Cin

Cin (Arapça: جن), İbrahimi dinler de dahil olmak üzere modern veya antik birçok din ve inanışta bulunan bir tür ruhani mitolojik yaratıktır. Farklı inanışlarda farklı karakteristiklere ve özelliklere sahiptir.

Cin; İslam mitolojisinde gözle görülmeyen, çeşitli şekillere girebilen manalarından ötürü, zaman zaman farklı yorumlanmıştır. Kimi yorumlara göre insanlarla cinsel ilişki kurabilen, onları yönetimi ve etkisi altına aldığı gibi birçok korku unsuru fiilin kendilerine yüklendiği ruhanî varlıkları ifade eder.

Modernist yorumculardan bazıları ise onları kelime anlamlarına dayanarak bazıları mikroorganizma, tespit edilemeyen şahıs, radyasyon gibi gözle tespit edilemeyen varlıklar olarak ifade etmişlerdir.

Kur'an'da Cinlerin "dumansız ateşten" yaratıldığı yazar.

Cincilik Kültürü

İslam öncesinde yaşayan Araplar, kahinlerin cinlerle doğa üstü şekilde iletişime geçebileceğine inanıyorlardı. Bu bağlamda, kahinlerin iletişime geçtiğini söyledikleri cinler için çeşitli adlandırmalar geliştirmişlerdi. Tâbi‘, ṣâhib, mevlâ, velî, ra’î/ri’î yahut şeyṭânu’l-kâhin gibi tabirlerle adlandırılan bu inanç motifleri, İslam öncesindeki dinsel geleneklerde son derece önemli bir konuma sahipti. İslam öncesinde şairlerin ilham cinleriyle ilişki kurabildiklerine de inanılmaktadır. Bu nedenle, Arap şiirinin başlangıcında cincilik kültünün önemli bir rolü bulunmaktadır.

Antik Roma ve Yunan

Antik Roma ve Antik Yunan olan cinleri, daha yarı tanrı ya da başka bir şekilde ruhlar olarak düşünülmüş, insanlardan üstündür. Cinler, Altın Çağ döneminde ölen ve yaşayan insanların koruyucu olanların ruhlarıydı. Ama şimdiki çağda kahramanca bir kişi de ölümünden sonra bir cin olabilir.Platon'a göre cin, Tanrı'dan gelen birer ışıma (emanation) olarak kabul edilir. Bazı yazarlar cin ve tanrıları eşit kılıyorlardı ve onları sadece insanlarla olan ilişkilerinden ayırdılar. Bazı yazarlar bile eşit tanrı ve tanrılara sahipler ve onları yalnızca insanlara olan bakışlarıyla ayırt ettiler. Romalılar cinlere kurbanlar teklif etti. Cinler ayrıca, kahinlerın da yardımcılarıydı. Yunan filozofu Sokrates için, cin bir “ ve onu uyardı.

Mezopotamya

Antik Asur taş kabartmasında bir koruyu cin. Kanatlı cinlerin refah için hayat ağacına su serptiğine inanılıyordu.

Eski Mezopotamya inançlarında cinler hem koruyucu hem de zararlı olabiliyordu. Akıl hastalıkları, yaralanmalar ve hastalıklar cinlerle ilişkilendirildi. Buna rağmen cinler de genellikle koruyucuydu. Cinler kovuculara yardım ederler ve ifritlere karşı korurlar. Bazen iyi cinler, kötü bir cin veya ifriti dışarı atmak için ele geçirilmiş bir kişiye girerdi. Kapılardan girmeye çalışabilecek kötülüklere karşı koruyucu muhafızlar oldukları düşünülüyordu. Asurluların apkallu dedikleri, bir kısmı insan, bir kısmı kartal başlı ve kanatlı koruyucu cinler vardı.

Ünlü cinler arasında Lamassu ve Pazuzu bulunur. Pazuzu başlı tılsım, kadınlar tarafından Lamassu'dan korunmak için taşınırdı. Aynı anda Lamassu, pazuzu'ya karşı koruma sağlardı. Bazıları özel koruyucu yeteneklere sahip olacak ve nazardan da koruyabilecekti.

İbrahimi dinler

Yahudilik

Tevrat'ta, cinler, putperestlerin insanları kurban ettikleri yabancı tanrılar olarak görünür. Daha sonra Yahudi Midraş işleri cinlerin daha ayrıntılı bir görüntüsünü hazırladı. Ya iyi ya da kötü olabilirler, ye ve iç, doğurmak ve ölmek. Cinlere olan inanç, asla Yahudiliğin ayrılmaz bir parçası değildi. Musa bin Meymun açıkça cinlerin varlığını reddetti.

Hristiyanlık inancında cinler

Düşmüş melekler Hieronymus Bosch tarafından Genesis 6:1–4 ile ilgili

Hristiyanlık, genellikle cin ve şeytanları aynı varlık olarak görür. Onlar kötülüğün güçleridir, ilahîlere karşı isyan ederler. Fakat Hanok kitab göre, cinler düşmüş meleklerin soyundan gelenler ve insanlardır, Nefilim denir. Tufan esnasında bedenleri olan Nefilimler öldüler, cinler ise boğulmadılar, maddeleşmiş bedenlerini ruha çevirerek göğe döndüler ve Tanrı onları kabul etmeyerek alçaltılmış bir durumda (zihinsel karanlık durumu olan Tartaros) bırakıp yeryüzüne attı. Cinler inancında cinler kudretli varlıklardır, insanları aldatırlar ve bazı insanları aracı -medyum- olarak kullanırlar. Buna göre bu medyumun söyledikleri eğer bu cinler medyuma doğruyu söylüyorlarsa doğru olabilir. Zira Kitabı Mukaddes cinlerin İblis gibi yalan söylediklerini belirtir. Ayrıca insanlara zarar verebilirler, bu nedenle Kutsal Metin onlarla ilgili şeylerden, ruhçuluğun her türünden uzak durulması gerektiğini söyler. İblis şeytan ile aynı kişiliktir. Augustinus Enoch Kitabı'nı reddetti. Buna göre, cinler sadece düşmüş melekleri ve İblisın hizmetkarlarıdır.Yaratıldıklarında, Tanrı onlara katılmak ya da reddetmek için onlara bir seçenek verdi.

Hristiyanlıkta bir cin, hatta birçok cin bir kişinin içine girebilir. Bu cinler içine girdikleri kişinin içinden çıkarılabilirler; Hristiyanlık'ta cin çıkarma olgusu mevcuttur. Cinlerin faaliyetleri üç ana grupta özetlenebilir; insanlara cinsel yaklaşımları (seks), sahte tapınmayı desteklemeleri (dinsel) ve insanlara eziyet etmeleri (sadizm-şiddet). Kutsal Metin insanları , büyücülük, ruh çağırma, sihirbazlık, ölülerden medet umarak onlara yaklaşmak gibi cinlerle ilgili faaliyetlere karışmak konusunda uyarır. Cinlerin üstün yetenekleriyle insanların beyinlerini etkileme güçleri olduğuna inanılır. Cinlerin rüyaları kendi mesajlarını vermek amacıyla kullanabileceğine inanılır.

Yehova'nın Şahitleri cinlerin, bize fiziksel olarak da zarar verebileceklerini fakat Yehova'ya inanıyorsak ve cinlerden korunmak için dua edersek korunabileceğimizi anlatır. Ayrıca cinler tarafından saldırıya uğrayan insanların geçmişte veya hâlen Ruhçuluk ile uğraşmış olabilecekleri anlatılır. Önceleri Ruhçuluk ile uğraşmış bazı insanlar, cinler tarafından rahatsız edildikten sonra; Yehova'nın Şahidi olup ve ruhçulukla uğraşmayıp, onunla bağlantılı her şeyden (ruhçuluğu teşvik eden müzik kayıtları, kitaplar, dergiler, posterler ve videolar, tılsımlar, muskalar, nazarlıklar) kurtulduktan sonra bir daha hiç rahatsız edilmediklerinden bahsederler.

İslam inancında cinler

Cinler

Ummanda cinlerin toplantı yeri, mağara.

Kur'an'a göre, Muhammed peygamber olarak hem insanlara hem de cinlere gönderilmiştir. Kur'an'ın 72. suresinin adı cinlerden bahseden, yirmi sekiz âyetten oluşan Cin Suresi bulunmaktadır ve cinleri anlatır. Ayrıca Kur'an'da insanüstü yetenek ve icraatlarıyla anlatılan Süleymanla ilişkileri söz konusu edilen Saba melikesi Belkıs hakkında bazı rivayetler onun annesinin bir cin olduğunu söyler. Bu rivayetlere dayanarak cinlerle evliliğin mümkün ve caiz olup olmadığı konuları İslam'da uzun uzadıya tartışılmıştır.

Kur'an'a göre insan topraktan, cinler ise ateş ve hava karışımı yaratılmıştır. "Cinleri de ‘yalın-dumansız bir ateşten’ yarattı" (er-Rahmân 55/15), "And olsun biz insanı, kuru kara çamurdan, şekillenmiş kara balçıktan yarattık. Cinleri de daha önce dumansız ateşten yaratmıştık". (el-Hicr 15/26-27)

İslam mitolojisinde cinlerin ateş ve hava karışımı ve insanlardan önce yaratıldığına inanılır. Bazı açılardan insanlara benzerler; iradeleri mevcuttur, iyi veya kötü eylemlerde bulunabilirler, insanlar gibi yiyip içer, evlenip, çoğalabilirler. Erkeklik ve dişiliklerinin olduğuna inanılır, yani doğar, büyür ve ölürler. Fakat ömürlerinin insanlarınkine oranla daha uzun olduğuna inanılır. İslam dininde cinler de insanlar gibi inanan ve inanmayan şeklinde ayrılır. İnanmayan cinlerin sayısının daha fazla olduğu düşünülür. İnsanlar gibi ibadet ile yükümlüdürler. İnanan cinlerin inanan insanlarla beraber cennete gideceğine, inanmayan cinlerin ise inanmayan insanlarla birlikte cehenneme gideceğine inanılır.

Şarkıcı İbrahim ve cinler. İbrahim, efendisi Muhammed el-Emin tarafından hapsedildi ve yaşlı bir adam kılığında bir cin tarafından ziyaret edildi. Cinler ona yiyecek ve içecek ikram eder ve İbrahim'in sesinden o kadar etkilenir ki, Muhammed'i onu serbest bırakması için ikna eder.

Bunların dışında cinlerin insanlardan farklı çeşitli özellikleri olduğu düşüncesi çerçevesinde birçok varsayım mevcuttur. Bunlardan bazıları; çeşitli şekillere girebildikleri, çok kuvvetli olup bazı ağır işleri gerçekleştirebilecekleri, istedikleri takdirde gözle görülebilir olabildikleri, çok hızlı hareket edebildikleri şeklinde sıralanabilir. İslam'da cinler mutlaka kötü varlıklar olarak kabul edilmez ve onlar şeytanlar değildir. Hatta bazen cinler insanlara görünüp onları destekleyebilir. Ancak cinler ve insanlar genellikle birbirlerinden uzak dururlar. Genel kanının tersine İslam inancına göre cinler geleceği ve gaybı bilemezler.

Genel kanının tersine İslam inancına göre cinler geleceği ve gaybı bilemezler. Her ne kadar ruhani bir varlık türü olduklarından insanların bilmediği bazı gizemleri bildiklerine inanılsa da, geleceği ve gaybı bilmezler.

Cinler insandan evvel yeryüzünün idare ve tedbirini görmekle vazifelendirilmişlerdir; ancak yeryüzünde çok kötülük yaptıkları, fesat çıkardıkları için, sonunda bu görevden azledilmişlerdir. Yerlerine, insanoğlu tayin edilmiş, yeryüzünün sahipliği makamına getirilmiştir.

Kur'an'a göre İslam peygamberi Muhammed bin Abdullah, insanlara olduğu gibi cinlere de elçi olarak gönderilmiş, tebliğ vazifesini cinler arasında da yerine getirmiştir. Kur'an'da Cin Suresi'nde bu husus, açık bir şekilde beyan edilmiştir.

Cinlerin siyah kralı Malik, Kitab'el Bulhan, 14. yüzyıl. Malik Kur'an'da cehennem bekçisidir.

Cin-Şeytan Farkı

Hristiyanlığın aksine, İslam'da cinler mutlaka şeytan değildir. Cinler de kötü (kâfir cinler) olabilseler de, şeytanlarla aynı şey değildirler.

Cin ve şeytanlar; saf ateşten, yani, dumansız ateş alevinden ve havadan yaratılmış ruhani varlıklardır. Ama cinde hava, şeytanda ateş fazladır. Cinler de şeytanlar gibi görünmeyen gizli varlıklar olup çeşitli suret ve şekle girmeye ve zor işler başarmaya muktedir, fakat cin ve mahiyet bakımından şeytanlardan ayrı yaratıklardır. Cinlerin atası Ebu Cân'dır, şeytanların atası ise İblis'tir.

Cinler arasında da insanlar gibi evlenme vardır. Onlar da Allah'a iman ve ibadetle mükelleftirler. Bazıları isyankar olup kâfir, bazıları da itaatli mümindirler. Ancak şeytanların hepsi isyankar ve kâfirdirler. Sırf şer işleyen, insanları yoldan çıkarmakla meşgul olan varlıklardır.

Şeytanların mü'mini ve itaatlisi yoktur. Cinler, Allah'ın izni ve hükmü olmadan hiç kimseye ne iyilik ne de kötülük yapabilirler. Cinler gaybı bilmez, Allah'ın peygamberlerine bildirdiği İlahi vahye muttali olamazlar.

Cinler, insanın doğrudan beynine, aklına, düşünce sistemine nüfuz edebilir, o bölgeleri tesir altına alabilir. (Korku, endişe, ürperti, hayal kurma gibi olaylarda olduğu gibi)

Şeytanlar ise farklıdır, o yaratılış gereği kalbe ve inanç merkezine nüfuz eder. Kalbin yanında bulunan lümme-i şeytaniye denilen yerde, devamlı surette insana vesvese verir, onu ifsat etmeye çalışır.

Şeytan, en büyük düşman olduğu halde, gerektiğinde cinleri, gerektiğinde habis ruhları, gerektiğinde ise insî şeytanları kullanarak, kötülüklerini bunlar vasıtasıyla sergileyerek varlığını insanlara unutturmaya çalışır. Bu gaflet hâlinden kurtulmak için, insanın inancı kuvvetli, düşünce ufku berrak, temiz kalbli, hizmet şuurundaki insanlarla münasebetinin çok olması, hakikat derslerinin yapıldığı sohbetlere sık sık gitmesi ve dünyayı bir misafirhane olarak görmesi gerekir.

Farsça kaynaklarda, onlar şeytanlar devlerle karşılaştırılmıştır.

Diğer geleneklerde

Anadolu’da cin çarpmış ve ruhsal hastalıklı anlamında Çorlu tabiri kullanılır. İyicil veya kötücül olanları mevcuttur. Her yerde bulunabilirler fakat göze görünmezler. Koruyucu ruh değildirler. Başıboşturlar fakat bir yere bağlı olabilirler. Ağaç altı, karanlık kuytular, örenler, yıkık evler, su kıyıları, köprü altları gibi doğanın sınırı olan yerlerde yaşamaları onların tılsımlı ve karanlık güçlerle olan ilgisini daha ilk başta ortaya koyar. Demirden korkarlar. Besmele çekmek onları uzaklaştırır. (Besmele’den çekinmeleri İslam’ın etkisiyle gelmiş bir unsurdur.) Cinlerin başlarındaki kalpak veya papak ele geçirildiğinde o cin ölür. Ölmeden önce de görünmezliğini yitirir. Çünkü görünmezliği sağlayan başındaki kalpaktır. Yeri gelmişken belirtmek gerekir ki, masal ve destanlarda sihirli börkünü giyerek görünmez olan kahramanlar vardır. Bu başlıkların cinlerden ele geçirilmiş olması olasılığı yüksektir. Yılan ve kuş görünümünde olanları vardır. Kılıktan kılığa girebilirler. Çor vurması, çor çarpması, çor değmesi gibi deyimler cinlere bağlı hastalıkları ifade eder.

Diğer kültürlerde de dahiler inanıyordu.Tenerife antik Guançe mitolojisinde (Kanarya Adaları) olarak adlandırılan yerli dahiler ve doğa bir dizi Ceia olduğunu. Evil dahilerin de çağırdı. Onlar denilen şeytan kendisi Guayota da İslam'da İblis gibi, bir deha gibi görünüyordu. Guançeler Kuzey Afrika'daki Berberi kökenliydi. Eski Mezopotamyalılar dünyanın birçok cinlere ev sahipliği yaptığına inanıyorlardı. Keldani mitolojisinde yedi cin, "shedu" olarak biliniyordu. Kraliyet saraylarının koruyucu cinleri olduğuna inanılıyordu.

Cinlerle ilişkilendirilen varlıklar

İmam Ali-Dev savaşı, bilinmeyen sanatçı, İhsan'ül-Kibar (1568), Gülistan Sarayı

"Cin", çok çeşitli görünmez varlıklara atıfta bulunabilir. Genellikle eylemlerine, yeteneklerine ve ahlaki uyumlarına göre sınıflandırılırlar.

• Cinni: Cine cinni de denir. İnsani özelliklere sahiptirler ve karada veya havada yaşarlar.
• Peri: "Peri", genellikle dişi olan kanatlı bir cindir ve doğada yaşar.
• İfrit: Cehennemden bir cin. Kötüdürler ve insanlara zarar verirler.
• Dev: Görünmez güçlü, kuvvetli, iri ve insan suretinde olan cinlerdir.
• Hortlak: Mezarlıkta dolaşan kafir cinlerdir.
• Kaf Dağı: Cin devlerinin yaşadığı sanılan yer. (İsmi olup, kendisi olmayan bir dağ)
• Zümrüd-ü Anka: Cinlerin kuş şeklinde olanları.
• Cadı: Cinlerin kafir olan yaşlı dişileri.
• : İnsanlarla birlikte yaşayan, onlarla oturan cinniye ammar ya da ummar denir.
• Ervah: Çocukların karşısına çıkan cinniye ervah denir.
• Marid: Dev için başka bir terim
• Şeytan: Cin kötü ve kötülüğe niyetliyse o şeytandır. Şeytanlar İblis'in hizmetkarlarıdır.
• İblis: Tanrıya isyan eden ve insanları saptıran bir cin. Sık sık dünyaya kötülük getirmekle suçlanır.
• Düşmüş melek: Bir cin iyiydi, ama kötülük oldu. Cin olduysa şeytanlara dönüşürler. Bazıları düşmüş melekler insanlara dönüşür ve görünür hale gelir.
• Melek: Tanrı'nın hizmetinde iyi bir cin.

Galeri

Ayrıca bakınız

• Büyü
• Hiciv
• Lanet
• Rahu
• Pazuzu

Kaynakça

1. ^ "Necm 35". İşaret Yayımları. 2000. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Kur'an'da Cin sözcüğünün, mikroorganizmalar... 
2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Eylül 2021. 
4. ^ Rahmân suresi 15. âyet
5. ^ ^{a b} Esat Ayyıldız, Klasik Arap Şiirinde Emevî Dönemine Kadar Hiciv. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020. s.35.
6. ^ Nigel Guy Wilson Encyclopedia of Ancient Greece Psychology Press 2006 S. 216 (İngilizce)
7. ^ Sir William Smith A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, Band 2 J. Murray 1873 ayısallaştırılmış: 2007 S. 242 (İngilizce)
8. ^ Sir William Smith A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, Band 2 J. Murray 1873 ayısallaştırılmış: 2007 S. 242
9. ^ Amira El-Zein Islam, Arabs, and Intelligent World of the Jinn Syracuse University Press 2009 S. 59 (İngilizce)
10. ^ ^{a b} UYKUR, Ramazan (31 Mart 2017). "MARDİN MÜZESİNDE BULUNAN MUSUL ZENGİ ATABEGLİĞİ SİKKELERİNDE KORUYUCU MELEK (CİN) İMGESİ". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi: 1-1. doi:10.18026/cbayarsos.298141. ISSN 1304-4796. 
11. ^ AYDOĞAN, Derya (8 Kasım 2022). "Artırılmış Fütürizm". Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD). doi:10.46442/intjcss.1171219. ISSN 2458-9381. 
12. ^ Konstantopoulos, Gina. "Shifting alignments: The dichotomy of benevolent and malevolent demons in Mesopotamia." Demons and Illness from Antiquity to the Early-Modern Period. Brill, 2017. 17-38.
13. ^ UYGUN, Azize (1 Ocak 2015). "İNCİLLERDE HZ. İSA'NIN CİN ÇIKARMA MUCİZESİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM". Journal Of History School. 8 (XXIV): 761-790. doi:10.14225/joh814. ISSN 1308-5298. 
14. ^ Abdulgani, KAÇAR (2018). "Yazılı kaynaklara göre Subartı ve Subarlar". Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri. 12 (1): 31-48. doi:10.1501/archv_0000000144. ISSN 1300-6355. 
15. ^ J. H. Chajes Between Worlds: Dybbuks, Exorcists, and Early Modern Judaism University of Pennsylvania Press 978-0-812-20155-0
16. ^ Maijastina Kahlos Debate and Dialogue: Christian and Pagan Cultures C. 360–430 Routledge 2016 S. 174
17. ^ http://www.islamhukukusayfasi.com/?page_id=4759 ^[]
18. ^ Beatrice Gruendler, Michael Cooperson Classical Arabic Humanities in Their Own Terms: Festschrift for Wolfhart Heinrichs on His 65th Birthday Beatrice Gruendler, Michael Cooperson BRILL 2008 S. 104
19. ^ Komaroff, Linda, and Stefano Carboni, eds. The legacy of Genghis Khan: courtly art and culture in Western Asia, 1256-1353. Metropolitan Museum of Art, 2002.
20. ^ ^{a b} El-Zein, Amira (2009). Islam, Arabs, and the intelligent world of the jinn. 1st ed. Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press. ISBN . OCLC 785782984. 
21. ^ Ates, A. (31 Aralık 1948). "Islam Ansiklopedisi. Islam alemi tarih, cografya ve biyografya lugati". Oriens. 1 (2): 330. doi:10.2307/1579002. ISSN 0078-6527. 
22. ^ Lupton, F. M. (1885). The farm and household cyclopædia. New York,: F. M. Lupton,. 
23. ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 143)
24. ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
25. ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 139)
26. ^ "Los guanches y los perros llegaron juntos a Tenerife". 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
27. ^ "Guanche Religion". 2 Ekim 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2015. 
28. ^ See Delitzsch, Assyrisches Handwörterbuch. pp. 60, 253, 261, 646; Jensen, Assyr.-Babyl. Mythen und Epen, 1900, p. 453; Archibald Sayce, l.c. SS. 441, 450, 463; Lenormant, l.c. SS. 48–51
29. ^ ^{a b} POLAT, Emannullah (10 Nisan 2015). "CİN SURESİ PERSPEKTİFİNDE CİNLERİN VARLIĞI". Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (53): 337. doi:10.17755/esosder.99205. ISSN 1304-0278. 
30. ^ Sa'id, Majed F.; Wehr, Hans; Cowan, J Milton (Temmuz 1962). "A Dictionary of Modern Written Arabic". Language. 38 (3): 328. doi:10.2307/410799. ISSN 0097-8507. 
31. ^ Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü. Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü, Ağustos.

Dış okumalar

• [1]^[]