Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2022) () |
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Yaylı tambur, yayla çalınan bir tambur türüdür. Yaklaşık bir asırlık bir geçmişi vardır. Tanburi Cemil Bey tarafından icat edilmiş ve daha sonraki yıllarda Ercüment Batanay ve Fahrettin Çimenli tarafından geliştirilerek bugünkü hâline getirilmiştir.
Tarihi
Tamburun eskiden de yayla çalındığına dair 15. yüzyılda Abdülkadir Meragi’den gelme bilgiler olsa da günümüzde bilinen yaylı tamburu ilk olarak 1900'lerin başında Cemil Bey icat etmiştir. Türk müziğinde viyolonselin yanı sıra pes ses verecek bir enstrüman arayışı içinde olan Cemil Bey, mızraplı tamburun eşiğine bir kibrit çöpü koyup alt telleri yükselterek kemençe yayıyla çalmayı denediğinde o zamana dek hiçbir enstrümandan duyulmamış hüzünlü ve duygulu bir ses elde edebileceğini fark etmiştir. Cemil Bey, tamburu yaylı olarak ilk defa ’ya dinletmiş ve yine bir paşa konağındaki toplantıda ilk kez yaylı tamburunu çalmıştır. Bu yeni sazın buğulu ve yumuşak sesini dinleyen herkes büyülenmiştir.
Gelişimi
Cemil Bey, taş plaklarındaki ferahfeza, , segâh, hicaz, yegâh gibi taksimlerle yanık ninni, gazel ve şarkılar gibi toplam yirmi kadar eserini yaylı tamburla çalmıştır. Fakat, icat ettiği bu yeni sazı fazla geliştirmeden olduğu gibi bırakmıştır. Daha sonra İzzettin Ökte, Cemil Bey’de ayrı olan alt telleri birleştirerek viyolonsele yakın bir tını elde etmiştir. Önceleri mızraplı tambur çalan Ercüment Batanay, yaylı tamburu ilk olarak İzzettin Ökte’de görmüş ve çok etkilenerek incelemek istemiştir. Daha sonraları ise mızraplı tamburu tamamen terk ederek yaylı tamburuyla meşhur olmuştur. Batanay 1947'de gazinolarda çalışmaya başladığında ise yaylı tamburun sesinin diğer sazlar arasında çok cılız kaldığını görmüş ve sazını geliştirmek için çareler aramıştır. Cümbüş gövdesine tambur sapı takmış ve gövdenin içini kadife ile kaplamıştır. Telleri kalınlaştırarak da akordunu tizleştirmiştir. Eşik altına klasik kemençedeki gibi lastikler koymuştur. Gövdenin içine yerleştirmek ise Fahrettin Çimenli’nin buluşudur. Böylece yaylı tambur, yüksek ses veren bir enstrüman hâlini almıştır.
Yapısı
Yaylı tamburun gövde yapımında maun, karaağaç, çınar, akçaağaç, ardıç gibi çeşitli ağaçlar kullanılır. Ses tablası; oğlak, keçi, manda veya deve derisinden, bazen de tahtadan, burguları metalden, ise ayarlı olarak yapılır. Ses tablası tahta olan yaylı tamburlar, tambur-viyolonsel arası bir ses verirler. Madeni cümbüş gövdeli tamburlar ise daha ucuz olup yüksek hacimde ses verebildiği için "piyasa" müziğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Çıkan madeni sesi azaltmak için, bu tür tamburların gövdelerine kadife bir kılıf geçirilir.
İcrası
Yaylı tambur; gövdesi iki dizin üstüne sapı yere dik olarak konularak, viyolonsel yayına benzer bir yayla çalınır. Ses alanı iki oktavdır ama bazen orta tel de kullanılarak iki buçuk oktava kadar çıkabilir. Türk müziğinde insan sesine en yakın saz olduğu söylenir. Mızraplı tamburun bütün tellerinin eşit yükseklikte olmasına karşın, yaylı tamburun en soldaki iki alt teli yaklaşık 2 mm daha yüksektedir ve bu iki tel gövde üzerinde birleştirilip tek tel olarak çalınır. Çoğu tamburda dört sıra hâlinde toplam 6 tel vardır ama 7-8 tele kadar tel takılabilir. Alt telde, 0,32-0,36 mm arası teller tercih edilir. Mızraplı tambura yapılan akorttan daha dik olan mansur akortla çalınır. En alttaki yegâh teli re sesine akortlanır. Transpozedeki orta tel kullanımı hariç, icrada sadece yegâh teli kullanılır. Diğerleri ahenk telleridir.
Mızraplı tamburda mümkün olmayan uzun ve bitişik nağmeler yaylı tambur ile icra edilebilmektedir. Ancak yaylı tambur, icra bakımından zaten zor bir enstrüman olan mızraplı tamburdan da zordur. Çünkü tambur yapı itibarıyla aslen mızraplı bir sazdır ve tek tel üzerinden çalındığı için eserlerde yaylı tambura hâkimiyet iyice güçleşmekte ve detone olma riski artmaktadır.
İcracılar
Yaylı tambur icracıları çoğunlukla mızraplı tambur çalanlardan oluşmaktadır. Ercüment Batanay’dan sonra önemli icracıları Fahrettin Çimenli, Sadun Aksüt ve 'dur. , ve de son yılların tanınan icracılarındandır. Tamburilerin yanı sıra bazı ud, keman sanatçıları ve diğer müzisyenler de yaylı tambur çalmaktadır. Aslında icracısı her zaman sınırlı sayıda kalmış olan yaylı tamburun halk arasında mızraplı tamburdan daha fazla tanınıp sevildiği söylenebilir.
Tartışmalar
Yaylı tamburun pek çok tamburi tarafından mızraplı tamburun kardeşi olarak görülüp çalınmasına karşın, Necdet Yaşar ve öğrencisi Murat Aydemir gibi bazı tamburiler bunun cümbüşten bozma bir çalgı olduğu, Cemil Bey’in o çalgıyı sonradan terk ettiği gibi nedenlerle yaylı tambura karşı çıkmışlardır.
Yapımcılar
Mızraplı tambur yapan genellikle yaylı tambur da yapmaktadırlar. , ve tanınmış yapımcılardır.
Öğrenim
İlk yaylı tambur metodu, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde 2019 yılında hazırlanan "Yaylı Tambur Metodu ve Temel Üslubu" adlı yüksek lisans tezidir.
Kaynakça
- ^ . 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
- Necdet Yaşar Röportajı
- Murat Aydemir Röportajı
- Tamburda Tavırlar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Yayli tambur haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Yayli tambur yayla calinan bir tambur turudur Yaklasik bir asirlik bir gecmisi vardir Tanburi Cemil Bey tarafindan icat edilmis ve daha sonraki yillarda Ercument Batanay ve Fahrettin Cimenli tarafindan gelistirilerek bugunku haline getirilmistir Yayli tamburTarihiTamburun eskiden de yayla calindigina dair 15 yuzyilda Abdulkadir Meragi den gelme bilgiler olsa da gunumuzde bilinen yayli tamburu ilk olarak 1900 lerin basinda Cemil Bey icat etmistir Turk muziginde viyolonselin yani sira pes ses verecek bir enstruman arayisi icinde olan Cemil Bey mizrapli tamburun esigine bir kibrit copu koyup alt telleri yukselterek kemence yayiyla calmayi denediginde o zamana dek hicbir enstrumandan duyulmamis huzunlu ve duygulu bir ses elde edebilecegini fark etmistir Cemil Bey tamburu yayli olarak ilk defa ya dinletmis ve yine bir pasa konagindaki toplantida ilk kez yayli tamburunu calmistir Bu yeni sazin bugulu ve yumusak sesini dinleyen herkes buyulenmistir GelisimiCemil Bey tas plaklarindaki ferahfeza segah hicaz yegah gibi taksimlerle yanik ninni gazel ve sarkilar gibi toplam yirmi kadar eserini yayli tamburla calmistir Fakat icat ettigi bu yeni sazi fazla gelistirmeden oldugu gibi birakmistir Daha sonra Izzettin Okte Cemil Bey de ayri olan alt telleri birlestirerek viyolonsele yakin bir tini elde etmistir Onceleri mizrapli tambur calan Ercument Batanay yayli tamburu ilk olarak Izzettin Okte de gormus ve cok etkilenerek incelemek istemistir Daha sonralari ise mizrapli tamburu tamamen terk ederek yayli tamburuyla meshur olmustur Batanay 1947 de gazinolarda calismaya basladiginda ise yayli tamburun sesinin diger sazlar arasinda cok ciliz kaldigini gormus ve sazini gelistirmek icin careler aramistir Cumbus govdesine tambur sapi takmis ve govdenin icini kadife ile kaplamistir Telleri kalinlastirarak da akordunu tizlestirmistir Esik altina klasik kemencedeki gibi lastikler koymustur Govdenin icine yerlestirmek ise Fahrettin Cimenli nin bulusudur Boylece yayli tambur yuksek ses veren bir enstruman halini almistir YapisiYayli tamburun govde yapiminda maun karaagac cinar akcaagac ardic gibi cesitli agaclar kullanilir Ses tablasi oglak keci manda veya deve derisinden bazen de tahtadan burgulari metalden ise ayarli olarak yapilir Ses tablasi tahta olan yayli tamburlar tambur viyolonsel arasi bir ses verirler Madeni cumbus govdeli tamburlar ise daha ucuz olup yuksek hacimde ses verebildigi icin piyasa muziginde yaygin olarak kullanilmaktadir Cikan madeni sesi azaltmak icin bu tur tamburlarin govdelerine kadife bir kilif gecirilir IcrasiYayli tambur govdesi iki dizin ustune sapi yere dik olarak konularak viyolonsel yayina benzer bir yayla calinir Ses alani iki oktavdir ama bazen orta tel de kullanilarak iki bucuk oktava kadar cikabilir Turk muziginde insan sesine en yakin saz oldugu soylenir Mizrapli tamburun butun tellerinin esit yukseklikte olmasina karsin yayli tamburun en soldaki iki alt teli yaklasik 2 mm daha yuksektedir ve bu iki tel govde uzerinde birlestirilip tek tel olarak calinir Cogu tamburda dort sira halinde toplam 6 tel vardir ama 7 8 tele kadar tel takilabilir Alt telde 0 32 0 36 mm arasi teller tercih edilir Mizrapli tambura yapilan akorttan daha dik olan mansur akortla calinir En alttaki yegah teli re sesine akortlanir Transpozedeki orta tel kullanimi haric icrada sadece yegah teli kullanilir Digerleri ahenk telleridir Mizrapli tamburda mumkun olmayan uzun ve bitisik nagmeler yayli tambur ile icra edilebilmektedir Ancak yayli tambur icra bakimindan zaten zor bir enstruman olan mizrapli tamburdan da zordur Cunku tambur yapi itibariyla aslen mizrapli bir sazdir ve tek tel uzerinden calindigi icin eserlerde yayli tambura hakimiyet iyice guclesmekte ve detone olma riski artmaktadir IcracilarYayli tambur icracilari cogunlukla mizrapli tambur calanlardan olusmaktadir Ercument Batanay dan sonra onemli icracilari Fahrettin Cimenli Sadun Aksut ve dur ve de son yillarin taninan icracilarindandir Tamburilerin yani sira bazi ud keman sanatcilari ve diger muzisyenler de yayli tambur calmaktadir Aslinda icracisi her zaman sinirli sayida kalmis olan yayli tamburun halk arasinda mizrapli tamburdan daha fazla taninip sevildigi soylenebilir TartismalarYayli tamburun pek cok tamburi tarafindan mizrapli tamburun kardesi olarak gorulup calinmasina karsin Necdet Yasar ve ogrencisi Murat Aydemir gibi bazi tamburiler bunun cumbusten bozma bir calgi oldugu Cemil Bey in o calgiyi sonradan terk ettigi gibi nedenlerle yayli tambura karsi cikmislardir YapimcilarMizrapli tambur yapan genellikle yayli tambur da yapmaktadirlar ve taninmis yapimcilardir OgrenimIlk yayli tambur metodu Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu nde 2019 yilinda hazirlanan Yayli Tambur Metodu ve Temel Uslubu adli yuksek lisans tezidir Kaynakca 16 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Nisan 2020 Dis baglantilarNecdet Yasar Roportaji Murat Aydemir Roportaji Tamburda Tavirlar