Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jeoloji kapsamında, hava deliği ya da deniz gayzeri adlarıyla anılan bu yapı, deniz mağaraları karaya ve yukarı doğru genişleyip dikey şaft oluştururken yüzeye ulaşmasıyla oluşmaktadır. Böyle bir yapıda deniz suyu hidrolik basınç altında kalmaktadır. Bu basınç hava deliğinin tepesinden deniz suyunun fışkırmasıyla serbest bırakılmaktadır. Mağara yapısının ve hava deliğinin geometrisi ile gelgit seviyeleri ve denizin kabarma koşulları fışkıran suyun çıktığı yüksekliği belirler.
Mekanik Arka Plan
Hava delikleri denilen bu yapı; kıyı şeridindeki kayalardaki, lava tüplerinde olduğu gibi, bünyesinde yarıklar bulunan alanlarda oluşmaktadır. Bu tür alanlar genellikle fay hatları boyunca ve ayrıca adaların üzerinde bulunabilirler. Şiddetli dalgalar kıyıya çarparken, su bu yarıkların içerisine girer ve yüksek basınçla yüzeye açılan tarafından şiddetle fışkırır. Su bu şekilde çıkış yaparken şiddetli bir gürültüyle geniş bir alana püskürür ve bundan dolayı hava delikleri genellikle turistlerin sıkça ziyaret ettiği yerler haline gelirler.
Kayalık kıyı şeritlerindeki deniz erozyonun oluşturduğu hava delikleribe Dünya'nın çeşitli yerlerinde rastlanmaktadır. Bu alanlar ayrıca; kıyı şeritlerinin açık denizden daha yüksek dalga enerjisi aldıkları, kıyıya doğru tarafla fayların kesiştiği kısımlarda bulunabilirler. Hava deliğinin ortaya çıkması, kıyısal mağara (ing:littoral cave) oluşumu ile bağlantılıdır. Bu iki bileşen Hava Deliği Sisteminin oluştururlar. Hava deliği sisteminin daima üç adet özelliği vardır: havza girişi (ing:catchment entrance), sıkıştırma/basınç mağarası (ing:compression cavern) ve dışarı atma açıklığı (ing:expelling port). Bu üç özelliğin yerleşimi, açısı ve boyutları, açıklıktan dışarı fırlatılan karışımdaki hava/su oranını belirler. Hava deliği, havza girişine göre deniz mağarasının uzak noktasında oluşur genelde. Hava delikleri havayı hızlı bir şekilde hareket ettirme özelliğine sahiptirler. Bağlantılı başka bir kıyı mağarasındaki basınç değişimi yüzünden oluşan kuvvetli ters akımlar yüzünden hava yukarı doğru 70 km/h gibi bir hıza ulaşabilmektedir
Deniz mağarası oluşmaya başlarken Hava deliği sistemi de oluşmaya başlar. Deniz mağarasının oluşumuna katkıda bulunan ana faktörler rüzgar dinamiği ve 'in (ing:parent material) kayalık özelliğidir. Ana materyalin kötü hava koşullarında aşınmaya (ing:weathering) yatkınlığı ya da direnci mağaraların oluşumunda önemli role sahiptir. Deniz mağaraları iki süreçten birisiyle oluşur: kireç taşından olan mağaralar, karst (çözünme/erime) süreçleriyle oluşur ya da volkanik/püskürük kayalardan olan mağaralar sahte-karst, karst-andıran ancak kayacın çözülmesiyle oluşmamış, (ing: pseudokarst) (çözünme-dışı) süreçlerle oluşur. Deniz mağarakarı zamanla kıyı içlerine doğru, ana materyaldaki zayıf kısımlardan üzerinden yukarıya doğru genişler. Aşınma devam ederken, mağarının çatısı açığa çıkar ve hava deliği genişlemeye devam eder ve sonunda deniz mağarasının tavanı zayıflarak çöker. Bu noktada dik duvaları olan bir çöküntü ortaya çıkar ve kıyısal morfolojinin bir sonraki aşaması başlar
Meksika'nın Baja California Yarımadasındaki Punta Banda Burnu'nda bulunan büyük bir hava deliği örneğidir. İnce bir açıklığa sahip olan deniz mağarasından yüzeye 13 -17 saniye sıklığında aralıklarla fışkıran su yaklaşık 30 metre yüksekliğe çıkmaktadır.
Ekolojik Etkileri
Hava delikleri yakın çevreleridneki topografyayı değiştirme kapasitesine sahiptirler. Hava delikleri etraftaki yakın yarıkları nihayetinde eriterek/erozyona uğratarak, daha büyük deniz mağaralarının oluşmasına sebep verebilirler. Bazı durumlarda, mağaranın tavanı çökebilir. Bunun sonucunda kıyı şeridinde sığ havuzlar oluşabilir
Diğer
Hava deliği terimi ayrıca kapalı yeraltı sistemi ile yüzey arasındaki basınç farkından dolayı havanın küçük bir delikten yüzeye aktığı nadir jeolojik bir yapı için de kullanılmaktadır. ABD'deki 'nın (ing:Wupatki National Monument) hava delikleri böyle bir yapıya örnektir. Hesaplamalara göre kapalı yeraltı geçitlerinin hacmi yaklaşık olarak en az 200 Milyon metre küp (~7 Milyar feet küp) civarındadır.Esen rüzgarın hızı yaklaşık 48-50 Km/h civarına kadar çıkmaktadır. But tür hava deliğinin bilinen başka bir örneği ise ABD'nin South Dakota eyaletindeki Rüzgar Mağaralarının doğal girişlerinde görülebilir.
Görseller
-
![image]()
-
![image]()
Barbados'un kuzey kıyılarındaki hava delikleri -
![image]()
hava deliği; Sri Lanka'nın güney eyaleti. -
![image]()
: Oahu, Hawaii -
![image]()
-
![image]()
hava deliği, Ensenada, Baja California
Kaynakça
- ^ Bell, F. G.; Bell, Frederic Gladstone (2007). Mühendislik Jeolojisi (ing:Engineering Geology). Elsevier. s. 140. ISBN .
- ^ a b Sartor, James Doyne; Lamar, D. L. (1962). Wupatki Hava Deliği Sisteminin Meteorolojik-Jeolojik İncelenmesi (ing:Meteorological-Geological Investigations of the Wupatki Blowhole System). Santa Monica, CA: RAND Corporation. OCLC 22486021. 14 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2023.[]
- ^ Bunnell, Dave (2008). "Vertical sea caving" (PDF). . . 66 (10): 11-18. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2023.
- ^ a b c d Woodroffe, Colin D. (1 Ocak 2011). "Hava Delikleri (ing:Blowholes)". Modern Mercan Resifleri Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Modern Coral Reefs). Dünya Bilimler Serisi Ansiklopedisi (ing:Encyclopedia of Earth Sciences Series). Springer Netherlands. ss. 163-164. doi:10.1007/978-90-481-2639-2_189. ISBN .
- ^ Bunnell, Dave (2013). "ABD'nin Batı Kıyı Şeridinde Kıyısal Mağara Oluşumu (ing:Littoral Cave Development on the Western U.S. Coast)". Kıyılardaki Karst Yerşekilleri (ing:Coastal Karst Landforms). Coastal Research Library. 5. ss. 299-315. doi:10.1007/978-94-007-5016-6_14. ISBN .
- ^ Mendoza-Baldwin, Edgar; Silva-Casarín, Rodolfo; Sánchez-Dirzo, Rafael; Chávez-Cárdenas, Xavier (30 Ocak 2011). "Havalı-Jet Sistemiyle Dalga Enerjisi Dönüşümü (ing:Wave Energy Conversion Using a Blow-Jet System)". Coastal Engineering Proceedings (İngilizce). 1 (32): 62. doi:10.9753/icce.v32.structures.62. ISSN 2156-1028.
- ^ Burnett, Shannon; Webb, John A.; White, Susan (1 Kasım 2013). "Avustralya'nın Nullarbor Ovasındaki Sığ Mağaralar ve Hava delikleri (ing:Shallow caves and blowholes on the Nullarbor Plain, Australia — Flank margin caves on a low gradient limestone platform)". Geomorphology (İngilizce). 201: 246-253. Bibcode:2013Geomo.201..246B. doi:10.1016/j.geomorph.2013.06.024. ISSN 0169-555X.
- ^ OSKAY, H. Tolga; ÖZDEMİR, Adil; ULUTAŞ, Uğur (2006). Jeoloji Mühendisleri için Meslike İngilizce Çeviri Kılavuzu (PDF). KALIPSAN OFSET. doi:10.31590/adoz.2006-1. 29 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2023.
- ^ Mylroie, John E.; Mylroie, Joan R. (2013). Coastal Karst Landforms (İngilizce). Springer, Dordrecht. ss. 3-14. doi:10.1007/978-94-007-5016-6_1. ISBN .
- ^ Clark, Hovey C.; Johnson, Markes E. (1995). "Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California (Mexico)". Journal of Coastal Research. 11 (2): 401-414. JSTOR 4298348.
- ^ Fuentes, Oscar Velasco (2013). "La Bufadora Faaliyeti, Kuzey-Batı Meksikadaki Doğal bir Deniz Fıskiyesi (ing: The Activity of la Bufadora, A Natural Marine Spout in Northwestern Mexico)". Fizikte, Mühendislikte ve Çevresel Uygulamalarda Akışkanlar Dinamiği (ing:Fluid Dynamics in Physics, Engineering and Environmental Applications). Environmental Science and Engineering (İngilizce). Springer, Berlin, Heidelberg. ss. 353-360. doi:10.1007/978-3-642-27723-8_32. ISBN .
- ^ a b Clark, Hovey C.; Johnson, Markes E. (1995). "Baja California, Alisitos sınırları içindeki Kretase Formasyonundan Andezitin Kıyısal JeoMorfolojisi (ing:Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California (Mexico))". Journal of Coastal Research. 11 (2): 401-414. JSTOR 4298348.
- ^ Tasch, Paul (1 Ekim 1978). "Galapagos Adaları: Jeolojik Saha Notları: Yeni Veri (ing:Galapagos Islands: Geological Field Notes: New Data)". Transactions of the Kansas Academy of Science. 81 (3): 231-241. doi:10.2307/3627258. JSTOR 3627258.
- ^ Rodney D. Horrocks and Bernard W. Szukalski; Using geographic information systems to develop a cave potential map for Wind Cave, South Dakota 16 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Journal of Cave and Karst Studies 64 (1): 63-70.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jeoloji kapsaminda hava deligi ya da deniz gayzeri adlariyla anilan bu yapi deniz magaralari karaya ve yukari dogru genisleyip dikey saft olustururken yuzeye ulasmasiyla olusmaktadir Boyle bir yapida deniz suyu hidrolik basinc altinda kalmaktadir Bu basinc hava deliginin tepesinden deniz suyunun fiskirmasiyla serbest birakilmaktadir Magara yapisinin ve hava deliginin geometrisi ile gelgit seviyeleri ve denizin kabarma kosullari fiskiran suyun ciktigi yuksekligi belirler Deniz kenarinda hava deligiKara uzerinde hava deligiMekanik Arka PlanHava delikleri denilen bu yapi kiyi seridindeki kayalardaki lava tuplerinde oldugu gibi bunyesinde yariklar bulunan alanlarda olusmaktadir Bu tur alanlar genellikle fay hatlari boyunca ve ayrica adalarin uzerinde bulunabilirler Siddetli dalgalar kiyiya carparken su bu yariklarin icerisine girer ve yuksek basincla yuzeye acilan tarafindan siddetle fiskirir Su bu sekilde cikis yaparken siddetli bir gurultuyle genis bir alana puskurur ve bundan dolayi hava delikleri genellikle turistlerin sikca ziyaret ettigi yerler haline gelirler Kayalik kiyi seritlerindeki deniz erozyonun olusturdugu hava delikleribe Dunya nin cesitli yerlerinde rastlanmaktadir Bu alanlar ayrica kiyi seritlerinin acik denizden daha yuksek dalga enerjisi aldiklari kiyiya dogru tarafla faylarin kesistigi kisimlarda bulunabilirler Hava deliginin ortaya cikmasi kiyisal magara ing littoral cave olusumu ile baglantilidir Bu iki bilesen Hava Deligi Sisteminin olustururlar Hava deligi sisteminin daima uc adet ozelligi vardir havza girisi ing catchment entrance sikistirma basinc magarasi ing compression cavern ve disari atma acikligi ing expelling port Bu uc ozelligin yerlesimi acisi ve boyutlari acikliktan disari firlatilan karisimdaki hava su oranini belirler Hava deligi havza girisine gore deniz magarasinin uzak noktasinda olusur genelde Hava delikleri havayi hizli bir sekilde hareket ettirme ozelligine sahiptirler Baglantili baska bir kiyi magarasindaki basinc degisimi yuzunden olusan kuvvetli ters akimlar yuzunden hava yukari dogru 70 km h gibi bir hiza ulasabilmektedir Deniz magarasi olusmaya baslarken Hava deligi sistemi de olusmaya baslar Deniz magarasinin olusumuna katkida bulunan ana faktorler ruzgar dinamigi ve in ing parent material kayalik ozelligidir Ana materyalin kotu hava kosullarinda asinmaya ing weathering yatkinligi ya da direnci magaralarin olusumunda onemli role sahiptir Deniz magaralari iki surecten birisiyle olusur kirec tasindan olan magaralar karst cozunme erime surecleriyle olusur ya da volkanik puskuruk kayalardan olan magaralar sahte karst karst andiran ancak kayacin cozulmesiyle olusmamis ing pseudokarst cozunme disi sureclerle olusur Deniz magarakari zamanla kiyi iclerine dogru ana materyaldaki zayif kisimlardan uzerinden yukariya dogru genisler Asinma devam ederken magarinin catisi aciga cikar ve hava deligi genislemeye devam eder ve sonunda deniz magarasinin tavani zayiflarak coker Bu noktada dik duvalari olan bir cokuntu ortaya cikar ve kiyisal morfolojinin bir sonraki asamasi baslar Meksika nin Baja California Yarimadasindaki Punta Banda Burnu nda bulunan buyuk bir hava deligi ornegidir Ince bir acikliga sahip olan deniz magarasindan yuzeye 13 17 saniye sikliginda araliklarla fiskiran su yaklasik 30 metre yukseklige cikmaktadir Ekolojik EtkileriHava delikleri yakin cevreleridneki topografyayi degistirme kapasitesine sahiptirler Hava delikleri etraftaki yakin yariklari nihayetinde eriterek erozyona ugratarak daha buyuk deniz magaralarinin olusmasina sebep verebilirler Bazi durumlarda magaranin tavani cokebilir Bunun sonucunda kiyi seridinde sig havuzlar olusabilirDigerHava deligi terimi ayrica kapali yeralti sistemi ile yuzey arasindaki basinc farkindan dolayi havanin kucuk bir delikten yuzeye aktigi nadir jeolojik bir yapi icin de kullanilmaktadir ABD deki nin ing Wupatki National Monument hava delikleri boyle bir yapiya ornektir Hesaplamalara gore kapali yeralti gecitlerinin hacmi yaklasik olarak en az 200 Milyon metre kup 7 Milyar feet kup civarindadir Esen ruzgarin hizi yaklasik 48 50 Km h civarina kadar cikmaktadir But tur hava deliginin bilinen baska bir ornegi ise ABD nin South Dakota eyaletindeki Ruzgar Magaralarinin dogal girislerinde gorulebilir GorsellerAlofaaga Hava Delikleri Savai i Adasi Samoa Barbados un kuzey kiyilarindaki hava delikleri hava deligi Sri Lanka nin guney eyaleti Oahu Hawaii Yeni Guney Galler Avustralya hava deligi Ensenada Baja CaliforniaKaynakca Bell F G Bell Frederic Gladstone 2007 Muhendislik Jeolojisi ing Engineering Geology Elsevier s 140 ISBN 978 0 7506 8077 6 a b Sartor James Doyne Lamar D L 1962 Wupatki Hava Deligi Sisteminin Meteorolojik Jeolojik Incelenmesi ing Meteorological Geological Investigations of the Wupatki Blowhole System Santa Monica CA RAND Corporation OCLC 22486021 14 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Kasim 2023 sayfa belirt Bunnell Dave 2008 Vertical sea caving PDF 66 10 11 18 1 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 27 Kasim 2023 a b c d Woodroffe Colin D 1 Ocak 2011 Hava Delikleri ing Blowholes Modern Mercan Resifleri Ansiklopedisi ing Encyclopedia of Modern Coral Reefs Dunya Bilimler Serisi Ansiklopedisi ing Encyclopedia of Earth Sciences Series Springer Netherlands ss 163 164 doi 10 1007 978 90 481 2639 2 189 ISBN 978 90 481 2638 5 Bunnell Dave 2013 ABD nin Bati Kiyi Seridinde Kiyisal Magara Olusumu ing Littoral Cave Development on the Western U S Coast Kiyilardaki Karst Yersekilleri ing Coastal Karst Landforms Coastal Research Library 5 ss 299 315 doi 10 1007 978 94 007 5016 6 14 ISBN 9789400750166 Mendoza Baldwin Edgar Silva Casarin Rodolfo Sanchez Dirzo Rafael Chavez Cardenas Xavier 30 Ocak 2011 Havali Jet Sistemiyle Dalga Enerjisi Donusumu ing Wave Energy Conversion Using a Blow Jet System Coastal Engineering Proceedings Ingilizce 1 32 62 doi 10 9753 icce v32 structures 62 ISSN 2156 1028 Burnett Shannon Webb John A White Susan 1 Kasim 2013 Avustralya nin Nullarbor Ovasindaki Sig Magaralar ve Hava delikleri ing Shallow caves and blowholes on the Nullarbor Plain Australia Flank margin caves on a low gradient limestone platform Geomorphology Ingilizce 201 246 253 Bibcode 2013Geomo 201 246B doi 10 1016 j geomorph 2013 06 024 ISSN 0169 555X OSKAY H Tolga OZDEMIR Adil ULUTAS Ugur 2006 Jeoloji Muhendisleri icin Meslike Ingilizce Ceviri Kilavuzu PDF KALIPSAN OFSET doi 10 31590 adoz 2006 1 29 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 29 Kasim 2023 Mylroie John E Mylroie Joan R 2013 Coastal Karst Landforms Ingilizce Springer Dordrecht ss 3 14 doi 10 1007 978 94 007 5016 6 1 ISBN 9789400750159 Clark Hovey C Johnson Markes E 1995 Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California Mexico Journal of Coastal Research 11 2 401 414 JSTOR 4298348 Fuentes Oscar Velasco 2013 La Bufadora Faaliyeti Kuzey Bati Meksikadaki Dogal bir Deniz Fiskiyesi ing The Activity of la Bufadora A Natural Marine Spout in Northwestern Mexico Fizikte Muhendislikte ve Cevresel Uygulamalarda Akiskanlar Dinamigi ing Fluid Dynamics in Physics Engineering and Environmental Applications Environmental Science and Engineering Ingilizce Springer Berlin Heidelberg ss 353 360 doi 10 1007 978 3 642 27723 8 32 ISBN 9783642277221 a b Clark Hovey C Johnson Markes E 1995 Baja California Alisitos sinirlari icindeki Kretase Formasyonundan Andezitin Kiyisal JeoMorfolojisi ing Coastal Geomorphology of Andesite from the Cretaceous Alisitos Formation in Baja California Mexico Journal of Coastal Research 11 2 401 414 JSTOR 4298348 Tasch Paul 1 Ekim 1978 Galapagos Adalari Jeolojik Saha Notlari Yeni Veri ing Galapagos Islands Geological Field Notes New Data Transactions of the Kansas Academy of Science 81 3 231 241 doi 10 2307 3627258 JSTOR 3627258 Rodney D Horrocks and Bernard W Szukalski Using geographic information systems to develop a cave potential map for Wind Cave South Dakota 16 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Journal of Cave and Karst Studies 64 1 63 70