Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Volkanizma, erimiş kayalardan oluşan magmanın sırf gazdan oluşmayan bir gök cisminin yüzeyine magma ve gazın yüzeydeki çatlak ya da yanardağ ağzından yüzeye çıkması fenomenindir. Gök cisminin kabuğu veya mantosu magmadan kaynaklanan veya onu oluşturarak yüzeye çıkana kadar olan bütünü kapsar.
Volkanik süreçler
Gök cisminin mantosundan çıkan magma, cismin kabuğundan yükselir. Eğer mantodan gelen magma yüzeye erişirse erimiş kaya bileşiklerin viskozitesine göre farklı hareket eder. Kalın magma, patlamayla fırlatılırken ince (viskozitesi düşük) magma, akışkan patlamalarıyla büyük miktarda lavı yüzeye çıkarmasıyla kendini gösterir.
Bazı durumlarda yükselen magma, gök cisminin yüzeyine erişmeden soğuyup sertleşibilir. Bunun yerine soğuyan ve sertleşen volkanik kütle, gök cisminin kabuğunda donarak volkanik sokulumu (İngilizce: intrusion) oluşturur. Kabuğa ulaşmak için magmanın kabuktan daha az yoğun olmalıdır.
Volkanizmanın sebepleri
Isısal çevirim akımları ve Dünya'nın yüzeyinde oluşan değişikliklerle mantoda harekete geçen erimiş kayalar, plaka tektoniğini ve sonunda volkanizmayı tetikler. Bu çekimsel etkiler erozyon, tortu (İngilizce: deposition), hattâ asteroit çarpmaları ve buzul devri sonrası kar yağışları ve erimelerdir.
Volkanizmanın şekilleri
Volkanlar
| bir kesit (dikey ölçek abartılmıştır): | |
|---|---|
| 1. Büyük magma odası 2. Ana kaya 3. Kanal (boru) 4. Taban 5. Volkanik kabaku (İngilizce: sill) 6. Hendek 7. Volkanın fırlattığı kül 8. Yan taraf | 9. Volkanın fırlattığı kül tabakaları 10. Boğum 11. Parasit koni 12. Lava akışı 13. Delik 14. Krater 15. Kül bulutu |
Volkanlar, magmanın yüzeye eriştiği yerlerdir. Volkan tipleri, patlamanın olduğu yer ve magmanın bileşenine dayanır.
Depremler
Depremler, genellikle plaka tektoniğiyle alâkalı olmasına rağmen bazı depremler volkanizma sonucunda oluşur. Fakat volkanizmayı tetikleyen yine plaka tektoniğidir.
Hidrotermal ağızlar
Volkanizmayla şekillenmiş su etkileşimleri mevcuttur. Bunlar kaynaçlar, , kaplıcalar ve mudpot'ları ("çamur çukuru") içerir. Bu kaynaklar sık sık jeotermal enerji üretiminde kullanılırlar.
Sokulumlar
Magmanın mevcut kayalar arasından zorlayarak çıktığında oluşur. Ya batolitler, dayklar, siller ve tabakalaşmış sokulumlar şeklinde olurlar.
Volkanik kış
Volkanik patlamalardan çıkan gaz ve kül miktarının gezegenin iklimi üzerinde hatırı sayılır etkisi vardır. Büyük patlamalar, hatırı sayılır iklim değişiklikleri ile bağıntılıdırlar.
Kaya oluşumu
Magma soğuduğunda kristalleşerek kayaçlar oluştururken şekillenen kayaçların tipleri, magmanın kimyasal bileşimi ve soğuma süresine göre değişir. Yüzeye erişen magmanın lava olabilmesi için hızlıca soğuyunca gibi küçük kristalleri olan kayaçlara dönüşür.
Yerin altında ince sokulumlarda hapsolunarak soğuyan magma, yüzeyde soğuyan magmadan daha yavaş soğur ve daha büyük kristaller oluşturur. Mesela granit ve gabro gibi.
Mevcut kayaçlar, magma ile temasa geçince ısıdan dolayı erir, doğrudan temasa geçmeyenlerse tamamen erimez ve asıl yapılarını kısmen muhafaza ederler. Bu süreç, asıl yapılarını o derece değiştirir ki yeni bir kayaç tipi ortaya çıkarır - .
Başka gezegenlerde volkanizma
Volkanizma, sadece Dünya'ya mahsus olmayıp sert kabuğu ve erimiş mantosu olan her gök cisminde olabileceği düşünülmektedir. Böylece etkileri, geçmişinde volkanizma görmüş olan her gök cisminde görünüyor olmalıdır. Yanardağlar, gerçekten de Güneş Sistemi'ndeki başka gök cisimlerinde açık ve net olarak gözlenmiştir. Mars gibilerinde şüphe götürmez bir şekilde eski yanardağlar vardır (en barizi Olympus Mons). Sadece İo'da devam eden patlamalar gözlenmiştir. Tahmim edilebilir ki volkanizmaya başka yıldız sistemlerinde bulunan sert yüzeyli gezegen ve benzeri aylarında da olabilir.
Kaynakça
- ^ "Cooling Planets: Some Background: What is volcanism?" (HTML) (İngilizce). The Lunar and Planetary Institute, Department of Education and Public Outreach. 2006. s. 4. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2012.
- ^ "Lecture 8 Animations: How magma rises" (HTML) (İngilizce). Cornell University Earth and Atmospheric Sciences. 2005. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
Magma rises through crust to volcanoes only, if the magma is less dense than the crust.
Ayırca bakınız
Dış bağlantılar
- "Glossary of Volcanic Terms". G. J. Hudak, University of Wisconsin Oshkosh, 2001. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2010.
- Crumpler, L. S., and Lucas, S. G. (2001). "Volcanoes of New Mexico: An Abbreviated Guide For Non-Specialists" (PDF). Volcanology in New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. Cilt 18. ss. 5-15. 21 Mart 2007 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Volkanizma erimis kayalardan olusan magmanin sirf gazdan olusmayan bir gok cisminin yuzeyine magma ve gazin yuzeydeki catlak ya da yanardag agzindan yuzeye cikmasi fenomenindir Gok cisminin kabugu veya mantosu magmadan kaynaklanan veya onu olusturarak yuzeye cikana kadar olan butunu kapsar Tabaka tektonigi haritasiVolkanik sureclerGok cisminin mantosundan cikan magma cismin kabugundan yukselir Eger mantodan gelen magma yuzeye erisirse erimis kaya bilesiklerin viskozitesine gore farkli hareket eder Kalin magma patlamayla firlatilirken ince viskozitesi dusuk magma akiskan patlamalariyla buyuk miktarda lavi yuzeye cikarmasiyla kendini gosterir Bazi durumlarda yukselen magma gok cisminin yuzeyine erismeden soguyup sertlesibilir Bunun yerine soguyan ve sertlesen volkanik kutle gok cisminin kabugunda donarak volkanik sokulumu Ingilizce intrusion olusturur Kabuga ulasmak icin magmanin kabuktan daha az yogun olmalidir Volkanizmanin sebepleriPlaka sinirlarinin uc cesidi Isisal cevirim akimlari ve Dunya nin yuzeyinde olusan degisikliklerle mantoda harekete gecen erimis kayalar plaka tektonigini ve sonunda volkanizmayi tetikler Bu cekimsel etkiler erozyon tortu Ingilizce deposition hatta asteroit carpmalari ve buzul devri sonrasi kar yagislari ve erimelerdir Volkanizmanin sekilleriVolkanlar bir kesit dikey olcek abartilmistir 1 Buyuk magma odasi 2 Ana kaya 3 Kanal boru 4 Taban 5 Volkanik kabaku Ingilizce sill 6 Hendek 7 Volkanin firlattigi kul 8 Yan taraf 9 Volkanin firlattigi kul tabakalari 10 Bogum 11 Parasit koni 12 Lava akisi 13 Delik 14 Krater 15 Kul bulutu Volkanlar magmanin yuzeye eristigi yerlerdir Volkan tipleri patlamanin oldugu yer ve magmanin bilesenine dayanir Depremler Depremler genellikle plaka tektonigiyle alakali olmasina ragmen bazi depremler volkanizma sonucunda olusur Fakat volkanizmayi tetikleyen yine plaka tektonigidir Hidrotermal agizlar Volkanizmayla sekillenmis su etkilesimleri mevcuttur Bunlar kaynaclar kaplicalar ve mudpot lari camur cukuru icerir Bu kaynaklar sik sik jeotermal enerji uretiminde kullanilirlar Sokulumlar Magmanin mevcut kayalar arasindan zorlayarak ciktiginda olusur Ya batolitler dayklar siller ve tabakalasmis sokulumlar seklinde olurlar Volkanik kis Volkanik patlamalardan cikan gaz ve kul miktarinin gezegenin iklimi uzerinde hatiri sayilir etkisi vardir Buyuk patlamalar hatiri sayilir iklim degisiklikleri ile bagintilidirlar Kaya olusumuMagma sogudugunda kristalleserek kayaclar olustururken sekillenen kayaclarin tipleri magmanin kimyasal bilesimi ve soguma suresine gore degisir Yuzeye erisen magmanin lava olabilmesi icin hizlica soguyunca gibi kucuk kristalleri olan kayaclara donusur Yerin altinda ince sokulumlarda hapsolunarak soguyan magma yuzeyde soguyan magmadan daha yavas sogur ve daha buyuk kristaller olusturur Mesela granit ve gabro gibi Mevcut kayaclar magma ile temasa gecince isidan dolayi erir dogrudan temasa gecmeyenlerse tamamen erimez ve asil yapilarini kismen muhafaza ederler Bu surec asil yapilarini o derece degistirir ki yeni bir kayac tipi ortaya cikarir Baska gezegenlerde volkanizmaVolkanizma sadece Dunya ya mahsus olmayip sert kabugu ve erimis mantosu olan her gok cisminde olabilecegi dusunulmektedir Boylece etkileri gecmisinde volkanizma gormus olan her gok cisminde gorunuyor olmalidir Yanardaglar gercekten de Gunes Sistemi ndeki baska gok cisimlerinde acik ve net olarak gozlenmistir Mars gibilerinde suphe goturmez bir sekilde eski yanardaglar vardir en barizi Olympus Mons Sadece Io da devam eden patlamalar gozlenmistir Tahmim edilebilir ki volkanizmaya baska yildiz sistemlerinde bulunan sert yuzeyli gezegen ve benzeri aylarinda da olabilir Ic gezegenlerin ic yapilari Kaynakca Cooling Planets Some Background What is volcanism HTML Ingilizce The Lunar and Planetary Institute Department of Education and Public Outreach 2006 s 4 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Ekim 2012 Lecture 8 Animations How magma rises HTML Ingilizce Cornell University Earth and Atmospheric Sciences 2005 24 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2012 Magma rises through crust to volcanoes only if the magma is less dense than the crust Ayirca bakinizKita kaymasiDis baglantilar Glossary of Volcanic Terms G J Hudak University of Wisconsin Oshkosh 2001 19 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ekim 2010 Crumpler L S and Lucas S G 2001 Volcanoes of New Mexico An Abbreviated Guide For Non Specialists PDF Volcanology in New Mexico New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin Cilt 18 ss 5 15 21 Mart 2007 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Ekim 2010