Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Her canlının belirli bir yaşam süresi vardır. Döllenen hücre, gelişimi tamamlayıp yeni döller verdikten sonra yaşlanmaya başlar. Yaşlanma sonucu ölüm meydana gelir. Yaşam uzunluğu türlere göre değişkenlik gösterir. Ömür ile vücut büyüklüğü arasında herhangi bir bağlantı bulunamamıştır. Yapıları benzer olan hayvanların hayat süreleri arasında büyük farklılıklar olabilir. Bazı hayvanların yaşam süreleri şöyledir:
| Canlı | Yaşam süresi |
|---|---|
| Balinalar | 300-400 yıl |
| Kaplumbağalar | 300-350 yıl |
| Filler | 70-90 yıl |
| Atlar | 40-45 yıl |
| Sığırlar | 20-25 yıl |
| Köpekler, Keçiler | 12-15 yıl |
| Tavşanlar | 5-7 yıl |
| Sıçanlar | 3 yıl |
| Tavuklar, Ördekler | 20 yıl |
| Atmacalar, Puhular, Papağanlar | 60-100 yıl |
| Bazı sazanlar | 60-80 yıl |
| Yayınbalığı | 100 yıl |
| Kraliçe karınca | 1-5 yıl |
Eklembacaklılarda ömür gün olarak ölçülürken, denilen sinekler birkaç saat, en fazla bir gün yaşabilmektedir. Çoğu hayvanın ergini, beslenme yapmadan sadece üremek için meydana gelir.
Yaşlanmanın nedenini araştıran bilim dalı gerontolojidir. Yaşlanan bireylerde meydana gelen yapısal ve ruhsal bozuklukları, yaşlanmanın belirtilerini inceleyen bilim dalına simptomatoloji denir. Yaşlanma, doğumdan önce başlar ve belli bir süre sonra hızlanır.
İnsanlarda Yaşlanma
Canlıların yaşlanma sürecini endojen ya da ekzojen faktörler belirler. Olguya insanlar açısından bakıldığında, endojen faktörler arasında en önemlisi serbest radikallerdir. Çevresel (ekzojen) ya da yapısal (endojen) faktörler akut ve güçlü olduklarında ölüme, küçük miktarlarda ve kronik etkilerini birikerek gösterdiklerinde ise yaşlanmaya neden olurlar. İnsanların yaşlandıkça çok sayıda dejeneratif hastalıklarla karşılaşmalarının temelinde bu faktörlerin etkisi vardır.
Yaşlanma hızı bireysel farklılıklar gösterir. Bireysel farklılıklara neden olan çok sayıda faktör vardır. Bunlara arasındaki en önemli faktör "genetik eğilim"dir. Anne ve baba ile onların atalarındaki yaşam süresi çocuklarının yaşam süresini önemli düzeyde etkiler. Kalıtsal olabilen hastalıklar (metabolizma hastalıkları; örneğin diyabet), kanser oluşumunda etkili gen mutasyonları mutasyonları, vb yaşam süresini kısaltırlar. Çevresel (ekzojen) faktörler başlıcaları şunlardır;
- Beslenme bozuklukları: aşırı kalori yüklenme ya da açlık
- Sosyal çevre: hareketsizlik, stres
- Toksik maddeler: alkol, sigara, eroin, kokain, amfetamin gibi toksik maddelere bağımlılık; toksik madde içeren laboratuvarlar
- Meslek: madencilik, radyasyonlu işler, iş kazaları
Yaşlanma modelleri
Model sistemler üzerinde yalpan çalışmalar, yaşlanmanın bir gen grubu tarafından kontrol edildiğini göstermektedir. Bu kapsam içinde;
- Hücre yaşlanması: insanlar yaşlandıkça hücrelerinin yenilenme hızı da düşmektedir. Çocuklardaki hücre yenilenmesi yaşlı bireylere oranla çok hızlı ve sağlıklıdır. Yaşlılardaki hücre yenilenmesi ise “yaşlanma olgusunun aşırı ivme kazandığı” hastalardan daha yavaştır; örneğin, DNA mutasyonu sonucu ortaya çıkan Werner sendromunda yaşlanma belirtileri çok erken yıllarda ortaya çıkar.
- Metabolik ve Genetik zararların birikmesi: organizma tarafından onarılamayan ve etkileri birikerek artan faktörlerden oluşan zararlardır. En iyi örnek “ (ROS)”dir. Aşırı ROS oluşumu (radyasyon etkisi) ya da antioksidan madde (glutathione peroxidase, superoxide dismutase) yetersizliği yaşlanma sürecini aşırı biçimde hızlandırır.
- DNA zararlarının algılanmasındaki ve onarılmasındaki aksamalar: hızlı bir yaşlanma sürecinin önemli nedenlerinden biridir (Werner sendromu, hastalığı),
- Organellerin işlevlerinde aksamalar: hücre yaşlanmasını hızlandırmaktadır.
İnsan hücrelerinin yaşlanma ve yenilenme süreleri
- Deri epiteli: 10-30 gün
- Ağız epiteli 2-3 gün
- Mide epiteli: 2-9 gün
- İnce bağırsak epiteli: 1-4 gün
- Kalın bağırsak epiteli: 6 gün
- Alyuvarlar: 120 gün (maks)
- Trombositler: 10 gün
- Nötrofiller: 1-5 gün
- Eozinofiller 2-5 gün
- Kemik iliği kök hücreleri: 2 ay
- Akciğer alveol hücreleri: 8 gün
- Vajina epiteli: 6 gün
- Sperm: 2 ay
- Karaciğer epitel hücreleri: 180-400 gün
- Düz kas hücresi: yıllar
- Çizgili kas hücresi: yenilenmez
- Kalp kası hücresi: yenilenmez
- Nöronlar: yenilenmez
Ayrıca bakınız
- Ölüm
- Progeria hastalığı (erken yaşlanma)
- Gerontoloji
- Simptomatoloji
- Geriatri
Kaynakça
 | Gelişim biyolojisi ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Her canlinin belirli bir yasam suresi vardir Dollenen hucre gelisimi tamamlayip yeni doller verdikten sonra yaslanmaya baslar Yaslanma sonucu olum meydana gelir Yasam uzunlugu turlere gore degiskenlik gosterir Omur ile vucut buyuklugu arasinda herhangi bir baglanti bulunamamistir Yapilari benzer olan hayvanlarin hayat sureleri arasinda buyuk farkliliklar olabilir Bazi hayvanlarin yasam sureleri soyledir Canli Yasam suresiBalinalar 300 400 yilKaplumbagalar 300 350 yilFiller 70 90 yilAtlar 40 45 yilSigirlar 20 25 yilKopekler Keciler 12 15 yilTavsanlar 5 7 yilSicanlar 3 yilTavuklar Ordekler 20 yilAtmacalar Puhular Papaganlar 60 100 yilBazi sazanlar 60 80 yilYayinbaligi 100 yilKralice karinca 1 5 yil Eklembacaklilarda omur gun olarak olculurken denilen sinekler birkac saat en fazla bir gun yasabilmektedir Cogu hayvanin ergini beslenme yapmadan sadece uremek icin meydana gelir Yaslanmanin nedenini arastiran bilim dali gerontolojidir Yaslanan bireylerde meydana gelen yapisal ve ruhsal bozukluklari yaslanmanin belirtilerini inceleyen bilim dalina simptomatoloji denir Yaslanma dogumdan once baslar ve belli bir sure sonra hizlanir Insanlarda YaslanmaCanlilarin yaslanma surecini endojen ya da ekzojen faktorler belirler Olguya insanlar acisindan bakildiginda endojen faktorler arasinda en onemlisi serbest radikallerdir Cevresel ekzojen ya da yapisal endojen faktorler akut ve guclu olduklarinda olume kucuk miktarlarda ve kronik etkilerini birikerek gosterdiklerinde ise yaslanmaya neden olurlar Insanlarin yaslandikca cok sayida dejeneratif hastaliklarla karsilasmalarinin temelinde bu faktorlerin etkisi vardir Yaslanma hizi bireysel farkliliklar gosterir Bireysel farkliliklara neden olan cok sayida faktor vardir Bunlara arasindaki en onemli faktor genetik egilim dir Anne ve baba ile onlarin atalarindaki yasam suresi cocuklarinin yasam suresini onemli duzeyde etkiler Kalitsal olabilen hastaliklar metabolizma hastaliklari ornegin diyabet kanser olusumunda etkili gen mutasyonlari mutasyonlari vb yasam suresini kisaltirlar Cevresel ekzojen faktorler baslicalari sunlardir Beslenme bozukluklari asiri kalori yuklenme ya da aclik Sosyal cevre hareketsizlik stres Toksik maddeler alkol sigara eroin kokain amfetamin gibi toksik maddelere bagimlilik toksik madde iceren laboratuvarlar Meslek madencilik radyasyonlu isler is kazalariYaslanma modelleri Model sistemler uzerinde yalpan calismalar yaslanmanin bir gen grubu tarafindan kontrol edildigini gostermektedir Bu kapsam icinde Hucre yaslanmasi insanlar yaslandikca hucrelerinin yenilenme hizi da dusmektedir Cocuklardaki hucre yenilenmesi yasli bireylere oranla cok hizli ve sagliklidir Yaslilardaki hucre yenilenmesi ise yaslanma olgusunun asiri ivme kazandigi hastalardan daha yavastir ornegin DNA mutasyonu sonucu ortaya cikan Werner sendromunda yaslanma belirtileri cok erken yillarda ortaya cikar Metabolik ve Genetik zararlarin birikmesi organizma tarafindan onarilamayan ve etkileri birikerek artan faktorlerden olusan zararlardir En iyi ornek ROS dir Asiri ROS olusumu radyasyon etkisi ya da antioksidan madde glutathione peroxidase superoxide dismutase yetersizligi yaslanma surecini asiri bicimde hizlandirir DNA zararlarinin algilanmasindaki ve onarilmasindaki aksamalar hizli bir yaslanma surecinin onemli nedenlerinden biridir Werner sendromu hastaligi Organellerin islevlerinde aksamalar hucre yaslanmasini hizlandirmaktadir Insan hucrelerinin yaslanma ve yenilenme sureleri Deri epiteli 10 30 gun Agiz epiteli 2 3 gun Mide epiteli 2 9 gun Ince bagirsak epiteli 1 4 gun Kalin bagirsak epiteli 6 gun Alyuvarlar 120 gun maks Trombositler 10 gun Notrofiller 1 5 gun Eozinofiller 2 5 gun Kemik iligi kok hucreleri 2 ay Akciger alveol hucreleri 8 gun Vajina epiteli 6 gun Sperm 2 ay Karaciger epitel hucreleri 180 400 gun Duz kas hucresi yillar Cizgili kas hucresi yenilenmez Kalp kasi hucresi yenilenmez Noronlar yenilenmezAyrica bakinizOlum Progeria hastaligi erken yaslanma Gerontoloji Simptomatoloji GeriatriKaynakca Kumar V Abbas AK Aster JC Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease 9th edt Elsevier Saunders Philadelphia 2015 Goljan EF Rapid Review Pathology 5th edt Elsevier Philadelphia 2019 Arsivlenmis kopya 11 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2020 Gelisim biyolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz