Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Urumlar (Urumca урумлар Urumlar; Gürcüce: ურუმები "urumebi"), daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Kıpçak öbeğine bağlı bir dil olan Urumcayı konuşan Rum Ortodoks halktır. “Kırım’ın 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükûmeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır. Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir. Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar (Çerkes Rumları) ile karıştırmamak gerekir.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Ukrayna | 40.000 |
| Diller | |
| Din | |
Resmî kayıtlarda Yunan olarak adlandırılan Urumlar, kendilerini asla Yunan olarak görmemekte ve Yunanlardan dinî inançları hariç tamamen farklı olduklarını açıkça vurgulamaktadırlar. Türk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karıştırılmakta ve her ikisi birlikte Greko-Tatarlar (ya da Azakönü Grekleri Греки Приазов'я) adıyla da anılmaktadırlar. Bugün Greko-Tatarların nüfusu yaklaşık olarak 120 ile 130 bin civarında olup, bunların % 60-65'i Urum, geriye kalanları ise Rumey'dir. Urum ve Rumeylerin 2001 yılındaki nüfusları ayırt etmeksizin birlikte 77,5 bin kişidir. Kırımda yaşarlarken eskiden Rumeylere Tat, Urumlara ise Bazaryane adı da verilmiştir. Urumlar arasında Tat balası, Urum belası («Rum çocuğu, Urum belâsıdır») atasözü kullanılır.
Aile yapısı, gelenekleri ve geleneksel uygulamaları Anadolu ve çevresinde yaşayan diğer Türk halklarıyla benzerlik gösterir. Düğünlerdeki oyunlar Kırım Tatar Türklerinin oyunları gibidir.
Ukrayna Urumları
Ukrayna Urumları (Kırım Urumları ile Azak Urumları) günümüzde Donetsk vilayetine bağlı 29 köyde mesken kurmuşlardır. Ayrıca Zaporojye vilayetinin de bir köyünde ve de Mariupol şehrinde oturmaktalar. Ukrayna'da 2001 yılında yapılan Ukrayna toplu sayım istatistiklerine göre Urum Türklerinin sayısı 40 bin civarındadır.
Gerek Elensoylu (Greko-Elen) Rumeyler ve gerekse Türksoylu (Greko-Tatar) Urumlar 1780'li yıllara kadar Kırım'da yaşarlarken, II. Katerina döneminde Kırım'dan çıkarılarak önce Ukrayna'nın orta ve kuzey taraflarına yollanmış ve daha sonra da kendi irade ve istekleriyle Azak Denizinin kıyılarına gelip yerleşmişlerdir. Ortodoks Karamanlılar ile ilgi kurulabileceği ileri sürülmektedir.
Gürcistan Urumları
Gürcistan Urumları ya da Kafkasya Urumları: Gürcistan’ın güneyinde Kvemo Kartli bölgesinde bulunan Tsalka (Parmaksız) şehrinde yaşayan ve 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadarki dönemde Osmanlı İmparatorluğundan göç eden Ortodoks Hristiyan Türklerdir. Ana dillerine bizim dilca adını verirler. 1979 sayımına göre Gürcistan'daki Urumların sayısı 30.811 kişidir.
Urum Türkçesi konuşan topluluklar bölgeye iki dalga halinde gelmişlerdir. İlk dalga 18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcistan’daki madenlerde çalışmak üzere Türkiye’den göç etmiştir. İkinci kafile ise 19. yüzyılda gelip Abhazya ve Türkiye’ye göç eden Müslüman Çerkeslerin yerine Kuban Bölgesi’nde yerleşmiştir.
Tahminen 1821-1825 yıllarında Trabzon, Giresun, Erzurum ve Kars illerinden Gürcistan’ın Tselka bölgesine göçen ve oradan da 1981-1986 yıllarında Kırım, Donetsk ve Dnipro’ya yerleşen 2-3 bin civarında Urumdan da söz edilmektedir. Türkçe konuşan Trabzon Grekleri olarak bilinen bu grup, kendilerinin Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a yayılan Kıpçak, Peçenek ve Hazar Türklerinin Hristiyanlaşan kalıntıları olduklarını iddia etmektedirler.
Dil
Güney Azak Deniz'in etrafında yayılmış olan Urum Türklerinin 4 tane ağzı vardır: Kıpçak-Polovets, Kıpçak-Oğuz, Oğuz-Kıpçak, Oğuz. Bu ağızlarlardakı var olan leksik özellikler dilciler tarafından tam da ele alınıp incelenmemiş, bu yüzden bilim dünyası için araştırılması gereken bir alan sayılmaktadır.
Kırım çıkışlı Urumlar, Kırım Tatar Türkçesine çok yakın olan Urum Türkçesini konuşmaktadırlar. Anadolu çıkışlı olan Urumların dili ise Urum Türkçesinden farklı olup daha çok Oğuz grubu lehçelerine ve Anadolu’nun Kars, Erzurum ağzına yakındır. Sonradan, Anadolu çıkışlı Urumların diyalektleri Kars, Erzurum diyalektindedir. Kırım çıkışlı Urumların diyalektleri ise Kırım Tatar Türkçesindedir. Bir farkla ki, Kırım Tatar Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmediği hâlde Urum Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmektedir.
A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumların dili dört gruba ayrılır:
- 1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.
- 2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.
- 3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.
- 4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık
Urum giysileri
Urum ve Rumeylerin kıyafetleri de tıpkı genetik yapıları gibi karışıktır. Komşu oldukları kültürlerden pek çok unsuru üzerlerinde taşımaktadırlar. Bu kültürleri Antik Bizans’dan, Osmanlı, Kıpçak ve Slav kültürleri ile Kırım halkları olarak sayabiliriz.
Erkek giysileri: hem erkek hem de kadınlarda gömlek (kelek, kolmek, golmek) kullanılır ve bunlar eskiden desenli ve işlemeliydi. Pantolon/şalvar (tuman, şalvar) genelde krem rengi olup uzun, geniş ve paçaları bağcıklıdır. Pantolon üstüne takılan kuşaklar/kemerler (huşah) dar olur. Geniş pantolonlar için (oçkur, uçkur) kullanılır. Kalpakları/şapkaları (halpah) kuzu derisinden silindir biçimli olur. Çizmeyi (çizma, tızma, cizma) kendileri yapmaz satın alırlardı.
Kadın giysileri: kadın elbiseleri (fistan) olarak en belirgini şalvar (şalvar) adı verilen alt giyimidir. Tunik şeklinde olanlarına fistan ya da urba denir. Fistanın altına kölmek denen gömlek giyilir. Fistan üzerine eglük, üglük, öglük denen önlük/peşkir takılır. Başörtüsü (baş yavluh) havlu biçiminde olursa marama adını alır.
Kaynakça
- ^ a b c d Пономарьова Ірина (2008). Вплив етнічних процесів на урумську мову греків Приазов’я (Azov'daki Helenlerin konustugu Urum dilinin etnik manadaki sürece tesiri) 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Круглий стіл: «Тюркомовні народи України» (мови та культури татар, гагаузів, урумів, караїмів і кримчаків)» (ІІ. Ukrayna'dakі Türkçe Konuşan Halklar Paneli (Gagauz, Urum, Karay, Kırımçak ve Kırım Tatarları'nın eğitim sorunları) Panelі.). – К.: Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2008. sayfa: 149-168 (Ukraynaca)
- ^ Altınkaynak, Erdoğan. Mazlum Türk halklarından Urumlar 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Hatiboğlu, Vecihe (1979). Türk Tarihinin başlangıcı 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Türkoloji dergisi, C. VIII, Ankara 1979
- ^ Tekin, Feridun (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine 18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları/ Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, sayı:14, sayfa: 93-100, Yaz 2007
- ^ a b c d Altınkaynak, Erdoğan (2004). Ukrayna'daki Hristiyan Türkler "Urumlar" 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları, S. 1, Bahar/2004, KaraM, 37-54.
- ^ . 24 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2013.
- ^ a b c d Kasapoğlu Çengel, Hülya (2004). Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Milli Folklor, 2004, Yıl. 16, S. 16, s. 59
- ^ Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urumlarda Aile, Gelenekleri ve Kurumsal Yapısı 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4, sayfa: 98-105, Fall 2007
- ^ Anzerlioğlu, Yonca (2011). “Ortodoks Karamanlı Urum Türkleri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, 06-09 2011, Sinop.
- ^ Anzerlioğlu, Yonca (2002). “Karamanlılar, Gagauzlar ve Urumlar Arasında Tarihi ve Sosyo-Kültürel Bağlar Var mıdır ?”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri Bölümü, 8-10 Mayıs 2002.
- ^ Urum documentation project at http://urum.lili.uni-bielefeld.de/ 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak (2013). Kafkasya’da Türk Lehçelerinin Fonksiyonları 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Karadeniz Araştırmaları, Kış 2013, sayı: 36, sayfa: 163-188
- ^ Altınkaynak, Erdoğan (2003). Ukrayna'dan Hristiyan Türkler: Urumlar ve onların folklor ürünlerinden örnekler[]. Hacı Bektaş Velî Dergisi Sayı No: 27, sayfa: 141-154
- ^ a b c Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urum giysileri 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Bal-Tam Türklük Bilgisi 7, Prizren, 242 - 254 (2007)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Urumlar Urumca urumlar Urumlar Gurcuce ურუმები urumebi daha cok Ukrayna da Mariupol da daha az olarak da Gurcistan da Parmaksiz Tsalka Rusya Kazakistan ve Yunanistan da yasayan Kipcak obegine bagli bir dil olan Urumcayi konusan Rum Ortodoks halktir Kirim in 1779 80 yillarinda Rus Carligi nin Hristiyan Osmanli tebaasi politikalari geregi II Yekaterina nin iradesi ile Kirim dan tehcir edilmislerdir Ukrayna hukumeti hem Urumlarin hem de Rumeylerin azinlik haklarini tanimis ve guvence altina almistir Adlari olan Urum kelimesi ses turemesi yoluyla Rum kelimesinden turetilmistir Bu on tureme Urum lt Rum ornegine benzer bicimde Urus lt Rus ornegi verilebilir Kuzey Kafkasya da Cerkesce konusan Urimlar Cerkes Rumlari ile karistirmamak gerekir Urumlar urumlar Onemli nufusa sahip bolgelerUkrayna40 000DillerUrumcaDinRum Ortodoks Kilisesi Resmi kayitlarda Yunan olarak adlandirilan Urumlar kendilerini asla Yunan olarak gormemekte ve Yunanlardan dini inanclari haric tamamen farkli olduklarini acikca vurgulamaktadirlar Turk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karistirilmakta ve her ikisi birlikte Greko Tatarlar ya da Azakonu Grekleri Greki Priazov ya adiyla da anilmaktadirlar Bugun Greko Tatarlarin nufusu yaklasik olarak 120 ile 130 bin civarinda olup bunlarin 60 65 i Urum geriye kalanlari ise Rumey dir Urum ve Rumeylerin 2001 yilindaki nufuslari ayirt etmeksizin birlikte 77 5 bin kisidir Kirimda yasarlarken eskiden Rumeylere Tat Urumlara ise Bazaryane adi da verilmistir Urumlar arasinda Tat balasi Urum belasi Rum cocugu Urum belasidir atasozu kullanilir Aile yapisi gelenekleri ve geleneksel uygulamalari Anadolu ve cevresinde yasayan diger Turk halklariyla benzerlik gosterir Dugunlerdeki oyunlar Kirim Tatar Turklerinin oyunlari gibidir Ukrayna UrumlariUkrayna Urumlari Kirim Urumlari ile Azak Urumlari gunumuzde Donetsk vilayetine bagli 29 koyde mesken kurmuslardir Ayrica Zaporojye vilayetinin de bir koyunde ve de Mariupol sehrinde oturmaktalar Ukrayna da 2001 yilinda yapilan Ukrayna toplu sayim istatistiklerine gore Urum Turklerinin sayisi 40 bin civarindadir Gerek Elensoylu Greko Elen Rumeyler ve gerekse Turksoylu Greko Tatar Urumlar 1780 li yillara kadar Kirim da yasarlarken II Katerina doneminde Kirim dan cikarilarak once Ukrayna nin orta ve kuzey taraflarina yollanmis ve daha sonra da kendi irade ve istekleriyle Azak Denizinin kiyilarina gelip yerlesmislerdir Ortodoks Karamanlilar ile ilgi kurulabilecegi ileri surulmektedir Gurcistan UrumlariGurcistan Urumlari ya da Kafkasya Urumlari Gurcistan in guneyinde Kvemo Kartli bolgesinde bulunan Tsalka Parmaksiz sehrinde yasayan ve 18 yuzyildan 20 yuzyilin baslarina kadarki donemde Osmanli Imparatorlugundan goc eden Ortodoks Hristiyan Turklerdir Ana dillerine bizim dilca adini verirler 1979 sayimina gore Gurcistan daki Urumlarin sayisi 30 811 kisidir Urum Turkcesi konusan topluluklar bolgeye iki dalga halinde gelmislerdir Ilk dalga 18 yuzyilin ikinci yarisinda Gurcistan daki madenlerde calismak uzere Turkiye den goc etmistir Ikinci kafile ise 19 yuzyilda gelip Abhazya ve Turkiye ye goc eden Musluman Cerkeslerin yerine Kuban Bolgesi nde yerlesmistir Tahminen 1821 1825 yillarinda Trabzon Giresun Erzurum ve Kars illerinden Gurcistan in Tselka bolgesine gocen ve oradan da 1981 1986 yillarinda Kirim Donetsk ve Dnipro ya yerlesen 2 3 bin civarinda Urumdan da soz edilmektedir Turkce konusan Trabzon Grekleri olarak bilinen bu grup kendilerinin Karadeniz in kuzeyinden Balkanlar a yayilan Kipcak Pecenek ve Hazar Turklerinin Hristiyanlasan kalintilari olduklarini iddia etmektedirler DilGuney Azak Deniz in etrafinda yayilmis olan Urum Turklerinin 4 tane agzi vardir Kipcak Polovets Kipcak Oguz Oguz Kipcak Oguz Bu agizlarlardaki var olan leksik ozellikler dilciler tarafindan tam da ele alinip incelenmemis bu yuzden bilim dunyasi icin arastirilmasi gereken bir alan sayilmaktadir Kirim cikisli Urumlar Kirim Tatar Turkcesine cok yakin olan Urum Turkcesini konusmaktadirlar Anadolu cikisli olan Urumlarin dili ise Urum Turkcesinden farkli olup daha cok Oguz grubu lehcelerine ve Anadolu nun Kars Erzurum agzina yakindir Sonradan Anadolu cikisli Urumlarin diyalektleri Kars Erzurum diyalektindedir Kirim cikisli Urumlarin diyalektleri ise Kirim Tatar Turkcesindedir Bir farkla ki Kirim Tatar Turkcesinde ilk hece k sesi t sesine donusmedigi halde Urum Turkcesinde ilk hece k sesi t sesine donusmektedir A Garkavets e gore Ukrayna daki Urumlarin dili dort gruba ayrilir 1 Buyuk Yanisol Besev Mangus Oguz unsurlari cok az 2 Kermencik Bagatir Ulakli Oguz unsurlari az belirgin 3 Karan Laspi Kamar Ignatyevka Oguz unsurlari belirgin 4 Mariupol Stariy Kirim Oguz unsurlari Kipcak unsurlariyla karisikUrum giysileriUrum ve Rumeylerin kiyafetleri de tipki genetik yapilari gibi karisiktir Komsu olduklari kulturlerden pek cok unsuru uzerlerinde tasimaktadirlar Bu kulturleri Antik Bizans dan Osmanli Kipcak ve Slav kulturleri ile Kirim halklari olarak sayabiliriz Erkek giysileri hem erkek hem de kadinlarda gomlek kelek kolmek golmek kullanilir ve bunlar eskiden desenli ve islemeliydi Pantolon salvar tuman salvar genelde krem rengi olup uzun genis ve pacalari bagciklidir Pantolon ustune takilan kusaklar kemerler husah dar olur Genis pantolonlar icin ockur uckur kullanilir Kalpaklari sapkalari halpah kuzu derisinden silindir bicimli olur Cizmeyi cizma tizma cizma kendileri yapmaz satin alirlardi Kadin giysileri kadin elbiseleri fistan olarak en belirgini salvar salvar adi verilen alt giyimidir Tunik seklinde olanlarina fistan ya da urba denir Fistanin altina kolmek denen gomlek giyilir Fistan uzerine egluk ugluk ogluk denen onluk peskir takilir Basortusu bas yavluh havlu biciminde olursa marama adini alir Kaynakca a b c d Ponomarova Irina 2008 Vpliv etnichnih procesiv na urumsku movu grekiv Priazov ya Azov daki Helenlerin konustugu Urum dilinin etnik manadaki surece tesiri 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kruglij stil Tyurkomovni narodi Ukrayini movi ta kulturi tatar gagauziv urumiv karayimiv i krimchakiv II Ukrayna daki Turkce Konusan Halklar Paneli Gagauz Urum Karay Kirimcak ve Kirim Tatarlari nin egitim sorunlari Paneli K Vidavnichij Dim Dmitra Burago 2008 sayfa 149 168 Ukraynaca Altinkaynak Erdogan Mazlum Turk halklarindan Urumlar 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hatiboglu Vecihe 1979 Turk Tarihinin baslangici 24 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkoloji dergisi C VIII Ankara 1979 Tekin Feridun 2007 Urum Turkcesi sesbilgisi uzerine 18 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari Balkan Kafkas Dogu Avrupa ve Anadolu Incelemeleri Dergisi sayi 14 sayfa 93 100 Yaz 2007 a b c d Altinkaynak Erdogan 2004 Ukrayna daki Hristiyan Turkler Urumlar 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari S 1 Bahar 2004 KaraM 37 54 24 Kasim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mart 2013 a b c d Kasapoglu Cengel Hulya 2004 Ukrayna daki Urum Turkleri ve Folkloru 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milli Folklor 2004 Yil 16 S 16 s 59 Altinkaynak Erdogan 2007 Urumlarda Aile Gelenekleri ve Kurumsal Yapisi 13 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkish Studies International Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2 4 sayfa 98 105 Fall 2007 Anzerlioglu Yonca 2011 Ortodoks Karamanli Urum Turkleri I Uluslararasi Karadeniz Kultur Kongresi 06 09 2011 Sinop Anzerlioglu Yonca 2002 Karamanlilar Gagauzlar ve Urumlar Arasinda Tarihi ve Sosyo Kulturel Baglar Var midir Cagdas Turkluk Arastirmalari Sempozyumu Ankara Universitesi Cagdas Turk Lehceleri Bolumu 8 10 Mayis 2002 Urum documentation project at http urum lili uni bielefeld de 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Peler Gokce Yukselen Abdurrazak 2013 Kafkasya da Turk Lehcelerinin Fonksiyonlari 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karadeniz Arastirmalari Kis 2013 sayi 36 sayfa 163 188 Altinkaynak Erdogan 2003 Ukrayna dan Hristiyan Turkler Urumlar ve onlarin folklor urunlerinden ornekler olu kirik baglanti Haci Bektas Veli Dergisi Sayi No 27 sayfa 141 154 a b c Altinkaynak Erdogan 2007 Urum giysileri 12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bal Tam Turkluk Bilgisi 7 Prizren 242 254 2007