Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yahudiliğin kökenleri, özellikle çok tanrılı antik Kenan dininden evrimleşen, daha sonra Babil diniyle birlikte var olan ve Babil inancının unsurlarını, Tanah'ın erken peygamberlik dönemi kitaplarında yansıtıldığı gibi Yahova'ya ibadete bağlayarak bir araya getiren (Synkretizm), çok tanrılı antik Sami dinlerinin ortasındaki Tunç Çağı'na uzanır.
1.Demir Çağı boyunca İsrail dini, içinden evrimleştiği Kenan politeizminden farklılaştı. Bu süreç, Kenan tanrılarından biri olan Yahve'ye, diğer Kenan tanrılarının varlığını kabul eden, ancak onlara ibadeti baskılayan monolatristik Yahvizm'in gelişmesiyle başladı. Daha sonra bu inanç, Kenanlı ya da yabancı tüm diğer tanrıların varlığının reddedilmesiyle, katı bir tek tanrılı inanca ve yalnızca Yahve'ye tapınmaya dönüştü.
MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda (2.Demir Çağı ) Babil esareti sırasında, Babil'de sürgüne gönderilen Yahudalılar içindeki bazı çevreler, Yahve merkezli monolatizm, , ve hakkında önceden var olan fikirlerini, katı bir tek tanrılı teolojiye saflaştırdı ve bu teoloji sonraki yüzyıllarda Yahuda Krallığı'na egemen oldu.
MÖ 5. yüzyıldan MS 70'e kadar İsrail dini, diasporada Helenistik Yahudiliğin yanı sıra olarak ayrışan teolojik okullara dönüştü. İkinci Tapınak Zerdüştlük ile benzerlikleri vardır.Kutsal Kitab'ın metni bu dönemde mevcut biçimine uyarlandı ve muhtemelen aynı zamanda .
Geç Antik Çağda, (MS 3. ila 6. yüzyıllar arası) gelişen Rabbinik Yahudilik; Kutsal kitabın Masoretik Metni ve Talmud bu dönemde derlenmiştir. Masoretik geleneğin en eski el yazmaları, (Halep Kodeksi ve Leningrad Kodeksi) MS 10. ve 11. yüzyıllardan gelmektedir.
Orta Çağ Avrupa'sında büyük ölçüde sansürleme ve el yazmalarının yakılması nedeniyle, çeşitli mevcut en eski el yazmaları oldukça geçtir. Babil Talmud'unun hayatta kalan en eski tam el yazması kopyası MS 1342'ye tarihlenir.
Demir Çağı Yahvizmi
Yahudiliğin üç temel unsuru vardır: yazılı Tevrat' (Yaratılış, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitapları) çalışmaları;
İsrail'in (torunu Yakup aracılığıyla İbrahim'in soyundan gelenler olarak tanımlanır) Tanrı tarafından, Sina Dağı'nda yasanın alıcıları ve seçilmiş bir halk olarak tanınması; ve
İsrail'in Tevrat'ta verilen Tanrı yasalarına göre yaşaması gerekliliği.
Bunların kökenleri Demir Çağı Yahuda Krallığı'na ve.
Demir Çağı krallıkları İsrail (veya Samaria) ve Yehuda ilk olarak MÖ 9. yüzyılda ortaya çıkar. İki krallık, Yahveyi kendi krallıklarının ulusal tanrısı olarak paylaştı, bu nedenle dinlerine genellikle Yahvizm denir.
Zamanın diğer komşu Kenan krallıklarının da her birinin Kenan tanrı panteonundan kendi ulusal tanrıları vardı: Chemosh Moab tanrısı, Milcom Ammonluların tanrısı, Qaus Edomluların tanrısı vb. Her krallıkta kral, ulusal tanrısının Dünya üzerindeki vekiliydi.
Çeşitli ulusal tanrılar aşağı yukarı eşitti, bu da krallıkların aşağı yukarı eşit olduğu gerçeğini yansıtıyordu ve her krallık içinde ulusal tanrı ve onun eşinden oluşan bir çift- İsrail ve Yahuda'da Yahve ve tanrıça Aşera'dan oluşur- daha küçük tanrılardan oluşan bir panteonunun başındaydı.
8. yüzyılın sonlarında hem Yahuda hem de İsrail, sadakat ve koruma anlaşmalarıyla bağlı oldukları Asur'un vassalları haline gelmişlerdi. İsrail isyan etti ve yıkıldı. 722 MÖ ve eski krallıktan gelen mülteciler, Yahuda'da zaten bilinen Yahve'nin sadece tanrıların en önemlisi değil, aynı zamanda hizmet edilmesi gereken tek tanrı olduğu geleneğini de getirerek Yahuda'ya kaçtı. Bu bakış açısı, gelecek yüzyılda sekiz yaşındaki Yoşiya'yı (MÖ 641-609) tahta geçirdiklerinde saray çevrelerinde son derece güçlü hale gelen Yahudi toprak sahibi seçkinler tarafından benimsendi. Yoşiya'nın saltanatı sırasında Asur gücü aniden çöktü ve bağımsızlık yanlısı bir hareket, hem Yahuda'nın yabancı derebeylerinden bağımsızlığını hem de İsrail'in tek tanrısı olarak Yahve'ye sadakatini teşvik eden gücü ele geçirdi. Yoşia'ın desteğiyle, "Yalnız RAB" hareketi, Yahuda ve Asur arasındaki anlaşmanın yerine, Yahuda ve Yahve arasında bir antlaşma (yani anlaşma) dahil olmak üzere tam kapsamlı bir tapınma reformu başlattı.
Bu gerçekleştiğinde, Yahve panteondaki diğer tanrı ve tanrıçaların olumlu özelliklerini özümsüyor ya da bunların yerini alıyordu. Bununla birlikte, eski İsrail ve Yahuda halkı Yahudiliğin takipçileri değildi. Onlar, ritüelleri yöneten yazılı bir Tevrat, saflık veya özel bir antlaşma ve ulusal tanrı ile değil, doğurganlık ve yerel türbeler ve efsanelerle ilgilenen çok tanrılı bir kültürün uygulayıcılarıydılar.
İkinci Tapınak Yahudiliği
MÖ 586'da Kudüs, Babilliler tarafından yıkıldı ve Yahudi seçkinleri - kraliyet ailesi, rahipler, yazıcılar ve seçkinlerin diğer üyeleri - esir edilerek Babil'e götürüldü. Onlar nüfusun sadece bir azınlığını temsil ediyorlardı ve savaşın etkisinden kurtulan Yahuda, öncekinden pek farklı olmayan bir hayata sahip olmaya devam etti. MÖ 539'da Babil Perslerin eline geçti; Babil sürgünü sona erdi ve sürgünlerin muhtemelen büyük bir kısmı Kudüs'e döndü. Onlar asıl sürgünlerin torunlarıydı ve Yahuda'da hiç yaşamamışlardı; yine de, Kutsal kitap yazarlarına göre, ülkede kalanlar değil, onlar "İsrail" idi.
Yehud olarak adlandırılan Yahuda, artık bir Pers eyaletiydi ve Babil'deki Pers bağlantıları ile geri dönenler burayı kontrol ediyordu. Aynı zamanda "Sadece Yahve" hareketinin soyunu temsil ediyorlardı, ancak kurdukları din, hem monarşik Yahvizm'den hem de modern Yahudilikten önemli ölçüde farklıydı. Bu farklılıklar, yeni rahiplik kavramlarını, yazılı hukuka ve dolayısıyla kutsal kitaplara yeni bir odaklanmayı ve bu yeni "İsrail" topluluğu dışında evlilikleri yasaklayarak saflığı korumaya yönelen endişeleri içerir.
Sadece Yahve gurubu, Perslerin Babil'i fethinden sonra Kudüs'e döndü ve Yehud'un yönetici seçkinleri oldu. Tevrat (Yaratılış, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye kitapları), tarihî eserler ve peygamberlik ve çoğu da dahil olmak üzere İbranice İncil'in çoğu, MÖ 5. yüzyılda onlar tarafından toplandı, revize edildi ve düzenlendi. Mukaddes Kitap, MÖ yedinci yüzyılda Tapınakta bir hukuk kitabının keşfini anlatır; bu kitap, bilginlerin çoğunluğunun Tesniye'nin bir türü olarak gördüğü ve kutsal yazının gelişimi için çok önemli olduğunu düşünür. Büyüyen kutsal metinler koleksiyonu Helenistik dönemde Mısır diasporasındaki Yahudiler tarafından Yunancaya çevrilirken, Babil Yahudileri Daniel Kitabı'nın yasa hikâyelerini (Daniel'in 1-6. bölümleri - 7-12. bölümler daha sonraki bir eklemeydi).) ve ve Esther'in kitaplarını üretti.
Rabinik Yahudiliğin Gelişimi
Geleneksel anlayış, yüzyıllar boyunca,Yahudiliğin Hristiyanlıktan önce geldiği ve Hristiyanlığın, İkinci Tapınağın MS 70 yılında yıkılmasından bir süre sonra Yahudilikten ayrıldığı yönünde olmuştur. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bazı bilim adamları tarihsel tablonun bundan biraz daha karmaşık olduğunu tartışmaya başladılar.
1. yüzyıla gelindiğinde, İkinci Tapınak Yahudiliği, Esseniler gibi çok sayıda mezhep yanında, Erken Hristiyanlık gibi ve gibi, özellikle Ferisiler ve Sadukiler olmak üzere rakip teolojik hiziplere bölünmüştür. , Tevrat metninin Masoretik Metinden bağımsız önemli bir tanığıdır). Sonunda Rabbani Yahudilik haline gelen İsrail tapınma mezhebi ve Erken Hristiyanlığa dönüşen mezhep, İsrail dini geleneklerinden sadece ikisiydi. Bu nedenle, bazı bilim adamları, Hristiyanlığın Rabbinik Yahudilikten bir evrimi ve ayrılması yerine, Hristiyanlık ve Rabbinik Yahudiliğin ikiz doğumunu öngören bir model önermeye başladılar. Bilim adamları arasında "MS 1. yüzyılın sonunda henüz 'Yahudilik' ve 'Hristiyanlık' olarak adlandırılan iki ayrı din olmadığı" giderek daha fazla kabul görmektedir. (2002), Geç Antik Çağ'da yeni ortaya çıkan Hristiyanlık ile yeni ortaya çıkan Rabbinik Yahudilik arasındaki etkileşimlerin gözden geçirilmiş bir anlayışını önerir ve bu iki dini bu dönem boyunca yoğun ve karmaşık bir şekilde iç içe geçmiş olarak görür.
Amoraimler, yasa ve İncil metinlerini kodlayan ve Geç Antik Çağ'ın Yahudi bilginleriydi. Talmud'un son biçimine dönüştürülmesinin son aşaması, MS 6. yüzyılda Savoraim olarak bilinen bilginler tarafından gerçekleşti. Bu aşama, Haham Yahudiliği için temel oluşturan Çazal dönemini tamamlar.
Ayrıca bakınız
- Atenizm, MÖ 14. yüzyılın yirmi yıllık eski Mısır tek tanrılı dini
- Helenistik din
- İncil'in tarihselliği
- Makkabiler
- Eski Ahit teolojisi
- Eski Yakın Doğu Dinleri
Kaynakça
Bibliyografya
Dış bağlantılar
- . The Bible and Interpretation. . August 2018. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - .
- Encyclopædia Britannica. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=()
- ^ No Other Gods: Emergent Monotheism in Israel. Sheffield Academic Press. 1997. ISBN . 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ "Diseases in Jewish Sources". Encyclopaedia of Judaism. doi:10.1163/1872-9029_ej_com_0049. Erişim tarihi: 11 Eylül 2020.
- ^ The Jews in Medieval Normandy: A Social and Intellectual History. Cambridge University Press. 1998. s. 530. ISBN . 14 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ a b Neusner 1992.
- ^ a b Hackett 2001.
- ^ Smith 2010.
- ^ a b Anderson 2015.
- ^ Betz 2000.
- ^ Rogerson 2003.
- ^ Davies 2016.
- ^ a b c Moore & Kelle 2011.
- ^ a b Coogan et al. 2007.
- ^ Berquist 2007.
- ^ Frederick J. Murphy (15 Nisan 2008). "Second Temple Judaism". Alan Avery-Peck (Ed.). The Blackwell Companion to Judaism. Jacob Neusner. John Wiley & Sons. ss. 61-. ISBN . r eksik
|soyadı1=() - ^ Becker & Reed 2007.
- ^ Dunn, James D. G., (Ed.) (1999). Jews and Christians: the parting of the ways A.D. 70 to 135. William B Eerdmans Publishing Company. ISBN . 14 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2022.
- ^ "Reviewed Work: Dying for God: Martyrdom and the Making of Christianity and Judaism by Daniel Boyarin". The Jewish Quarterly Review. 92 (3/4): 586-588. 2002. doi:10.2307/1455460. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=()
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yahudiligin kokenleri ozellikle cok tanrili antik Kenan dininden evrimlesen daha sonra Babil diniyle birlikte var olan ve Babil inancinin unsurlarini Tanah in erken peygamberlik donemi kitaplarinda yansitildigi gibi Yahova ya ibadete baglayarak bir araya getiren Synkretizm cok tanrili antik Sami dinlerinin ortasindaki Tunc Cagi na uzanir 1 Demir Cagi boyunca Israil dini icinden evrimlestigi Kenan politeizminden farklilasti Bu surec Kenan tanrilarindan biri olan Yahve ye diger Kenan tanrilarinin varligini kabul eden ancak onlara ibadeti baskilayan monolatristik Yahvizm in gelismesiyle basladi Daha sonra bu inanc Kenanli ya da yabanci tum diger tanrilarin varliginin reddedilmesiyle kati bir tek tanrili inanca ve yalnizca Yahve ye tapinmaya donustu MO 6 ve 5 yuzyillarda 2 Demir Cagi Babil esareti sirasinda Babil de surgune gonderilen Yahudalilar icindeki bazi cevreler Yahve merkezli monolatizm ve hakkinda onceden var olan fikirlerini kati bir tek tanrili teolojiye saflastirdi ve bu teoloji sonraki yuzyillarda Yahuda Kralligi na egemen oldu MO 5 yuzyildan MS 70 e kadar Israil dini diasporada Helenistik Yahudiligin yani sira olarak ayrisan teolojik okullara donustu Ikinci Tapinak Zerdustluk ile benzerlikleri vardir Kutsal Kitab in metni bu donemde mevcut bicimine uyarlandi ve muhtemelen ayni zamanda Gec Antik Cagda MS 3 ila 6 yuzyillar arasi gelisen Rabbinik Yahudilik Kutsal kitabin Masoretik Metni ve Talmud bu donemde derlenmistir Masoretik gelenegin en eski el yazmalari Halep Kodeksi ve Leningrad Kodeksi MS 10 ve 11 yuzyillardan gelmektedir Orta Cag Avrupa sinda buyuk olcude sansurleme ve el yazmalarinin yakilmasi nedeniyle cesitli mevcut en eski el yazmalari oldukca gectir Babil Talmud unun hayatta kalan en eski tam el yazmasi kopyasi MS 1342 ye tarihlenir Demir Cagi Yahvizmibulunan ve uzerinde Yahve ve Asera si yazili bir pithos uzerinde goruntu Yahudiligin uc temel unsuru vardir yazili Tevrat Yaratilis Cikis Levililer Sayilar ve Tesniye kitaplari calismalari Israil in torunu Yakup araciligiyla Ibrahim in soyundan gelenler olarak tanimlanir Tanri tarafindan Sina Dagi nda yasanin alicilari ve secilmis bir halk olarak taninmasi ve Israil in Tevrat ta verilen Tanri yasalarina gore yasamasi gerekliligi Bunlarin kokenleri Demir Cagi Yahuda Kralligi na ve Demir Cagi kralliklari Israil veya Samaria ve Yehuda ilk olarak MO 9 yuzyilda ortaya cikar Iki krallik Yahveyi kendi kralliklarinin ulusal tanrisi olarak paylasti bu nedenle dinlerine genellikle Yahvizm denir Zamanin diger komsu Kenan kralliklarinin da her birinin Kenan tanri panteonundan kendi ulusal tanrilari vardi Chemosh Moab tanrisi Milcom Ammonlularin tanrisi Qaus Edomlularin tanrisi vb Her krallikta kral ulusal tanrisinin Dunya uzerindeki vekiliydi Cesitli ulusal tanrilar asagi yukari esitti bu da kralliklarin asagi yukari esit oldugu gercegini yansitiyordu ve her krallik icinde ulusal tanri ve onun esinden olusan bir cift Israil ve