Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Yel İyesi (Çuvaşça: Ҫил ийи "Şil iyi", Yakutça: Тыал иччи) - Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde Rüzgâr Ruhu. Çel (Cel, Şil) İyesi / Eğesi / Ezi / Issı / İççisi olarak da bilinir. Moğollar Salhın (Halhın) Ezen derler.
Özellikleri
Rüzgârın koruyucu ruhudur. Her rüzgâr için farklı bir İye vardır. Türklerde rüzgâr hızı ve doğaüstü güçleri anımsattığı için daima ilgi çekici bir konu olmuştur. Hakas halk kültüründe de "Şil Ezi" adında bir rüzgâr iyesine rastlanır. Rüzgâr iyesinin adı Azeri halk inancında "Haydar" olarak da anılır.
Haydar
Haydar, Yel İyesi'ne verilen addır. Halk arasındaki bir rivayete göre; yedi renkte yumak dolayıp dizinin altına koyduktan sonra, esen rüzgâr nedeniyle yumak yuvarlanıp gittiği için Haydar'a sinirlenen Fatma Kadın, belindeki ok ve yayı çıkarıp onu vurmak istemiştir. Yayı düzgün tutamamasından yararlanan Haydar ise gülerek kaçıp, Fatma Kadının yünlerini göğün yedinci katına sarmıştır. Böylece Gökkuşağı oluşmuştur. Azeriler harman savrulduğunda rüzgârı çağırmak için şöyle bağırırlar;
- Haydar, Haydar, es de gel,
- Yedi harman basta da gel!
- Haydar, Haydar, ekmek ver, kişilere yürek ver,
- Harmanları yığmaya serin serin rüzgâr ver.
Daha sonra da "Hayder baba, gel payını götür!" diye kendisine seslenirler. Kazaklar da harman savurdukları zaman rüzgâr olmazsa, "Rüzgâr Sahibi" olarak bilinen "" dedikleri ruhu "Mir Hayder, Mir Hayder, gel Mir Hayder!" diye çağırırlar.
Rüzgârlara göre İyeler
Türk halk kültüründe belli başlı rüzgâr adları şu şekildedir ve her birinin iyesi vardır.
- Akyel (Akçayel): Doğudan eser.
- Bozyel (Bozcayel): Doğudan eser.
- Gökyel (Gökçeyel): Batıdan eser.
- Kıryel (Kırcayel): Batıdan eser.
- Kızılyel: Güneyden eser.
- Alyel: Güneyden eser.
- Karayel: Kuzeyden eser.
- Kuzyel: Kuzeyden eser.
- Günyeli (Künyeli): Güneyden / Gündüz eser.
- Tünyeli (Dünyeli): Kuzeyden /Gece eser.
- Alakyel: Kuzeydoğudan eser.
- Azakyel: Kuzeydoğudan eser.
- Korumyel: Güneydoğudan eser.
- Çakmakyel: Güneydoğudan eser.
- Tersyel: Sıcak eser.
- Çölyeli: Samyeli. Çöllerden eser.
- Uluyel: Fırtına demektir.
- Ilıyel: Denizden eser.
- Isıyel: Denizden eser.
- Tanyeli: Sabah eser.
- Yağaryel: Yağmur rüzgârıdır.
- Kanyel: Kasırga demektir.
Etimoloji
(Yel/Yil/İl) kökünden türemiştir. Esinti anlamı vardır. Havanın yer değiştirmesi nedeniyle meydana gelen akım. Ruh, can, gizem gibi anlamlarla aynı kökten kaynaklanır. Rüzgâr, esinti demektir. Ayrıca, can, ruh, cin gibi anlamları kök içinde taşır. Yel girmesi kavramı bu anlayışın en belirgin göstergesidir. Örneğin şamanın, trans halindeki ruhuna “” adı verilir. Yeleğen ise yel gibi hızlı, süratli anlamına gelir.
Kaynakça
- ^ a b Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 608)
- ^ a b Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 235)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yel Iyesi Cuvasca Ҫil iji Sil iyi Yakutca Tyal ichchi Turk Tatar ve Altay mitolojisinde Ruzgar Ruhu Cel Cel Sil Iyesi Egesi Ezi Issi Iccisi olarak da bilinir Mogollar Salhin Halhin Ezen derler OzellikleriRuzgarin koruyucu ruhudur Her ruzgar icin farkli bir Iye vardir Turklerde ruzgar hizi ve dogaustu gucleri animsattigi icin daima ilgi cekici bir konu olmustur Hakas halk kulturunde de Sil Ezi adinda bir ruzgar iyesine rastlanir Ruzgar iyesinin adi Azeri halk inancinda Haydar olarak da anilir HaydarHaydar Yel Iyesi ne verilen addir Halk arasindaki bir rivayete gore yedi renkte yumak dolayip dizinin altina koyduktan sonra esen ruzgar nedeniyle yumak yuvarlanip gittigi icin Haydar a sinirlenen Fatma Kadin belindeki ok ve yayi cikarip onu vurmak istemistir Yayi duzgun tutamamasindan yararlanan Haydar ise gulerek kacip Fatma Kadinin yunlerini gogun yedinci katina sarmistir Boylece Gokkusagi olusmustur Azeriler harman savruldugunda ruzgari cagirmak icin soyle bagirirlar Haydar Haydar es de gel Yedi harman basta da gel Haydar Haydar ekmek ver kisilere yurek ver Harmanlari yigmaya serin serin ruzgar ver Daha sonra da Hayder baba gel payini gotur diye kendisine seslenirler Kazaklar da harman savurduklari zaman ruzgar olmazsa Ruzgar Sahibi olarak bilinen dedikleri ruhu Mir Hayder Mir Hayder gel Mir Hayder diye cagirirlar Ruzgarlara gore IyelerTurk halk kulturunde belli basli ruzgar adlari su sekildedir ve her birinin iyesi vardir Akyel Akcayel Dogudan eser Bozyel Bozcayel Dogudan eser Gokyel Gokceyel Batidan eser Kiryel Kircayel Batidan eser Kizilyel Guneyden eser Alyel Guneyden eser Karayel Kuzeyden eser Kuzyel Kuzeyden eser Gunyeli Kunyeli Guneyden Gunduz eser Tunyeli Dunyeli Kuzeyden Gece eser Alakyel Kuzeydogudan eser Azakyel Kuzeydogudan eser Korumyel Guneydogudan eser Cakmakyel Guneydogudan eser Tersyel Sicak eser Colyeli Samyeli Collerden eser Uluyel Firtina demektir Iliyel Denizden eser Isiyel Denizden eser Tanyeli Sabah eser Yagaryel Yagmur ruzgaridir Kanyel Kasirga demektir Etimoloji Yel Yil Il kokunden turemistir Esinti anlami vardir Havanin yer degistirmesi nedeniyle meydana gelen akim Ruh can gizem gibi anlamlarla ayni kokten kaynaklanir Ruzgar esinti demektir Ayrica can ruh cin gibi anlamlari kok icinde tasir Yel girmesi kavrami bu anlayisin en belirgin gostergesidir Ornegin samanin trans halindeki ruhuna adi verilir Yelegen ise yel gibi hizli suratli anlamina gelir Kaynakca a b Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili Yurt Yayinevi Sayfa 608 a b Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili Yurt Yayinevi Sayfa 235 Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dis baglantilar