Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusu sağlamayabilir. ve maddeyi geliştirebilir ve kayda değer olduğunu ispat edebilirsiniz. Maddenin kayda değerliği kanıtlanamazsa Vikipedi'nin gereğince , kayda değerliği tartışmalı ise yerinde olacaktır. Kaynak ara: "Orman İyesi" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR Bu madde Nisan 2023 tarihinden bu yana işaretli olarak durmaktadır. |
Bu maddenin veya bölümün , doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları ederek ve yeni geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin bulunabilir. |
Orman İyesi (Tatarca: Urman İyäse veya Urman Hucası "Orman Sahibi") – Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde ve halk inancında orman ruhudur. Ağaç İyesine çok benzer özellikler taşır. Urman İyesi veya Meşe İyesi ya da Yış İyesi olarak bilinir. Tokay İyesi de denir. Moğollar ise Seber (Sibir) Ezen veya Oy (Oyın) Ezen derler. Ormanın koruyucu ruhudur. Her orman için farklı bir İye vardır. Keyfi yerinde olduğunda kalın sesle şarkı söyler. Meşe ağacı kılığındadır. Ağaçlara her yıl yeni bir halka ekleyerek onları büyütür. Kır saçlı, aksakallı bir ihtiyardır. Uzun boyludur, elinde uzun bir sopa vardır. Tunguzlar Ura Amaka diye bahsederler.
Özellikler
Tatarlardaki Orman İyesi, eski mitlerdeki Orman Tanrısı’na benzer bir iyedir. Tatar halkının muhayyilesindeki Orman İyesi genellikle yaşlı bir adam şeklinde tasvir edilir. Onun görevi ormanları, ormandaki tüm canlıları korumak olarak tarif edilir. İnsanlara hiçbir zararı olmayan Orman İyesi’nin onlara yardım etmeyi seven bir iye olduğuna inanılır. Mesela ormanda yolunu kaybedenlere yol gösterir, fakat kendi mülkü olan ormanlara zarar verenleri ise hemen cezalandırır. Orman İyesi ile genellikle Tatar halk masallarında karşılaşılır. Yazarların ve şairlerin eserlerinde Orman İyeleri ile ilgili hususların kaleme alındığı görülür. Tatar halkı tarafından ormanda yaşayan varlıklar arasında Şüräli (bir çeşit dev) adı ile bilinen bir varlık olduğuna da inanılmaktadır. Şüräli, meşhur Tatar şairi Abdullah Tukay tarafından kaleme alınan bir peomanın da konusu olmuş ve halk arasında, bilhassa çocuklar ve dolayısı ile yeni nesiller arasında, daha da yaygınlaşmıştır.
Şüräli’yi şöyle tasvir etmiştir:
“Korkunç, çirkin, acaba nasıl bir varlıktır bu!
Burnu eğri büğrü, kıvrımlıdır, tıpkı tırmık gibi;
Çarpık çurpuktur elleri, ayakları dal budak gibi.
Işıl ışıl ışıldar, çukura kaçmış gözleri,
Ödün patlar, değil gece, görsen gündüzleri.
Çırılçıplak, incecik, ancak insana benzer kendisi;
Alnında vardır, orta parmak uzunluğunda boynuzu.
Eğri değildir parmakları, dümdüzdür,
Çirkin parmakları, yarım arşından uzundur.”
Şüräli, ormana gelen insanları rahat bırakmaz; onları gıdıklamayı sever ve böylece, yani gıdıklayarak, kurbanlarını öldürür.
Tatarların mitolojik inançları ile ilgili bir araştırmasında, Şüräli hakkında ilgi çekici malûmatlar verir ve onun koltuk altlarında delikler olduğunu, bu deliklerden onun bütün iç organlarının gözüktüğünü belirtir. Şüräli, koltuk altlarında yer alan deliklere ağaç budağı saplanması halinde öleceği korkusu sebebiyle hiçbir zaman kollarını havaya kaldırmazmış.
Şüräli, vücut yapısı itibarı ile insana benzer, fakat insanlardan farklı olarak onun vücudunun tamamı kıllarla kaplıdır. Halk inançlarında Şüräli, türlü sesler Tatar Mitolojisinde İyeler 894 çıkararak insanları aldatıp kendine çeken, at binmeyi seven, biraz ahmak görünüşlü, alnında boynuzu olan, parmakları uzun bir varlık olarak tasvir edilir. Şüräliler hem erkek hem de dişi olurlar ve ormanda ailece veya sürüler halinde yaşarlar. Dişi Şürälilerin memelerinin çuval kadar olduğuna inanılır. Öyle ki ana Şüräliler memelerini omuzlarından arkaya doğru atarak gezerler.
Udmurtiya ve Kirov Tatarları arasındaki inançlara göre Şüräli’nin kendisi uzun boylu, memeleri de büyük ve uzun olur. Memelerini omuzlarından arkaya doğru atarak yürüyen bu varlıklar Udmurtiya ve Kirov Tatarları tarafından Orman Anası olarak adlandırılır. Orman Anası’nın yılanları emzirerek beslediğine de inanılır
Şüräliler biraz eğilerek yürür ve insan gibi konuşurlar. Onların insan dilini kullanması insanları harap eder. Öyle ki Şüräliler ormanda kendileri için yardım, imdat talep eden bir ses çıkartarak insanları yollarından alıkoyup ormanın en karanlık köşelerine çeker ve -daha önce de belirtildiği gibi- gıdıklayarak öldürürlermiş.
Şüräli’nin birçok yönden Orman İyesi ile benzer tarafları olduğunu, ona benzediğini belirtir ve onun da bir “Orman İyesi” olarak adlandırılması gerektiğini ifade eder. Görüldüğü gibi Şüräli son derece eğlenceli ve hoş bir Orman İyesi olarak ön plana çıkmaktadır. Tatarların millî şairi Abdullah Tukay (Gabdulla Tukay, 1886-1913)’ın Şüräli ile ilgili poeması halkın muhayyilesini derinden etkilemiştir. Ayrıca, Tukay’ın Şüräli tasviri Tatar sanat âlemine de derinlemesine etki etmiş; resim, heykel, bale gibi alanlarda onun tasvirlerinden doğan Şüräli tipleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Halk inancı ve geleneğin Tukay’ın şiirleri vasıtası ile sanatla birleşmesi Şüräli/ler ile ilgili inancı yeni nesillere taşımış ve kültür aktarımı konusunda bir nevi köprü olmuştur. Tatar masallarında ayrıca insanlara kötülük eden “Ubır/Ubırlı Karçık” ve “Calmavız” da yer alır. Ubırlı Karçık, Kara Orman’da yaşar ve orada karşılaştığı kişilere kötülük eder.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tatar Mitolojisinde İyeler,Rasilya KARİMOVA, 2016
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Ağaç Kültürü, Tarık Barbaros PİLEVNE[]
- Tatar Efsaneleri, Yaşar Kalafat - İlyas Kamalov 11 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin konusu kayda degerlik yonergelerini saglamayabilir Konudan bagimsiz ve guvenilir kaynaklar kullanarak maddeyi gelistirebilir ve kayda deger oldugunu ispat edebilirsiniz Maddenin kayda degerligi kanitlanamazsa Vikipedi nin silme politikasi geregince hizli silinmesi kayda degerligi tartismali ise silinmeye aday gosterilmesi yerinde olacaktir Kaynak ara Orman Iyesi haber gazete kitap akademik JSTOR Bu madde Nisan 2023 tarihinden bu yana isaretli olarak durmaktadir Bu maddenin veya bolumun ozgun arastirma dogrulanamaz veya yoruma dayali ifadeler icerdigi dusunulmektedir Lutfen iddialari kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek gelistirin Ozgun arastirmadan olusmus ifadeler kaldirilabilir Ayrintilar maddenin tartisma sayfasinda bulunabilir Orman Iyesi Tatarca Urman Iyase veya Urman Hucasi Orman Sahibi Turk Tatar ve Altay mitolojisinde ve halk inancinda orman ruhudur Agac Iyesine cok benzer ozellikler tasir Urman Iyesi veya Mese Iyesi ya da Yis Iyesi olarak bilinir Tokay Iyesi de denir Mogollar ise Seber Sibir Ezen veya Oy Oyin Ezen derler Ormanin koruyucu ruhudur Her orman icin farkli bir Iye vardir Keyfi yerinde oldugunda kalin sesle sarki soyler Mese agaci kiligindadir Agaclara her yil yeni bir halka ekleyerek onlari buyutur Kir sacli aksakalli bir ihtiyardir Uzun boyludur elinde uzun bir sopa vardir Tunguzlar Ura Amaka diye bahsederler OzelliklerTatarlardaki Orman Iyesi eski mitlerdeki Orman Tanrisi na benzer bir iyedir Tatar halkinin muhayyilesindeki Orman Iyesi genellikle yasli bir adam seklinde tasvir edilir Onun gorevi ormanlari ormandaki tum canlilari korumak olarak tarif edilir Insanlara hicbir zarari olmayan Orman Iyesi nin onlara yardim etmeyi seven bir iye olduguna inanilir Mesela ormanda yolunu kaybedenlere yol gosterir fakat kendi mulku olan ormanlara zarar verenleri ise hemen cezalandirir Orman Iyesi ile genellikle Tatar halk masallarinda karsilasilir Yazarlarin ve sairlerin eserlerinde Orman Iyeleri ile ilgili hususlarin kaleme alindigi gorulur Tatar halki tarafindan ormanda yasayan varliklar arasinda Surali bir cesit dev adi ile bilinen bir varlik olduguna da inanilmaktadir Surali meshur Tatar sairi Abdullah Tukay tarafindan kaleme alinan bir peomanin da konusu olmus ve halk arasinda bilhassa cocuklar ve dolayisi ile yeni nesiller arasinda daha da yayginlasmistir Surali yi soyle tasvir etmistir Korkunc cirkin acaba nasil bir varliktir bu Burnu egri bugru kivrimlidir tipki tirmik gibi Carpik curpuktur elleri ayaklari dal budak gibi Isil isil isildar cukura kacmis gozleri Odun patlar degil gece gorsen gunduzleri Cirilciplak incecik ancak insana benzer kendisi Alninda vardir orta parmak uzunlugunda boynuzu Egri degildir parmaklari dumduzdur Cirkin parmaklari yarim arsindan uzundur Surali ormana gelen insanlari rahat birakmaz onlari gidiklamayi sever ve boylece yani gidiklayarak kurbanlarini oldurur Tatarlarin mitolojik inanclari ile ilgili bir arastirmasinda Surali hakkinda ilgi cekici malumatlar verir ve onun koltuk altlarinda delikler oldugunu bu deliklerden onun butun ic organlarinin gozuktugunu belirtir Surali koltuk altlarinda yer alan deliklere agac budagi saplanmasi halinde olecegi korkusu sebebiyle hicbir zaman kollarini havaya kaldirmazmis Surali vucut yapisi itibari ile insana benzer fakat insanlardan farkli olarak onun vucudunun tamami killarla kaplidir Halk inanclarinda Surali turlu sesler Tatar Mitolojisinde Iyeler 894 cikararak insanlari aldatip kendine ceken at binmeyi seven biraz ahmak gorunuslu alninda boynuzu olan parmaklari uzun bir varlik olarak tasvir edilir Suraliler hem erkek hem de disi olurlar ve ormanda ailece veya suruler halinde yasarlar Disi Suralilerin memelerinin cuval kadar olduguna inanilir Oyle ki ana Suraliler memelerini omuzlarindan arkaya dogru atarak gezerler Udmurtiya ve Kirov Tatarlari arasindaki inanclara gore Surali nin kendisi uzun boylu memeleri de buyuk ve uzun olur Memelerini omuzlarindan arkaya dogru atarak yuruyen bu varliklar Udmurtiya ve Kirov Tatarlari tarafindan Orman Anasi olarak adlandirilir Orman Anasi nin yilanlari emzirerek besledigine de inanilir Suraliler biraz egilerek yurur ve insan gibi konusurlar Onlarin insan dilini kullanmasi insanlari harap eder Oyle ki Suraliler ormanda kendileri icin yardim imdat talep eden bir ses cikartarak insanlari yollarindan alikoyup ormanin en karanlik koselerine ceker ve daha once de belirtildigi gibi gidiklayarak oldururlermis Surali nin bircok yonden Orman Iyesi ile benzer taraflari oldugunu ona benzedigini belirtir ve onun da bir Orman Iyesi olarak adlandirilmasi gerektigini ifade eder Goruldugu gibi Surali son derece eglenceli ve hos bir Orman Iyesi olarak on plana cikmaktadir Tatarlarin milli sairi Abdullah Tukay Gabdulla Tukay 1886 1913 in Surali ile ilgili poemasi halkin muhayyilesini derinden etkilemistir Ayrica Tukay in Surali tasviri Tatar sanat alemine de derinlemesine etki etmis resim heykel bale gibi alanlarda onun tasvirlerinden dogan Surali tipleri ortaya cikmaya baslamistir Halk inanci ve gelenegin Tukay in siirleri vasitasi ile sanatla birlesmesi Surali ler ile ilgili inanci yeni nesillere tasimis ve kultur aktarimi konusunda bir nevi kopru olmustur Tatar masallarinda ayrica insanlara kotuluk eden Ubir Ubirli Karcik ve Calmaviz da yer alir Ubirli Karcik Kara Orman da yasar ve orada karsilastigi kisilere kotuluk eder KaynakcaTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Tatar Mitolojisinde Iyeler Rasilya KARIMOVA 2016Ayrica bakinizYasam agaci Agac kultuDis baglantilarAgac Kulturu Tarik Barbaros PILEVNE olu kirik baglanti Tatar Efsaneleri Yasar Kalafat Ilyas Kamalov 11 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde