Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yenisey Yazıtları, Rusya'da Hakasya, Tuva ve Altay Özerk Cumhuriyetleri içinden geçen Yenisey Nehri boyunca bugüne kadar bulunmuş olan toplam 158 adet Türkçe yazıt kurgan (mezar) ve kaya taşlarından oluşmaktadır. Yazıtlar Orhun Alfabesi diye bildiğimiz Türkçe Damgalar ile yazılmıştır.
Günümüzde Hakasya, Tıva, Dağlı Altay cumhuriyetleri bölgesinden, Krasnoyarsk ilinden, Lena akarsuyu boyundan, Yenisey, Abakan, Kemçik, Kem, Oya, Elegest akarsuları boyundaki kurganlarda bulunmaktadır.
Yenisey Yazıtları'nın Yenisey bölgesinde yaşayan değişik Türk boylarına ait oldukları kabul edilmektedir. Bu yazıtların Göktürk Kitabeleri'nden önce oluşturulduğu kabul edilir. Genellikle mezar taşı olarak dikilen bu yazıtların bazıları birkaç kelimelik, çoğu 5-10 satırlıktır. Bu yazıtlar yalın abartısız bir dille yazılmıştır. Çoğunlukla yazı sahibinin bu dünyaya doymadan ayrıldığını samimi bir dille anlattığı görülür.
Orhun Yazıtları'ndaki yüksek heyecan ve lirizmden uzaktır. Kullanılan yazı Orhun Yazıtları'ndaki kadar gelişmemiştir. Mezarların dikiliş tarihleri tam olarak belli değildir.
Yenisey yazıtları içerik olarak kısadır, esas olarak gömülülerin adlarını, yaşlarını ve yaşam boyu aktivitelerini açıklar ve içerik doğrudan yılı işaret eden bir açıklama olmaması gelenekseldir ve oluşturma yılını anlamak son derece zordur. Ancak, kelime özellikleri veya klan işareti Tamga aracılığıyla tahmin etmek mümkün olabilir.
Yenisey abidelerinden ilk bulunanı Uybat III abidesidir. Bu abideyi Polonya'nın Danzig şehrinden doğa bilimci Daniel Kotlib Messershmitt bulmuştur.
Yenisey boylarındaki yazıtlar
Yazıtlar ilk bulunduğu akarsu, köy veya yöre adı ile adlandırılmış ve akademik türde E-1, E-50, e-150 şeklinde sayılarla belirtilmiştir. Misal olarak: Uyuk-Tarlak (Е-1), Barık I (Е-5), Barık II (Е-6), Elegest (Е-10), Begre (Е-11), Uybat I (Е-30) vb. Yenisey bölgesinde 184 yazıt bulunmuştur. Tıva yazıtları ve Hakasya yazıtları arasındadır.
- Yazıt seri numarası ve bulunduğu yer
- E1 （ Uyuk-Tarlak ）(Uyuk Tarlıg) Tıva
- E2 （ Uyuk-Arjan ）Tıva
- E3 （ Uyuk-Turan ）Tıva
- E4 （ Ottuk-Daş I ）Tıva
- E5 （ Barık I ）Tıva
- E6 （ Barık II ）Tıva
- E7 （ Barık III ）Tıva
- E8 （ Barık IV ）Tıva
- E9 （Ulug Kem Kara-sug）Tıva
- E10 （Elegest Yazıtı I ）Tıva
- E11 （ Begre ）Tıva
- E12 （ Aldı-Bel I ）Tıva
- E13 （ Çaa-höl I ）Tıva
- E14 （ Çaa-höl II ）Tıva
- E15 （ Çaa-höl III ）Tıva
- E16 （ Çaa-höl IV ）Tıva
