Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Duhalar ya da Tuhalar veya Tsaatanlar (kendilerince: Tuʰha Ulǝs, Духалар Duḫalar ya da Тухалар Tuḫalar,Moğolca Цаатан, Tsaatan), Moğolistan'ın orta kuzey bölgesindeki Hövsgöl aymağında (Хөвсгөл аймаг) yaşayan Türk halklarından Tuvaların 2010 yılında 282 kişilik nüfusa sahip soyu tehlike altında olan ren geyiği çobanı tengrici göçebe kabilesidir.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Moğolistan (Hövsgöl) | |
| Diller | |
| Din | |
Adlandırma
Esasen Tuva Cumhuriyetinin Toju (Тожу кожуун) ilinde yaşayan Ak Todu, Soyon Kırgız, Hanaçı, Maat, Balıkçı ve Hular boylarının karışımıdır. Kendi adları olan Duha/Tuha kelimesi Tuga/Tuha, Tuva/Tıva, Tofa ve Tuba adlarıyla kökteştir. Tabgaçlar için kullanılan Toba (Çince 拓跋 Tuòbá) adıyla ilgili olduğu sanılıyor ve kimilerine göre Tuvalar bir dönem Çin'i yöneten torunlarıdır.
Diğer adları olarak Hövsgöl Uygurları (Moğolca Хөвсгөлийн Уигар) ya da Hövsgöl Uryanhayları (Moğolca Хөвсгөлийн Урианхай) biçimleri de kullanılır. Yörede yaşayan Moğol kabilesi Duhaları "Uygur" (Уигар) olarak adlandırırlar. Moğolistan'da resmi olarak Tsaatan (Цаатан) adı kullanılır ve bu ad Moğolca «ren geyiği» anlamındaki цаа tsaa (ya da цаа буга tsaa buga) ile aitlik bildiren -тан -tan ekiyle kuruludur. Moğolcada bazen Уигар Цаатан [Uigar Tsaatan] ya da Цаатан Уигар [Tsaatan Uigar] adları da kullanılır.
Erken tarihte Soyot-Uryanhaylar (Rusça Сойоты-урянхайцы) ya da Tayga sakinleri (Moğolca Тэйгин Ирджед) adları da kullanılmıştır.
Nüfus
Yaklaşık 44 aile ve 200-400 kişilik nüfusa sahiptirler ve soyları ve dilleri büyük ölçüde tehlike altındadır.Tsagaannuur sumunda (Цагааннуур сум) 269 kişi bulunur. Moğolistandaki nüfusları 2000 yılında 303 kişi iken 2010 sayımında bu rakam 282 kişidir.
Dil
Duhaların dilleri Duhaca (Tuʰha sös, SIL International dkh, MultiTree 1hv), Sayan dilleri grubundan Tuvacanın ayrıksı bir lehçesidir ve hızla soyu tükenmektedir. Doğu Tuvacası konuşan Toju Tuvaları ile Tofaların lehçesine daha yakındır. Günümüzde Moğolca ile karışık kullanılmaktadır.
UNESCO'ya göre dilleri Buryatya'daki Soyotların dili içinde değerlendirilir ve kültürleriyle birlikte yok olma tehlikesindedir.Rusçada Soyot-Tsatan dili (ru:Сойотско-цатанский язык) adı altında ele alınır ve iki lehçesinden biri Buryatya'daki Soyotların (сойыт тыл Soyıt tıl) diğeri ise Moğolistan'daki Duhaların (тyъha тыл Tuha tıl) şivesidir.
Din
Günümüzde Duhaların dini, Moğollar gibi Budizm değil, Tengriciliktir.
Ekonomi
Kızılderililer gibi çadırlarda () barınan Duhalar, ren geyiklerini ulaşım aracı olarak kullandıkları gibi boynuz ve sütünden de yararlanırlar; fakat genelde etini yemezler ve et ihtiyacını sığın ya da yaban domuzu gibi diğer av hayvanlarından sağlarlar.
Duhaların ren geyiği eğitimi ve doğal yaşamları ekoturizm etkinliğiyle turist çekmektedir.
Kaynakça
- ^ Tuğba Sarıkaya (2011), Dil Hayatiyeti Bağlamında Tuva Türkçesinin Durumu 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 2011,8(3):121-133
- ^ . 26 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ a b Хүн Ам, Орон Сууцны 2010 Оны Улсын Тооллогын Үр Дүн
- ^ a b . 21 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ . 24 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ Elisabetta Ragagnin (2011), Dukhan, a Turkic Variety of Northern Mongolia, Description and Analysis 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Harrassowitz Verlag, Wiesbaden
- ^ Bülent Gül ve Ankhbayar Danuu, Erimekte Olan Türk Boyu: Moğolistan Duhalarının (Tsaatanlar) Kültürüne Dair”, VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, (21-24 Kasım 2011 İzmir)
- ^ Yaşar Kalafat, Kaybolmakta olan Türk topluluklarından Hoton/Hatun Türkleri ve Türk halk inançlarındaki yerleri 15 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Tuvalar ve Tuvaca 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Mehmet Ölmez, Çağdaş TÜRK DİLİ, Sayı:95, s.10-17, Ocak 1996.
- ^ Ts. Şagdarsüren (1974) .“Mongolın Tsaatan Böögiin Tuhai”, Studia Folclorica (Aman zohiol sudlal), c. VIII, fas. 6, Ulaanbaatar, 74-93.
- ^ Цаатаны 16 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- ^ М.Нямаа, Хөвсгөл аймгийн лавлах толь, Улаанбаатар 2001, х.193
- ^ http://www.sil.org/iso639-3/cr_files/2011-057_dkh.pdf []
- ^ MultiTree: The Dukhan Language
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ . 26 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ a b . 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
- ^ http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/keyif/28526955.asp 24 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kayıp Türkler 'Ren Geyiği İnsanları' Dukhalar
- ^ . 17 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012.
Dış bağlantılar
- Kayıp Türkler Duhalar 27 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kayıp Türkler-Dukhalar 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Duhalar ya da Tuhalar veya Tsaatanlar kendilerince Tuʰha Ulǝs Duhalar Duḫalar ya da Tuhalar Tuḫalar Mogolca Caatan Tsaatan Mogolistan in orta kuzey bolgesindeki Hovsgol aymaginda Hovsgol ajmag yasayan Turk halklarindan Tuvalarin 2010 yilinda 282 kisilik nufusa sahip soyu tehlike altinda olan ren geyigi cobani tengrici gocebe kabilesidir Duhalar Tuʰha Ulǝs Duhalar Tuhalar Rusya daki Tuvalar ile Mogolistan daki Duhalarin cografyasiOnemli nufusa sahip bolgelerMogolistan Hovsgol DillerDuhaca Tuvacanin lehcesi DinTengricilikadi verilen Sibirya Turk cadiriAdlandirmaEsasen Tuva Cumhuriyetinin Toju Tozhu kozhuun ilinde yasayan Ak Todu Soyon Kirgiz Hanaci Maat Balikci ve Hular boylarinin karisimidir Kendi adlari olan Duha Tuha kelimesi Tuga Tuha Tuva Tiva Tofa ve Tuba adlariyla koktestir Tabgaclar icin kullanilan Toba Cince 拓跋 Tuoba adiyla ilgili oldugu saniliyor ve kimilerine gore Tuvalar bir donem Cin i yoneten torunlaridir Diger adlari olarak Hovsgol Uygurlari Mogolca Hovsgolijn Uigar ya da Hovsgol Uryanhaylari Mogolca Hovsgolijn Urianhaj bicimleri de kullanilir Yorede yasayan Mogol kabilesi Duhalari Uygur Uigar olarak adlandirirlar Mogolistan da resmi olarak Tsaatan Caatan adi kullanilir ve bu ad Mogolca ren geyigi anlamindaki caa tsaa ya da caa buga tsaa buga ile aitlik bildiren tan tan ekiyle kuruludur Mogolcada bazen Uigar Caatan Uigar Tsaatan ya da Caatan Uigar Tsaatan Uigar adlari da kullanilir Erken tarihte Soyot Uryanhaylar Rusca Sojoty uryanhajcy ya da Tayga sakinleri Mogolca Tejgin Irdzhed adlari da kullanilmistir NufusYaklasik 44 aile ve 200 400 kisilik nufusa sahiptirler ve soylari ve dilleri buyuk olcude tehlike altindadir Tsagaannuur sumunda Cagaannuur sum 269 kisi bulunur Mogolistandaki nufuslari 2000 yilinda 303 kisi iken 2010 sayiminda bu rakam 282 kisidir DilDuhalarin dilleri Duhaca Tuʰha sos SIL International dkh MultiTree 1hv Sayan dilleri grubundan Tuvacanin ayriksi bir lehcesidir ve hizla soyu tukenmektedir Dogu Tuvacasi konusan Toju Tuvalari ile Tofalarin lehcesine daha yakindir Gunumuzde Mogolca ile karisik kullanilmaktadir UNESCO ya gore dilleri Buryatya daki Soyotlarin dili icinde degerlendirilir ve kulturleriyle birlikte yok olma tehlikesindedir Ruscada Soyot Tsatan dili ru Sojotsko catanskij yazyk adi altinda ele alinir ve iki lehcesinden biri Buryatya daki Soyotlarin sojyt tyl Soyit til digeri ise Mogolistan daki Duhalarin tyha tyl Tuha til sivesidir DinGunumuzde Duhalarin dini Mogollar gibi Budizm degil Tengriciliktir EkonomiKizilderililer gibi cadirlarda barinan Duhalar ren geyiklerini ulasim araci olarak kullandiklari gibi boynuz ve sutunden de yararlanirlar fakat genelde etini yemezler ve et ihtiyacini sigin ya da yaban domuzu gibi diger av hayvanlarindan saglarlar Duhalarin ren geyigi egitimi ve dogal yasamlari ekoturizm etkinligiyle turist cekmektedir Kaynakca Tugba Sarikaya 2011 Dil Hayatiyeti Baglaminda Tuva Turkcesinin Durumu 4 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Modern Turkluk Arastirmalari Dergisi 2011 8 3 121 133 26 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 a b Hүn Am Oron Suucny 2010 Ony Ulsyn Toollogyn Үr Dүn a b 21 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 24 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 Elisabetta Ragagnin 2011 Dukhan a Turkic Variety of Northern Mongolia Description and Analysis 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Harrassowitz Verlag Wiesbaden Bulent Gul ve Ankhbayar Danuu Erimekte Olan Turk Boyu Mogolistan Duhalarinin Tsaatanlar Kulturune Dair VIII Milletlerarasi Turk Halk Kulturu Kongresi 21 24 Kasim 2011 Izmir Yasar Kalafat Kaybolmakta olan Turk topluluklarindan Hoton Hatun Turkleri ve Turk halk inanclarindaki yerleri 15 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tuvalar ve Tuvaca 28 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mehmet Olmez Cagdas TURK DILI Sayi 95 s 10 17 Ocak 1996 Ts Sagdarsuren 1974 Mongolin Tsaatan Boogiin Tuhai Studia Folclorica Aman zohiol sudlal c VIII fas 6 Ulaanbaatar 74 93 Caatany 16 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca M Nyamaa Hovsgol ajmgijn lavlah tol Ulaanbaatar 2001 h 193 http www sil org iso639 3 cr files 2011 057 dkh pdf yalin URL MultiTree The Dukhan Language Arsivlenmis kopya PDF 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Ekim 2012 26 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 a b 30 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 http www hurriyet com tr kelebek keyif 28526955 asp 24 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kayip Turkler Ren Geyigi Insanlari Dukhalar 17 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2012 Dis baglantilarKayip Turkler Duhalar 27 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kayip Turkler Dukhalar 26 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde