Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çok uluslu şirket, en az iki ülkede üretim ve hizmet sunan şirkettir. Bazı büyük çok uluslu şirketin bütçeleri pek çok küçük ülkeyi geçmektedir. Dünyanın en büyük 100 ekonomisinden 51'i çok uluslu şirketlerdir. Uluslararası ilişkilerde, ekonomik güçleri, geniş finansal kaynakları ve lobi çalışmaları sayesinde güçlü bir etkileri vardır.
Çok uluslu şirketler, finansal küreselleşme sürecinde çok önemli bir rol oynadılar. Ellerindeki büyük yatırım kapasiteleri sebebiyle devletler çok uluslu şirketleri kendi ülkelerine çekebilmek için düşük vergiler, rahat çevre ve iş yasaları uygulamaya başladı ve bir süre sonra da bu bir yarışa dönüştü. Doğrudan yabancı yatırımın birincil kaynağı oldukları için özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan devletlerin ekonomileri ve sosyal politikaları üzerindeki etkileri devam etmektedir.
Tarih
Sömürgecilik
Çokuluslu şirketlerin tarihi sömürgecilik tarihi ile başladı. İlk çokuluslu şirketler sömürge "fabrikaları" veya liman şehirleri kurmak için kuruldu. Ana ülke ve sömürgeleri arasındaki ticareti sürdürmenin yanı sıra, İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, yerel hükûmet yetkilileri ve Hindistan'daki kendi ordusuyla kendi başına bir yarı-hükûmet haline geldi. İki ana örnek British East India Company ve Dutch East India Company (VOC) idi. Diğerleri arasında Swedish Africa Company (Türkçe: İsveç Afrika Şirketi) ve Hudson's Bay Company yer aldı. Bu ilk şirketler uluslararası ticaret ve keşifle uğraştı ve ticaret yerleri kurdu.
Hollanda hükûmeti VOC'yi 1799'da devraldı. 19. yüzyılda ise diğer hükûmetler, en çok İngiliz Hindistan'ında olmak üzere giderek daha çok özel şirketi devraldı.Dekolonizasyon sürecinde, Avrupalı sömürgeci ayrıcalıklı şirketleri dağıtıldı. Son sömürge şirketi Mozambique Company’de 1972'de dağıldı.
Madencilik
Altın, gümüş, bakır madenciliği ve özellikle petrol ana faaliyetleri eski dönemlerde ve günümüzde de öyledir. İspanya hükûmetinden kükürt ve bakır madenlerinin satın alınmasıyla başlayan 1873'te kurulan Rio Tinto şirketi gibi uluslararası madencilik şirketleri 19. yüzyılda Britanya'da öne çıktı. Halen Londra ve Melbourne Avustralya'da bulunan Rio Tinto, birçok satın alma yaptı ve alüminyum, demir cevheri, bakır, uranyum ve elmas madenciliği için küresel olarak büyüdü.
Güney Afrika'daki Avrupa madenleri 19. yüzyılın sonlarında açılmaya başladı, altın ve dünya pazarı için diğer mineraller, yerel halk için işler ve şirketler için iş ve karlar oluşturdu.Cecil Rhodes (1853–1902), 1890-1896 döneminin Güney Afrika Başbakanı olan birkaç iş adamından biriydi. Madencilik şirketleri arasında British South Africa Company ve De Beers vardı. İkinci şirket, küresel elmas pazarını Güney Afrika'daki üssünden fiilen kontrol ediyordu.
Petrol
"Yedi Kız Kardeş", 1940'ların ortasından 1970'lerin ortalarına kadar küresel petrol endüstrisi hakimi olan yedi çok uluslu şirket için ortak bir terimdi.
- Anglo-Iranian Oil Company (başlangıçta Anglo-Persian; şimdi BP)
- Royal Dutch Shell
- Standard Oil Company of California (SoCal, daha sonra Chevron)
- Gulf Oil (artık Chevron ile birleştirildi)
- Texaco (artık Chevron ile birleştirildi)
- Standard Oil Company of New Jersey (Esso, daha sonra Exxon, şimdi ExxonMobil'in bir parçası)
- Standard Oil Company of New York (Socony, daha sonra Mobil, şimdi ExxonMobil'in bir parçası)
1973 Petrol Krizi öncesinde, Yedi Kız Kardeş dünyanın petrol rezervlerinin yaklaşık yüzde 85'ini kontrol ediyordu. 1970'lerde, büyük petrol şirketlerine ait olan büyük rezervlere sahip çoğu ülke rezervlerini kamulaştırdı. O zamandan beri, endüstri hakimiyeti OPEC karteli ve Saudi Aramco, Gazprom (Rusya), China National Petroleum Corporation, National Iranian Oil Company, PDVSA (Venezuela), Petrobras (Brezilya) ve Petronas (Malezya) gibi devlete ait petrol ve gaz şirketlerine geçti. 2012'ye kadar dünyanın bilinen petrol rezervlerinin yalnızca %7'si özel uluslararası şirketlerin dizginlerini serbest bırakan ülkelerdeydi. %65'i, bir ülkede faaliyet gösteren ve BP, Shell, ExxonMobil ve Chevron gibi çok uluslu şirketlere petrol satan devlete ait şirketlerin elindeydi.
Üretim
1930'lara kadar çokuluslu şirketlerin uluslararası yatırımlarının yaklaşık 4/5'i birincil sektörde, özellikle madencilik (özellikle petrol) ve tarımda (kauçuk, tütün, şeker, palmiye yağı, kahve, kakao, tropikal meyveler) yoğunlaşmıştı. Çoğu Üçüncü Dünya kolonilerine gitti. Bu, 1945'ten sonra yatırımcıların sanayileşmiş ülkelere yönelmesi ve imalata (özellikle yüksek teknolojili elektronik, kimyasallar, ilaçlar ve araçlar) ve ayrıca ticarete yatırım yapmasıyla çarpıcı biçimde değişir.
İsveç'in önde gelen imalat şirketi, makine rulmanlarının lider üreticisi SKF idi. Uluslararası ticaretini genişletmek için 1966'da İngilizce dilini kullanması gerektiğine karar verdi. Üst düzey yetkililer, çoğunlukla İsveçli olmakla birlikte, tüm önemli dahili belgelerde İngilizce öğrenilenlerin tümü, çokuluslu şirketlerin ortak dili olan İngilizceydi.
Unilever
Önde gelen çok uluslu bir üretici, merkezi Londra'da bulunan bir Hızlı tüketim malları şirketi olan Unilever'dir. Ürünleri birçok gıdanın yanı sıra vitaminler, takviyeler, çay, kahve, temizlik maddeleri, su ve hava temizleyicileri, evcil hayvan maması ve kozmetik ürünleri içerir. Unilever, dünyanın en büyük sabun üreticisidir. Unilever'in ürünleri 190 ülkede satılır.
Unilever, 2020'de 51 milyar euro ciro ile 400'den fazla markaya sahiptir. Şirket üç ana bölüme ayrılmıştır: Yiyecekler ve İçecekler; Evde bakım; ve Güzellik ve Kişisel Bakım. Çin, Hindistan, Hollanda, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nde araştırma ve geliştirme tesisleri vardır.
Unilever, 1929'da Hollandalı margarin üreticisi Margarine Unie ile İngiliz sabun üreticisi Lever Brothers'ın birleşmesiyle kuruldu. 1950'den sonra ürünlerini giderek çeşitlendirdi ve operasyonlarını dünya çapında büyüttü. Lipton (1971), Brooke Bond (1984), Chesebrough-Ponds (1987), Best Foods (2000), (2000), Alberto-Culver (2010), Dollar Shave Club (2016) ve Pukka Herbs (2017).
Mevcut durum
Çok uluslu şirket (ÇUŞ) genellikle, çeşitli ülkelerde mal veya hizmet üreten veya satan bir ülkede kurulmuş büyük bir şirkettir. ÇUŞ'ların paylaştığı iki ortak özellik, büyüklükleri ve dünya çapındaki faaliyetlerinin ana şirketler tarafından merkezi olarak kontrol edilmesidir.
- Mal ve hizmetlerin İthalatı ve ihracatı
- Yabancı bir ülkede önemli yatırımlar yapmak
- Dış pazarlarda lisans alım ve satımı
- Fason üretim ile meşgul olmak — yabancı bir ülkedeki yerel bir üreticinin ürünlerini üretmesine izin vermek
- Yurtdışında üretim tesisleri veya montaj operasyonları açmak
ÇUŞ'ler küresel varlıklarından çeşitli şekillerde kazanç sağlayabilirler. Her şeyden önce, çok uluslu şirketler, Ar-Ge harcamalarını ve reklam maliyetlerini küresel satışlarına yayarak, küresel satın alma gücünü tedarikçiler üzerinde bir havuzda toplayarak ve teknolojik ve minimum ek maliyetlerle yönetsel bilgi birikimlerini küresel ölçekte kullanarak ölçek ekonomisinden yararlanabilirler. Ayrıca, ÇUŞ'lar küresel varlıklarını bazı gelişmekte olan ülkelerde bulunan düşük fiyatlı işgücü hizmetlerinden yararlanmak ve gelişmiş yabancı ülkelerde bulunan özel Ar-Ge yeteneklerine erişim kazanmak için kullanabilirler.
Etkili bir şekilde "devletsiz" aktörler oldukları düşünüldüğünde, çokuluslu şirketlerin davranışları üzerindeki ahlaki ve yasal kısıtlamalar sorunu, yirminci yüzyılın sonlarında ortaya çıkan birkaç acil küresel sosyoekonomik sorundan biridir.
Potansiyel olarak, toplumun modern şirketler üzerindeki yönetişim sınırlamalarını analiz etmek için en iyi kavram "vatansız şirketler" kavramıdır. En azından 1991 gibi erken bir tarihte Business Weekte ortaya atılan kavram, 1993'te teorik olarak netleştirildi: vatansız bir şirketi tanımlamaya yönelik ampirik bir strateji, demografik analiz ve ulaşım araştırması arasındaki kesişme noktasında analitik araçlarla birliktedir. Bu kesişim lojistik yönetimi olarak bilinir ve kaynakların hızla artan küresel hareketliliğinin önemini açıklar. Çok uluslu şirketlerin uzun bir analiz tarihinde, dünya çapında kaynak malzeme ihtiyaçlarının gerçeklerini karşılayan ve tek tek ülkeler için ürünler üretip özelleştiren şirketler olan vatansız şirketler çağının yaklaşık çeyrek asırındayız.
İlk çok uluslu ticari kuruluşlardan biri olan East India Company 1601'de kuruldu. Doğu Hindistan Şirketi'nden sonra, 20 Mart 1603'te kurulan ve yaklaşık 200 yıl boyunca dünyanın en büyük şirketi olacak olan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi geldi.
Çok uluslu şirketlerin temel özellikleri şunlardır:
- Genel olarak, doğrudan yabancı yatırım veya birçok ülkede kurulmuş bağlı kuruluşlar veya şubeler satın alma yolunda ana gövde olarak büyük şirketlerin ulusal bir gücü vardır;
- Genellikle eksiksiz bir karar verme sistemine ve en yüksek karar alma merkezine sahiptir, her bir yan kuruluş veya şube, farklı özelliklerine ve karar verme işlemlerine göre kendi karar verme organına sahiptir ancak kararı en yüksek karar alma merkezine bağlıdır;
- ÇUŞ'lar maksimum kar elde etmek için dünya çapında ve rasyonel üretim düzeninde, profesyonel sabit noktalı üretimde, sabit noktalı satış ürünlerinde pazarlar ararlar;
- Güçlü ekonomik ve teknik gücü, hızlı bilgi aktarımı ve hızlı sınır ötesi transferler için finansman sağlaması nedeniyle, çok uluslu şirketin dünyada daha güçlü rekabet gücü vardır;
- Birçok büyük çokuluslu şirket, ekonomik ve teknik güç veya üretim avantajları nedeniyle bazı alanlarda değişen derecelerde tekele sahiptir.
Kaynakça
- ^ Oscar Gelderblom, Abe De Jong, and Joost Jonker, "The formative years of the modern corporation: The Dutch East India Company VOC, 1602–1623." Journal of economic history 73.4 (2013): 1050-1076.
- ^ Alex Jeffrey, and Joe Painter, "Imperialism and Post colonialism." in Political Geography: An Introduction to Space and Power (London: SAGE, 2009) pp. 174-75.
- ^ Nick Robins, This Imperious Company: The Corporation That Changed the World How the East India Company Shaped the Modern Multinational (London: Pluto, 2006) pp. 24-25.
- ^ Stephen A. Royle, Company, Crown and Colony: The Hudson's Bay Company and Territorial Endeavor in Western Canada (London: I.B. Tauris, 2011).
- ^ a b Micklethwait, John, and Adrian Wooldridge, The company: A short history of a revolutionary idea (New York: Modern Library, 2003).
- ^ Nick Robins, Nick. The Corporation That Changed the World How the East India Company Shaped the Modern Multinational. London: Pluto, 2006. 145.
- ^ Charles E. Harvey, The Rio Tinto Company: an economic history of a leading international mining concern, 1873-1954. (Alison Hodge, 1981).
- ^ Francis Wilson, "Minerals and migrants: how the mining industry has shaped South Africa." Daedalus 130.1 (2001): 99-121 online 5 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Robert I. Rotberg, The Founder: Cecil Rhodes and the Pursuit of Power. (Oxford University Press, 1988).
- ^ Anthony Sampson, The Seven Sisters: The Great Oil Companies and the World They Shaped (1975) online
- ^ See Daniel Yergin, The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power (1991' revised 2009) online
- ^ Allen, David (26 Nisan 2012). "Why Should Bahamas Be In 7% Oil Minority?". The Tribune. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2017.
- ^ John H. Dunning and Sarianna M. Lundan, Multinational Enterprises and the Global Economy (2nd ed. 2008) pp 37–39.
- ^ Christopher Tugendhat, The Multinationals (1973) p 147.
- ^ "UK aid and Unilever to target a billion people in global handwashing campaign". Gov.uk. British Government. 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mart 2020.
- ^ . Unilever. 2 April 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 March 2015.
- ^ "About Unilever". 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2016.
- ^ Unilever R&D Locations 9 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Unilever, viewed 19 December 2013
- ^ Doob, Christopher M. (2014). Social Inequality and Social Stratification in US Society. Pearson Education Inc.
- ^ . . 27 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2019.
- ^ Eun, Cheol S.; Resnick, Bruce G. (2014). International Financial Management,6th Edition. Beijing Chengxin Weiye Printing Inc.
- ^ Koenig-Archibugi, Mathias. (PDF). Gary 2004: 106. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2016. Krugman, Paul (20 Mart 1998). "In Praise of Cheap Labor: Bad Jobs at Bad Wages Are Better than No Jobs at All". Slate. Erişim tarihi: 2 Şubat 2016.[]
- ^ Holstein, William J. et al., "The Stateless Corporation", Business Week (May 14, 1991), p. 98. Roy D. Voorhees, Emerson L. Seim, and John I. Coppett, "Global Logistics and Stateless Corporations", Transportation Practitioners Journal 59, 2 (Winter 1993): 144-51.
- ^ . 22 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ http://www.kb.nl/dossiers/geschiedenis/dossier-voc-1602-1799 19 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 'nde VOC (Felemenkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cok uluslu sirket en az iki ulkede uretim ve hizmet sunan sirkettir Bazi buyuk cok uluslu sirketin butceleri pek cok kucuk ulkeyi gecmektedir Dunyanin en buyuk 100 ekonomisinden 51 i cok uluslu sirketlerdir Uluslararasi iliskilerde ekonomik gucleri genis finansal kaynaklari ve lobi calismalari sayesinde guclu bir etkileri vardir Cok uluslu sirketler finansal kuresellesme surecinde cok onemli bir rol oynadilar Ellerindeki buyuk yatirim kapasiteleri sebebiyle devletler cok uluslu sirketleri kendi ulkelerine cekebilmek icin dusuk vergiler rahat cevre ve is yasalari uygulamaya basladi ve bir sure sonra da bu bir yarisa donustu Dogrudan yabanci yatirimin birincil kaynagi olduklari icin ozellikle az gelismis ve gelismekte olan devletlerin ekonomileri ve sosyal politikalari uzerindeki etkileri devam etmektedir TarihSomurgecilik Cokuluslu sirketlerin tarihi somurgecilik tarihi ile basladi Ilk cokuluslu sirketler somurge fabrikalari veya liman sehirleri kurmak icin kuruldu Ana ulke ve somurgeleri arasindaki ticareti surdurmenin yani sira Ingiliz Dogu Hindistan Sirketi yerel hukumet yetkilileri ve Hindistan daki kendi ordusuyla kendi basina bir yari hukumet haline geldi Iki ana ornek British East India Company ve Dutch East India Company VOC idi Digerleri arasinda Swedish Africa Company Turkce Isvec Afrika Sirketi ve Hudson s Bay Company yer aldi Bu ilk sirketler uluslararasi ticaret ve kesifle ugrasti ve ticaret yerleri kurdu Hollanda hukumeti VOC yi 1799 da devraldi 19 yuzyilda ise diger hukumetler en cok Ingiliz Hindistan inda olmak uzere giderek daha cok ozel sirketi devraldi Dekolonizasyon surecinde Avrupali somurgeci ayricalikli sirketleri dagitildi Son somurge sirketi Mozambique Company de 1972 de dagildi Madencilik Altin gumus bakir madenciligi ve ozellikle petrol ana faaliyetleri eski donemlerde ve gunumuzde de oyledir Ispanya hukumetinden kukurt ve bakir madenlerinin satin alinmasiyla baslayan 1873 te kurulan Rio Tinto sirketi gibi uluslararasi madencilik sirketleri 19 yuzyilda Britanya da one cikti Halen Londra ve Melbourne Avustralya da bulunan Rio Tinto bircok satin alma yapti ve aluminyum demir cevheri bakir uranyum ve elmas madenciligi icin kuresel olarak buyudu Guney Afrika daki Avrupa madenleri 19 yuzyilin sonlarinda acilmaya basladi altin ve dunya pazari icin diger mineraller yerel halk icin isler ve sirketler icin is ve karlar olusturdu Cecil Rhodes 1853 1902 1890 1896 doneminin Guney Afrika Basbakani olan birkac is adamindan biriydi Madencilik sirketleri arasinda British South Africa Company ve De Beers vardi Ikinci sirket kuresel elmas pazarini Guney Afrika daki ussunden fiilen kontrol ediyordu Petrol Yedi Kiz Kardes 1940 larin ortasindan 1970 lerin ortalarina kadar kuresel petrol endustrisi hakimi olan yedi cok uluslu sirket icin ortak bir terimdi Anglo Iranian Oil Company baslangicta Anglo Persian simdi BP Royal Dutch Shell Standard Oil Company of California SoCal daha sonra Chevron Gulf Oil artik Chevron ile birlestirildi Texaco artik Chevron ile birlestirildi Standard Oil Company of New Jersey Esso daha sonra Exxon simdi ExxonMobil in bir parcasi Standard Oil Company of New York Socony daha sonra Mobil simdi ExxonMobil in bir parcasi 1973 Petrol Krizi oncesinde Yedi Kiz Kardes dunyanin petrol rezervlerinin yaklasik yuzde 85 ini kontrol ediyordu 1970 lerde buyuk petrol sirketlerine ait olan buyuk rezervlere sahip cogu ulke rezervlerini kamulastirdi O zamandan beri endustri hakimiyeti OPEC karteli ve Saudi Aramco Gazprom Rusya China National Petroleum Corporation National Iranian Oil Company PDVSA Venezuela Petrobras Brezilya ve Petronas Malezya gibi devlete ait petrol ve gaz sirketlerine gecti 2012 ye kadar dunyanin bilinen petrol rezervlerinin yalnizca 7 si ozel uluslararasi sirketlerin dizginlerini serbest birakan ulkelerdeydi 65 i bir ulkede faaliyet gosteren ve BP Shell ExxonMobil ve Chevron gibi cok uluslu sirketlere petrol satan devlete ait sirketlerin elindeydi Uretim 1930 lara kadar cokuluslu sirketlerin uluslararasi yatirimlarinin yaklasik 4 5 i birincil sektorde ozellikle madencilik ozellikle petrol ve tarimda kaucuk tutun seker palmiye yagi kahve kakao tropikal meyveler yogunlasmisti Cogu Ucuncu Dunya kolonilerine gitti Bu 1945 ten sonra yatirimcilarin sanayilesmis ulkelere yonelmesi ve imalata ozellikle yuksek teknolojili elektronik kimyasallar ilaclar ve araclar ve ayrica ticarete yatirim yapmasiyla carpici bicimde degisir Isvec in onde gelen imalat sirketi makine rulmanlarinin lider ureticisi SKF idi Uluslararasi ticaretini genisletmek icin 1966 da Ingilizce dilini kullanmasi gerektigine karar verdi Ust duzey yetkililer cogunlukla Isvecli olmakla birlikte tum onemli dahili belgelerde Ingilizce ogrenilenlerin tumu cokuluslu sirketlerin ortak dili olan Ingilizceydi Londra daki Unilever genel merkeziUnilever Onde gelen cok uluslu bir uretici merkezi Londra da bulunan bir Hizli tuketim mallari sirketi olan Unilever dir Urunleri bircok gidanin yani sira vitaminler takviyeler cay kahve temizlik maddeleri su ve hava temizleyicileri evcil hayvan mamasi ve kozmetik urunleri icerir Unilever dunyanin en buyuk sabun ureticisidir Unilever in urunleri 190 ulkede satilir Unilever 2020 de 51 milyar euro ciro ile 400 den fazla markaya sahiptir Sirket uc ana bolume ayrilmistir Yiyecekler ve Icecekler Evde bakim ve Guzellik ve Kisisel Bakim Cin Hindistan Hollanda Birlesik Krallik ve Amerika Birlesik Devletleri nde arastirma ve gelistirme tesisleri vardir Unilever 1929 da Hollandali margarin ureticisi Margarine Unie ile Ingiliz sabun ureticisi Lever Brothers in birlesmesiyle kuruldu 1950 den sonra urunlerini giderek cesitlendirdi ve operasyonlarini dunya capinda buyuttu Lipton 1971 Brooke Bond 1984 Chesebrough Ponds 1987 Best Foods 2000 Ben amp Jerry s 2000 Alberto Culver 2010 Dollar Shave Club 2016 ve Pukka Herbs 2017 Mevcut durumToyota merkezi Toyota City Japonya da bulunan dunyanin en buyuk cok uluslu sirketlerinden biridir Cok uluslu sirket CUS genellikle cesitli ulkelerde mal veya hizmet ureten veya satan bir ulkede kurulmus buyuk bir sirkettir CUS larin paylastigi iki ortak ozellik buyuklukleri ve dunya capindaki faaliyetlerinin ana sirketler tarafindan merkezi olarak kontrol edilmesidir Mal ve hizmetlerin Ithalati ve ihracati Yabanci bir ulkede onemli yatirimlar yapmak Dis pazarlarda lisans alim ve satimi Fason uretim ile mesgul olmak yabanci bir ulkedeki yerel bir ureticinin urunlerini uretmesine izin vermek Yurtdisinda uretim tesisleri veya montaj operasyonlari acmak CUS ler kuresel varliklarindan cesitli sekillerde kazanc saglayabilirler Her seyden once cok uluslu sirketler Ar Ge harcamalarini ve reklam maliyetlerini kuresel satislarina yayarak kuresel satin alma gucunu tedarikciler uzerinde bir havuzda toplayarak ve teknolojik ve minimum ek maliyetlerle yonetsel bilgi birikimlerini kuresel olcekte kullanarak olcek ekonomisinden yararlanabilirler Ayrica CUS lar kuresel varliklarini bazi gelismekte olan ulkelerde bulunan dusuk fiyatli isgucu hizmetlerinden yararlanmak ve gelismis yabanci ulkelerde bulunan ozel Ar Ge yeteneklerine erisim kazanmak icin kullanabilirler Etkili bir sekilde devletsiz aktorler olduklari dusunuldugunde cokuluslu sirketlerin davranislari uzerindeki ahlaki ve yasal kisitlamalar sorunu yirminci yuzyilin sonlarinda ortaya cikan birkac acil kuresel sosyoekonomik sorundan biridir Potansiyel olarak toplumun modern sirketler uzerindeki yonetisim sinirlamalarini analiz etmek icin en iyi kavram vatansiz sirketler kavramidir En azindan 1991 gibi erken bir tarihte Business Weekte ortaya atilan kavram 1993 te teorik olarak netlestirildi vatansiz bir sirketi tanimlamaya yonelik ampirik bir strateji demografik analiz ve ulasim arastirmasi arasindaki kesisme noktasinda analitik araclarla birliktedir Bu kesisim lojistik yonetimi olarak bilinir ve kaynaklarin hizla artan kuresel hareketliliginin onemini aciklar Cok uluslu sirketlerin uzun bir analiz tarihinde dunya capinda kaynak malzeme ihtiyaclarinin gerceklerini karsilayan ve tek tek ulkeler icin urunler uretip ozellestiren sirketler olan vatansiz sirketler caginin yaklasik ceyrek asirindayiz Ilk cok uluslu ticari kuruluslardan biri olan East India Company 1601 de kuruldu Dogu Hindistan Sirketi nden sonra 20 Mart 1603 te kurulan ve yaklasik 200 yil boyunca dunyanin en buyuk sirketi olacak olan Hollanda Dogu Hindistan Sirketi geldi Cok uluslu sirketlerin temel ozellikleri sunlardir Genel olarak dogrudan yabanci yatirim veya bircok ulkede kurulmus bagli kuruluslar veya subeler satin alma yolunda ana govde olarak buyuk sirketlerin ulusal bir gucu vardir Genellikle eksiksiz bir karar verme sistemine ve en yuksek karar alma merkezine sahiptir her bir yan kurulus veya sube farkli ozelliklerine ve karar verme islemlerine gore kendi karar verme organina sahiptir ancak karari en yuksek karar alma merkezine baglidir CUS lar maksimum kar elde etmek icin dunya capinda ve rasyonel uretim duzeninde profesyonel sabit noktali uretimde sabit noktali satis urunlerinde pazarlar ararlar Guclu ekonomik ve teknik gucu hizli bilgi aktarimi ve hizli sinir otesi transferler icin finansman saglamasi nedeniyle cok uluslu sirketin dunyada daha guclu rekabet gucu vardir Bircok buyuk cokuluslu sirket ekonomik ve teknik guc veya uretim avantajlari nedeniyle bazi alanlarda degisen derecelerde tekele sahiptir Kaynakca Oscar Gelderblom Abe De Jong and Joost Jonker The formative years of the modern corporation The Dutch East India Company VOC 1602 1623 Journal of economic history 73 4 2013 1050 1076 Alex Jeffrey and Joe Painter Imperialism and Post colonialism in Political Geography An Introduction to Space and Power London SAGE 2009 pp 174 75 Nick Robins This Imperious Company The Corporation That Changed the World How the East India Company Shaped the Modern Multinational London Pluto 2006 pp 24 25 Stephen A Royle Company Crown and Colony The Hudson s Bay Company and Territorial Endeavor in Western Canada London I B Tauris 2011 a b Micklethwait John and Adrian Wooldridge The company A short history of a revolutionary idea New York Modern Library 2003 Nick Robins Nick The Corporation That Changed the World How the East India Company Shaped the Modern Multinational London Pluto 2006 145 Charles E Harvey The Rio Tinto Company an economic history of a leading international mining concern 1873 1954 Alison Hodge 1981 Francis Wilson Minerals and migrants how the mining industry has shaped South Africa Daedalus 130 1 2001 99 121 online 5 Subat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Robert I Rotberg The Founder Cecil Rhodes and the Pursuit of Power Oxford University Press 1988 Anthony Sampson The Seven Sisters The Great Oil Companies and the World They Shaped 1975 online See Daniel Yergin The Prize The Epic Quest for Oil Money and Power 1991 revised 2009 online Allen David 26 Nisan 2012 Why Should Bahamas Be In 7 Oil Minority The Tribune 24 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2017 John H Dunning and Sarianna M Lundan Multinational Enterprises and the Global Economy 2nd ed 2008 pp 37 39 Christopher Tugendhat The Multinationals 1973 p 147 UK aid and Unilever to target a billion people in global handwashing campaign Gov uk British Government 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mart 2020 Unilever 2 April 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 March 2015 About Unilever 29 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2016 Unilever R amp D Locations 9 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Unilever viewed 19 December 2013 Doob Christopher M 2014 Social Inequality and Social Stratification in US Society Pearson Education Inc 27 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ocak 2019 Eun Cheol S Resnick Bruce G 2014 International Financial Management 6th Edition Beijing Chengxin Weiye Printing Inc Koenig Archibugi Mathias PDF Gary 2004 106 22 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2016 Krugman Paul 20 Mart 1998 In Praise of Cheap Labor Bad Jobs at Bad Wages Are Better than No Jobs at All Slate Erisim tarihi 2 Subat 2016 olu kirik baglanti Holstein William J et al The Stateless Corporation Business Week May 14 1991 p 98 Roy D Voorhees Emerson L Seim and John I Coppett Global Logistics and Stateless Corporations Transportation Practitioners Journal 59 2 Winter 1993 144 51 22 Aralik 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi http www kb nl dossiers geschiedenis dossier voc 1602 1799 19 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde nde VOC Felemenkce