Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Haziran 2012) |
Zaman veya vakit (Eski Türklerde öd), ölçülmüş veya ölçülebilen bir dönem, uzaysal boyutu olmayan bir süreklilik. Zaman kavramı, tarih boyunca felsefenin ilgi alanlarından biri olmasının yanı sıra matematik ve fizikteki önemli çalışma alanlarından biridir.
Etimolojisi
Zaman kavramı, Türkçeye Arapçadaki zeman (زمن) kelimesinden geçmiştir. Arapçadaki zaman kavramının etimolojisi hakkında ise üç hipotez bulunmaktadır. İlk hipoteze göre, zeman sözcüğü kadim Pers dilindeki jamânâ kelimesinden Arapçaya geçmiştir. İkinci hipoteze göre, zeman kelimesi aslında Akadca bir kelimedir. Üçüncü hipoteze göre ise zeman kelimesi Antik Samicede mevcut olan bir sözcüktür.
Fizikte zaman
Zaman, göreceli bir kavramdır. Zaman içinde olduğumuz üç mekân ve bir zaman boyutlu uzayzamanın soyut olan boyutu olarak da kabul edilir. Aristo'ya göre zaman hareket eseri ortaya çıkmıştır o halde zaman hareketin ürünüdür. Zaman fikri görelilik kuramında da benzer şekilde mekan ile birlikte incelenmiştir. Zaman olgusu fizikte 't' (Latince zaman anlamına gelen 'tempus' kelimesinin baş harfi) harfiyle tanımlanır. Yine zamanın objektif olarak var olup olmadığı, fiziğin en önemli ve çözülemeyen konularının başında gelir. Planck zamanı denilen saniyenin 10−43'ünden daha kısa olan süre, fizikçilerce içinde bulunduğumuz üç boyutlu uzayın sınırı ve karadelik ortamının başlangıcı olarak kabul edilir. Zamanın tıpkı ışık gibi bükülebileceği varsayılmştır. Bu nedenle zaman yolculuğunun olanaklı olup olmadığı birçok bilim insanı tarafından düşünülmektedir.
Öne sürüldüğüne göre, uzayda oluşan her şey zamanın içindedir. Neden-sonuç ilişkisi zaman akış oku ile ilgili olup tersine zaman okunun var olması teorik olarak olanaklıdır. Zaman, ışık hızı ile de dolaysız ilişki içinde olup maddenin ışık hızına yaklaşması durumunda zamanının yavaş akması, ışık hızında durması ve ışık hızı ötesinde de tersine akması; takyonlar denilen atomaltı parçacıkların ışıktan hızlı hareket ettiği ve zamanlarının gelecekten geçmişe doğru aktığı veya içinde bulunduğumuz uzayzamandan başka sonsuz sayıda olasılığın olabileceği hipotezleri de modern fiziğin ve Görelilik Kuramı'nın temelini oluşturan konulardandır.
Zamanın ölçümü
Zamanın tanımı konusunda tam bir uzlaşmaya varılamasa da(big bang ten sonraki geçen süreye verilen isimdir) ölçülmesi konusunda anlaşmazlık yoktur. Zaman, fizikte en duyarlı ölçülebilen niceliklerden biridir. Zaman ölçümünde herhangi bir ana ya da aralığa rakamsal bir değer atanır. Bu atamada sürekli değişikliğe uğrayan herhangi bir fenomen kullanılabilir. Yine zamanın ölçümünde kullanılan başlıca iki adet birbirinden bağımsız ölçek vardır:
- Atomik ölçüm - Atomların içsel enerji durumları arasındaki kuantum değişimini gerçekleştirmekte kullanılan elektromanyetik radyasyonun karakteristik frekansından yararlanır.
- Dinamik ölçüm - Gök cisimlerinin çekimsel hareketlerini kullanır. Bu ölçümler sonucu ay ve güneş takvimleri ortaya çıkmıştır.
Tarihçe
İnsanoğlu, tarih boyunca çeşitli metotlarla zamanı ölçmeye çalışmıştır. İlk başta insanlar için sadece yağmurun, karın, soğuğun ve sıcağın zamanını bilmek yetiyor; mevsimler barınma, göç veya hasat zamanını söylüyordu. Gittikçe daha küçük zaman birimlerine ihtiyaç duyan insanlık, yılı aylara ve haftalara bölmeye başlamıştır. Daha küçük zaman birimlerinin tarihi takvimle paralellik gösterir. Güney Afrika'da keşfedilen ve yaklaşık m.ö. 33.000 senesine tarihlendirilen Lebombo kemiği, üzerinde ay döngüsünün hesaplandığına dair bazı işaretler taşımaktadır. Benzer şekilde Ishango kemiği yaklaşık m.ö. 23.000 senesine tarihlendirilmektedir. Sümerler daha sonra yaklaşık m.ö. 3000 yılında, yılın otuz günden oluşan on iki aya bölünmesi düşüncesini ortaya atmışlardır.
Mısırlılarla devam eden zamanı doğru ölçme çalışmaları, Yunan ve Roma uygarlıklarında iyice geliştirilmiştir. Eski Mısır rahiplerine göre zaman; enerjinin yok oluşu ya da bir diğer anlamı ile enerjinin dönüşüm sürecidir ve sonsuz olan Tanrı'yı simgeler.
Döngüsel zaman anlayışı
Tarihteki bazı toplumların kültürlerindeki ve kimi kabile topluluklarındaki anlayışa göre; zaman, geçmişten geleceğe doğru düz bir çizgi şeklinde ilerleyen bir olgu değildir. Zaman döngüsel olarak ortaya çıkmaktadır, yani çember çizerek başa dönmektedir. Bu yaklaşıma çağdaş toplumlarda yeniden ilgi duyulan bir felsefi düşünce olarak da belirli düzeylerde ilgi gösterilmektedir. Aslında bu anlayış günümüzde de belirli oranlarda yeryüzündeki tüm takvimlerde varlığını sürdürmektedir, ancak asıl farklılaşma yılların ölçülmesinde ortaya çıkmaktadır. Döngüsel anlayışa göre, sadece zamanın kendisi değil, ayrıca ölçüm yöntemi de döngü kavramı üzerine kuruludur. Örneğin insanoğlu tarafından zaman kavramının ilk algılanışı Güneş'in ve Ay'ın hareketlerine bakarak (tesadüfi veya bilinçli gözlemle), bu gök cisimlerinin aynı noktadan ertesi gün bir daha geçtiklerinin fark edilmesi ile ilişkili olarak ortaya çıkmıştır. Elbette ki Ay ve Güneş'in hareketleri arasında dikkat çekici farklılıklar vardır. Ay’ın gökyüzündeki geçişindeki sapmalar günlük olarak belirgin olarak gözlemlenebilir ve anlaşılabilirdir, ancak bilimsel olarak anlamlandırılabilmesi için insan kavrayışını daha fazla zorladığı bir gerçektir. Zamanın araçlarla ölçülmesi ile birlikte dönüş anlayışı da bilimsel bir temel kazanmaya başlamıştır. Güneş saatlerinde bir gölge bir eksen etrafında dönerek ilerlemektedir. Daha sonraki devirlerde ortaya çıkan ve günümüzde de kullanılmaya devam eden mekanik saatlerde ölçü ibreleri (akrep ve yelkovan) kadran üzerinde dönerek başladığı yere geri ulaşırlar. Günümüzdeki dijital saatlerde bile sayaç ileriye doğru artak gidiyormuş gibi algılansa da aslında tekrar başa dönmektedir. Takvimlerdeki sayısal değerlerle tanımlanan günler, haftanın günleri ve aylar da aynı şekilde yine belirli bir periyod ile geçmişte de bulunmaktadırlar ve gelecekte de var olacaklardır. Örneğin, şans eseri bir örnekle "3 Nisan" gününe bir yıl sonra tekrar ulaşılacaktır. Hatta daha karmaşık gibi görünen "3 Nisan, Perşembe" günü de daha seyrek bir periyodla da olsa yine de tekrarlayacaktır. Aylar tıpkı geçmişte olduğu gibi gelecekte yine sürekli olarak tekrarlayarak ortaya çıkacaklardır. Bütün bunlara karşın yıllar niye, tekrarlamak yerine belirli bir noktadan başlayıp sadece ileriye doğru gitmektedir? sorusu kimi zaman akla gelmektedir. Yılların doğrusal (çizgisel) olarak ölçülebilmesi için elbette ki göreceli bir başlangıç tarihi bulunmak zorundadır, örneğin; "Milat" (İsa peygamberin doğumu) gibi… Bu sabitlenmiş nokta döngüsel ölçü birimlerinin başlangıç noktalarından farklı olarak kendi sistemi içerisinde tekrar ulaşılamaz bir referans noktasıdır. Oysaki çevrime dayalı takvimlerde başlangıç noktası herhangi başka bir birime kaydırılsa bile tüm noktalar gibi yine de tekrar ulaşılacaktır. Örneğin yılbaşı "1 Ocak" değil de "15 Ağustos" olarak değiştirilse bile takvimdeki her bir gün yine de tekrarlanabilirdir. Fakat çizgisel olarak ilerleyen bir ölçüm yönteminde hiçbir noktaya tekrar varılamaz. Çizgisel takvim ve tarih anlayışı sonradan ortaya çıksa da yaygınlaşarak döngüsel anlayışın önüne geçmiştir.
Bütün bunlara karşın, aslında yılların da döngüsel olarak ilerlediği takvimler yeryüzündeki kimi toplumlarda mevcuttur veya bunlara dair ayrıntılı bilgiler korunmuştur. Çin Geleneksel Takvimi, 12 Hayvanlı Türk Takvimi gibi... Bu takvimlerin geçmişteki kullanılma amacının günümüzdeki bakış açısı ile doğru anlaşılamadığına sıklıkla rastlanmaktadır. Bu ve benzeri takvimler toplumsal veya bireysel astrolojik kehanetlerde bulunabilmek amacıyla geliştirilmiş değildirler. (Daha sonradan ortaya çıkmış olan bu tür uygulamaların olduğu bir gerçektir ancak asıl amaç bu değildir.) Çizgisel zaman kavramının netleşmediği dönemlerde yılları ölçebilmenin bir yöntemi olmak üzere tasarlanmışlardır. Örneğin hayvanlı takvimlerde “Maymun Yılı” olarak adlandırılan zaman ölçüsüne 12 yıl sonra tekrar ulaşılacaktır. "23 Temmuz Cumartesi, Koyun Yılı" şeklindeki bir doğum tarihindeki tüm birimlerin döngüsel olarak tekrarlayacağı kesindir.
Bu durum evrendeki gök cisimlerinin hareketleri ile de uyumludur. Ay kendi etrafında döner ve aynı zamanda dünyanın etrafında dönmektedir. Dünya ise benzer bir biçimde kendi etrafında döner ve ayrıca Güneş'in etrafında dönmektedir. Aynı şekilde kendi etrafında dönen Güneş de, bir yandan Samanyolu galaksisinin merkezinin etrafında dönmektedir. Samanyolu da kendi etrafında döner… Evrendeki yapılanma ve hareket eğriseldir. Gök cisimlerinin kendi şekilleri ile yörüngeleri incelendiğinde bu gerçeklik rahatlıkla görülebilmektedir. Ekvator çizgisi üzerinde ilerleyen bir araç dümdüz gittiğini sanmakla birlikte aslında büyük ölçekte çembersel bir hareket yapmaktadır. Sürücünün bu durumu anlayamıyor oluşunun tek bir nedeni olacaktır; uzaklığın algılayamayacağı kadar büyük olması. Doğrusal olduğu sanılan zamanın ilerleyişi için de aynı durumun söz konusu olması özen gösterilmelidir. Süre yeterince uzun olduğunda döngü olarak değil düz bir ilerleyiş olarak algılanacaktır.
Özetle hayvanlı takvimlerde yıllar ileriye doğru giden bir ölçme yöntemi ile değil tıpkı günler ve aylarda olduğu gibi dönerek yinelenen ölçü birimi ile ele alınmıştır. Bu kültürlerin ilk biçimlerinde zaman bütünüyle döngüsel bir olgudur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- De Landa, M. (2006). Çizgisel olmayan tarih: bin yılın öyküsü, İstanbul: Metis Yayınları.
- Dursun, Ç. (2000). Zaman: Modern ve postmodern. Toplum Bilim, 84, 189- 212
- Okumuş, E. (2010). “Zaman Sosyolojisi: Bir Giriş Denemesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, (121 ‐174).
- İsmail bin Abdullah’ın Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Prof.Dr. İdris Güven KAYA, Turkish Studies - Volume 7/2 Spring 2012, p. 15-34
- Ho, Kai-Lung (何啟龍) (2006). "The Political Power and the Mongolian Translation of the Chinese Calendar During the Yuan Dynasty". Central Asiatic Journal 50 (1). Harrassowitz Verlag: 57–69. The Political Power and the Mongolian Translation of the Chinese Calendar During the Yuan Dynasty.
Dipnotlar
- ^ acarindex-1423865253.pdf bu pdf'yi yükleyip sözcüğü bulabilirsiniz.
- ^ 6 Eski Türkler'de zaman ile ilgili kavramlara ilk olarak Göktürk yazıtlarında rastlanmaktadır. Bu yazıtlarda gün, gece, şimdi, sonra, önce, ay, yıl, saat gibi kavramlar gözlenmektedir. Bu kitabelerde zaman kavramı öd kelimesiyle karşılanmakta ve bu kavram etimolojik olarak sonsuzluk ve sınırsızlık anlamına gelmektedir.kaynağı https://dergipark.org.tr 1 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b "Zaman." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni” 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (Mart 2022), s. 78.
- ^ a b İbn Haldun Düşüncesinde Tarih, Zaman ve Döngüsellik, Nureddin NEBATİ, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2019, Cilt: 12, Sayı: 1, s. 141 - 158 (Sayfa: 145)
- ^ Eski Türk Kültüründeki Döngüsel Zaman Üzerine, Dr. Ekber ENVERİ, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2019, Cilt: 12, Sayı: 26, s. 292-304. (Sayfa: 294)
- ^ Eski Türk Kültüründeki Döngüsel Zaman Üzerine, Dr. Ekber ENVERİ, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2019, Cilt: 12, Sayı: 26, s. 292-304. (Sayfa: 302-303)
- ^ Prof.Dr. Zeyneş İsmail, “Kazak Türklerinde 12 Hayvanlı Takvim”, Tüksoy Dergisi, Mayıs 2003, Sayfa: 15
- ^ Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine, Dr. Gülnisa AYNAKULOVA, Millî Folklor, 2007, Yıl: 19, Sayı: 74
Dış bağantılar
- Linear and Cyclical Time: Time’s Arrow or Boomerang? 14 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin alakali konuda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Haziran 2012 Zaman veya vakit Eski Turklerde od olculmus veya olculebilen bir donem uzaysal boyutu olmayan bir sureklilik Zaman kavrami tarih boyunca felsefenin ilgi alanlarindan biri olmasinin yani sira matematik ve fizikteki onemli calisma alanlarindan biridir Dunya nin ve Ay in hareketleri sonucu olusan Gunes in gokyuzunde hareket ettigi yanilgisi insanligin baslangicindan beri zamani sembolize etmistir EtimolojisiZaman kavrami Turkceye Arapcadaki zeman زمن kelimesinden gecmistir Arapcadaki zaman kavraminin etimolojisi hakkinda ise uc hipotez bulunmaktadir Ilk hipoteze gore zeman sozcugu kadim Pers dilindeki jamana kelimesinden Arapcaya gecmistir Ikinci hipoteze gore zeman kelimesi aslinda Akadca bir kelimedir Ucuncu hipoteze gore ise zeman kelimesi Antik Samicede mevcut olan bir sozcuktur Fizikte zamanZaman goreceli bir kavramdir Zaman icinde oldugumuz uc mekan ve bir zaman boyutlu uzayzamanin soyut olan boyutu olarak da kabul edilir Aristo ya gore zaman hareket eseri ortaya cikmistir o halde zaman hareketin urunudur Zaman fikri gorelilik kuraminda da benzer sekilde mekan ile birlikte incelenmistir Zaman olgusu fizikte t Latince zaman anlamina gelen tempus kelimesinin bas harfi harfiyle tanimlanir Yine zamanin objektif olarak var olup olmadigi fizigin en onemli ve cozulemeyen konularinin basinda gelir Planck zamani denilen saniyenin 10 43 unden daha kisa olan sure fizikcilerce icinde bulundugumuz uc boyutlu uzayin siniri ve karadelik ortaminin baslangici olarak kabul edilir Zamanin tipki isik gibi bukulebilecegi varsayilmstir Bu nedenle zaman yolculugunun olanakli olup olmadigi bircok bilim insani tarafindan dusunulmektedir One suruldugune gore uzayda olusan her sey zamanin icindedir Neden sonuc iliskisi zaman akis oku ile ilgili olup tersine zaman okunun var olmasi teorik olarak olanaklidir Zaman isik hizi ile de dolaysiz iliski icinde olup maddenin isik hizina yaklasmasi durumunda zamaninin yavas akmasi isik hizinda durmasi ve isik hizi otesinde de tersine akmasi takyonlar denilen atomalti parcaciklarin isiktan hizli hareket ettigi ve zamanlarinin gelecekten gecmise dogru aktigi veya icinde bulundugumuz uzayzamandan baska sonsuz sayida olasiligin olabilecegi hipotezleri de modern fizigin ve Gorelilik Kurami nin temelini olusturan konulardandir Zamanin olcumuZamanin tanimi konusunda tam bir uzlasmaya varilamasa da big bang ten sonraki gecen sureye verilen isimdir olculmesi konusunda anlasmazlik yoktur Zaman fizikte en duyarli olculebilen niceliklerden biridir Zaman olcumunde herhangi bir ana ya da araliga rakamsal bir deger atanir Bu atamada surekli degisiklige ugrayan herhangi bir fenomen kullanilabilir Yine zamanin olcumunde kullanilan baslica iki adet birbirinden bagimsiz olcek vardir Atomik olcum Atomlarin icsel enerji durumlari arasindaki kuantum degisimini gerceklestirmekte kullanilan elektromanyetik radyasyonun karakteristik frekansindan yararlanir Dinamik olcum Gok cisimlerinin cekimsel hareketlerini kullanir Bu olcumler sonucu ay ve gunes takvimleri ortaya cikmistir Tarihce Insanoglu tarih boyunca cesitli metotlarla zamani olcmeye calismistir Ilk basta insanlar icin sadece yagmurun karin sogugun ve sicagin zamanini bilmek yetiyor mevsimler barinma goc veya hasat zamanini soyluyordu Gittikce daha kucuk zaman birimlerine ihtiyac duyan insanlik yili aylara ve haftalara bolmeye baslamistir Daha kucuk zaman birimlerinin tarihi takvimle paralellik gosterir Guney Afrika da kesfedilen ve yaklasik m o 33 000 senesine tarihlendirilen Lebombo kemigi uzerinde ay dongusunun hesaplandigina dair bazi isaretler tasimaktadir Benzer sekilde Ishango kemigi yaklasik m o 23 000 senesine tarihlendirilmektedir Sumerler daha sonra yaklasik m o 3000 yilinda yilin otuz gunden olusan on iki aya bolunmesi dusuncesini ortaya atmislardir Misirlilarla devam eden zamani dogru olcme calismalari Yunan ve Roma uygarliklarinda iyice gelistirilmistir Eski Misir rahiplerine gore zaman enerjinin yok olusu ya da bir diger anlami ile enerjinin donusum surecidir ve sonsuz olan Tanri yi simgeler Dongusel zaman anlayisi Dongusel Takvim ve Dogrusal Takvim Karsilastirmasi Tarihteki bazi toplumlarin kulturlerindeki ve kimi kabile topluluklarindaki anlayisa gore zaman gecmisten gelecege dogru duz bir cizgi seklinde ilerleyen bir olgu degildir Zaman dongusel olarak ortaya cikmaktadir yani cember cizerek basa donmektedir Bu yaklasima cagdas toplumlarda yeniden ilgi duyulan bir felsefi dusunce olarak da belirli duzeylerde ilgi gosterilmektedir Aslinda bu anlayis gunumuzde de belirli oranlarda yeryuzundeki tum takvimlerde varligini surdurmektedir ancak asil farklilasma yillarin olculmesinde ortaya cikmaktadir Dongusel anlayisa gore sadece zamanin kendisi degil ayrica olcum yontemi de dongu kavrami uzerine kuruludur Ornegin insanoglu tarafindan zaman kavraminin ilk algilanisi Gunes in ve Ay in hareketlerine bakarak tesadufi veya bilincli gozlemle bu gok cisimlerinin ayni noktadan ertesi gun bir daha gectiklerinin fark edilmesi ile iliskili olarak ortaya cikmistir Elbette ki Ay ve Gunes in hareketleri arasinda dikkat cekici farkliliklar vardir Ay in gokyuzundeki gecisindeki sapmalar gunluk olarak belirgin olarak gozlemlenebilir ve anlasilabilirdir ancak bilimsel olarak anlamlandirilabilmesi icin insan kavrayisini daha fazla zorladigi bir gercektir Zamanin araclarla olculmesi ile birlikte donus anlayisi da bilimsel bir temel kazanmaya baslamistir Gunes saatlerinde bir golge bir eksen etrafinda donerek ilerlemektedir Daha sonraki devirlerde ortaya cikan ve gunumuzde de kullanilmaya devam eden mekanik saatlerde olcu ibreleri akrep ve yelkovan kadran uzerinde donerek basladigi yere geri ulasirlar Gunumuzdeki dijital saatlerde bile sayac ileriye dogru artak gidiyormus gibi algilansa da aslinda tekrar basa donmektedir Takvimlerdeki sayisal degerlerle tanimlanan gunler haftanin gunleri ve aylar da ayni sekilde yine belirli bir periyod ile gecmiste de bulunmaktadirlar ve gelecekte de var olacaklardir Ornegin sans eseri bir ornekle 3 Nisan gunune bir yil sonra tekrar ulasilacaktir Hatta daha karmasik gibi gorunen 3 Nisan Persembe gunu de daha seyrek bir periyodla da olsa yine de tekrarlayacaktir Aylar tipki gecmiste oldugu gibi gelecekte yine surekli olarak tekrarlayarak ortaya cikacaklardir Butun bunlara karsin yillar niye tekrarlamak yerine belirli bir noktadan baslayip sadece ileriye dogru gitmektedir sorusu kimi zaman akla gelmektedir Yillarin dogrusal cizgisel olarak olculebilmesi icin elbette ki goreceli bir baslangic tarihi bulunmak zorundadir ornegin Milat Isa peygamberin dogumu gibi Bu sabitlenmis nokta dongusel olcu birimlerinin baslangic noktalarindan farkli olarak kendi sistemi icerisinde tekrar ulasilamaz bir referans noktasidir Oysaki cevrime dayali takvimlerde baslangic noktasi herhangi baska bir birime kaydirilsa bile tum noktalar gibi yine de tekrar ulasilacaktir Ornegin yilbasi 1 Ocak degil de 15 Agustos olarak degistirilse bile takvimdeki her bir gun yine de tekrarlanabilirdir Fakat cizgisel olarak ilerleyen bir olcum yonteminde hicbir noktaya tekrar varilamaz Cizgisel takvim ve tarih anlayisi sonradan ortaya ciksa da yayginlasarak dongusel anlayisin onune gecmistir Butun bunlara karsin aslinda yillarin da dongusel olarak ilerledigi takvimler yeryuzundeki kimi toplumlarda mevcuttur veya bunlara dair ayrintili bilgiler korunmustur Cin Geleneksel Takvimi 12 Hayvanli Turk Takvimi gibi Bu takvimlerin gecmisteki kullanilma amacinin gunumuzdeki bakis acisi ile dogru anlasilamadigina siklikla rastlanmaktadir Bu ve benzeri takvimler toplumsal veya bireysel astrolojik kehanetlerde bulunabilmek amaciyla gelistirilmis degildirler Daha sonradan ortaya cikmis olan bu tur uygulamalarin oldugu bir gercektir ancak asil amac bu degildir Cizgisel zaman kavraminin netlesmedigi donemlerde yillari olcebilmenin bir yontemi olmak uzere tasarlanmislardir Ornegin hayvanli takvimlerde Maymun Yili olarak adlandirilan zaman olcusune 12 yil sonra tekrar ulasilacaktir 23 Temmuz Cumartesi Koyun Yili seklindeki bir dogum tarihindeki tum birimlerin dongusel olarak tekrarlayacagi kesindir Bu durum evrendeki gok cisimlerinin hareketleri ile de uyumludur Ay kendi etrafinda doner ve ayni zamanda dunyanin etrafinda donmektedir Dunya ise benzer bir bicimde kendi etrafinda doner ve ayrica Gunes in etrafinda donmektedir Ayni sekilde kendi etrafinda donen Gunes de bir yandan Samanyolu galaksisinin merkezinin etrafinda donmektedir Samanyolu da kendi etrafinda doner Evrendeki yapilanma ve hareket egriseldir Gok cisimlerinin kendi sekilleri ile yorungeleri incelendiginde bu gerceklik rahatlikla gorulebilmektedir Ekvator cizgisi uzerinde ilerleyen bir arac dumduz gittigini sanmakla birlikte aslinda buyuk olcekte cembersel bir hareket yapmaktadir Surucunun bu durumu anlayamiyor olusunun tek bir nedeni olacaktir uzakligin algilayamayacagi kadar buyuk olmasi Dogrusal oldugu sanilan zamanin ilerleyisi icin de ayni durumun soz konusu olmasi ozen gosterilmelidir Sure yeterince uzun oldugunda dongu olarak degil duz bir ilerleyis olarak algilanacaktir Ozetle hayvanli takvimlerde yillar ileriye dogru giden bir olcme yontemi ile degil tipki gunler ve aylarda oldugu gibi donerek yinelenen olcu birimi ile ele alinmistir Bu kulturlerin ilk bicimlerinde zaman butunuyle dongusel bir olgudur Ayrica bakinizZurvan Khronos Zaman Baba Buyuk Patlama Genel gorelilik Ozel gorelilik UTC GMT Uzayzaman Zamanda yolculukKaynakcaDe Landa M 2006 Cizgisel olmayan tarih bin yilin oykusu Istanbul Metis Yayinlari Dursun C 2000 Zaman Modern ve postmodern Toplum Bilim 84 189 212 Okumus E 2010 Zaman Sosyolojisi Bir Giris Denemesi Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi Cilt 10 Sayi 2 121 174 Ismail bin Abdullah in Oniki Hayvanli Turk Takvimi Prof Dr Idris Guven KAYA Turkish Studies Volume 7 2 Spring 2012 p 15 34 Ho Kai Lung 何啟龍 2006 The Political Power and the Mongolian Translation of the Chinese Calendar During the Yuan Dynasty Central Asiatic Journal 50 1 Harrassowitz Verlag 57 69 The Political Power and the Mongolian Translation of the Chinese Calendar During the Yuan Dynasty Dipnotlar acarindex 1423865253 pdf bu pdf yi yukleyip sozcugu bulabilirsiniz 6 Eski Turkler de zaman ile ilgili kavramlara ilk olarak Gokturk yazitlarinda rastlanmaktadir Bu yazitlarda gun gece simdi sonra once ay yil saat gibi kavramlar gozlenmektedir Bu kitabelerde zaman kavrami od kelimesiyle karsilanmakta ve bu kavram etimolojik olarak sonsuzluk ve sinirsizlik anlamina gelmektedir kaynagi https dergipark org tr 1 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Zaman Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc Ayyildiz Esat Klasik Arap Siirinde Zaman Olgusu ve Kokeni 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi 22 1 Mart 2022 s 78 a b Ibn Haldun Dusuncesinde Tarih Zaman ve Dongusellik Nureddin NEBATI Hitit Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Yil 2019 Cilt 12 Sayi 1 s 141 158 Sayfa 145 Eski Turk Kulturundeki Dongusel Zaman Uzerine Dr Ekber ENVERI Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2019 Cilt 12 Sayi 26 s 292 304 Sayfa 294 Eski Turk Kulturundeki Dongusel Zaman Uzerine Dr Ekber ENVERI Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2019 Cilt 12 Sayi 26 s 292 304 Sayfa 302 303 Prof Dr Zeynes Ismail Kazak Turklerinde 12 Hayvanli Takvim Tuksoy Dergisi Mayis 2003 Sayfa 15 Gregoryen Kipcaklar ve Oniki Hayvanli Turk Takvimi Uzerine Dr Gulnisa AYNAKULOVA Milli Folklor 2007 Yil 19 Sayi 74Dis bagantilarLinear and Cyclical Time Time s Arrow or Boomerang 14 Eylul 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce