Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Daman, kırsıçanı veya hiraks olarak da bilinir, yaklaşık tavşan büyüklüğünde otçul hayvanlardan oluşan memeli familyası Procaviidae üyelerine verilen genel ad. Procaviidae, birbirinden çok farklı vücut yapısına sahip hayvanlardan oluşan Afrotheria üst takımına ait Hyracoidea takımının tek familyasıdır. Bazı sınıflandırmalarda yaşayan en yakın akrabaları filler (Proboscidea) ve deniz inekleri (Sirenia) ile Paenungulata (eski ad: Uranotheria) adlı grupta toplanırlar.
| Hyracoidea | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 , Tanzanya | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
| Alt taksonlar | |||||||||||
| |||||||||||
Özellikleri
Günümüzde yaşayan daman türleri gayet küçük boy memelilerdir. 30 ila 60 cm uzunluğa ve en fazla 3,5 kg ağırlığa ulaşırlar. Kuyruk neredeyse görünmüyecek kadar kısa, en fazla 3 cm uzunluğunda olur. Kaslı, kuvvetli ve uzunumsu bir vücut yapısı, ancak kısa boyunları olur. Türden türe renkleri açık ile koyu kahverengi arası değişir. Çene, kulaklar ve bacaklar kısadır. Ön ayaklarında bulunan dört parmağın uçları toynaklaşmıştır. Arka ayaklarda üç parmak olur. Orta parmağın bükük bir tırnak varken diğer ikisi toynak halini almıştır. Ama damanlar bu toynakların üzerinde değil çıplak tabanları üstünde yürür. Ayaklarından çıkan bir sekret tabanları daima nemli tutar. Bunun sayesinde tabanlarını içeri doğru bükerek ayaklarında bir vakum oluşturup çok yamaç kayalıkların üzerinde bile rahatlıkla tutunur ve yürüyebilirler.
Yaşam alanı
Uçurum ve çalı damanı kayalık yerlerde (dolayısıyla kaya damanı olarak anılılırlar), ağaç damanı ise ormanda yaşar. Memleketleri Afrika kıtasıdır, ancak Uçurum damanı Güneybatı Asya'da da yaşar.
Yaşam şekli
Damanlar çok hızlı ve hareketlidir. Aşılması zor bölgelerde bile gayet hızlı ilerleyebilirler. Familyanın tüm türleri çok iyi tırmanır.
Ağaç damanının yaşam şekli, diğer iki cinsten çok farklıdır. Diğer iki cins gündüz aktif olup güneşlenmeyi severken, Ağaç kırsıçanımsısı gece aktiftir ve daha saklı yaşar. Yerde yaşayan cinsler büyük gruplar içinde yaşarken, Ağaç kırsıçanımsısı yalnız veya küçük bir aile içinde yaşar.
Tüm damanlar otoburdur. Besinlerinden yeterince sıvı elde edebildikleri için su içmeye gerek duymazlar. Küçük boylarından dolayı birçok yırtıcı hayvan tarafından avlanırlar; yılanlar, yırtıcı kuşlar ve büyük kediler sadece birkaç örnek olarak sayılabilir. Yırtıcı kuşlar arasında özellikle neredeyse tamamen damanlar ile beslenir.
Sınıflandırma
Damanları araştıran ilk doğa bilimciler onları kemirici olarak sınıflandırmıştır. Ancak henüz 19'uncu yüzyılda, vücut yapılarından dolayı toynaklı hayvanlarla bağları olması gerektiği fikirleri öne sürülmüş, hortumlular ve deniz inekleri ile birlikte Paenungulata taksonuna konulmuşlardır. Yeni yapılan molekülergenetik araştırmalar da bu takımların birbirleri ile akrabalığını kesin olarak kanıtlamıştır.
Bugün yaşayan tüm damanlar Procaviidae familyası içinde toplanır. Evrim tarihinde soyu tükenmiş olan türlerden ayırt edebilinmesi için bazen "Tırmanan damanlar" olarak da adlandırılırlar. Familya 3 ayrı cinsten oluşmaktadır:
- (Dendrohyrax) 3 tür: D. arboreus), D. dorsalis) ve D. validus.
- (Heterohyrax) 1 tür H. brucei.Eski adı H. antineae
- veya Çöl kırsıçanımsısı (Procavia) 1 tür Procavia capensis
Kitaplar
- Martin S. Fischer: Hyracoidea. Handbuch der Zoologie, Band VIII, Teilband 58. Walter de Gruyter 1991.
- Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press 1999
- Martin S. Fischer: Die Stellung der Schliefer im phylogenetischen System der Eutheria. 1996
- Herbert Hahn: Von Baum-, Busch- und Klippschliefern, den kleinen Verwandten der Seekühe und Elefanten. 1959
- Edward R. Ricciuti: What on Earth is a Hyrax?. Blackbirch Press 1996
- Donald R. Prothero, Robert M. Schoch: The Evolution of Perissodactyls. Oxford University Press 1990
- A. Lavergne, E. Douery & al.: Interordinal Mammalian Relationships: Evidence for Paenungulate Monophyly Is Provided by Complete Mitochondrial 12S rRNA Sequences In: Molecular Phylogenetics and Evolution Okt 1996, Band 6, Nr. 2, S. 245-258.
Kaynakça
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Daman (hayvan) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Daman kirsicani veya hiraks olarak da bilinir yaklasik tavsan buyuklugunde otcul hayvanlardan olusan memeli familyasi Procaviidae uyelerine verilen genel ad Procaviidae birbirinden cok farkli vucut yapisina sahip hayvanlardan olusan Afrotheria ust takimina ait Hyracoidea takiminin tek familyasidir Bazi siniflandirmalarda yasayan en yakin akrabalari filler Proboscidea ve deniz inekleri Sirenia ile Paenungulata eski ad Uranotheria adli grupta toplanirlar Hyracoidea Yasadigi donem araligi 56 0 myo Eosen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgN TanzanyaBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaKlad PaenungulataTakim Hyracoidea Huxley 1869Alt taksonlar Procaviidae Thomas 1892 Dendrohyrax OzellikleriGunumuzde yasayan daman turleri gayet kucuk boy memelilerdir 30 ila 60 cm uzunluga ve en fazla 3 5 kg agirliga ulasirlar Kuyruk neredeyse gorunmuyecek kadar kisa en fazla 3 cm uzunlugunda olur Kasli kuvvetli ve uzunumsu bir vucut yapisi ancak kisa boyunlari olur Turden ture renkleri acik ile koyu kahverengi arasi degisir Cene kulaklar ve bacaklar kisadir On ayaklarinda bulunan dort parmagin uclari toynaklasmistir Arka ayaklarda uc parmak olur Orta parmagin bukuk bir tirnak varken diger ikisi toynak halini almistir Ama damanlar bu toynaklarin uzerinde degil ciplak tabanlari ustunde yurur Ayaklarindan cikan bir sekret tabanlari daima nemli tutar Bunun sayesinde tabanlarini iceri dogru bukerek ayaklarinda bir vakum olusturup cok yamac kayaliklarin uzerinde bile rahatlikla tutunur ve yuruyebilirler Yasam alaniUcurum ve cali damani kayalik yerlerde dolayisiyla kaya damani olarak anililirlar agac damani ise ormanda yasar Memleketleri Afrika kitasidir ancak Ucurum damani Guneybati Asya da da yasar Yasam sekliDamanlar cok hizli ve hareketlidir Asilmasi zor bolgelerde bile gayet hizli ilerleyebilirler Familyanin tum turleri cok iyi tirmanir Agac damaninin yasam sekli diger iki cinsten cok farklidir Diger iki cins gunduz aktif olup guneslenmeyi severken Agac kirsicanimsisi gece aktiftir ve daha sakli yasar Yerde yasayan cinsler buyuk gruplar icinde yasarken Agac kirsicanimsisi yalniz veya kucuk bir aile icinde yasar Tum damanlar otoburdur Besinlerinden yeterince sivi elde edebildikleri icin su icmeye gerek duymazlar Kucuk boylarindan dolayi bircok yirtici hayvan tarafindan avlanirlar yilanlar yirtici kuslar ve buyuk kediler sadece birkac ornek olarak sayilabilir Yirtici kuslar arasinda ozellikle neredeyse tamamen damanlar ile beslenir SiniflandirmaDamanlari arastiran ilk doga bilimciler onlari kemirici olarak siniflandirmistir Ancak henuz 19 uncu yuzyilda vucut yapilarindan dolayi toynakli hayvanlarla baglari olmasi gerektigi fikirleri one surulmus hortumlular ve deniz inekleri ile birlikte Paenungulata taksonuna konulmuslardir Yeni yapilan molekulergenetik arastirmalar da bu takimlarin birbirleri ile akrabaligini kesin olarak kanitlamistir Bugun yasayan tum damanlar Procaviidae familyasi icinde toplanir Evrim tarihinde soyu tukenmis olan turlerden ayirt edebilinmesi icin bazen Tirmanan damanlar olarak da adlandirilirlar Familya 3 ayri cinsten olusmaktadir Dendrohyrax 3 tur D arboreus D dorsalis ve D validus Heterohyrax 1 tur H brucei Eski adi H antineae veya Col kirsicanimsisi Procavia 1 tur Procavia capensisKitaplarMartin S Fischer Hyracoidea Handbuch der Zoologie Band VIII Teilband 58 Walter de Gruyter 1991 ISBN 3 11 012934 5 Ronald M Nowak Walker s Mammals of the World Johns Hopkins University Press 1999 ISBN 0 8018 5789 9 Martin S Fischer Die Stellung der Schliefer im phylogenetischen System der Eutheria 1996 ISBN 3 510 61178 0 Herbert Hahn Von Baum Busch und Klippschliefern den kleinen Verwandten der Seekuhe und Elefanten 1959 ISBN 3 7403 0193 7 Edward R Ricciuti What on Earth is a Hyrax Blackbirch Press 1996 ISBN 1 56711 100 9 Donald R Prothero Robert M Schoch The Evolution of Perissodactyls Oxford University Press 1990 ISBN 0 19 506039 3 A Lavergne E Douery amp al Interordinal Mammalian Relationships Evidence for Paenungulate Monophyly Is Provided by Complete Mitochondrial 12S rRNA Sequences In Molecular Phylogenetics and Evolution Okt 1996 Band 6 Nr 2 S 245 258 Kaynakca www mindat org 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Haziran 2021 IUCN Red List 14 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Temmuz 2010 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Daman hayvan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ingilizce