Zamanaşımı

Zaman aşımı hukuk kurallarının kişilere tanıdığı hakların, getirdiği yaptırımların yine hukuk kuralları ile belirlenen süreleri aşmasıdır. Bir diğer deyişle bir hak hukuk kuralında öngörülen sürede kullanılmadığında hukuk düzeninde bir takım sonuçlar doğmaktadır. Zaman aşımı, hak düşürücü süre bu sürelerdendir.

Zaman aşımı, hem borçlar hukukunda hem de ceza hukukunda karşılaşılan bir hukuk terimidir. Borçlar hukukunda zaman aşımı, borcun doğumundan sonra, belli bir sürenin geçmesi sonucunda borçluya borcu ödemekten kaçınma hakkı veren bir sebeptir. Örneğin, bir dava veya icra takibine maruz kalan borçlu, borcun zaman aşımına uğradığını ileri sürerek borcu ödemekten kaçınabilir. Zaman aşımı bir defidir, yani savunma olanağıdır.

Bununla birlikte zaman aşımı borcu sona erdirmez, sadece borçluya ödemekten kaçınma hakkı verir. Borçlu zaman aşımına rağmen borcu öderse bu geçerli bir ödemedir ve bu ödemenin iadesini isteyemez. Ayrıca dava veya icra takibinde zaman aşımını ileri sürmeyi ihmal ederek borcu öderse veya borcun olmadığı, ödendiği, miktarının az olduğu gibi borca ilişkin itirazlarda bulunursa, sonradan zaman aşımı olgusunu ileri süremez.

Hak düşürücü süre ise zaman aşımının aksine hakkı düşüren niteliktedir. Zaman aşımına uğramış bir borç, eksik borç haline gelir. Yani borçlu tarafından zaman aşımına uğradığı ileri sürüldüğünde dava ve icra yoluyla borçludan tahsil edilemeyen bir borca dönüşür.

Zaman aşımı, Borçlar Kanunu'nda tek maddede öngörülmemiştir. Haksız fiil zaman aşımı, sebepsiz zenginleşme zaman aşımı, on yıllık genel zaman aşımı, beş yıllık zaman aşımı gibi farklı zaman aşımı süreleri bulunmaktadır.

Ceza hukukunda zaman aşımı, ceza davasının açılması için yasada öngörülen süre ile cezanın kesinleşmesi için öngörülen süreyi ifade eder. İlkinde öngörülen sürede ceza davasının açılması gerekir, ikincisinde ise öngörülen sürede ceza kararının kesinleşmesi gerekir. Aksi takdirde dava ya da ceza zaman aşımına uğrar ve düşer.