Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mayıs 2015) |
Sancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun idari yapılanmasına dair bir terim olan sancak, Osmanlı Devleti'nde bir bölge veya gelir getiren has anlamına gelir.
Söz kökeni
Köken yapısı
“Sanç-” fiili ve “-ak” fiilden isim yapım ekinin birleşmesinden oluşmuştur. İlk birleşimle sançak hâlini alan söz, sadalı sesin benzetmesi (n sesi) sebebiyle sancak hâlinde gelişim göstermiştir: sançak > sancak. Kelime, Osmanlı Türkçesi imlasında “سنجاق / sancak” şeklindedir. Aynı “sanç-” fiili, Selçuklu hakanlarından Sultan Sancar’ın isminde de bulunmaktadır: sanç-ar sançar > sancar.
Anlamı
Türkçe sanç- “Sançmak, saplamak, mızraklamak” fiilinden türediği belirtilen sancak kelimesi bütün anlamlarıyla, “1. Bayrak, liva. 2. ask. Çoğunlukla askerî birliklere verilen yazı işlemeli, kenarları saçaklı ve gönderli bayrak. 3. den. Gemilerin sağ yanı. 4. tar. Osmanlı yönetim teşkilatında illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü, mutasarrıflık.” anlamlarını içerir. Osmanlı İmparatorluğu’nun idarî yapılanmasının bir ögesi olarak sancak “Osmanlı Devleti'nde bir bölge veya gelir getiren has, illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü, mutasarrıflık” anlamını içerir.
Bugün Sırbistan ve Karadağ devletlerinin sınırdaş olduğu bölgenin adı olan Sancak da Osmanlı devrinde o bölgedeki idarî yapı olan Yeni Pazar Sancağı’ndan kalmıştır. Benzer bir anlam daralması ile özel ada dönüşme örneğine bugün Hatay Devleti'nin eski adı olan İskenderun Sancağı'nda da rastlanır. Bölgenin adı 1921-1938 arasında Sancak olarak anılmıştır.
Tarihi gelişimi
Geleneğe göre Anadolu'da Selçuklu hâkimiyetinin sonlarına doğru sancak özellikle ilk Osmanlı hükümdarının temlik alametlerinden biri olmuştur. İlk Osmanlı tarihlerinde, Karacahisar'ın Osman Gazi tarafından fethinden sonra Anadolu Selçuklu Sultanı III. Alaeddin Keykubad'ın bu fethi kutlamak için Osman'ın yeğeni Ak Timur vasıtasıyla ona bir sancakla takımını gönderdiği bilgisi bulunur. Aşıkpaşazade'ye göre Osman böylece sancakbeyi olmuş ve adına ilk hutbe okunmuştur. Ancak bu dönemlerde temel idarî birim olarak sancak teriminin kullanıldığı söylenemez. Bunun en önemli sebebi Osmanlıların erken devirlerinde idarî terim olarak sancaktan ziyade subaşılık ve vilayet gibi terimlerin bulunmasıdır.[]
Osmanlı Beyliği'nin erken dönemlerini anlatan kroniklerde askerî ve idarî bir terim olarak Yenişehir'in "bey sancağı" şeklinde anılması ihtiyatla karşılanmalıdır. Çünkü bu tabirin ilk devirlerden ziyade, beyliğin güçlenip civardaki Türkmen beyliklerini ilhaka başladığı XIV. yüzyıl ortalarına doğru kullanıldığı açıktır.
Sancak sözü ancak XV. yüzyılda "idare ve kumanda" anlamları yanında artık "idarî bölge" manasında da geçmeye başlamış olmalıdır. Bu bağlantıda sancak teriminin ilk dönemlerde şüphesiz askerî bir ağırlığı vardı. Ancak zamanla eyaletlere bağlı sancak beyi idaresindeki idarî bir bölgeyi de ifade etmiştir. Böylece Osmanlı tımar sistemi içinde hem bir gelir dilimini belirten dirlik ve askerî birlik, hem de o sancağa bağlı tımarlı askerlerin bulunduğu bölgeyi tanımlamaya başlamış, bu sonuncusu bir idarî birim tanımı olarak da yaygınlaşmıştır. Osmanlıların Rumeli'ye geçmesi ve fetihlerin bu yönde yoğunlaşması sonunda bölgede yeni sancaklar oluştu ve 1361 yılından sonra Balkanlar'daki fetihlerin hızla artması sancaklar üzerinde bir kontrol mekanizması kurulmasını zarurî hâle getirdi. Bunun neticesinde I. Murad lalası Şahin Paşa'yı Rumeli'deki beylere kumandan olarak tayin etti. Böylece Osmanlılarda beylerbeyi kavramı ortaya çıktı ve Osmanlı taşra teşkilatında beylerbeyliği, sancaklar üzerinde bir kontrol mekanizması oldu.
Eyaletlerin alt birimi olarak görülen sancakların kaza, nahiye ve köyler gibi belli coğrafi sınırı vardı. Eyaletleri teşkil eden sancakların en yüksek idarecisi sancak beyi (mir-i liva) idi. Sancak beyleri sancağın merkezindeki kazada ikamet ederdi. Sancak beyini sancağa bağlı diğer kaza ve nahiyelerde "zaim", "subaşı" yahut "voyvoda" denen ve daha çok asayiş işleriyle görevli olan bir kişi temsil ederdi. Sancak beylerine ait vergiler bunlar tarafından toplanırdı. Sancak beyleri "seyfiye" veya "ehl-i örf" adı verilen zümrenin içinde yer almaktaydı. Genelde Enderun’da yetiştikten ve taşrada çeşitli hizmetler gördükten sonra, bu göreve tayin edilirlerdi.
Sancağındaki subaşı, alay beyi, dizdar ve sipahi gibi ehl-i örfün amiri olan sancak beyinin başlıca görevi bölgesinde asayişi sağlamak ve sipahi-reaya arasındaki münasebetlerin kanuna uygun biçimde yürütülmesini temin etmekti. Bunun yanında sancak beyi, herhangi bir sefer esnasında sancağının tımarlı sipahileriyle birlikte bağlı olduğu eyaletteki beylerbeyinin kumandası altında sefere katılırdı. Ayrıca sancağıyla ilgili olarak merkezden gönderilen fermanlardaki konuların halledilmesini sağlardı. Bu arada sınır boylarındaki sancaklarda görevli olan sancak beyleri komşu ülkelerle doğrudan doğruya temaslarda bulunur ve bu ülkelerle ilişkileri anlaşmalara uygun biçimde yürütürdü. XVI. yüzyıl kaynaklarından anlaşıldığı kadarıyla sancak beylerinin bir sancaktaki görev süresi bir ile üç yıl arasında değişmekteydi.
Yeni idari taksimat
Osmanlı taşra yönetiminin en temel idari ve askerî birimi olan sancaklar, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren siyasal, sosyal ve ekonomik sebeplerin tesiriyle yavaş yavaş bir değişim sürecine girdi. Bu değişim sürecinde merkezî idare, giderek taşra üzerindeki denetimini arttırmaya ve eyaletleri sancaklardan daha ön plana çıkarmaya başladı. Bu bağlamda taşrada uygulanan iltizam sistemiyle yeni bir idareci zümre ortaya çıktı.[]Bunun bir sonucu olarak II. Mahmud döneminde sancaklar daha basit birer idarî bölge hâline geldi. 1864 kanunu ile idaresi ve taksimatı muhafaza edilen sancak ve livalar 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kaldırıldı ve idarî taksimatta vilayet kelimesi kullanılmaya başlandı.[]
Sancak beyinin görevleri:
- Sancak sınırları içerisinde bulunan diğer tımarlı sipahilerle emredilen sefere katılmak.
- Halkın rahat ve huzur içerisinde yaşamasını sağlamak.
- Sancağın düzen ve emniyetini sağlamak.
- Şehrin asayişini temin etmek ve adaletin uygulandığını gözlemlemek.
- Şer’î ve örfî hukuka aykırı durumları önlemek.
- Beylerbeyine sürekli rapor vererek yönetimin devamını sağlamak.
Kaynakça
- ^ Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Dersaadet, 1317, s. 434 (Yeniden basımı: Eylül 1998, İstanbul)
- ^ Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük 28 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sancak sözü
- ^ Stjepanović, Dejan (2012). "Regions and Territorial Autonomy in Southeastern Europe". In Gagnon, Alain-G.; Keating, Michael (eds.). Political autonomy and divided societies: Imagining democratic alternatives in complex settings. Palgrave Macmillan. p. 194. .) (İngilizce)
- ^ Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939) 27 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., İsmail Soysal, Belleten, Türk Tarih Kurumu, Sayı: Nisan 1985, Cilt 49 - Sayı 193, Sayfalar: 79-110)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mayis 2015 Sancak Osmanli Imparatorlugu nun idari yapilanmasina dair bir terim olan sancak Osmanli Devleti nde bir bolge veya gelir getiren has anlamina gelir Osmanli Imparatorlugu nun eyaletleri ve sancaklari 1899Soz kokeniKoken yapisi Sanc fiili ve ak fiilden isim yapim ekinin birlesmesinden olusmustur Ilk birlesimle sancak halini alan soz sadali sesin benzetmesi n sesi sebebiyle sancak halinde gelisim gostermistir sancak gt sancak Kelime Osmanli Turkcesi imlasinda سنجاق sancak seklindedir Ayni sanc fiili Selcuklu hakanlarindan Sultan Sancar in isminde de bulunmaktadir sanc ar sancar gt sancar Anlami Turkce sanc Sancmak saplamak mizraklamak fiilinden turedigi belirtilen sancak kelimesi butun anlamlariyla 1 Bayrak liva 2 ask Cogunlukla askeri birliklere verilen yazi islemeli kenarlari sacakli ve gonderli bayrak 3 den Gemilerin sag yani 4 tar Osmanli yonetim teskilatinda illerle ilceler arasinda yer alan yonetim bolumu mutasarriflik anlamlarini icerir Osmanli Imparatorlugu nun idari yapilanmasinin bir ogesi olarak sancak Osmanli Devleti nde bir bolge veya gelir getiren has illerle ilceler arasinda yer alan yonetim bolumu mutasarriflik anlamini icerir Bugun Sirbistan ve Karadag devletlerinin sinirdas oldugu bolgenin adi olan Sancak da Osmanli devrinde o bolgedeki idari yapi olan Yeni Pazar Sancagi ndan kalmistir Benzer bir anlam daralmasi ile ozel ada donusme ornegine bugun Hatay Devleti nin eski adi olan Iskenderun Sancagi nda da rastlanir Bolgenin adi 1921 1938 arasinda Sancak olarak anilmistir Tarihi gelisimiGelenege gore Anadolu da Selcuklu hakimiyetinin sonlarina dogru sancak ozellikle ilk Osmanli hukumdarinin temlik alametlerinden biri olmustur Ilk Osmanli tarihlerinde Karacahisar in Osman Gazi tarafindan fethinden sonra Anadolu Selcuklu Sultani III Alaeddin Keykubad in bu fethi kutlamak icin Osman in yegeni Ak Timur vasitasiyla ona bir sancakla takimini gonderdigi bilgisi bulunur Asikpasazade ye gore Osman boylece sancakbeyi olmus ve adina ilk hutbe okunmustur Ancak bu donemlerde temel idari birim olarak sancak teriminin kullanildigi soylenemez Bunun en onemli sebebi Osmanlilarin erken devirlerinde idari terim olarak sancaktan ziyade subasilik ve vilayet gibi terimlerin bulunmasidir kaynak belirtilmeli Osmanli Beyligi nin erken donemlerini anlatan kroniklerde askeri ve idari bir terim olarak Yenisehir in bey sancagi seklinde anilmasi ihtiyatla karsilanmalidir Cunku bu tabirin ilk devirlerden ziyade beyligin guclenip civardaki Turkmen beyliklerini ilhaka basladigi XIV yuzyil ortalarina dogru kullanildigi aciktir Sancak sozu ancak XV yuzyilda idare ve kumanda anlamlari yaninda artik idari bolge manasinda da gecmeye baslamis olmalidir Bu baglantida sancak teriminin ilk donemlerde suphesiz askeri bir agirligi vardi Ancak zamanla eyaletlere bagli sancak beyi idaresindeki idari bir bolgeyi de ifade etmistir Boylece Osmanli timar sistemi icinde hem bir gelir dilimini belirten dirlik ve askeri birlik hem de o sancaga bagli timarli askerlerin bulundugu bolgeyi tanimlamaya baslamis bu sonuncusu bir idari birim tanimi olarak da yayginlasmistir Osmanlilarin Rumeli ye gecmesi ve fetihlerin bu yonde yogunlasmasi sonunda bolgede yeni sancaklar olustu ve 1361 yilindan sonra Balkanlar daki fetihlerin hizla artmasi sancaklar uzerinde bir kontrol mekanizmasi kurulmasini zaruri hale getirdi Bunun neticesinde I Murad lalasi Sahin Pasa yi Rumeli deki beylere kumandan olarak tayin etti Boylece Osmanlilarda beylerbeyi kavrami ortaya cikti ve Osmanli tasra teskilatinda beylerbeyligi sancaklar uzerinde bir kontrol mekanizmasi oldu Eyaletlerin alt birimi olarak gorulen sancaklarin kaza nahiye ve koyler gibi belli cografi siniri vardi Eyaletleri teskil eden sancaklarin en yuksek idarecisi sancak beyi mir i liva idi Sancak beyleri sancagin merkezindeki kazada ikamet ederdi Sancak beyini sancaga bagli diger kaza ve nahiyelerde zaim subasi yahut voyvoda denen ve daha cok asayis isleriyle gorevli olan bir kisi temsil ederdi Sancak beylerine ait vergiler bunlar tarafindan toplanirdi Sancak beyleri seyfiye veya ehl i orf adi verilen zumrenin icinde yer almaktaydi Genelde Enderun da yetistikten ve tasrada cesitli hizmetler gordukten sonra bu goreve tayin edilirlerdi Sancagindaki subasi alay beyi dizdar ve sipahi gibi ehl i orfun amiri olan sancak beyinin baslica gorevi bolgesinde asayisi saglamak ve sipahi reaya arasindaki munasebetlerin kanuna uygun bicimde yurutulmesini temin etmekti Bunun yaninda sancak beyi herhangi bir sefer esnasinda sancaginin timarli sipahileriyle birlikte bagli oldugu eyaletteki beylerbeyinin kumandasi altinda sefere katilirdi Ayrica sancagiyla ilgili olarak merkezden gonderilen fermanlardaki konularin halledilmesini saglardi Bu arada sinir boylarindaki sancaklarda gorevli olan sancak beyleri komsu ulkelerle dogrudan dogruya temaslarda bulunur ve bu ulkelerle iliskileri anlasmalara uygun bicimde yuruturdu XVI yuzyil kaynaklarindan anlasildigi kadariyla sancak beylerinin bir sancaktaki gorev suresi bir ile uc yil arasinda degismekteydi Yeni idari taksimatOsmanli tasra yonetiminin en temel idari ve askeri birimi olan sancaklar XVI yuzyilin sonlarindan itibaren siyasal sosyal ve ekonomik sebeplerin tesiriyle yavas yavas bir degisim surecine girdi Bu degisim surecinde merkezi idare giderek tasra uzerindeki denetimini arttirmaya ve eyaletleri sancaklardan daha on plana cikarmaya basladi Bu baglamda tasrada uygulanan iltizam sistemiyle yeni bir idareci zumre ortaya cikti kaynak belirtilmeli Bunun bir sonucu olarak II Mahmud doneminde sancaklar daha basit birer idari bolge haline geldi 1864 kanunu ile idaresi ve taksimati muhafaza edilen sancak ve livalar 1921 de Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafindan kaldirildi ve idari taksimatta vilayet kelimesi kullanilmaya baslandi kaynak belirtilmeli Sancak beyinin gorevleri Sancak sinirlari icerisinde bulunan diger timarli sipahilerle emredilen sefere katilmak Halkin rahat ve huzur icerisinde yasamasini saglamak Sancagin duzen ve emniyetini saglamak Sehrin asayisini temin etmek ve adaletin uygulandigini gozlemlemek Ser i ve orfi hukuka aykiri durumlari onlemek Beylerbeyine surekli rapor vererek yonetimin devamini saglamak Kaynakca Semseddin Sami Kamus i Turki Dersaadet 1317 s 434 Yeniden basimi Eylul 1998 Istanbul Turk Dil Kurumu Buyuk Turkce Sozluk 28 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sancak sozu Stjepanovic Dejan 2012 Regions and Territorial Autonomy in Southeastern Europe In Gagnon Alain G Keating Michael eds Political autonomy and divided societies Imagining democratic alternatives in complex settings Palgrave Macmillan p 194 ISBN 9780230364257 Ingilizce Hatay Sorunu ve Turk Fransiz Siyasal Iliskileri 1936 1939 27 Subat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ismail Soysal Belleten Turk Tarih Kurumu Sayi Nisan 1985 Cilt 49 Sayi 193 Sayfalar 79 110