Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mantıkta akıl yürütme, muhakeme ya da uslamlama bilinen olgular ve kurallar kullanılarak yeni bilgiye ulaşılmasıdır. Akıl yürütme üç başlıkta incelenebilir: tümdengelim (dedüksiyon), tümevarım (indüksiyon) ve analoji. temelinde tümdengelim vardır.
Tümdengelim (Dedüksiyon)
Tümdengelim öncül bilgilerden yeni sonuçlar çıkarmaktır. Öncüller halihazırda bilinen ya da varsayılan olgulardır. Örneğin, "Arabalar dört tekerlidir" ve "Kara Şimşek bir arabadır" öncüllerinden tümdengelim yoluyla "Kara Şimşek dört tekerlidir" sonucu elde edilebilir.
Tümevarım (İndüksiyon)
Tümevarım özelden yola çıkılarak genel hakkında bilgi elde edilmesidir.Bilimsel yöntemin temeli olan tümevarımda, çok sayıda tikel bilgi kullanılarak tümel bir kural doğrulanır. Örneğin, "Serçe, güvercin, karga uçar", "Serçe, güvercin, karga kuştur" tikel bilgilerinden "Kuşlar uçar" tümel bilgisine varılabilir. Ancak, tümevarımsal akıl yürütme, tümdengelimde olduğu gibi kesin bir sonuca götürmez. Tümevarım var olan gözlemlerle tutarlı olmasına karşın, henüz yapılmamış gözlemlerle çelişmesi mümkündür. Örneğin, "Penguen uçamaz" ve "Penguen kuştur" bilgileri edinildiğinde, daha dar bir öncül kümesiyle çıkarsanmış olan "Kuşlar uçar" önermesi geçersiz olacaktır.
Dışaçekim (Abduction, Geriçıkarım)
Dışaçekim, belli koşullara uyan olgular için bir açıklama üretmek için kullanılan akıl yürütme metodudur. En iyi açıklamanın üretilmesi şeklinde de ifade edilebilir. Dışaçekim, eldeki -çoğu zaman eksik olan- bilgi ile mümkün olanın en iyisinin yapılmaya çalışıldığı günlük karar verme süreçlerinin temelini teşkil eden bir muhakeme metodudur.
Bir dizi semptomun varlığı bilinirken bunları en iyi şekilde açıklayan teşhisi bulmaya yönelik tıbbi tanı çabası dışaçekimin en yaygın örneklerinden biri olarak verilebilir. Bir hâkimin, mahkemeye sunulan delilleri, savcının mı yoksa savunmanın mı argümanlarının daha iyi açıkladığını tespiti çabası dışaçekim örneğidir.
Peirce'ye göre her bilimsel araştırma şaşırtıcı gelen bir olgunun gözemlenmesi ile başlar. Bilimsel araştırmanın ilk adımı olan olan dışaçekim, gözlemlenen olgunun nasıl olup da ortaya çıktığını açıklamaya yönelik hipotez veya hipotezlerin geliştirilmesi sürecidir. Bu durumda Peirce, dışaçekimin salt bir akıl yürütme çeşidi olmayıp aynı zamanda bilimsel buluş metodu oluduğunu da ifade eder.
Analoji
Analoji iki şey arasındaki benzerliğe dayanarak birisi hakkında verilen bir hükmü diğeri hakkında da vermek şeklindeki akıl yürütme yoludur. Örneğin, "Dünya gezegeninin atmosferi vardır ve üzerinde canlılar yaşar", "Mars gezegeninde atmosfer vardır" öncüllerinden hareketle "O zaman Mars gezegeninde canlılar bulunması gerekir" sonucunun elde edilmesi bir analoji örneğidir. Dünya ile Mars arasındaki bir benzerlikten hareketle Dünya için geçerli olan bir durumun Mars için de geçerli olması gerektiği kabul edilerek Marsta canlılar olması gerektiği hükmüne varılmıştır.
Analojinin hem indüktif hem dedüktif metodun kullanıldığı bir akıl yürütme yoludur. "Eğer atmosfer var ise canlı olmalıdır" ve "Dünya ve Mars'ın atmosferleri yapı olarak aynıdır" hükümleri induktif akıl yürütme ile zımni (örtülü) olarak üretilmiş daha sonra bu hükümden "O zaman Mars gezegeninde canlılar bulunması gerekir" hükmü dedüktif metotla üretilmiştir.
Analoji varsayımsal (hypothetique) bir dedüksiyon olup dayandığı zımni hükümler ispat edilmiş değil varsayılmıştır. Bu sebeple analoji ile verilen hüküm bir zorunluluk değil ancak bir ihtimal bildirir.
Kaynakça
- ^ Eroğlu, Gültekin (Aralık 2012). "Akıl Yürütme Formlarının Mantık ve Bilimlerde Yeri ve Değeri". Hikmet Yurdu. 5 (10). s. 184. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ocak 2018.
- ^ GÜZEL, Cemal (2001). ""Batı" ile "Doğu"nun Tümdengelimli Uslamlamaları: Aristoteles'in Syllogismi ile Hintlerin Nyaya- Vaisesiası Üzerine". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2). ss. 37-53. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ocak 2018.
- ^ a b c Öner, Necati (1991). Klasik Mantık (5 bas.). Ankara: Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları. s. 104.
- ^ a b Ho, Yu Chong (1994). "Abduction? Deduction? Induction? Is There a Logic of Exploratory Data Analysis?". EDRS.
- ^ İmamoğlugil, Halil, Klasik Mantıkta Akıl Yürütme, Araştırma Yayınları, Ankara, 2018. s. 148
- ^ İmamoğlugil, H . "Necati Öner’e Göre Klasik Mantıkta Akıl Yürütme". Mantık Araştırmaları Dergisi 1 (2019): 36-82
 | Felsefe ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mantikta akil yurutme muhakeme ya da uslamlama bilinen olgular ve kurallar kullanilarak yeni bilgiye ulasilmasidir Akil yurutme uc baslikta incelenebilir tumdengelim deduksiyon tumevarim induksiyon ve analoji temelinde tumdengelim vardir Tumdengelim Deduksiyon Tumdengelim oncul bilgilerden yeni sonuclar cikarmaktir Onculler halihazirda bilinen ya da varsayilan olgulardir Ornegin Arabalar dort tekerlidir ve Kara Simsek bir arabadir oncullerinden tumdengelim yoluyla Kara Simsek dort tekerlidir sonucu elde edilebilir Tumevarim Induksiyon Tumevarim ozelden yola cikilarak genel hakkinda bilgi elde edilmesidir Bilimsel yontemin temeli olan tumevarimda cok sayida tikel bilgi kullanilarak tumel bir kural dogrulanir Ornegin Serce guvercin karga ucar Serce guvercin karga kustur tikel bilgilerinden Kuslar ucar tumel bilgisine varilabilir Ancak tumevarimsal akil yurutme tumdengelimde oldugu gibi kesin bir sonuca goturmez Tumevarim var olan gozlemlerle tutarli olmasina karsin henuz yapilmamis gozlemlerle celismesi mumkundur Ornegin Penguen ucamaz ve Penguen kustur bilgileri edinildiginde daha dar bir oncul kumesiyle cikarsanmis olan Kuslar ucar onermesi gecersiz olacaktir Disacekim Abduction Gericikarim Disacekim belli kosullara uyan olgular icin bir aciklama uretmek icin kullanilan akil yurutme metodudur En iyi aciklamanin uretilmesi seklinde de ifade edilebilir Disacekim eldeki cogu zaman eksik olan bilgi ile mumkun olanin en iyisinin yapilmaya calisildigi gunluk karar verme sureclerinin temelini teskil eden bir muhakeme metodudur Bir dizi semptomun varligi bilinirken bunlari en iyi sekilde aciklayan teshisi bulmaya yonelik tibbi tani cabasi disacekimin en yaygin orneklerinden biri olarak verilebilir Bir hakimin mahkemeye sunulan delilleri savcinin mi yoksa savunmanin mi argumanlarinin daha iyi acikladigini tespiti cabasi disacekim ornegidir Peirce ye gore her bilimsel arastirma sasirtici gelen bir olgunun gozemlenmesi ile baslar Bilimsel arastirmanin ilk adimi olan olan disacekim gozlemlenen olgunun nasil olup da ortaya ciktigini aciklamaya yonelik hipotez veya hipotezlerin gelistirilmesi surecidir Bu durumda Peirce disacekimin salt bir akil yurutme cesidi olmayip ayni zamanda bilimsel bulus metodu oludugunu da ifade eder AnalojiAnaloji iki sey arasindaki benzerlige dayanarak birisi hakkinda verilen bir hukmu digeri hakkinda da vermek seklindeki akil yurutme yoludur Ornegin Dunya gezegeninin atmosferi vardir ve uzerinde canlilar yasar Mars gezegeninde atmosfer vardir oncullerinden hareketle O zaman Mars gezegeninde canlilar bulunmasi gerekir sonucunun elde edilmesi bir analoji ornegidir Dunya ile Mars arasindaki bir benzerlikten hareketle Dunya icin gecerli olan bir durumun Mars icin de gecerli olmasi gerektigi kabul edilerek Marsta canlilar olmasi gerektigi hukmune varilmistir Analojinin hem induktif hem deduktif metodun kullanildigi bir akil yurutme yoludur Eger atmosfer var ise canli olmalidir ve Dunya ve Mars in atmosferleri yapi olarak aynidir hukumleri induktif akil yurutme ile zimni ortulu olarak uretilmis daha sonra bu hukumden O zaman Mars gezegeninde canlilar bulunmasi gerekir hukmu deduktif metotla uretilmistir Analoji varsayimsal hypothetique bir deduksiyon olup dayandigi zimni hukumler ispat edilmis degil varsayilmistir Bu sebeple analoji ile verilen hukum bir zorunluluk degil ancak bir ihtimal bildirir Kaynakca Eroglu Gultekin Aralik 2012 Akil Yurutme Formlarinin Mantik ve Bilimlerde Yeri ve Degeri Hikmet Yurdu 5 10 s 184 14 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ocak 2018 GUZEL Cemal 2001 Bati ile Dogu nun Tumdengelimli Uslamlamalari Aristoteles in Syllogismi ile Hintlerin Nyaya Vaisesiasi Uzerine Hacettepe Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi 18 2 ss 37 53 14 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ocak 2018 a b c Oner Necati 1991 Klasik Mantik 5 bas Ankara Ankara U Ilahiyat Fakultesi Yayinlari s 104 a b Ho Yu Chong 1994 Abduction Deduction Induction Is There a Logic of Exploratory Data Analysis EDRS erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Imamoglugil Halil Klasik Mantikta Akil Yurutme Arastirma Yayinlari Ankara 2018 s 148 Imamoglugil H Necati Oner e Gore Klasik Mantikta Akil Yurutme Mantik Arastirmalari Dergisi 1 2019 36 82 Felsefe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz