Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Turgai Nehri Muharebesi (Turgai Nehrindeki Buluşma olarak da bilinir), Harezmşahlar devleti ile Moğol İmparatorluğu arasındaki ilk muharebedir. Muharebe Turgai nehri sahilinde gerçekleştiği için böyle isimlendirilir. 1219 senesinin Nisan ayında gerçekleşen muharebenin kesin tarihi bilinmemektedir. Günümüz tarihçileri muharebenin sonuçsuz bittiği görüşündedirler.
| Turgai Nehri Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Harezmşahlar’ın Moğollar tarafından istilası | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| Harezmşahlar Devleti | Moğol İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| |||||||
| Güçler | |||||||
| 6,000 ile 60,000 | 14,000 ile 40,000 | ||||||
Arka plan
Harezmşah Alaaddin Muhammed'in Karahanlılar devletininin topraklarını ele geçirmesinden sonra Cengiz Han liderliğindeki Moğol İmparatorluğu ile Harezmşahlar devleti sınır komşusu oldular. Moğolistanı terk etmek zorunda kalan Merkitler de Harezmşahlar sınırlarında olan Kıpçaklara yerleşmesinden sonra Cengiz han komutanı Sübetayı Olbari Kıpçak topraklarına sefere gönderir geriye kalan Merkitleri katletmesi için. Cengiz Hanın oğlu Cuci de Subutay ile beraber gönderilir. Cengiz hanın diğer bir komutanı Cebe ise Nayman kabilesinin son yöneticisi Kuçluk'u öldürmesi için gönderilir. Bu 2 ordu 1219 yılının Mart ayında Karahanlı topraklarında birleşirler.
Bu görevler peşinde olan bu 3 komutanın Harezm sınırlarını ihlal etmesi ve Harezm topraklarında yaptıkları katliamlar Harezmşah Muhammed'in kulağına gitmesinden sonra Harezmşah Muhammed Cend şehrine doğru yola çıkar.
Subutay önderliğindeki Moğol ordusu Kıpçak muhafızları katleder ve hedeflerini ele geçirerek Moğolistana geri dönmekteler iken Muhammed II onlara yetişir 4 aylık yolculuktan sonra. Muhammed II'yi gören Moğol komutanlar savaşmak için gelmediklerini, hedeflerinin başka olduğunu belirterek ele geçirdikleri esirleri ve ganimetleri Muhammed II isterse ona teslim edeceklerini ve savaşa gerek olmadığını bildirerek elçi gönderirler. Muhammed II bu teklifi reddeder ve Moğolları savaşmaya zorlar. Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, Şah'ın amacının bir taş ile iki kuş vurmak olduğunu aktarır.
Orduların sayısı ve dizilişi
2 tarafın da asker sayısı hakkında günümüz tarihçileri fikir ayrılığı içerisindedir.[]
Tarihçi Carl Sverdrup muharebeye Moğolların en az 10,000 asker ile geldiğini ve Harezmlilerin de benzer sayıda asker ile geldiğini söyler ve Harezmlilerin daha ağır süvarilere sahip olmuş olabileceğini ekler.
Celalledin Harezmşah'ın katibi Muhammed en-Nesevî Sultan Alaaddin Muhammedin bu muharebeye 60,000 askerden oluşan ordu ile katıldığını aktarmıştır.
Bir diğer tarihçi Frank Mclynn de benzer şekilde Harezmliler için 60,000, Moğollar için ise 20,000 asker tahmininde bulunur.
Amerikalı tarihçi Richard A. Gabriel Cebe'nin 20,000 asker ile yola çıktığını, Subutay'ın da 20,000 asker ile yola çıktığını belirterek muharebedeki Moğol asker sayısını 40,000-e eşitler. Hollandalı tarihçi ve Moğol tarihi uzmanı Leo de Hartog da Subutay ve Cebe her ikisinin de 20,000 kişilik ordularla yola çıktığını belirtirek muharebe öncesi Moğol ordu sayısını 40,000-e eşitler.
Bazı diğer tarihçiler Cebe ve Subutay gibi Cuci'nin de 20,000 askere komutanlık etmiş olması gerektiğini öne sürerek Moğol tarafının da muharebeye 60,000 asker ile gelmiş olabileceğini öne sürer ve Sverdrup gibi her 2 ordunun da savaşa eşit sayıda asker ile katıldığını belirtirler. Örneğin, "Sübe'etei Ba'atur, Anonymous Strategist" adlı makalesinde Carl Sverdrup Cebe ve Subutay'ın ordularının birleştiği anda Cucinin Moğolistandan yedek kuvvetlerle geldiğini belirtir.
Moğol ordusunun başındaki Subutay merkezde yer almıştır, Moğol ordusunun sağ kanadını Cuci, sol kanadını ise Cebe komuta etmiştir. Harezm ordusuna komutanlık eden Muhammed II merkezde, 20 yaşındaki oğlu Celaleddin Harezmşah sağ kanada komutanlık etmiştir. Harezm ordusunun sol kanadına kimin komutanlık ettiği dönemin tarihçileri tarafından aktarılmamıştır.
Muharebe
Savaştan kaçınmak istemesine rağmen savaşa zorlanan Moğol ordusunun sağ kanadındaki şehzade Cuci muharebeyi başlatmıştır. Cuci Harezm ordusunun sol kanadına saldırmış ve ağır hasar vermiştir. Aynı şekilde Harezm ordusunun sağ kanadı da şehzade Celaleddin önderliğinde Moğol sol kanadını bitirmiş, Cebeyi saf dışı bırakmıştır. 300e yakın korumasından oluşan özel kuvvetlerini ve kontrol ettiği kanattan bir miktar asker yanına alan Celaleddin Harezmşah sağ kanada geçmiş, Cuciyi geri püskürterek 300 korumasını ve diğer askerlerini sağ kanatta bırakmak zorunda kalmış ve kendi kanatına geri dönmüştür.
Cebe'nin komuta ettiği ordunun imha edilmesi ve Cuci ordusunun savaş alanından kaçmakta olduğunu gören Muhammed II savaşın kazanıldığını, düşman askerlerinin komutadan çıktığını düşünerek tüm ordusuna saldırmak ve kaçan askerleri kovalamak emrini vermesine rağmen Celaleddin Harezmşah emre uymamış, 700 korumasından oluşan kendi özel kuvvetleriyle geride kalmıştır. Moğol çekilmesi bir tuzak taktiği çıkmış, Subutay ve Cuci ihtiyat kuvvetleriyle birlikte dağılmış Harezm ordusuna karşı karşı-saldırıya geçmiş ve Subutay Harezmşah Muhammed II'yi kuşatmıştır. Muhammed II'nin ele geçirilmesine ramak kala Celaleddin Harezmşah kendi kanatını toparlamış, 700 kişilik özel kuvvetlerini de alarak Subutaya saldırıp Subutayı geri çekilmek zorunda bırakmıştır. 13.yüzyıl sonunda kaleme alınan Gürcüstan Kraliyet kayıtları bu savaş hakkındaki kayıtlarında Celaleddin Harezmşah hakkında "maddeötesi doğaya sahip korkusuz şövalye olan Celaleddin Harezmşah babasını esir düşmekten kurtardı" diye bahseder. Gürcü kayıtları ve Cüveyni gibi dönemin tarihiçileri ve Dmitry Timohkin, Carl Sverdrup gibi günümüz bazı tarihçileri Celaleddin Harezmşahı bu savaşta Harezmlileri mağlubiyetten kurtaran isim olarak gösterirler. Tarihçi Barthold ise Celaleddin Harezmşahın katibi Muhammet Nesevinin bu bireysel şöhretten bahsetmemesini gerekçe göstererek bu hususa kuşkuyla yaklaşır.
Karanlık çökmesi ile her 2 ordu çadırlarına çekilmiş, ertesi şafak vakti Harezmliler saldırıya geçecek iken fark etmişlerdir ki Subutay geride birkaç asker bırakarak tüm gece ateş yaktırmış ve gizlice savaş alanını terk etmiş.
Etkileri
Muharebeden sonra Harezmşah Muhammed II kendisinin o savaşta olmadığını ve savaş onun emri, bilgisi ve izni olmaksızın ani gelişen bir şey olduğunu yaymıştır. Muhammed II bu muharebedeki Moğol ordusunun üstünlüğünü görmüş ve sarsılmıştır. Cüveyni ve günümüz bazı tarihçileri bu sarsılmayı Muhammed II'nin Moğol istilasındaki açık alan çarpışmasından kaçınmasının sebebi olarak gösterir. Muhammed II'nin bu muharebede bulunmadığı ve muharebenin kendisinden habersiz ani gerçekleşen bir gelişme olduğunu yayması Cengiz Han'ın bu muharebeyi savaş sebebi saymamasına ve bu muharebeyi misillenmesi gereken bir şey değilmiş gibi lanse etmesine imkan vermiştir lakin Muhammed II'nin Cengiz han elçilerini öldürtmesinin Cengiz hana ulaşması ve Moğolistanda yayılması nedeniyle Cengiz han Harezmlilere karşı savaş başlatmak zorunda kalmıştır.
Popüler kültürde
Bozkır Arslanı Celaleddin dizisinin ilk sezonu Turgai nehri muharebesinin eşiğinde biter. Tarihi kayıtların aksine dizide Moğol ordusunun başında Subutay değil Cuçi vardır.
Turgai nehri muharebesi Yavuz Bahadıroğlu'nun "Buhara Yanıyor" adlı tarih-kurgu romanında da yer alır. Tarihsel kayıtların aksine romanda Moğol ordusunu Subutay değil Cuçi komuta etmektedir, cengi başlatan taraf Moğollar değil Harezmliler olmuştur, Moğolların gizli çekilmesi muharebe sonrası değil öncesinde olmuş olup bir Moğol taktiğidir ve bu taktikle Harezmlileri tuzağa çekerek ihtiyat kuvvetleriyle kuşatmışlardır. Tarihi kayıtların aksine muharebede Muhammed Şah'ı esir düşmekten kurtaran oğlu Celaleddin değil komutanı Timur Melik olmuştur.
2004 yılı Çin yapımı de bu muharebe işlenmiştir. Dizide, Harezm tarafından Muhammed Harezmşah, Celaleddin Mengüberti ve komutan olarak gösterilmişken Moğol tarafından Cebe gösterilmiştir.
Kaynaklar
- Sverdrup, Carl (2017). The Mongol Conquests The Military Operations of Genghis Khan and Sübe'etei. West Midlands: Helion & Company Limited.
- Barthold, W. (1968). Turkestan down to the Mongol Invasion. Great Britain: Love and Brydon (Printers) Ltd.
- Gabriel, Richard A. (2004). Subotai the Valiant Genghis Khan's Greatest General. ISBN 0-275-97582-7.
- Mclynn, Frank (2015). Genghis Khan His Conquests, His Empire, His Legacy. De Capo Press. p. 255. ISBN 978-0-306-82396-1.
- Sverdrup, Carl (2013). "Sübe'etei Ba'atur, Anonymous Strategist". Journal of Asian History. 47, No. 1: 36.
- Timokhin, Dmitry (2013). "ХОРЕЗМИЙСКАЯ АРМИЯ ДЖАЛАЛ АД-ДИНА МАНКБУРНЫ В ПЕРИОД МОНГОЛЬСКОГО ВТОРЖЕНИЯ В ЦЕНТРАЛЬНУЮ АЗИЮ 24 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe: Orta Asyaya Moğol istilası döneminde Celaleddin Harezmşahın ordusu)" (PDF). ЗОЛОТООРДЫНСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ. 2: 43.
- De Hartog, Leo (2004). Genghis Khan: Conqueror of the World. New York: Tauris Parke Paperbacks. p. 89. ISBN 1 86064 972 6.
- Wilson, Jack (September 2020). SUBUTAI BAATAR: GENERAL OF THE KHAN].
- Bahadıroğlu, Yavuz. Buhara yanıyor.
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/67791
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turgai Nehri Muharebesi Turgai Nehrindeki Bulusma olarak da bilinir Harezmsahlar devleti ile Mogol Imparatorlugu arasindaki ilk muharebedir Muharebe Turgai nehri sahilinde gerceklestigi icin boyle isimlendirilir 1219 senesinin Nisan ayinda gerceklesen muharebenin kesin tarihi bilinmemektedir Gunumuz tarihcileri muharebenin sonucsuz bittigi gorusundedirler Turgai Nehri MuharebesiHarezmsahlar in Mogollar tarafindan istilasiTarih1209 yada 1219BolgeIrgiz Nehri gunumuz Aktobe Kazakistan SonucKesin Harezmsah ZaferiTaraflarHarezmsahlar DevletiMogol ImparatorluguKomutanlar ve liderlerMuhammed HarezmsahCelaleddin Harezmsah muhtemelen SubutayCuci muhtemelen Cebe muhtemelen Gucler6 000 ile 60 00014 000 ile 40 000Arka planHarezmsah Alaaddin Muhammed in Karahanlilar devletininin topraklarini ele gecirmesinden sonra Cengiz Han liderligindeki Mogol Imparatorlugu ile Harezmsahlar devleti sinir komsusu oldular Mogolistani terk etmek zorunda kalan Merkitler de Harezmsahlar sinirlarinda olan Kipcaklara yerlesmesinden sonra Cengiz han komutani Subetayi Olbari Kipcak topraklarina sefere gonderir geriye kalan Merkitleri katletmesi icin Cengiz Hanin oglu Cuci de Subutay ile beraber gonderilir Cengiz hanin diger bir komutani Cebe ise Nayman kabilesinin son yoneticisi Kucluk u oldurmesi icin gonderilir Bu 2 ordu 1219 yilinin Mart ayinda Karahanli topraklarinda birlesirler Bu gorevler pesinde olan bu 3 komutanin Harezm sinirlarini ihlal etmesi ve Harezm topraklarinda yaptiklari katliamlar Harezmsah Muhammed in kulagina gitmesinden sonra Harezmsah Muhammed Cend sehrine dogru yola cikar Subutay onderligindeki Mogol ordusu Kipcak muhafizlari katleder ve hedeflerini ele gecirerek Mogolistana geri donmekteler iken Muhammed II onlara yetisir 4 aylik yolculuktan sonra Muhammed II yi goren Mogol komutanlar savasmak icin gelmediklerini hedeflerinin baska oldugunu belirterek ele gecirdikleri esirleri ve ganimetleri Muhammed II isterse ona teslim edeceklerini ve savasa gerek olmadigini bildirerek elci gonderirler Muhammed II bu teklifi reddeder ve Mogollari savasmaya zorlar Alaeddin Ata Melik Cuveyni Sah in amacinin bir tas ile iki kus vurmak oldugunu aktarir Ordularin sayisi ve dizilisi2 tarafin da asker sayisi hakkinda gunumuz tarihcileri fikir ayriligi icerisindedir kaynak belirtilmeli Tarihci Carl Sverdrup muharebeye Mogollarin en az 10 000 asker ile geldigini ve Harezmlilerin de benzer sayida asker ile geldigini soyler ve Harezmlilerin daha agir suvarilere sahip olmus olabilecegini ekler Celalledin Harezmsah in katibi Muhammed en Nesevi Sultan Alaaddin Muhammedin bu muharebeye 60 000 askerden olusan ordu ile katildigini aktarmistir Bir diger tarihci Frank Mclynn de benzer sekilde Harezmliler icin 60 000 Mogollar icin ise 20 000 asker tahmininde bulunur Amerikali tarihci Richard A Gabriel Cebe nin 20 000 asker ile yola ciktigini Subutay in da 20 000 asker ile yola ciktigini belirterek muharebedeki Mogol asker sayisini 40 000 e esitler Hollandali tarihci ve Mogol tarihi uzmani Leo de Hartog da Subutay ve Cebe her ikisinin de 20 000 kisilik ordularla yola ciktigini belirtirek muharebe oncesi Mogol ordu sayisini 40 000 e esitler Bazi diger tarihciler Cebe ve Subutay gibi Cuci nin de 20 000 askere komutanlik etmis olmasi gerektigini one surerek Mogol tarafinin da muharebeye 60 000 asker ile gelmis olabilecegini one surer ve Sverdrup gibi her 2 ordunun da savasa esit sayida asker ile katildigini belirtirler Ornegin Sube etei Ba atur Anonymous Strategist adli makalesinde Carl Sverdrup Cebe ve Subutay in ordularinin birlestigi anda Cucinin Mogolistandan yedek kuvvetlerle geldigini belirtir Mogol ordusunun basindaki Subutay merkezde yer almistir Mogol ordusunun sag kanadini Cuci sol kanadini ise Cebe komuta etmistir Harezm ordusuna komutanlik eden Muhammed II merkezde 20 yasindaki oglu Celaleddin Harezmsah sag kanada komutanlik etmistir Harezm ordusunun sol kanadina kimin komutanlik ettigi donemin tarihcileri tarafindan aktarilmamistir MuharebeSavastan kacinmak istemesine ragmen savasa zorlanan Mogol ordusunun sag kanadindaki sehzade Cuci muharebeyi baslatmistir Cuci Harezm ordusunun sol kanadina saldirmis ve agir hasar vermistir Ayni sekilde Harezm ordusunun sag kanadi da sehzade Celaleddin onderliginde Mogol sol kanadini bitirmis Cebeyi saf disi birakmistir 300e yakin korumasindan olusan ozel kuvvetlerini ve kontrol ettigi kanattan bir miktar asker yanina alan Celaleddin Harezmsah sag kanada gecmis Cuciyi geri puskurterek 300 korumasini ve diger askerlerini sag kanatta birakmak zorunda kalmis ve kendi kanatina geri donmustur Cebe nin komuta ettigi ordunun imha edilmesi ve Cuci ordusunun savas alanindan kacmakta oldugunu goren Muhammed II savasin kazanildigini dusman askerlerinin komutadan ciktigini dusunerek tum ordusuna saldirmak ve kacan askerleri kovalamak emrini vermesine ragmen Celaleddin Harezmsah emre uymamis 700 korumasindan olusan kendi ozel kuvvetleriyle geride kalmistir Mogol cekilmesi bir tuzak taktigi cikmis Subutay ve Cuci ihtiyat kuvvetleriyle birlikte dagilmis Harezm ordusuna karsi karsi saldiriya gecmis ve Subutay Harezmsah Muhammed II yi kusatmistir Muhammed II nin ele gecirilmesine ramak kala Celaleddin Harezmsah kendi kanatini toparlamis 700 kisilik ozel kuvvetlerini de alarak Subutaya saldirip Subutayi geri cekilmek zorunda birakmistir 13 yuzyil sonunda kaleme alinan Gurcustan Kraliyet kayitlari bu savas hakkindaki kayitlarinda Celaleddin Harezmsah hakkinda maddeotesi dogaya sahip korkusuz sovalye olan Celaleddin Harezmsah babasini esir dusmekten kurtardi diye bahseder Gurcu kayitlari ve Cuveyni gibi donemin tarihicileri ve Dmitry Timohkin Carl Sverdrup gibi gunumuz bazi tarihcileri Celaleddin Harezmsahi bu savasta Harezmlileri maglubiyetten kurtaran isim olarak gosterirler Tarihci Barthold ise Celaleddin Harezmsahin katibi Muhammet Nesevinin bu bireysel sohretten bahsetmemesini gerekce gostererek bu hususa kuskuyla yaklasir Karanlik cokmesi ile her 2 ordu cadirlarina cekilmis ertesi safak vakti Harezmliler saldiriya gececek iken fark etmislerdir ki Subutay geride birkac asker birakarak tum gece ates yaktirmis ve gizlice savas alanini terk etmis EtkileriMuharebeden sonra Harezmsah Muhammed II kendisinin o savasta olmadigini ve savas onun emri bilgisi ve izni olmaksizin ani gelisen bir sey oldugunu yaymistir Muhammed II bu muharebedeki Mogol ordusunun ustunlugunu gormus ve sarsilmistir Cuveyni ve gunumuz bazi tarihcileri bu sarsilmayi Muhammed II nin Mogol istilasindaki acik alan carpismasindan kacinmasinin sebebi olarak gosterir Muhammed II nin bu muharebede bulunmadigi ve muharebenin kendisinden habersiz ani gerceklesen bir gelisme oldugunu yaymasi Cengiz Han in bu muharebeyi savas sebebi saymamasina ve bu muharebeyi misillenmesi gereken bir sey degilmis gibi lanse etmesine imkan vermistir lakin Muhammed II nin Cengiz han elcilerini oldurtmesinin Cengiz hana ulasmasi ve Mogolistanda yayilmasi nedeniyle Cengiz han Harezmlilere karsi savas baslatmak zorunda kalmistir Populer kulturdeBozkir Arslani Celaleddin dizisinin ilk sezonu Turgai nehri muharebesinin esiginde biter Tarihi kayitlarin aksine dizide Mogol ordusunun basinda Subutay degil Cuci vardir Turgai nehri muharebesi Yavuz Bahadiroglu nun Buhara Yaniyor adli tarih kurgu romaninda da yer alir Tarihsel kayitlarin aksine romanda Mogol ordusunu Subutay degil Cuci komuta etmektedir cengi baslatan taraf Mogollar degil Harezmliler olmustur Mogollarin gizli cekilmesi muharebe sonrasi degil oncesinde olmus olup bir Mogol taktigidir ve bu taktikle Harezmlileri tuzaga cekerek ihtiyat kuvvetleriyle kusatmislardir Tarihi kayitlarin aksine muharebede Muhammed Sah i esir dusmekten kurtaran oglu Celaleddin degil komutani Timur Melik olmustur 2004 yili Cin yapimi de bu muharebe islenmistir Dizide Harezm tarafindan Muhammed Harezmsah Celaleddin Menguberti ve komutan olarak gosterilmisken Mogol tarafindan Cebe gosterilmistir KaynaklarSverdrup Carl 2017 The Mongol Conquests The Military Operations of Genghis Khan and Sube etei West Midlands Helion amp Company Limited ISBN 978 1 910777 71 8 Barthold W 1968 Turkestan down to the Mongol Invasion Great Britain Love and Brydon Printers Ltd Gabriel Richard A 2004 Subotai the Valiant Genghis Khan s Greatest General ISBN 0 275 97582 7 Mclynn Frank 2015 Genghis Khan His Conquests His Empire His Legacy De Capo Press p 255 ISBN 978 0 306 82396 1 Sverdrup Carl 2013 Sube etei Ba atur Anonymous Strategist Journal of Asian History 47 No 1 36 Timokhin Dmitry 2013 HOREZMIJSKAYa ARMIYa DZhALAL AD DINA MANKBURNY V PERIOD MONGOLSKOGO VTORZhENIYa V CENTRALNUYu AZIYu 24 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Orta Asyaya Mogol istilasi doneminde Celaleddin Harezmsahin ordusu PDF ZOLOTOORDYNSKOE OBOZRENIE 2 43 De Hartog Leo 2004 Genghis Khan Conqueror of the World New York Tauris Parke Paperbacks p 89 ISBN 1 86064 972 6 Wilson Jack September 2020 SUBUTAI BAATAR GENERAL OF THE KHAN Bahadiroglu Yavuz Buhara yaniyor https dergipark org tr en download article file 67791