Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Urumca ya da Urum Türkçesi (kendilerince Ukrayna: Урум тыль, урум тілі, урум ділі Urum Tili; Gürcistan: bizim dilca) Urumlar tarafından konuşulan Türk dillerinin Oğuz dilleri grubundan dildir. Urumca Türkçeye çok benzeyen bir dildir. Bir Yunan dili olan Rumeyce ile karıştırmamak gerekir.
| Urumca | |
|---|---|
| Урум тыль, урум тілі, урум ділі / bizim dilca | |
| Ana dili olanlar |  Donetsk (Ukrayna), Kazakistan (), Gürcistan |
| Konuşan sayısı | 185.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | uum |
Urumca, diğer Kıpçak Türk yazı dilleriyle ve Türkçeyle ortak pek çok atasözü ve deyime sahiptir.
Lehçeleri
A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumca dört gruba ayrılır:
- 1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.
- 2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.
- 3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.
- 4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık
Örnekler
Gürjüden Beşeve Atlar Yetişti
- Gürjüden Beşeve atlar yetişti
- O anemin yurtuna bir ateş tüştü
- Beş hızın erasına injesi edim
- Anemin babemin eglenjesi edim
- Taçankalar üstüne tezip yürdüm men
- Kör timnernen yep içtim kör time tüştüm
- Oynadım anem oynadım oynap toymadım
- Ajel teldi başıma yendim duymadım
- Gürjüden Beşeve atlar yetişti
- O anemin yurtuna bir ateş tüştü
- (Yelena Akritov, 46, Eski Kırım)
Urumlar Kırım’dan çıkarılırken bir kız bir oğlan iki kardeş vatanlarından çıkmak istemezler. Ölürsek de burada öleceğiz diye kendilerini bindirildikleri gemiden denize bırakırlar. Cesetleri bulunamaz. Halk bunun üzerine aşağıdaki türküyü veya ağıtı yakar.
Hara Deniz Büngür Büngür
- Hara Deniz büngür büngür büngürder
- Dalğasıylen dalğasıynen demileri yürütür
- Hara Deniz büngür de büngür de büngürdür
- Büngürdeyip esti de derdim yeniler
- Hara Deniz yahın olaydın yanıma
- Dalaydım da yar seni deyi bulaydım
- Balıhçılar aldılar benim sesimi
- Bağırdım da şitmedin mi sesimi
- Betim hutarırdım o benim ğarip janımı
- Betim çare bulurdu harap janıma
- Dalaydım da hızhardaşım bulaydım
- (Kosta Koca, 84, Eski Kırım, Babasının arkadaşlarından)
Urğun Urğun Dost Bağına Vardığım
- Urğun urğun dost bağına vardığım
- El uzatıp ğonje gülünü sardığım
- Yaremilen zevhüsefa sürdüğüm
- O da varsın onulen eş olsun
- Kündüz eyan beyan yeje düş olsun
- Ağley ağley gözler dizden yaş olsun
- Yarem oynar satrançilen merdini
- Çeken bilir ağrıların derdini
- Ben çekmişim üçün dördün beşini
- O da vardın çeksin benim derdimi
- O da varsın onulen eş olsun
- Kündüz eyan beyan yeje düş olsun
- Ağley ağley gözler dizden yaş olsun
- İdit odur çıhıp yoldan dönmeyen
- Aşıh olup sevdalığı bilmeyen
- Üç beş mal hazanıp delmeyen
- O da varsın onulen eş olsun
- Kündüz eyan beyan yeje düş olsun
- Ağley ağley gözler dizden yaş olsun
Osman Paşa
- Ahsaray da Bahçısaray
- Dül açılır meydanına
- Tör olaydı Osman Paşa
- Jıhtı aster baştan başa
- İle olur mu bile olur mu
- Evlad babiye halır mı
- Duna teyler ahmam dedi
- Çadırımdan çıhmam dedi
- Yüz bin aster hırılanjaz
- Çadırımdan bahmam dedi
- Pendjereden har delir o
- Ben sanettim yar delir o
- Açtım pendjereyi bahtım
- Osman Paşa jan veriy o
Osman Paşa (2)
- Hara deniz ahmam deyor
- Tenarımı yıhmam deyor
- Esmer Güzel Muhtar Paşa
- Edirneden teçmem deyor
- Hara deniz ahar dider
- Tenarını yıhar diter
- Tör olaydı Osman Paşa
- Edirneyi teçer diter
- Penjereden har deliyor o
- Ben sanettim yar deliyor o
- Açtım penjereyi bahtım
- Osman Paşa jan veriyor
Osman Paşa (3)
- Kara Deniz akmam diy
- Ah denize bahmam diy
- Kırh bin aster kırmayınjes
- Çadırımdan çıhmam diy
- Kara deniz ahar diter
- Ah denizde bahar diter
- Kırh bin aster kırar diter
- Çadırından çıhar diter
- Öle olur mu bele olur mu
- Evlad Babayı urur mu
- Padişağın zulumları
- Bu dünya bize halır mı
- Ben Yaltadan Taş Yükledim
- Ben Yaltadan taş yükledim yemime almaya
- Ben Yefeden bir yar sevdim yendime almaya
- Del del del del alaydım seni
- Ender mintan olur ise saraydım seni
- Ben Yaltadan bir yüzük aldım elmazdır taşı
- Ben Yefeden bir yar sardım on beştir yaşı
- Del del del del alaydım seni
- Ender mintan olur ise saraydım seni
Alem
- Borlu suyun üstünden ağeler atımı atlattım
- On beş yanşa Garavil çufutun ötünü patlattım
- Şaroş edim duyamadım pıçak oynattım
- Bir Tatarı soymajes anem yolumu da açtım
- Beş yüz atlı horalap aldılar yene hutuldum
- Ederimi arhama urdum obaya jıvırdım
- Alebin oğlu tutuldu deyen anesi ağledi
- Ğarip babem bağrına taşler bağladi
Duşenkalar
- Sarağaç boyanır mı da
- Varsam yar uyanır mı
- Gelsek garşı garşıya
- Ona can dayanır mı
- Çal atımı da bineyim de
- Bulutlara sineyim
- Ölsem onda öleyim de
- Yar yüzünü göreyim
- Ev ardına gül direk de
- Yaprağı ne tökerek
- Garip gönlüme göre de
- Allah vermiş şen yürek
- Hara haş olmayaydı da
- Ben seni sarmayaydım da
- Ben seni sarmayaydım da
- Gömüp de yanmayaydım
- Yavaş yavaş tohta gel
- Tahtalar oynamasın
- Gündüz gelme gece gel de
- Düşmanlarım duymasın
- (Kosta Koca, 84, Eski Kırım, Babasının arkadaşlarından)
Çınlar (Maniler)
- Aylan aylan jeltermem
- Jel turanda ey a hız
- Timi sarıp seveyim
- Sen tuğranda ey a hız
- Altın da taptı yaşım
- Kümüş te taptı yaşım
- Donbastan on altıdan beri
- Hayıtmadı menim yaşım
- A hız senin közlerin da
- Vermem de dünye malına
- Senin dibik vah yarem de
- Bulamam dünyalara
- Köpür tüpü beş tahta
- Beşsi de yarım tahta
- Beni bırahıp onu alsa
- Yaşasın yarım afta
- Tarilkaya beş alma
- Yavluh ilen alınız
- Ben saldat ditejegim
- Savluh ilen halınız
- Çete yılan sızğırıy
- Sesi de deliy oh dibik
- Bırahıp ditti beni de yarem
- Duynalara yoh dibik
- A hız saçın örmezler
- Seni bana bermezler
- Tel alayım haçayım
- Harangılıh körmezler
- A hız saçın setiz hat
- Tes birisin bizge sat
- Anan baban hayl osa
- Tel bögeje bizge yat
Urum Hikâyelerine Örnekler
Huşlubek
Bir vahıtta bir dene padşah var eten, evladı yoh eten. Günnerden bir gün diy harıya:
- Hur maa bir torva pismet, titeyim evladlıh –birini mirini alajah oğul olajah. Alıy tayağın, torbasın çıhay titiy. Titkende çıhay bir hart ögne:
- Anda titiysin? Diy
- Titiyim bele bele, evlad hırlamağa. Alajam özüme bir evladlıh.
- Sen –diy- hayt. Vereyim men saa bir alma. Temizle almayı, hoy başınızın dübüne. Saba harınnan hahlar yersiniz almayı, yejeginiz. Habuhların da temizlersin verirsin atına
Alıy almayı hayıtıy . Harısı diy
- Sora nasın? Taptın olan?
- Tapmadım- diy. – Bir hart bele bele dedi: ‘A bu almayı temizleniz. Habuhlarını atınıza versiniz, yer. Özün de başınız dübüne hoyarsınız, saba hahlar yersiniz.- olur evladınız’ - dedi.
Temizliy, hart degeni dibik, hoyay başın dübüne almayı. Yaraylar etisi de yiy harı-hoja. Habuhların da veriy biye. Biyeden oluy bir tay. Harının oluy bir oğlu….
Bilmeceler:
- Irahtan körem appaçıh
- Yanına vardım şapkaçıh
- (Manter: mantar)
- Biz biz biz edik
- Otuz eti hız edik
- Biz tahta sen sıyıldıh
- Sabaderek joyulduh
- (Tişler : dişler)
- Kiçineçik odaçıh
- Otuz eti hudaçıh
- (Abuz, Tişler)
- Deve yünden töşek
- Onu bilmeyen eşek
- (post-tiyiz)
- Yırahtan körem hara hara
- Yanna barım para para
- (at boh)
Urumca Masal Örnek:
Zilifsiya
Bir zamanda bir padşahın üç tene oğlu var. Üçü de avju. Titiy büyügü avlamaa alıy yanna asterini. Yürüyler yürüyler tapmaylar bir şiy de. Sora çevriy, kün batıya titiyler. Titiyler onda, az titiyler, tüşiyler bir yere çoh pek huş. Er türlü tiyiklik . Başlaylar patlatma. Patlathanda bir dene siya bulut peyda olunuy, çıhay bir siya bulut, teliy honay buların stüne elçin de hıray öldürüy.
Bir kün teçiy yohtur ağa, eti kün teçiy yohtur ağa. Üçünjü kün diy ortanjı
-Titiyim ağayı hıdırayım yohsam bir av rastetirdi telyamay.
Titti o da. Yürüdü yürüdü kün doğuya. Bişiy yoh. Çevriy kün batıya, titiy, tapay o tiyikliy. Bu da başlay patlatmaa. Yene o siya bulut teiy, bları da hıray. Bu asteri de.
Teçiy bir üç-dört kün. En kiçigi:
- Nas şiy bele? Biri titti – Yoh. Biri daa titti – yoh. Varayım ağaları hıdırayım men de.
Çıhay titiy payına. Almaya ster. Varıy kün doğuya – yohtur, tapmay, çevriy kün batıya yürüy yürüy tüşüy o tiyiklikcee- patlamay. Çünkü ağaların terek hıdırmaa.
Varıy tapay ağalarnı...
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2021.
- ^ Uyanık, Osman (2010). Urum Türkçesinin Türk Dili Sınıflandırmalarındaki Yeri[]. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2010,(27):45-56
- ^ Kasapoğlu Çengel, Hülya (2004). Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Milli Folklor, 2004, Yıl. 16, S. 16, s. 59
- ^ Altınkaynak, Erdoğan (2004). Ukrayna'daki Hristiyan Türkler "Urumlar" 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları, S. 1, Bahar/2004, KaraM, 37-54.
- ^ Tekin, Feridun (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine 18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları/ Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, sayı:14, sayfa: 93-100, Yaz 2007
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Urumca ya da Urum Turkcesi kendilerince Ukrayna Urum tyl urum tili urum dili Urum Tili Gurcistan bizim dilca Urumlar tarafindan konusulan Turk dillerinin Oguz dilleri grubundan dildir Urumca Turkceye cok benzeyen bir dildir Bir Yunan dili olan Rumeyce ile karistirmamak gerekir UrumcaUrum tyl urum tili urum dili bizim dilcaAna dili olanlarDonetsk Ukrayna Kazakistan GurcistanKonusan sayisi185 000 tarih gerekli Dil ailesiTurk dilleri Kipcak OguzYazi sistemiKiril alfabesiDil kodlariISO 639 3uum Urumca diger Kipcak Turk yazi dilleriyle ve Turkceyle ortak pek cok atasozu ve deyime sahiptir LehceleriA Garkavets e gore Ukrayna daki Urumca dort gruba ayrilir 1 Buyuk Yanisol Besev Mangus Oguz unsurlari cok az 2 Kermencik Bagatir Ulakli Oguz unsurlari az belirgin 3 Karan Laspi Kamar Ignatyevka Oguz unsurlari belirgin 4 Mariupol Stariy Kirim Oguz unsurlari Kipcak unsurlariyla karisikOrneklerGurjuden Beseve Atlar Yetisti Gurjuden Beseve atlar yetisti O anemin yurtuna bir ates tustu Bes hizin erasina injesi edim Anemin babemin eglenjesi edim Tacankalar ustune tezip yurdum men Kor timnernen yep ictim kor time tustum Oynadim anem oynadim oynap toymadim Ajel teldi basima yendim duymadim Gurjuden Beseve atlar yetisti O anemin yurtuna bir ates tustu Yelena Akritov 46 Eski Kirim dd Urumlar Kirim dan cikarilirken bir kiz bir oglan iki kardes vatanlarindan cikmak istemezler Olursek de burada olecegiz diye kendilerini bindirildikleri gemiden denize birakirlar Cesetleri bulunamaz Halk bunun uzerine asagidaki turkuyu veya agiti yakar Hara Deniz Bungur Bungur Hara Deniz bungur bungur bungurder Dalgasiylen dalgasiynen demileri yurutur Hara Deniz bungur de bungur de bungurdur Bungurdeyip esti de derdim yeniler Hara Deniz yahin olaydin yanima Dalaydim da yar seni deyi bulaydim Balihcilar aldilar benim sesimi Bagirdim da sitmedin mi sesimi Betim hutarirdim o benim garip janimi Betim care bulurdu harap janima Dalaydim da hizhardasim bulaydim Kosta Koca 84 Eski Kirim Babasinin arkadaslarindan dd Urgun Urgun Dost Bagina Vardigim Urgun urgun dost bagina vardigim El uzatip gonje gulunu sardigim Yaremilen zevhusefa surdugum O da varsin onulen es olsun Kunduz eyan beyan yeje dus olsun Agley agley gozler dizden yas olsun Yarem oynar satrancilen merdini Ceken bilir agrilarin derdini Ben cekmisim ucun dordun besini O da vardin ceksin benim derdimi O da varsin onulen es olsun Kunduz eyan beyan yeje dus olsun Agley agley gozler dizden yas olsun Idit odur cihip yoldan donmeyen Asih olup sevdaligi bilmeyen Uc bes mal hazanip delmeyen O da varsin onulen es olsun Kunduz eyan beyan yeje dus olsun Agley agley gozler dizden yas olsun Osman Pasa Ahsaray da Bahcisaray Dul acilir meydanina Tor olaydi Osman Pasa Jihti aster bastan basa Ile olur mu bile olur mu Evlad babiye halir mi Duna teyler ahmam dedi Cadirimdan cihmam dedi Yuz bin aster hirilanjaz Cadirimdan bahmam dedi Pendjereden har delir o Ben sanettim yar delir o Actim pendjereyi bahtim Osman Pasa jan veriy o Osman Pasa 2 Hara deniz ahmam deyor Tenarimi yihmam deyor Esmer Guzel Muhtar Pasa Edirneden tecmem deyor Hara deniz ahar dider Tenarini yihar diter Tor olaydi Osman Pasa Edirneyi tecer diter Penjereden har deliyor o Ben sanettim yar deliyor o Actim penjereyi bahtim Osman Pasa jan veriyor Osman Pasa 3 Kara Deniz akmam diy Ah denize bahmam diy Kirh bin aster kirmayinjes Cadirimdan cihmam diy Kara deniz ahar diter Ah denizde bahar diter Kirh bin aster kirar diter Cadirindan cihar diter Ole olur mu bele olur mu Evlad Babayi urur mu Padisagin zulumlari Bu dunya bize halir mi Ben Yaltadan Tas Yukledim Ben Yaltadan tas yukledim yemime almaya Ben Yefeden bir yar sevdim yendime almaya Del del del del alaydim seni Ender mintan olur ise saraydim seni Ben Yaltadan bir yuzuk aldim elmazdir tasi Ben Yefeden bir yar sardim on bestir yasi Del del del del alaydim seni Ender mintan olur ise saraydim seni Alem Borlu suyun ustunden ageler atimi atlattim On bes yansa Garavil cufutun otunu patlattim Saros edim duyamadim picak oynattim Bir Tatari soymajes anem yolumu da actim Bes yuz atli horalap aldilar yene hutuldum Ederimi arhama urdum obaya jivirdim Alebin oglu tutuldu deyen anesi agledi Garip babem bagrina tasler bagladi Dusenkalar Saragac boyanir mi da Varsam yar uyanir mi Gelsek garsi garsiya Ona can dayanir mi Cal atimi da bineyim de Bulutlara sineyim Olsem onda oleyim de Yar yuzunu goreyim Ev ardina gul direk de Yapragi ne tokerek Garip gonlume gore de Allah vermis sen yurek Hara has olmayaydi da Ben seni sarmayaydim da Ben seni sarmayaydim da Gomup de yanmayaydim Yavas yavas tohta gel Tahtalar oynamasin Gunduz gelme gece gel de Dusmanlarim duymasin Kosta Koca 84 Eski Kirim Babasinin arkadaslarindan dd Cinlar Maniler Aylan aylan jeltermem Jel turanda ey a hiz Timi sarip seveyim Sen tugranda ey a hiz Altin da tapti yasim Kumus te tapti yasim Donbastan on altidan beri Hayitmadi menim yasim A hiz senin kozlerin da Vermem de dunye malina Senin dibik vah yarem de Bulamam dunyalara Kopur tupu bes tahta Bessi de yarim tahta Beni birahip onu alsa Yasasin yarim afta Tarilkaya bes alma Yavluh ilen aliniz Ben saldat ditejegim Savluh ilen haliniz Cete yilan sizgiriy Sesi de deliy oh dibik Birahip ditti beni de yarem Duynalara yoh dibik A hiz sacin ormezler Seni bana bermezler Tel alayim hacayim Harangilih kormezler A hiz sacin setiz hat Tes birisin bizge sat Anan baban hayl osa Tel bogeje bizge yat Urum Hikayelerine Ornekler Huslubek Bir vahitta bir dene padsah var eten evladi yoh eten Gunnerden bir gun diy hariya Hur maa bir torva pismet titeyim evladlih birini mirini alajah ogul olajah Aliy tayagin torbasin cihay titiy Titkende cihay bir hart ogne Anda titiysin Diy Titiyim bele bele evlad hirlamaga Alajam ozume bir evladlih Sen diy hayt Vereyim men saa bir alma Temizle almayi hoy basinizin dubune Saba harinnan hahlar yersiniz almayi yejeginiz Habuhlarin da temizlersin verirsin atina Aliy almayi hayitiy Harisi diy Sora nasin Taptin olan Tapmadim diy Bir hart bele bele dedi A bu almayi temizleniz Habuhlarini atiniza versiniz yer Ozun de basiniz dubune hoyarsiniz saba hahlar yersiniz olur evladiniz dedi Temizliy hart degeni dibik hoyay basin dubune almayi Yaraylar etisi de yiy hari hoja Habuhlarin da veriy biye Biyeden oluy bir tay Harinin oluy bir oglu Bilmeceler Irahtan korem appacih Yanina vardim sapkacih Manter mantar dd Biz biz biz edik Otuz eti hiz edik Biz tahta sen siyildih Sabaderek joyulduh Tisler disler dd Kicinecik odacih Otuz eti hudacih Abuz Tisler dd Deve yunden tosek Onu bilmeyen esek post tiyiz dd Yirahtan korem hara hara Yanna barim para para at boh dd Urumca Masal Ornek Zilifsiya Bir zamanda bir padsahin uc tene oglu var Ucu de avju Titiy buyugu avlamaa aliy yanna asterini Yuruyler yuruyler tapmaylar bir siy de Sora cevriy kun batiya titiyler Titiyler onda az titiyler tusiyler bir yere coh pek hus Er turlu tiyiklik Baslaylar patlatma Patlathanda bir dene siya bulut peyda olunuy cihay bir siya bulut teliy honay bularin stune elcin de hiray olduruy Bir kun teciy yohtur aga eti kun teciy yohtur aga Ucunju kun diy ortanji Titiyim agayi hidirayim yohsam bir av rastetirdi telyamay Titti o da Yurudu yurudu kun doguya Bisiy yoh Cevriy kun batiya titiy tapay o tiyikliy Bu da baslay patlatmaa Yene o siya bulut teiy blari da hiray Bu asteri de Teciy bir uc dort kun En kicigi Nas siy bele Biri titti Yoh Biri daa titti yoh Varayim agalari hidirayim men de Cihay titiy payina Almaya ster Variy kun doguya yohtur tapmay cevriy kun batiya yuruy yuruy tusuy o tiyiklikcee patlamay Cunku agalarin terek hidirmaa Variy tapay agalarni Kaynakca Arsivlenmis kopya 6 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Eylul 2021 Uyanik Osman 2010 Urum Turkcesinin Turk Dili Siniflandirmalarindaki Yeri olu kirik baglanti Selcuk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi 2010 27 45 56 Kasapoglu Cengel Hulya 2004 Ukrayna daki Urum Turkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milli Folklor 2004 Yil 16 S 16 s 59 Altinkaynak Erdogan 2004 Ukrayna daki Hristiyan Turkler Urumlar 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari S 1 Bahar 2004 KaraM 37 54 Tekin Feridun 2007 Urum Turkcesi sesbilgisi uzerine 18 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari Balkan Kafkas Dogu Avrupa ve Anadolu Incelemeleri Dergisi sayi 14 sayfa 93 100 Yaz 2007