Uraankay veya Uranhay (Tuvaca: Урааңгай ; Sahaca:урааҥхай; Evenkice: ураӈкай [ура̄ӈкай])- Çin ve Moğolistan'ın kuzey taraflarında ormanlık alanlarda yaşayan genel olarak Türk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandırma. Evenki dilinde uraņkay denilen söz "kişi" diye çevrilmektedir. Saha dilince uraaņhay denilen söz de "kişi" diye çevrilmektedir. Tarihi kaynaklarda orman halkı anlamında kullanılır.
Türk kaynakları
12.yy.da yaşamış olan , Tarih adlı eserinde Sibirya ve Orta Asya'da Türk kökünden gelen toplumları sıralarken Uran (Urağan) adı da geçer.
Sahalar
Sahaların (olonhoo) destanlarında "Saha uraaņhay" denilen sözler var. Uranhay'ın anlamı kişiyi ifade etmekte ve "Saha uraaņhay" denildiğinde "Saha kişi, Saha insanı" anlamına gelir. Uraaņhay Saha denilen söz ile kendilerini Vilyuy akarsunun Sahaları olarak belirtmektedirler.
Kulun-Atah adlı arkeolojik kültür (XIV-XVI yy.).
Baykal gölünün kuzey kıyısında yaşamakta olan Türk soylu ulus Tuymaada ile Erkeeni ovaları ve kırlarına kadar XIV. yüzyılda göçmeye başlamıştır. Burada Saha Türklerinin ataları olarak düşünülmektedir.
Moğolca ve Moğol kaynaklarında
Eski Moğol yazmalarında "Uranhay" denilen sözü Latin harfleri olarak 'uriyaŋqai' şeklinde çevrilebilir.
1954 yılında A. Luvsandendev'in hazırladığı Moğolca-Rusça Sözlüğü yayınlanmıştır. Bu sözlükte şu şekilde anlamlar verilmektedir.
- Urianhay (УРИАНХАЙ) 1. Tıva kişi (“Uranhaylar” – eski zamanda Tıvaları adlandırmak için kullanılmaktaydı); 2. Tıva kişinin; Tıva ulusunun kendisi.
Buryatlarda
Buryatlarda "Tsongool" (цоңгоол) adlı toplulukta "uraanhaad" (уряанхаад) denilen sülale var. Oka akarsuyundaki Buryatlar dolaydaki Tıvaları ve Tofaları uraanhad (uranhaylar) ve Uygar helten yani(Uygur dilli) diye adlandırmışlardırp.
Orman halkı anlamında kullanımlar
Bacot'a göre Uygur adı orman halkı anlamındadır.
Tıva Türkleri'ni de ifade eden Tumat adı da yine Türk toplulukları içinde adı geçen Selenge'nin batısında oturan diğer halklar gibi Moğollar tarafından orman halkı olarak adlandırılmıştır. “Tıva” – ırk kökeni ilk defa Sayan bölgesindeki Uygurlar ile ilişkilidir.
Saha Türklerinin arasında sayılan ve Taymır Yarımadası, Taymır Özerk Okrugu'nda yaşayan Dolganlar kendilerine orman halkı anlamında Tıa kihi demektedirler.
Ayrıca bakınız
Faydalı çalışmalar
- АН СССР СО ЯФ Инаститут Языка Литературы и Истории. Г. В. Ксенофонтов "Эллэйада". Материалы по мифологии и легендарной истории якутов. Издательство "Наука" Москва 1977 год. Арын 45 биле 47-48.
- ВАРЛАМОВ А. Н. Специфика историзма в фольклоре эвенков. АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание ученой степени доктора филологических наук. Специальность 10.01.09 – фольклористика. Работа выполнена в секторе эвенкийской филологии Института гуманитарных исследований и проблем малочисленных народов Севера СО РАН, Элиста 2011 год.[]
- Уоанхайцы как тунгусский элемент с культом Змеи. 27 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- H.В. Кюнер. Восточные урянхайцы по китайским источникам.// УЗ ТНИИЯЛИ. Вып. VI. Кызыл: 1958. С. 202-216. 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Г. И. Варламова. Фразеологизмы в эвенкийском языке.// АН СССР СО ЯФ Интитут языка, литературы и истории. Новосибирск, издательство "Наука" Сибирское отделение. 1986 год, стр. 33.
- Коминтет наук МНР. Монгольско-русский словарь. Под общей редакцией А. Лувсандэндэва около 2200 слов. Гос. изд-во иностранных и национальных словарей. Москва – 1954.
Kaynakça
- ^ Peter B. Golden. Türk Halkları Tarihine Giriş (An Introduction to the History of the Turkic Peoples). KaraM yayınları. Ankara 2002. s.191
- ^ Soyot dili . Сойотский язык. Языки народов Сибири, находящиеся под угрозой исчезновения. http://lingsib.iea.ras.ru/ru/languages/soiot.shtml 2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ admin (13 Ekim 2012). "DOĞU TÜRKİSTAN HAKKINDA | Doğu Türkistan Maarif Derneği". 28 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Nisan 2024.
- ^ Yüan Chao Pishi (Mangholun niuça Tobçaan). çevirici: Prof . Dr. Ahmet Temir. TTK. Ankara. s. 272-273
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uraankay veya Uranhay Tuvaca Uraangaj Sahaca uraaҥhaj Evenkice uraӈkaj ura ӈkaj Cin ve Mogolistan in kuzey taraflarinda ormanlik alanlarda yasayan genel olarak Turk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandirma Evenki dilinde urankay denilen soz kisi diye cevrilmektedir Saha dilince uraanhay denilen soz de kisi diye cevrilmektedir Tarihi kaynaklarda orman halki anlaminda kullanilir Turk kaynaklari12 yy da yasamis olan Tarih adli eserinde Sibirya ve Orta Asya da Turk kokunden gelen toplumlari siralarken Uran Uragan adi da gecer Sahalar Sahalarin olonhoo destanlarinda Saha uraanhay denilen sozler var Uranhay in anlami kisiyi ifade etmekte ve Saha uraanhay denildiginde Saha kisi Saha insani anlamina gelir Uraanhay Saha denilen soz ile kendilerini Vilyuy akarsunun Sahalari olarak belirtmektedirler Kulun Atah adli arkeolojik kultur XIV XVI yy Baykal golunun kuzey kiyisinda yasamakta olan Turk soylu ulus Tuymaada ile Erkeeni ovalari ve kirlarina kadar XIV yuzyilda gocmeye baslamistir Burada Saha Turklerinin atalari olarak dusunulmektedir Mogolca ve Mogol kaynaklarindaEski Mogol yazmalarinda Uranhay denilen sozu Latin harfleri olarak uriyaŋqai seklinde cevrilebilir 1954 yilinda A Luvsandendev in hazirladigi Mogolca Rusca Sozlugu yayinlanmistir Bu sozlukte su sekilde anlamlar verilmektedir Urianhay URIANHAJ 1 Tiva kisi Uranhaylar eski zamanda Tivalari adlandirmak icin kullanilmaktaydi 2 Tiva kisinin Tiva ulusunun kendisi Buryatlarda Buryatlarda Tsongool congool adli toplulukta uraanhaad uryaanhaad denilen sulale var Oka akarsuyundaki Buryatlar dolaydaki Tivalari ve Tofalari uraanhad uranhaylar ve Uygar helten yani Uygur dilli diye adlandirmislardirp Orman halki anlaminda kullanimlarBacot a gore Uygur adi orman halki anlamindadir Tiva Turkleri ni de ifade eden Tumat adi da yine Turk topluluklari icinde adi gecen Selenge nin batisinda oturan diger halklar gibi Mogollar tarafindan orman halki olarak adlandirilmistir Tiva irk kokeni ilk defa Sayan bolgesindeki Uygurlar ile iliskilidir Saha Turklerinin arasinda sayilan ve Taymir Yarimadasi Taymir Ozerk Okrugu nda yasayan Dolganlar kendilerine orman halki anlaminda Tia kihi demektedirler Ayrica bakinizSoyotlar Duhalar Toju TuvalariFaydali calismalarAN SSSR SO YaF Inastitut Yazyka Literatury i Istorii G V Ksenofontov Ellejada Materialy po mifologii i legendarnoj istorii yakutov Izdatelstvo Nauka Moskva 1977 god Aryn 45 bile 47 48 VARLAMOV A N Specifika istorizma v folklore evenkov AVTOREFERAT dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni doktora filologicheskih nauk Specialnost 10 01 09 folkloristika Rabota vypolnena v sektore evenkijskoj filologii Instituta gumanitarnyh issledovanij i problem malochislennyh narodov Severa SO RAN Elista 2011 god olu kirik baglanti Uoanhajcy kak tungusskij element s kultom Zmei 27 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde H V Kyuner Vostochnye uryanhajcy po kitajskim istochnikam UZ TNIIYaLI Vyp VI Kyzyl 1958 S 202 216 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde G I Varlamova Frazeologizmy v evenkijskom yazyke AN SSSR SO YaF Intitut yazyka literatury i istorii Novosibirsk izdatelstvo Nauka Sibirskoe otdelenie 1986 god str 33 Komintet nauk MNR Mongolsko russkij slovar Pod obshej redakciej A Luvsandendeva okolo 2200 slov Gos izd vo inostrannyh i nacionalnyh slovarej Moskva 1954 Kaynakca Peter B Golden Turk Halklari Tarihine Giris An Introduction to the History of the Turkic Peoples KaraM yayinlari Ankara 2002 s 191 Soyot dili Sojotskij yazyk Yazyki narodov Sibiri nahodyashiesya pod ugrozoj ischeznoveniya http lingsib iea ras ru ru languages soiot shtml 2 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde admin 13 Ekim 2012 DOGU TURKISTAN HAKKINDA Dogu Turkistan Maarif Dernegi 28 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Nisan 2024 Yuan Chao Pishi Mangholun niuca Tobcaan cevirici Prof Dr Ahmet Temir TTK Ankara s 272 273