Yahuda da Yahve ve tanrica Asera dan olusur daha kucuk tanrilardan olusan bir panteonunun basindaydi 8 yuzyilin sonlarinda hem Yahuda hem de Israil sadakat ve koruma anlasmalariyla bagli olduklari Asur un vassallari haline gelmislerdi Israil isyan etti ve yikildi 722 MO ve eski kralliktan gelen multeciler Yahuda da zaten bilinen Yahve nin sadece tanrilarin en onemlisi degil ayni zamanda hizmet edilmesi gereken tek tanri oldugu gelenegini de getirerek Yahuda ya kacti Bu bakis acisi gelecek yuzyilda sekiz yasindaki Yosiya yi MO 641 609 tahta gecirdiklerinde saray cevrelerinde son derece guclu hale gelen Yahudi toprak sahibi seckinler tarafindan benimsendi Yosiya nin saltanati sirasinda Asur gucu aniden coktu ve bagimsizlik yanlisi bir hareket hem Yahuda nin yabanci derebeylerinden bagimsizligini hem de Israil in tek tanrisi olarak Yahve ye sadakatini tesvik eden gucu ele gecirdi Yosia in destegiyle Yalniz RAB hareketi Yahuda ve Asur arasindaki anlasmanin yerine Yahuda ve Yahve arasinda bir antlasma yani anlasma dahil olmak uzere tam kapsamli bir tapinma reformu baslatti Bu gerceklestiginde Yahve panteondaki diger tanri ve tanricalarin olumlu ozelliklerini ozumsuyor ya da bunlarin yerini aliyordu Bununla birlikte eski Israil ve Yahuda halki Yahudiligin takipcileri degildi Onlar rituelleri yoneten yazili bir Tevrat saflik veya ozel bir antlasma ve ulusal tanri ile degil dogurganlik ve yerel turbeler ve efsanelerle ilgilenen cok tanrili bir kulturun uygulayicilariydilar Ikinci Tapinak Yahudiligianlatildigi gibi avlulari ve Kutsal Alani gosteren Ikinci Tapinak modeli MO 586 da Kudus Babilliler tarafindan yikildi ve Yahudi seckinleri kraliyet ailesi rahipler yazicilar ve seckinlerin diger uyeleri esir edilerek Babil e goturuldu Onlar nufusun sadece bir azinligini temsil ediyorlardi ve savasin etkisinden kurtulan Yahuda oncekinden pek farkli olmayan bir hayata sahip olmaya devam etti MO 539 da Babil Perslerin eline gecti Babil surgunu sona erdi ve surgunlerin muhtemelen buyuk bir kismi Kudus e dondu Onlar asil surgunlerin torunlariydi ve Yahuda da hic yasamamislardi yine de Kutsal kitap yazarlarina gore ulkede kalanlar degil onlar Israil idi Yehud olarak adlandirilan Yahuda artik bir Pers eyaletiydi ve Babil deki Pers baglantilari ile geri donenler burayi kontrol ediyordu Ayni zamanda Sadece Yahve hareketinin soyunu temsil ediyorlardi ancak kurduklari din hem monarsik Yahvizm den hem de modern Yahudilikten onemli olcude farkliydi Bu farkliliklar yeni rahiplik kavramlarini yazili hukuka ve dolayisiyla kutsal kitaplara yeni bir odaklanmayi ve bu yeni Israil toplulugu disinda evlilikleri yasaklayarak safligi korumaya yonelen endiseleri icerir Sadece Yahve gurubu Perslerin Babil i fethinden sonra Kudus e dondu ve Yehud un yonetici seckinleri oldu Tevrat Yaratilis Cikis Levililer Sayilar ve Tesniye kitaplari tarihi eserler ve peygamberlik ve cogu da dahil olmak uzere Ibranice Incil in cogu MO 5 yuzyilda onlar tarafindan toplandi revize edildi ve duzenlendi Mukaddes Kitap MO yedinci yuzyilda Tapinakta bir hukuk kitabinin kesfini anlatir bu kitap bilginlerin cogunlugunun Tesniye nin bir turu olarak gordugu ve kutsal yazinin gelisimi icin cok onemli oldugunu dusunur Buyuyen kutsal metinler koleksiyonu Helenistik donemde Misir diasporasindaki Yahudiler tarafindan Yunancaya cevrilirken Babil Yahudileri Daniel Kitabi nin yasa hikayelerini Daniel in 1 6 bolumleri 7 12 bolumler daha sonraki bir eklemeydi ve ve Esther in kitaplarini uretti Rabinik Yahudiligin GelisimiEster Kitabindan sahneler MS 244 ten kalma susluyor Geleneksel anlayis yuzyillar boyunca Yahudiligin Hristiyanliktan once geldigi ve Hristiyanligin Ikinci Tapinagin MS 70 yilinda yikilmasindan bir sure sonra Yahudilikten ayrildigi yonunde olmustur 20 yuzyilin ikinci yarisindan itibaren bazi bilim adamlari tarihsel tablonun bundan biraz daha karmasik oldugunu tartismaya basladilar 1 yuzyila gelindiginde Ikinci Tapinak Yahudiligi Esseniler gibi cok sayida mezhep yaninda Erken Hristiyanlik gibi ve gibi ozellikle Ferisiler ve Sadukiler olmak uzere rakip teolojik hiziplere bolunmustur Tevrat metninin Masoretik Metinden bagimsiz onemli bir tanigidir Sonunda Rabbani Yahudilik haline gelen Israil tapinma mezhebi ve Erken Hristiyanliga donusen mezhep Israil dini geleneklerinden sadece ikisiydi Bu nedenle bazi bilim adamlari Hristiyanligin Rabbinik Yahudilikten bir evrimi ve ayrilmasi yerine Hristiyanlik ve Rabbinik Yahudiligin ikiz dogumunu ongoren bir model onermeye basladilar Bilim adamlari arasinda MS 1 yuzyilin sonunda henuz Yahudilik ve Hristiyanlik olarak adlandirilan iki ayri din olmadigi giderek daha fazla kabul gormektedir 2002 Gec Antik Cag da yeni ortaya cikan Hristiyanlik ile yeni ortaya cikan Rabbinik Yahudilik arasindaki etkilesimlerin gozden gecirilmis bir anlayisini onerir ve bu iki dini bu donem boyunca yogun ve karmasik bir sekilde ic ice gecmis olarak gorur Amoraimler yasa ve Incil metinlerini kodlayan ve Gec Antik Cag in Yahudi bilginleriydi Talmud un son bicimine donusturulmesinin son asamasi MS 6 yuzyilda Savoraim olarak bilinen bilginler tarafindan gerceklesti Bu asama Haham Yahudiligi icin temel olusturan Cazal donemini tamamlar Ayrica bakinizAtenizm MO 14 yuzyilin yirmi yillik eski Misir tek tanrili dini Helenistik din Incil in tarihselligi Makkabiler Eski Ahit teolojisi Eski Yakin Dogu DinleriKaynakcaBibliyografyaDis baglantilar The Bible and Interpretation August 2018 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Temmuz 2021 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Encyclopaedia Britannica Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim No Other Gods Emergent Monotheism in Israel Sheffield Academic Press 1997 ISBN 1 85075 657 0 26 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Diseases in Jewish Sources Encyclopaedia of Judaism doi 10 1163 1872 9029 ej com 0049 Erisim tarihi 11 Eylul 2020 The Jews in Medieval Normandy A Social and Intellectual History Cambridge University Press 1998 s 530 ISBN 978 0521580328 14 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim a b Neusner 1992 a b Hackett 2001 Smith 2010 a b Anderson 2015 Betz 2000 Rogerson 2003 Davies 2016 a b c Moore amp Kelle 2011 a b Coogan et al 2007 Berquist 2007 Frederick J Murphy 15 Nisan 2008 Second Temple Judaism Alan Avery Peck Ed The Blackwell Companion to Judaism Jacob Neusner John Wiley amp Sons ss 61 ISBN 978 0 470 75800 7 r eksik soyadi1 yardim Becker amp Reed 2007 Dunn James D G Ed 1999 Jews and Christians the parting of the ways A D 70 to 135 William B Eerdmans Publishing Company ISBN 9780802844989 14 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2022 Reviewed Work Dying for God Martyrdom and the Making of Christianity and Judaism by Daniel Boyarin The Jewish Quarterly Review 92 3 4 586 588 2002 doi 10 2307 1455460 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim