olan piramitte bir suru tunele ya da kanalizasyon sistemlerine rastlanmistir Kentte Paskalya Adasi heykellerini andiran monolit heykeller de bulunmaktadir Tiwanaku kentinde bu kadar cok buyuk yapinin dikilmis olmasinin sebepleri halen bilinmemektedir Tamamen astronomik bakis acisi ile kurulmus bu yerlesim biriminin dini amaclarin da goz onune alinarak insa edildigi tahmin edilmektedir Tonlarca agirliginda taslar 300 km uzakliktaki tas ocagindan getirilmislerdir En unlu gorulmeye deger mekani Gunes Kapisi dir 3 m yukseklikte 3 75 m genislikte ve tek bir andezit bloktan yontulmustur Kulturun yok olmasinin ardindan tahminen bir deprem sonucu cokmus ve iki parcaya ayrilmis 1908 yilinda ise yeniden dogrultulmustur Agirliginin 7 ile 12 ton arasinda oldugu tahmin edilmektedir Uzerinde ellerinde iki yilanli asa tutan bir tanri freski bulunur Maskeli yuzu isildayan bir baslik deseni ile cevrilidir Bu motif Chavin de Huantar in nda da bulunur Inkalar bolgeye geldiklerinde Tiwanaku yu terk edilmis bulurlar Ispanyol kolonisi zamaninda tarihi alan talan edilmis ve 20 yuzyila kadar kaynaklar insaat malzemesi olarak kullanilmistir Resim galerisi el Fraile Kesis el Fraile Gunes KapisiGunes KapisiKalasasaya piramidinin tepe kismiDis baglantilarWikimedia Commons ta Tiwanaku ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur The Andes Web Ring Articles and Photo Galleries19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde UNESCO Tiwanaku Spiritual and Political Centre of the Tiwanaku Culture24 Aralik 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fransizca Tiwanaku Sehri Video ve Gorselleri Turkce Sesli Anlatim 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Diger bilgiler 14 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tiahuanaco ve tufan 19 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bibliyografi 28 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rokonstitusyon ve planlar 22 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakcahttp akhenaton blogsayfasi com tiwanaku olu kirik baglanti