Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dom, geniş ölçekte yer kabuğu yaylanmaları ve oynamaları sonucu bir bölgenin kubbeye benzer şekilde kabarması, kubbeleşme. iç basınçlar sonucu yeryüzünde oluşan kubbemsi yapılara denir. Dom, geniş anlamda tabakaların duruşu değişmeden epirojenik hareketler ile kubbeleşmesi ile oluşur.
Dom tipleri
- Antiklinal (kıvrım) domu: Kıvrımlı yapılarda antiklinal şeklinde meydana gelmiş domlardır. Genellikle eliptiktir. Hacertun Dağı (Diyarbakır-Hazro) örnektir.
- Plütonik dom: Mağmanın yer kabuğuna doğru sokulması ve soğuması ile merkezinde derinlik kayaçları ((plütonik)) oluşan domlardır.
- Lakolit domları: Mağmanınyer kabuğuna ince bir tabaka halinde sokulması ve soğumasıyla oluşan lakoliti ile alakalı domdur.
- Kriptovolkanik dom: Derinden gelen magmatik gazların üzerindeki tabakaları kubbeleştirmesi ile oluşur. Çevresinin tam daire olması, hiçbir volkanik kayacın bulunmaması, üzerlerinde çatlak (diaklaz) ve fay kırıkları bulunması ile ayrılırlar. Bu domların merkezindeki kayalar dirençli ise bir tümsek oluşurken, zayıf kayaçların bulunması durumunda kratere benzer bir çukurluğun oluşmasına neden olur. Çapları 3–5 km olabilir.
- Tuz domu: Çekirdeği kaya tuzundan oluşan antiklinal yapılı domdur. Kaya tuzunu bazen kalker, jips, dolamit veya anidrit blokları kuşatır. Bu tabakaları bir şırınga gibi keserek yükselmiş gibidir. Kesilen tabakalar diapir şekilli kıvrımlar oluşturur. Çevrelerinde kolay belirlenirler, tek başlarına kubbemsi tepeler oluştururlar. Fazlaca aşınsalar bile Drenaj sistemi, halka tipli veya radyaldir. Üzerinde tuzcul bitkiler (halofitler) yetişir. Bazen çevresini bir göl kaplar. Domun aşınmasıyla göl merkeze doğru ilerler.
Domların şekilsel değişimi
Eski büyük domların hemen hepsi derin biçimde yarılmıştır. Tuz domları ve lakolitik domlar ile buzul devrinde oluşmuş domlar henüz yarılmamıştır. Domlar üzerinde ilk radyal drenaj tipi oluşur. Dom üzerinde bir ‘’yarma vadi’’ bulunursa bu durum görülmez. Domun gelişiminde ilginç bir durum da ‘’relief terselmesi’’dir. Dom bir tepe iken, merkezindeki kayaç daha zayıfsa hızla aşınarak bir depresyona (çukura) dönebilir. Hacertun Dağı buna örnektir. Radyal drenajlı akarsuların doma gömülmesi ile kolay aşınan tabakalarda sübsekantalar oluşur. Zamanla halka şekilli sübsekant drenaja döner ve ilksel radyal drenajlı akarsuları kaparlar. Dom üzerinde eski boğazların yanında yeni boğazlar oluşur. Drenaj zamanla halkalı-kafesli yapıya döner. Akarsular yapıya uymaları sonucu sert tabakalar sübsekant sırtlara, dirençsiz tabakalar sübsekant depresyon veya vadilere dönüşür. Alandaki sırtlar tabaka eğimine bağlı olarak homoklinal sırt, veya kuesta halini alır. Sırt yükseltileri zamanla çevreden merkeze doğru kayar, zamanla dom tamamen aşındırılır ve düzleşir.
Dom örnekleri
İngiltere’de Weald bölgesi, Fransa’da Boulonnais domları dünyanın en bilinen domlarıdır. ABD’de Utah Upheaval Dome, Güney Afrika’da Vredefort Dome, Kazakistan Karatau fay hattında, Tibet’te Mabja Dome, Moritonya'da Richat yapısı diğer örneklerdir.
Türkiye; Çankırı, Hacertun Dağı, Mercimekkale domu (Muş), Karacadağ-Hasan Dağı çevresi lav domları (Gölören-Gözbeği Tepe, kızılgedik-Kızıltepe, Belkaya-İğre dağı, Karacaören-Asmadağı Tepe), Acıgöl-Melendiz Dağı domları (Korudağ, Karevne, Kaleci, Güneydağ, Göllüdağ domu, Nenezi Domu, Keçikıran).
Kaynakça
- ^ İZBIRAK, Reşat (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. s. 217. ISBN .
- ^ AKKUŞ, Prof. Dr. Akif (1995). Jeomorfolojiye Giriş. Konya: Öz eğitim. s. 100. ISBN .
- ^ a b ERİNÇ, Prof. Dr. Sırrı (1996). Jeomorfoloji I (4. bas.). İstanbul: ÖZEĞİTİM. ss. 627, 628. ISBN .
- ^ LEBKÜCHNER, Richard F. "GÜNEYDOĞU ANADOLU'DAKİ HAZRO ANTİKLİNALİNİN PALEOZOYİK ÇEKİRDEĞİ HAKKINDA EK BİLGİLER". dergipark.org.tr. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2019.
- ^ SÜR, Prof. Dr. Özdoğan (1986). Strüktüral Jeomorfoloji (2 bas.). Ankara: Dii Tarih Coğrafya Fakültesi Basımevi. s. 48.
- ^ Dölek, İskender; Şaroğlu, Fuat. "MUŞ İLİ VE YAKIN ÇEVRESİNDE JEOTURİZM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLEBİLECEK JEOSİTLER". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2019.
- ^ Kopar, İbrahim ve diğ. "Kapadokya Volkanik Provensi'ndeki volkan rölyefinin antropojenik degradasyonu üzerine bir analiz". Türk Coğrafya Dergisi. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dom genis olcekte yer kabugu yaylanmalari ve oynamalari sonucu bir bolgenin kubbeye benzer sekilde kabarmasi kubbelesme ic basinclar sonucu yeryuzunde olusan kubbemsi yapilara denir Dom genis anlamda tabakalarin durusu degismeden epirojenik hareketler ile kubbelesmesi ile olusur Sahra nin gozu olarak isimlendirilen Richat yapisi asinmaya ugramis bir domdurDom tipleriAntiklinal kivrim domu Kivrimli yapilarda antiklinal seklinde meydana gelmis domlardir Genellikle eliptiktir Hacertun Dagi Diyarbakir Hazro ornektir Plutonik dom Magmanin yer kabuguna dogru sokulmasi ve sogumasi ile merkezinde derinlik kayaclari plutonik olusan domlardir Lakolit domlari Magmaninyer kabuguna ince bir tabaka halinde sokulmasi ve sogumasiyla olusan lakoliti ile alakali domdur Kriptovolkanik dom Derinden gelen magmatik gazlarin uzerindeki tabakalari kubbelestirmesi ile olusur Cevresinin tam daire olmasi hicbir volkanik kayacin bulunmamasi uzerlerinde catlak diaklaz ve fay kiriklari bulunmasi ile ayrilirlar Bu domlarin merkezindeki kayalar direncli ise bir tumsek olusurken zayif kayaclarin bulunmasi durumunda kratere benzer bir cukurlugun olusmasina neden olur Caplari 3 5 km olabilir Tuz domu Cekirdegi kaya tuzundan olusan antiklinal yapili domdur Kaya tuzunu bazen kalker jips dolamit veya anidrit bloklari kusatir Bu tabakalari bir siringa gibi keserek yukselmis gibidir Kesilen tabakalar diapir sekilli kivrimlar olusturur Cevrelerinde kolay belirlenirler tek baslarina kubbemsi tepeler olustururlar Fazlaca asinsalar bile Drenaj sistemi halka tipli veya radyaldir Uzerinde tuzcul bitkiler halofitler yetisir Bazen cevresini bir gol kaplar Domun asinmasiyla gol merkeze dogru ilerler Domlarin sekilsel degisimiEski buyuk domlarin hemen hepsi derin bicimde yarilmistir Tuz domlari ve lakolitik domlar ile buzul devrinde olusmus domlar henuz yarilmamistir Domlar uzerinde ilk radyal drenaj tipi olusur Dom uzerinde bir yarma vadi bulunursa bu durum gorulmez Domun gelisiminde ilginc bir durum da relief terselmesi dir Dom bir tepe iken merkezindeki kayac daha zayifsa hizla asinarak bir depresyona cukura donebilir Hacertun Dagi buna ornektir Radyal drenajli akarsularin doma gomulmesi ile kolay asinan tabakalarda subsekantalar olusur Zamanla halka sekilli subsekant drenaja doner ve ilksel radyal drenajli akarsulari kaparlar Dom uzerinde eski bogazlarin yaninda yeni bogazlar olusur Drenaj zamanla halkali kafesli yapiya doner Akarsular yapiya uymalari sonucu sert tabakalar subsekant sirtlara direncsiz tabakalar subsekant depresyon veya vadilere donusur Alandaki sirtlar tabaka egimine bagli olarak homoklinal sirt veya kuesta halini alir Sirt yukseltileri zamanla cevreden merkeze dogru kayar zamanla dom tamamen asindirilir ve duzlesir Dom ornekleriIngiltere de Weald bolgesi Fransa da Boulonnais domlari dunyanin en bilinen domlaridir ABD de Utah Upheaval Dome Guney Afrika da Vredefort Dome Kazakistan Karatau fay hattinda Tibet te Mabja Dome Moritonya da Richat yapisi diger orneklerdir Turkiye Cankiri Hacertun Dagi Mercimekkale domu Mus Karacadag Hasan Dagi cevresi lav domlari Goloren Gozbegi Tepe kizilgedik Kiziltepe Belkaya Igre dagi Karacaoren Asmadagi Tepe Acigol Melendiz Dagi domlari Korudag Karevne Kaleci Guneydag Golludag domu Nenezi Domu Kecikiran Kaynakca IZBIRAK Resat 1992 Cografya Terimleri Sozlugu Istanbul Milli Egitim Basimevi s 217 ISBN 975 11 0665 6 AKKUS Prof Dr Akif 1995 Jeomorfolojiye Giris Konya Oz egitim s 100 ISBN 975 8004 01 8 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b ERINC Prof Dr Sirri 1996 Jeomorfoloji I 4 bas Istanbul OZEGITIM ss 627 628 ISBN 975 8004 21 2 LEBKUCHNER Richard F GUNEYDOGU ANADOLU DAKI HAZRO ANTIKLINALININ PALEOZOYIK CEKIRDEGI HAKKINDA EK BILGILER dergipark org tr 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2019 SUR Prof Dr Ozdogan 1986 Struktural Jeomorfoloji 2 bas Ankara Dii Tarih Cografya Fakultesi Basimevi s 48 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Dolek Iskender Saroglu Fuat MUS ILI VE YAKIN CEVRESINDE JEOTURIZM ACISINDAN DEGERLENDIRILEBILECEK JEOSITLER Firat Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2019 Kopar Ibrahim ve dig Kapadokya Volkanik Provensi ndeki volkan rolyefinin antropojenik degradasyonu uzerine bir analiz Turk Cografya Dergisi 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2019