- E17 （ Çaa-höl V ）Tıva
- E18 （ Çaa-höl VI ）Tıva
- E19 （ Çaa-höl VII ）Tıva
- E20 （ Çaa-höl VIII ）Tıva
- E21 （ Çaa-höl IX ）Tıva
- E22 （ Çaa-höl X ）Tıva
- E23 （ Çaa-höl XI ）Tıva
- E24 （ Inscriptions on Khaya-Uju rocks ）
- E25 （ Oznachennoe ）Hakasya
- E28 （ Oçurı Açurı ）
- E27 （ Oya ）Hakasya
- E28 （ Altın-köl ）Hakasya
- E29 （ Altın-Köl ） Hakasya
- E30 （ Uybat I ） Hakasya
- E31 （ Uybat II ）Hakasya
- E32 （ Uybat III ） Hakasya
- E33 （ Uybat-IV ）Hakasya
- E34 （ Uybat-V ）Hakasya
- E35 （ Tuba I ）
- E36 （ Tuba II ）
- E37 （ Tes ）Hakasya
- E38 （ Ak-Yus ）
- E39 （ Kara-yüs ）Hakasya
- E40 （ Taşeba ）Hakasya
- E41 （ Kemçik-Çıgrak ）
- E42 （ Bay-bulun I ）Tıva
- E43 （ Kızıl-Çıraa I ）Tıva
- E44 （ Kızıl-Çıraa II ）Tıva
- E45 （ Kejeelig-Hovu, Köjeelig-Hovu ）Tıva
- E46 （ Tele ）Tıva
- E48 （ Abakan ）Hakasya
- E49 （ Bay-bulun II ）Tıva
- E50 （ Tuva stele «B» inscriptions ）Tıva
- E51 （ Tıva III ）Tıva
- E52 （ Elegest II ）Tıva
- E53 （ Elegest III ）Tıva
- E54 （ Ottuk Daş III ）Tıva
- E55 （ Tuvian stele "G" ）Tıva
- E56 （ Malinovka ）
- E57 （ Suygyn ）
- E58 （ Kezek-Hure ）
- E59 （ Kerbis-baarı ）Tıva
- E60 （ Sargal Aqsy ）
- E61 （ Sulug-adır-aksı, Sançi I）Tıva
- E62 （ Kanımıldık-kobı ）
- E63 （ Ortaa-Hem ）
- E64 （ Ottuk Daş II ）
- E65 （ Kara-bulun I ）Tıva
- E66 （ Kara-bulun II ）Tıva
- E67 （ Kara-bulun III ） Tıva
- E68 （ El-Bajı ）
- E69 （ Çer-Çarık ）
- E70 （ Elegest IV, Eer Hol, İr-Höl ）Tıva
- E71 （ Podkuninskoe ）
- E72 （ Aldı Bel II ）
- E73 （ Yime ）
- E74 （ Samagaltay ）
- E75 （ Küten-Buluk ）
- E76 （ Mirror I ）
- E77 （ Inscription on Chinese mirror ）
- E78 （ Inscription on Chinese copper coin ）
- E79 （ Inscription on Chinese copper coin ）
- E80 （ Bronze Plaque ）
- E81 （ Golden Vessel I ）
- E82 （ Golden Vessel II ）
- E83 （ Uybat VII ）
- E84 （ Mirror III ）
- E85 （ Mirror IV ）
- E86 （ Amulet Signs ）
- E87 （ Text on a Spindle ）
- E88 （ Text on an Amulet ）
- E89 （ Övür-I ）
- E90 （ Övür-I ）
- E91 （ Bedelig ）
- E92 （ Demir-Sug ）Tıva
- E93 （ Yur-Sayur I inscriptions ）
- E98 （ Uybat VI ）Hakasya
- E99 （ Ortaa-Tey ）
- E100 （ Bayan-Qol, Bayan-Kol ）Tıva
- E102 （ Arjan II inscriptions ）
- E103 （ Arjan II inscriptions ）
- E104 （ Oznachennoe II ）Hakasya
- E105 （ A Stele from Kyzyl Museum ）
- E108 （ ）Tıva
- E109 （ ）Tıva
- E110 （ ）Tıva
- E147 （ Yerbek I ）Tıva
- E149 （ Yerbek II ）Tıva
- E152 （ Şançı 3 ）
Literatür
- Klements D. Arheologiçeskiy dnevnik poyezdki v srednyuyu Mongoliyu v 1891 godu. Sbornik trudov Orhonskoy ekspeditsii. Spb. 1895.
- Malok S. Е. Eniseyskaya pismennost Tyurkov, 1952;
- Malov S. Е. Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti. Tekstı i issledovaniya. // M.-L.: 1951. 451 s.
- Batmanov İ. L. Yazık Yeniseyskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pismennosti, Frunze, 1959;
- Vasilev D. D. Korpus Tyurkskih runiçeskih pamyatnikov basseyna Eniseya, JI., 1983;
- Amapjolov А. S., Tyurkskaya runiçeskaya grafika, (ç. 2) (metodiçeskaya razrabotka), 1981.
- Vröndal V. L’оeuvre de Vilhelm Thomsen. Acta Philologica Scandinavica, 1927, str. 289-318.
Kaynakça
- ^ . 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- ^ . 7 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- ^ . 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.
Dış bağlantılar
- https://www.onturk.net/yenisey-yazitlari 12 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yenisei inscriptions 28 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yenisey Yazıtları toplu halde 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yenisey Yazitlari Rusya da Hakasya Tuva ve Altay Ozerk Cumhuriyetleri icinden gecen Yenisey Nehri boyunca bugune kadar bulunmus olan toplam 158 adet Turkce yazit kurgan mezar ve kaya taslarindan olusmaktadir Yazitlar Orhun Alfabesi diye bildigimiz Turkce Damgalar ile yazilmistir Yenisey havzasi Gunumuzde Hakasya Tiva Dagli Altay cumhuriyetleri bolgesinden Krasnoyarsk ilinden Lena akarsuyu boyundan Yenisey Abakan Kemcik Kem Oya Elegest akarsulari boyundaki kurganlarda bulunmaktadir Yenisey Yazitlari nin Yenisey bolgesinde yasayan degisik Turk boylarina ait olduklari kabul edilmektedir Bu yazitlarin Gokturk Kitabeleri nden once olusturuldugu kabul edilir Genellikle mezar tasi olarak dikilen bu yazitlarin bazilari birkac kelimelik cogu 5 10 satirliktir Bu yazitlar yalin abartisiz bir dille yazilmistir Cogunlukla yazi sahibinin bu dunyaya doymadan ayrildigini samimi bir dille anlattigi gorulur Orhun Yazitlari ndaki yuksek heyecan ve lirizmden uzaktir Kullanilan yazi Orhun Yazitlari ndaki kadar gelismemistir Mezarlarin dikilis tarihleri tam olarak belli degildir Yenisey yazitlari icerik olarak kisadir esas olarak gomululerin adlarini yaslarini ve yasam boyu aktivitelerini aciklar ve icerik dogrudan yili isaret eden bir aciklama olmamasi gelenekseldir ve olusturma yilini anlamak son derece zordur Ancak kelime ozellikleri veya klan isareti Tamga araciligiyla tahmin etmek mumkun olabilir Yenisey abidelerinden ilk bulunani Uybat III abidesidir Bu abideyi Polonya nin Danzig sehrinden doga bilimci Daniel Kotlib Messershmitt bulmustur Yenisey boylarindaki yazitlarYenisey yaziti anitlari E 1 Ook Tarlak yaziti E 2 Ook Arjaan yaziti E 37 Tuba yaziti Yazitlar ilk bulundugu akarsu koy veya yore adi ile adlandirilmis ve akademik turde E 1 E 50 e 150 seklinde sayilarla belirtilmistir Misal olarak Uyuk Tarlak E 1 Barik I E 5 Barik II E 6 Elegest E 10 Begre E 11 Uybat I E 30 vb Yenisey bolgesinde 184 yazit bulunmustur Tiva yazitlari ve Hakasya yazitlari arasindadir Yazit seri numarasi ve bulundugu yerE1 Uyuk Tarlak Uyuk Tarlig Tiva E2 Uyuk Arjan Tiva E3 Uyuk Turan Tiva E4 Ottuk Das I Tiva E5 Barik I Tiva E6 Barik II Tiva E7 Barik III Tiva E8 Barik IV Tiva E9 Ulug Kem Kara sug Tiva E10 Elegest Yaziti I Tiva E11 Begre Tiva E12 Aldi Bel I Tiva E13 Caa hol I Tiva E14 Caa hol II Tiva E15 Caa hol III Tiva E16 Caa hol IV Tiva E17 Caa hol V Tiva E18 Caa hol VI Tiva E19 Caa hol VII Tiva E20 Caa hol VIII Tiva E21 Caa hol IX Tiva E22 Caa hol X Tiva E23 Caa hol XI Tiva E24 Inscriptions on Khaya Uju rocks E25 Oznachennoe Hakasya E28 Ocuri Acuri E27 Oya Hakasya E28 Altin kol Hakasya E29 Altin Kol Hakasya E30 Uybat I Hakasya E31 Uybat II Hakasya E32 Uybat III Hakasya E33 Uybat IV Hakasya E34 Uybat V Hakasya E35 Tuba I E36 Tuba II E37 Tes Hakasya E38 Ak Yus E39 Kara yus Hakasya E40 Taseba Hakasya E41 Kemcik Cigrak E42 Bay bulun I Tiva E43 Kizil Ciraa I Tiva E44 Kizil Ciraa II Tiva E45 Kejeelig Hovu Kojeelig Hovu Tiva E46 Tele Tiva E48 Abakan Hakasya E49 Bay bulun II Tiva E50 Tuva stele B inscriptions Tiva E51 Tiva III Tiva E52 Elegest II Tiva E53 Elegest III Tiva E54 Ottuk Das III Tiva E55 Tuvian stele G Tiva E56 Malinovka E57 Suygyn E58 Kezek Hure E59 Kerbis baari Tiva E60 Sargal Aqsy E61 Sulug adir aksi Sanci I Tiva E62 Kanimildik kobi E63 Ortaa Hem E64 Ottuk Das II E65 Kara bulun I Tiva E66 Kara bulun II Tiva E67 Kara bulun III Tiva E68 El Baji E69 Cer Carik E70 Elegest IV Eer Hol Ir Hol Tiva E71 Podkuninskoe E72 Aldi Bel II E73 Yime E74 Samagaltay E75 Kuten Buluk E76 Mirror I E77 Inscription on Chinese mirror E78 Inscription on Chinese copper coin E79 Inscription on Chinese copper coin E80 Bronze Plaque E81 Golden Vessel I E82 Golden Vessel II E83 Uybat VII E84 Mirror III E85 Mirror IV E86 Amulet Signs E87 Text on a Spindle E88 Text on an Amulet E89 Ovur I E90 Ovur I E91 Bedelig E92 Demir Sug Tiva E93 Yur Sayur I inscriptions E98 Uybat VI Hakasya E99 Ortaa Tey E100 Bayan Qol Bayan Kol Tiva E102 Arjan II inscriptions E103 Arjan II inscriptions E104 Oznachennoe II Hakasya E105 A Stele from Kyzyl Museum E108 Tiva E109 Tiva E110 Tiva E147 Yerbek I Tiva E149 Yerbek II Tiva E152 Sanci 3 LiteraturKlements D Arheologiceskiy dnevnik poyezdki v srednyuyu Mongoliyu v 1891 godu Sbornik trudov Orhonskoy ekspeditsii Spb 1895 Malok S E Eniseyskaya pismennost Tyurkov 1952 Malov S E Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti Teksti i issledovaniya M L 1951 451 s Batmanov I L Yazik Yeniseyskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pismennosti Frunze 1959 Vasilev D D Korpus Tyurkskih runiceskih pamyatnikov basseyna Eniseya JI 1983 Amapjolov A S Tyurkskaya runiceskaya grafika c 2 metodiceskaya razrabotka 1981 Vrondal V L oeuvre de Vilhelm Thomsen Acta Philologica Scandinavica 1927 str 289 318 Kaynakca 22 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Agustos 2016 7 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Agustos 2016 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Agustos 2016 Arsivlenmis kopya 13 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Agustos 2016 Dis baglantilarhttps www onturk net yenisey yazitlari 12 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yenisei inscriptions 28 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yenisey Yazitlari toplu halde 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde