Psikolojik adaptasyon, çevresindeki bir organizmaya fayda sağlayan işlevsel, bilişsel veya davranışsal bir özelliktir. Psikolojik adaptasyonlar evrimleşmiş psikolojik mekanizmaların (EPM'ler) kapsamına girer, ancak, EPM'ler daha az kısıtlı bir kümeye işaret eder. Psikolojik adaptasyonlar sadece bir organizmanın ortama uygunluğunu artıran işlevsel özellikleri içerirken, EPM'ler evrim süreçleri yoluyla geliştirilen herhangi bir psikolojik mekanizmaya işaret eder. Bu ek EPM'ler, bir türün evrimsel gelişiminin yanı sıra, artık türün uygunluğuna fayda sağlamayan körelmiş özelliklerdir. Bir özelliğin körelmiş olup olmadığını söylemek zor olabilir, bu nedenle kimi literatür daha yumuşaktır ve körelmiş özelliklere artık adapta olabilme işlevselliğe sahip olmasalar bile adaptasyon olarak kabul eder. Örneğin, yabancı düşmanlığı tutum ve davranışlarının hastalıktan kaçınma ile ilgili bazı EPM etkileri olduğu görülmektedir, ancak, bazı ortamlarda bu davranışlar bir kişinin zindeliği üzerinde kötü bir etkiye sahip olabilir. Psikolojik adaptasyon ilkeleri Darwin'in evrim teorisine dayanır ve evrimsel psikoloji, biyoloji ve bilişsel bilim alanları için önemlidir.
Darwinci kuram
Charles Darwin , Türlerin Kökeni'nde (1859) evrim teorisini önermiştir. Teorisi, adaptasyonların, bir türün ortamında karşılaştığı seçici baskılardan kaynaklanan özellikler olduğunu belirtir. Adaptasyonlar, uyarlanır kabul edilmek için bir organizmanın ya hayatta kalma ya da üreme şansını artırmalı ve de bu şansı doğal seçilim süreci ile bir sonraki kuşağa aktarabilmelidir. Psikolojik adaptasyonlar bilişsel veya davranışsal olduğunu düşündüğümüz uyarlanabilir özelliklerdir. Bunlar bilinçli sosyal stratejileri, bilinçaltı duygusal tepkileri (suçluluk, korku vb.) veya doğuştan gelen içgüdüleri içerebilir. Evrimsel psikologlar, işlevsellik, karmaşıklık, verimlilik ve evrensellik gibi psikolojik adaptasyonu belirleyen faktörleri dikkate alırlar. Uyarlanmış Zihin, Darwinci teoriyi modern psikolojiye daha da entegre eden evrimsel psikoloji üzerine temel bir metin olarak kabul edilir.
Gelişmiş adaptasyon vs. öğrenilmiş davranış
Evrimsel psikologlar, bilişsel bilim adamları ve davranışçılar arasında, psikolojik uyum ve neyin öğrenilmiş davranış olarak kabul edileceği çizginin nerede çizileceği konusunda bir anlaşmazlık içindedirler.Davranışçılık belirli davranışları koşullandırılmış yanıtlar olarak açıklarken, bu davranışların söz konusu davranış için tercih yaratan psikolojik bir adaptasyondan kaynaklandığını öne sürer. Evrimsel psikoloji, tabula rasa (boş tahta) modelinin aksine insan psikolojisinin esas olarak psikolojik adaptasyonlardan oluştuğnu önermektedir,BF Skinner gibi erken davranışçılar boş tahtası modeline yönelmiş ve doğuştan gelen davranışların ve içgüdülerin çok az olduğunu savunmuştur. Bazı davranışçılar ise doğuştan gelen tek davranışın öğrenme yeteneği olduğunu öne sürmüşlerdir. Öte yandan Steven Pinker, tabula rasa modellerine meydan okuduğu ve insan davranışının psikolojik adaptasyonlarla şekillendiğini iddia ettiği The Blank Slate kitabında bilişçi bakış açısını sunar.
Teorideki bu fark, modern insan cinsel tercihleri üzerine yapılan araştırmalarda görülebilir; davranışçılar medyada veya kültürel normlarda olduğu gibi cazibenin koşullandırıcı etkilere sahip olduğunu savunurken, diğerleri psikolojik adaptasyonlara dayandığını savunurlar. Bununla birlikte, cinsel tercihler, insan eş seçiminde sergilenen varyans ve esneklik miktarı nedeniyle test edilmesi zor bir konudur. Psikolojik adaptasyonlara ve öğrenilmiş davranışlara melez bir çözüm, türün belirli bir davranış kapasitesi olarak adaptasyona işaret ederken, her bir organizmanın hala bu davranışı sergilemek için koşullandırılması gerekir. Bu yaklaşım dil edinimini dilbilimci ve bilişsel bilimci Noam Chomsky'nin insan dili modeli ile ilişkili olarak açıklayabilir. Chomsky'nin modeli, dil kapasitesinin psikolojik bir adaptasyon olduğunu (hem dili gerekli beyin yapılarını hem de dil edinimi için düzeni içerir), ancak çocukların doğumda dilin herhangi bir enstantanesinden yoksun olduklarını ve bunun yerine çevrelerinden öğrendiklerini söyler.
Cinsel seçim
Her iki cinsiyetin çiftleşme stratejileri farklı psikolojik adaptasyonlara basitleştirilebilir. Yakın akrabalarla cinsel ilişkiden kaçınma eğilimi olan ensest kaçınmanın gelişmiş bir davranışsal adaptasyon olduğuna dair kapsamlı kanıtlar vardır. Ensestten kaçınma insanlarda kültürlerarası olarak görülebilir ve vahşi hayvanlarda görülür. Evrimsel psikologlar bu ensest kaçınma nedeniyle ağır engelli çocukların üretme büyük şans adapte tartışınca yakınları ile çiftleşme ve çünkü genetik değişkenlik yavru hayatta kalma konusunda fitness teklifler artış. Cinsel kıskançlık, içgüdüsel görünen insan ve insan olmayan hayvanlarda gözlemlenen başka bir davranıştır. Sezgisel problem çözme ve davranış kalıpları için tutarlı tercih bazı evrimsel psikologlar tarafından psikolojik uyarlamalar olarak kabul edilir. Örneğin, dişi olmayan baba gibi gelişimsel baskılarla karşı karşıya kaldıklarında, kadınların cinsel stratejilerini değiştirme eğilimi psikolojik bir adaptasyonun sonucu olabilir.
Erkeklerde psikolojik adaptasyon
İnsanlarda erkekler, üreme başarılarını artırmak için karşı cins için çekici kılan psikolojik uyarlamalar geliştirmişlerdir. Evrimsel olarak, bir erkeğin çok eşli olması - aynı anda birkaç kadın partnere sahip olması - avantajlıdır, çünkü bu, bir fetüs taşımak gibi herhangi bir zaman yatırımı yapmak zorunda olmadıkları için aynı anda daha fazla yavru oluşturabileceği anlamına gelir. Bu diğer uyarlamalara örnek olarak kadınları ikna etme stratejileri, eş kazanma stratejileri ve kısa vadeli ilişkiler arzusu verilebilir.
Mizah
Mizahın cinsel olarak seçildiği ve uygunluk göstergesi olarak kullanıldığı araştırılmıştır. Mizah üretimi erkeklerde eş değerini arttırır ve bu nedenle kadınlar iyi bir mizah anlayışı olan erkekleri ararlar. Buna karşılık, erkekler kadınları çekmek için mizah ürettikleri bir adaptasyon geliştirmişlerdir.
Bel/kalça oranı
İnsanlarda erkekler iyi bir bel-kalça oranı gibi doğurganlık ipuçlarını göstermeleri halinde kadınları daha çekici buldukları bir adaptasyon geliştirmişlerdir. Bel/kalça oranı 0,7 olan kadınlar, erkeklerde daha erkeksi bir figür olduğu düşünülen 0,8 oranı olan kadınlardan daha çekici olarak kabul edilir. Bunun nedeni, daha fazla çocuk sahibi olabildikleri ve daha verimli ve sağlıklı oldukları için algılanmalarıdır.
Eş kazanma
Erkekler, uzun vadeli ilişkilerde üreme başarısını arttırmak için, eş koruma olarak da bilinen bir eş kazanmaya yardımcı olan davranışlar geliştirmşlerdir. Örnekler, erkeğin eşinin mevcut ilişkilerini görme biçimini manipüle etmesini ve onu diğer ilişkilerden geri çekmesini içeren kişiler arası manipülasyonlardır. Bunu kendi değerini artırarak veya diğer erkeklerin değerini azaltarak yapabilirdi. Aşırı durumlarda, bazı erkekler eşlerinin şiddet kullanımı da dahil olmak üzere diğer erkeklerle etkileşim kurmasını kısıtlayan kişiler arası uyarlamalar geliştirmiştir. Bunu yaparak, kadınların korkudan olsa bile mevcut ilişkisinden kaçması daha az olasıdır. Öte yandan, cinsel ilişki manipülasyonları, kadınlar için eşinin değerini düşürmeyi veya elini halka açık tutma gibi sahip olunan teknikler kullanarak dişinin "onların'' olduğunu açıklayabilecek diğer seçenekleri azaltmak için kullanılır.
Ebeveyn yatırımı
Ebeveyn yatırımı ile ilgili olarak, erkekler çocuğa yatırım yaparken çok daha dikkatli olurlar çünkü çocuğun kendisinin olduğunu garanti edemezler. Bu nedenle, bir uyarlama olarak, erkekler sadece yüksek düzeyde bağlılık varsa ve kısa vadeli ilişkilerin aksine uzun vadeli bir ilişkide üretildikleri takdirde, yavrulara yatırım yapma eğilimindedirler.
Kısa süreli çiftleşme
İnsan erkekleri de kadınlardan daha kısa süreli ilişkiler arzusu duydukları bir adaptasyon geliştirdiler. Bunun nedeni, erkeklerin herhangi bir yatırım yükümlülüğü bulunmamasıdır, oysa bir kadının cinsel karşılaşmadan sonra hamile kalması durumunda dokuz ay boyunca bir çocuk taşıması gerekir. Evrimsel olarak, erkeklerin ellerinden geldiğince çoğalma arzusu olduğu ve kısa süreli ilişkilerin, genlerinin nesiller boyunca devam etmesi için birçok kadını spermiyle tohumlamak için iyi bir yol olduğu düşünülmektedir. Bu kısa süreli çiftleşmenin, çeşitli seks partnerleri arzusundan başlayarak erkekler için psikolojik olarak nasıl geliştiğine dair çok kanıt var. Görünüşe göre, dünyanın her kültüründe erkeklerin daha büyük bir yüzdesi, bir ay içinde kadınlara kıyasla birden fazla seks partneri istiyor. Ayrıca, erkeklerin sadece bir saat, bir gün, bir hafta veya bir ay boyunca tanıyan biriyle cinsel ilişkiye girme olasılığı daha yüksektir.
Sorunlar
Ancak, kısa vadeli çiftleşmede erkeklerin çözmesi gereken bazı uyum sorunları vardır; bunlardan biri bağlılıktan kaçınmak ve bağlılık ya da yatırım sinyali verene kadar erkekle seks yapamayan kadınlar. Bu, bir erkeğin takip edebileceği ve başarabileceği ortak sayısını azaltacaktır.
Kadınlarda psikolojik uyum
Kadın cinsiyetine özgü adaptasyonlar, uyumu arttırmak ve sonuç olarak üreme başarısı için özel tasarımın kanıtlarını sunar. Örneğin, eş seçimi, tecavüzten kaçınma taktikleri ve hamilelik hastalığı, ampirik araştırmalarla tanımlanan, hayatta kalma ve üreme yoluyla genetik katkıları arttırdığı tespit edilen kadına özgü psikolojik uyarlamalardır.
Bir adaptasyon olarak eş seçimi
Bir başka psikolojik adaptasyon ise kadınlarda eş seçiminde üreme başarısı için gelişmiştir. Evrimsel bir psikolog olan David Buss, Uyarlanmış Zihin yayınına katkısında insan eş tercihlerini yaratan seçim baskılarının temel ilkelerini inceler. Kadınlar, bazı erkek fiziksel özellikleri ve davranışları ile ilgili çiftleşme kararlarını etkileyen psikolojik prosedürler geliştirmiştir. Evrimsel bir biyolog olan Robert Trivers, bu tercihlerin ebeveyn yatırımı ve cinsel seçilim ile ilgili evrimsel temelini özetlemektedir. Kadınların, kadınların ve yavrularının hayatta kalması için hayati kaynaklara yatırım yapma yeteneği ve isteği sergileyen erkeklerle çiftleşme tercihini uyarladığını öne sürüyor. Araştırmalar, kadınların bölge veya fiziksel mülkler gibi erkekler tarafından görüntülenen dış ipuçlarını kullanabileceğini göstermektedir.
Örneğin, kadınlar yüz testosteron ipuçlarını gözlemleyerek erkeklerde uzun süreli testosteron varlığını değerlendirebilir. Testosteron, kraniyofasiyal gelişimi uyarır ve daha kare bir çene ve sonuç olarak daha erkeksi bir görünüm sağlar. Menstrüel döngülerinin fertil fazındaki kadınlar, erkeksi yüzleri kadınsı erkek yüzlerinden daha sağlıklı ve çekici olarak algılar. Dişiler, erkeğin kondisyonunu ve üreme değerini gösteren bu hormonal ipuçlarını kullanarak eş kalitesini tespit etmek için psikolojik bir adaptasyon gösterir. Testosteron ipuçları sergileyen erkekler, bir dişiye, immünosüpresan etkiler gibi yüksek fizyolojik maliyetleri dengeleyebileceklerini gösterir.
Tecavüzden kaçınma
Araştırmalar, kadınların tecavüzden kaçınma davranışlarını veya stratejilerini motive etmek için özel olarak tasarlanmış psikolojik mekanizmalar geliştirdiklerini ileri sürmektedir. Çünkü tecavüz, hamilelik, fiziksel zarar, yaralanma veya ölüm, ilişkiden vazgeçme ve benlik saygısı kaybı gibi kadınlar için ciddi maliyetler doğurmaktadır. Dişi için en büyük maliyet, üreme başarısını tehdit eden ve yanıtta adaptasyonlara sahip olan eş seçimini atlatmaktır. Kanıtlar tecavüz yaşamakla ilişkili riskleri azaltmak için kadınlara özgü bazı özelliklerin evrimleştiğini göstermektedir. Beden koruyucusu hipotezi tecavüzden sakınmanın kadınların fiziksel veya baskın erkekler için eş tercihlerini yönlendirdiğini ileri sürmektedir. Kadınlar ayrıca potansiyel tecavüzcülere karşı koruyucu bir ittifak olarak erkek ve kadınlarla gruplar oluşturabilirler. Tecavüz sonrasında yaşanan psikolojik ağrı, kadınları gelecekteki önleme için tecavüzü çevreleyen sosyal koşullara odaklamak için tasarlanmış uyarlanabilir bir süreç olarak da tanımlanmaktadır.
Bunun bir adaptasyon olmasına yönelik bir kanıt, artan gebe kalma riski nedeniyle tecavüzden sonra daha fazla psikolojik ağrı yaşadığı tespit edilen üreme çağındaki kadınlarda görülebilir. Araştırmalar ayrıca adet döngüsünün doğurgan evresindeki kadınların, tecavüz riskine yol açabilecek daha az riskli davranış gerçekleştirdiğini göstermektedir. Kadınların tecavüze direnme kapasiteleri de adet döngülerine göre değişmektedir; fertil fazdaki kadınlar, tehdit edici, cinsel olarak zorlayıcı bir senaryoya yerleştirildiğinde grip tutuş gücünde bir artış gösterir. Bir erkeğin zorlama belirtilerine karşı duyarlılığın da doğurgan kadınlarda daha iyi olduğu belirlenmiştir.
Gebelikte mide bulantısı
Sadece kadınlarda bulunan psikolojik adaptasyonlardan biri de gebelikte mide bulantısıdır. Bu, gebelik sırasında toksik madde içeren gıdalardan kaçınmak amacıyla doğal seçilimden kaynaklanan bir uyarlamadır. Evrimsel bir biyolog olan Margaret Profet, gebelikte mide bulantısı hakkındaki literatür incelemesinde bu adaptasyon için kanıt sunmaktadır. Bazı bitkisel gıdalar, yetişkinler için zararlı olsa da, embriyo gelişimi için tehlikeli olan ve potansiyel olarak yüz asimetrisi gibi doğum kusurlarına neden olabilecek toksinler (örn. Teratojenler ) içerebilir. Kanıtlar, daha aşırı hamilelik hastalığı vakaları yaşayan kadınların düşük yapma ya da doğum kusurlu bebeklere sahip olma olasılıklarının daha düşük olduğu bulgularında yatmaktadır. Bu, zindeliği arttırdığı ve üreme başarısını artırdığı için bir adaptasyon kriterlerine uymaktadır - annenin daha fazla doğurganlığına neden olur ve gelişmekte olan embriyonun sağlığına katkıda bulunur.
Araştırmacılar bunun aslında psikolojik bir adaptasyon olup olmadığını tartışıyorlar, ancak kanıtlar bunun kalıtsal geçmişimizdeki güçlü seçici baskıların sonucu olduğunu savunuyor. Örneğin, toksinler günümüz doğal ortamımızda işlenmiş gıdalarda değil, sadece doğal yabani bitki gıdalarında bulunur. Ayrıca, hastalık yaşayan gebe kadınların potansiyel olarak toksin içeren belirli acı veya keskin kokulu gıdalardan kaçındığı bulunmuştur. Gebeliğe bağlı hastalık genellikle gebe kalmadan sadece 3 hafta sonra, embriyonun büyük organlar oluşturmaya başladığı ve bu nedenle en yüksek risk altında olduğu dönemde ortaya çıkar. Aynı zamanda kültürler arası evrensel bir adaptasyon, doğuştan gelen bir mekanizma olduğuna dair bir öneri.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c Schmitt (2004). "Evaluating evidence of psychological adaptation: How do we know one when we see one?". Psychological Science. 15 (10): 643-649.
- ^ a b Arşivlenmiş kopya, 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 21 Mayıs 2020
- ^ Faulkner (2004). "Evolved disease-avoidance mechanisms and contemporary xenophobic attitudes". Group Processes & Intergroup Relations. 7 (4): 333-353.
- ^ Buss, D.M. (2004) Evolutionary psychology: The new science of the mind. Evolutionary Psychology 3rd Ed. Boston.
- ^ Pinker, Steven. (2002) The blank slate: The modern denial of human nature. Allen Lane, London. Print
- ^ Fisher (Ekim 1915). "The evolution of sexual preference". Eugen Rev. 7 (3): 184-92.
- ^ Miller, G.F. (1997) Mate choice: From sexual cues to cognitive adaptations. Ciba Foundation Symposium, 208:71-87.
- ^ Lenneberg, E. H., Chomsky, N., & Marx, O. (1967). Biological foundations of language (Vol. 68). New York: Wiley. http://tocs.ulb.tu-darmstadt.de/123135893.pdf
- ^ Buss, D.M., Kruger, D., Kurzban, R. et al. (2009) Evolutionary theory and psychology. Psychological Science Agenda, Science Briefs. http://www.apa.org/science/about/psa/2009/05/sci-brief.aspx#Machery
- ^ Greengross, G. (2014). Male production of humour produced by sexually selected psychological adaptations. In Shackelford, V. A & Shackelford, T. K. (2014). Evolutionary perspectives on human sexual psychology and behaviour(173-196). New York:Springer.
- ^ Singh (1993). "Adaptive significance of female physical attraction: Role of waist-to-hip ratio". Journal of Personality and Social Psychology. 65 (2): 293-307.
- ^ Starratt, V. G., & Alesia, M. N. (2014). Male adaptations to retain a mate. In Shackelford, V. A., & Shackelford, T. K. (2014). Evolutionary perspectives on human sexual psychology and behaviour 197-205. New York:Springer.
- ^ Buss (1988). "From vigilance to violence: Tactics of mate retention in American undergraduates" (PDF). Ethology and Sociobiology. 9 (5): 291-317.
- ^ Buss (1993). "Sexual strategies theory: An evolutionary perspective on human mating". Psychological Review. 100 (2): 204-232.
- ^ Schmitt (2003). "Universal sex differences in the desire for sexual variety: Tests from 52 nations, 6 continents, and 13 islands". Journal of Personality and Social Psychology. 85: 85-104.
- ^ Jonason (2012). "Avoiding entangling commitments: Tactics for implementing a short-term mating strategy". Personality and Individual Differences. 52 (5): 606-610.
- ^ Williams, G.C. (1996). Adaptation and natural selection. Princeton, NJ: Princeton University Press.
- ^ Alcock, J. (1993). Animal behaviour: An evolutionary approach. Sunderland, MA: Sinauer.
- ^ Buss, D. M. (1995). Mate Preference Mechanisms: Consequences for Partner Choice and Intrasexual Competition. In J.H. Barkow, L. Cosmides & J. Tooby. (Eds.), The adapted mind: Evolutionary psychology and the generation of culture. (pp. 249-266). New York: Oxford University Press.
- ^ Symons, D. (1979). The evolution of the human mind. New York: Oxford University Press.
- ^ Trivers, R. L. (1972). Parental investment and sexual selection. In B. Campbell (Eds.), Sexual Selection and the Descent of Man. (pp. 136–179). Aldinc: Chicago.
- ^ Waynforth, D. (2011). Mate choice and sexual selection. In V. Swami (Eds.), Evolutionary Psychology: a critical introduction. (pp. 107-130). West Sussex: John Wiley & Sons Ltd.
- ^ Rhodes (2003). "Does sexual dimorphism in human faces signal health?". Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences. 270 (Suppl 1): S93-S95.
- ^ Al-Afaleq (1998). "Effects of low doses of oestradiol, testosterone, and dihydrotestosterone on the immune response of broiler chicks". Immunopharacology and Immunotoxicology. 20 (2): 315-327.
- ^ McKibbin (2009). "Development and initial psychometric assessment of the Rape Avoidance Inventory". Personality and Individual Differences. 39 (3): 336-340.
- ^ Thornhill, R., & Palmer, C. T. (2000). A natural history of rape. Cambridge, MA: MIT Press.
- ^ Trivers, R. L. (1972). Parental investment and sexual selection. In B. Campbell (Ed.), Sexual selection and the descent of man: 1871-1971. (pp. 136–179). Chicago: Aldine.
- ^ Wilson, M., & Mesnick, S. L. (1997). An empirical test of the bodyguard hypothesis. In Feminism and evolutionary biology (pp. 505-511). Springer US.
- ^ Smuts (1992). "Male aggression against women". Human Nature. 3: 1-44.
- ^ Thornhill (1991). "An evolutionary analysis of psychological pain following human (Homo sapiens) rape: IV. The effect of the nature of the sexual assault". Journal of Comparative Psychology. 105 (3): 243.
- ^ Thornhill (1990). "An evolutionary analysis of psychological pain following rape:: I. The effects of victim's age and marital status". Ethology and Sociobiology. 11 (3): 155-176.
- ^ Chavanne (1998). "Variation in risk taking behavior among female college students as a function of the menstrual cycle". Evolution and Human Behavior. 19: 27-32.
- ^ Petralia (2002). "Effects of a sexual assault scenario on handgrip strength across the menstrual cycle". Evolution and Human Behavior. 23: 3-10.
- ^ Garver-Apgar (2007). "Women's perceptions of men's sexual coerciveness change across the menstrual cycle". Acta Psychologica Sinica. 39: 536-540.
- ^ Chan (2010). "Severity and duration of nausea and vomiting symptoms in pregnancy and spontaneous abortion". Human Reproduction. 25 (11): 2907-12.
- ^ Profet, M. (1992). Pregnancy sickness as adaptation: A deterrent to maternal ingestion of teratogens. In J. Barkow, L. Cosmides, & J. Tooby (Eds.), The adapted mind: Evolutionary psychology and the generation of culture (pp. 327-366). New York: Oxford University Press.
- ^ Profet (1988). "The evolution of pregnancy sickness as protection to the embryo against Pleistocene teratogens". Evolutionary Theory. 8: 177-190.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Psikolojik adaptasyon cevresindeki bir organizmaya fayda saglayan islevsel bilissel veya davranissal bir ozelliktir Psikolojik adaptasyonlar evrimlesmis psikolojik mekanizmalarin EPM ler kapsamina girer ancak EPM ler daha az kisitli bir kumeye isaret eder Psikolojik adaptasyonlar sadece bir organizmanin ortama uygunlugunu artiran islevsel ozellikleri icerirken EPM ler evrim surecleri yoluyla gelistirilen herhangi bir psikolojik mekanizmaya isaret eder Bu ek EPM ler bir turun evrimsel gelisiminin yani sira artik turun uygunluguna fayda saglamayan korelmis ozelliklerdir Bir ozelligin korelmis olup olmadigini soylemek zor olabilir bu nedenle kimi literatur daha yumusaktir ve korelmis ozelliklere artik adapta olabilme islevsellige sahip olmasalar bile adaptasyon olarak kabul eder Ornegin yabanci dusmanligi tutum ve davranislarinin hastaliktan kacinma ile ilgili bazi EPM etkileri oldugu gorulmektedir ancak bazi ortamlarda bu davranislar bir kisinin zindeligi uzerinde kotu bir etkiye sahip olabilir Psikolojik adaptasyon ilkeleri Darwin in evrim teorisine dayanir ve evrimsel psikoloji biyoloji ve bilissel bilim alanlari icin onemlidir Insanlarda evrensel olarak gorulen psikolojik adaptasyona bir ornek yilan korkusunu kolayca ogrenmektir Darwinci kuramCharles Darwin Charles Darwin Turlerin Kokeni nde 1859 evrim teorisini onermistir Teorisi adaptasyonlarin bir turun ortaminda karsilastigi secici baskilardan kaynaklanan ozellikler oldugunu belirtir Adaptasyonlar uyarlanir kabul edilmek icin bir organizmanin ya hayatta kalma ya da ureme sansini artirmali ve de bu sansi dogal secilim sureci ile bir sonraki kusaga aktarabilmelidir Psikolojik adaptasyonlar bilissel veya davranissal oldugunu dusundugumuz uyarlanabilir ozelliklerdir Bunlar bilincli sosyal stratejileri bilincalti duygusal tepkileri sucluluk korku vb veya dogustan gelen icguduleri icerebilir Evrimsel psikologlar islevsellik karmasiklik verimlilik ve evrensellik gibi psikolojik adaptasyonu belirleyen faktorleri dikkate alirlar Uyarlanmis Zihin Darwinci teoriyi modern psikolojiye daha da entegre eden evrimsel psikoloji uzerine temel bir metin olarak kabul edilir Gelismis adaptasyon vs ogrenilmis davranisEvrimsel psikologlar bilissel bilim adamlari ve davraniscilar arasinda psikolojik uyum ve neyin ogrenilmis davranis olarak kabul edilecegi cizginin nerede cizilecegi konusunda bir anlasmazlik icindedirler Davraniscilik belirli davranislari kosullandirilmis yanitlar olarak aciklarken bu davranislarin soz konusu davranis icin tercih yaratan psikolojik bir adaptasyondan kaynaklandigini one surer Evrimsel psikoloji tabula rasa bos tahta modelinin aksine insan psikolojisinin esas olarak psikolojik adaptasyonlardan olustugnu onermektedir BF Skinner gibi erken davraniscilar bos tahtasi modeline yonelmis ve dogustan gelen davranislarin ve icgudulerin cok az oldugunu savunmustur Bazi davraniscilar ise dogustan gelen tek davranisin ogrenme yetenegi oldugunu one surmuslerdir Ote yandan Steven Pinker tabula rasa modellerine meydan okudugu ve insan davranisinin psikolojik adaptasyonlarla sekillendigini iddia ettigi The Blank Slate kitabinda bilisci bakis acisini sunar Teorideki bu fark modern insan cinsel tercihleri uzerine yapilan arastirmalarda gorulebilir davraniscilar medyada veya kulturel normlarda oldugu gibi cazibenin kosullandirici etkilere sahip oldugunu savunurken digerleri psikolojik adaptasyonlara dayandigini savunurlar Bununla birlikte cinsel tercihler insan es seciminde sergilenen varyans ve esneklik miktari nedeniyle test edilmesi zor bir konudur Psikolojik adaptasyonlara ve ogrenilmis davranislara melez bir cozum turun belirli bir davranis kapasitesi olarak adaptasyona isaret ederken her bir organizmanin hala bu davranisi sergilemek icin kosullandirilmasi gerekir Bu yaklasim dil edinimini dilbilimci ve bilissel bilimci Noam Chomsky nin insan dili modeli ile iliskili olarak aciklayabilir Chomsky nin modeli dil kapasitesinin psikolojik bir adaptasyon oldugunu hem dili gerekli beyin yapilarini hem de dil edinimi icin duzeni icerir ancak cocuklarin dogumda dilin herhangi bir enstantanesinden yoksun olduklarini ve bunun yerine cevrelerinden ogrendiklerini soyler Cinsel secimHer iki cinsiyetin ciftlesme stratejileri farkli psikolojik adaptasyonlara basitlestirilebilir Yakin akrabalarla cinsel iliskiden kacinma egilimi olan ensest kacinmanin gelismis bir davranissal adaptasyon olduguna dair kapsamli kanitlar vardir Ensestten kacinma insanlarda kulturlerarasi olarak gorulebilir ve vahsi hayvanlarda gorulur Evrimsel psikologlar bu ensest kacinma nedeniyle agir engelli cocuklarin uretme buyuk sans adapte tartisinca yakinlari ile ciftlesme ve cunku genetik degiskenlik yavru hayatta kalma konusunda fitness teklifler artis Cinsel kiskanclik icgudusel gorunen insan ve insan olmayan hayvanlarda gozlemlenen baska bir davranistir Sezgisel problem cozme ve davranis kaliplari icin tutarli tercih bazi evrimsel psikologlar tarafindan psikolojik uyarlamalar olarak kabul edilir Ornegin disi olmayan baba gibi gelisimsel baskilarla karsi karsiya kaldiklarinda kadinlarin cinsel stratejilerini degistirme egilimi psikolojik bir adaptasyonun sonucu olabilir Erkeklerde psikolojik adaptasyonInsanlarda erkekler ureme basarilarini artirmak icin karsi cins icin cekici kilan psikolojik uyarlamalar gelistirmislerdir Evrimsel olarak bir erkegin cok esli olmasi ayni anda birkac kadin partnere sahip olmasi avantajlidir cunku bu bir fetus tasimak gibi herhangi bir zaman yatirimi yapmak zorunda olmadiklari icin ayni anda daha fazla yavru olusturabilecegi anlamina gelir Bu diger uyarlamalara ornek olarak kadinlari ikna etme stratejileri es kazanma stratejileri ve kisa vadeli iliskiler arzusu verilebilir Kadinlar esprili erkekleri daha cekici bulur Mizah Mizahin cinsel olarak secildigi ve uygunluk gostergesi olarak kullanildigi arastirilmistir Mizah uretimi erkeklerde es degerini arttirir ve bu nedenle kadinlar iyi bir mizah anlayisi olan erkekleri ararlar Buna karsilik erkekler kadinlari cekmek icin mizah urettikleri bir adaptasyon gelistirmislerdir Tarihsel olarak erkekler bir es kazanma stratejisi olarak birbirleriyle kavga ederler Bel kalca orani Insanlarda erkekler iyi bir bel kalca orani gibi dogurganlik ipuclarini gostermeleri halinde kadinlari daha cekici bulduklari bir adaptasyon gelistirmislerdir Bel kalca orani 0 7 olan kadinlar erkeklerde daha erkeksi bir figur oldugu dusunulen 0 8 orani olan kadinlardan daha cekici olarak kabul edilir Bunun nedeni daha fazla cocuk sahibi olabildikleri ve daha verimli ve saglikli olduklari icin algilanmalaridir Es kazanma Erkekler uzun vadeli iliskilerde ureme basarisini arttirmak icin es koruma olarak da bilinen bir es kazanmaya yardimci olan davranislar gelistirmslerdir Ornekler erkegin esinin mevcut iliskilerini gorme bicimini manipule etmesini ve onu diger iliskilerden geri cekmesini iceren kisiler arasi manipulasyonlardir Bunu kendi degerini artirarak veya diger erkeklerin degerini azaltarak yapabilirdi Asiri durumlarda bazi erkekler eslerinin siddet kullanimi da dahil olmak uzere diger erkeklerle etkilesim kurmasini kisitlayan kisiler arasi uyarlamalar gelistirmistir Bunu yaparak kadinlarin korkudan olsa bile mevcut iliskisinden kacmasi daha az olasidir Ote yandan cinsel iliski manipulasyonlari kadinlar icin esinin degerini dusurmeyi veya elini halka acik tutma gibi sahip olunan teknikler kullanarak disinin onlarin oldugunu aciklayabilecek diger secenekleri azaltmak icin kullanilir Ebeveyn yatirimi Ebeveyn yatirimi ile ilgili olarak erkekler cocuga yatirim yaparken cok daha dikkatli olurlar cunku cocugun kendisinin oldugunu garanti edemezler Bu nedenle bir uyarlama olarak erkekler sadece yuksek duzeyde baglilik varsa ve kisa vadeli iliskilerin aksine uzun vadeli bir iliskide uretildikleri takdirde yavrulara yatirim yapma egilimindedirler Kisa sureli ciftlesme Insan erkekleri de kadinlardan daha kisa sureli iliskiler arzusu duyduklari bir adaptasyon gelistirdiler Bunun nedeni erkeklerin herhangi bir yatirim yukumlulugu bulunmamasidir oysa bir kadinin cinsel karsilasmadan sonra hamile kalmasi durumunda dokuz ay boyunca bir cocuk tasimasi gerekir Evrimsel olarak erkeklerin ellerinden geldigince cogalma arzusu oldugu ve kisa sureli iliskilerin genlerinin nesiller boyunca devam etmesi icin bircok kadini spermiyle tohumlamak icin iyi bir yol oldugu dusunulmektedir Bu kisa sureli ciftlesmenin cesitli seks partnerleri arzusundan baslayarak erkekler icin psikolojik olarak nasil gelistigine dair cok kanit var Gorunuse gore dunyanin her kulturunde erkeklerin daha buyuk bir yuzdesi bir ay icinde kadinlara kiyasla birden fazla seks partneri istiyor Ayrica erkeklerin sadece bir saat bir gun bir hafta veya bir ay boyunca taniyan biriyle cinsel iliskiye girme olasiligi daha yuksektir Sorunlar Ancak kisa vadeli ciftlesmede erkeklerin cozmesi gereken bazi uyum sorunlari vardir bunlardan biri bagliliktan kacinmak ve baglilik ya da yatirim sinyali verene kadar erkekle seks yapamayan kadinlar Bu bir erkegin takip edebilecegi ve basarabilecegi ortak sayisini azaltacaktir Kadinlarda psikolojik uyumKadin cinsiyetine ozgu adaptasyonlar uyumu arttirmak ve sonuc olarak ureme basarisi icin ozel tasarimin kanitlarini sunar Ornegin es secimi tecavuzten kacinma taktikleri ve hamilelik hastaligi ampirik arastirmalarla tanimlanan hayatta kalma ve ureme yoluyla genetik katkilari arttirdigi tespit edilen kadina ozgu psikolojik uyarlamalardir Bir adaptasyon olarak es secimi Kadinlar testosteron varligini tespit etmek icin guclu cene cizgileri gibi yuz ipuclarini kullanabilirler Bir baska psikolojik adaptasyon ise kadinlarda es seciminde ureme basarisi icin gelismistir Evrimsel bir psikolog olan David Buss Uyarlanmis Zihin yayinina katkisinda insan es tercihlerini yaratan secim baskilarinin temel ilkelerini inceler Kadinlar bazi erkek fiziksel ozellikleri ve davranislari ile ilgili ciftlesme kararlarini etkileyen psikolojik prosedurler gelistirmistir Evrimsel bir biyolog olan Robert Trivers bu tercihlerin ebeveyn yatirimi ve cinsel secilim ile ilgili evrimsel temelini ozetlemektedir Kadinlarin kadinlarin ve yavrularinin hayatta kalmasi icin hayati kaynaklara yatirim yapma yetenegi ve istegi sergileyen erkeklerle ciftlesme tercihini uyarladigini one suruyor Arastirmalar kadinlarin bolge veya fiziksel mulkler gibi erkekler tarafindan goruntulenen dis ipuclarini kullanabilecegini gostermektedir Ornegin kadinlar yuz testosteron ipuclarini gozlemleyerek erkeklerde uzun sureli testosteron varligini degerlendirebilir Testosteron kraniyofasiyal gelisimi uyarir ve daha kare bir cene ve sonuc olarak daha erkeksi bir gorunum saglar Menstruel dongulerinin fertil fazindaki kadinlar erkeksi yuzleri kadinsi erkek yuzlerinden daha saglikli ve cekici olarak algilar Disiler erkegin kondisyonunu ve ureme degerini gosteren bu hormonal ipuclarini kullanarak es kalitesini tespit etmek icin psikolojik bir adaptasyon gosterir Testosteron ipuclari sergileyen erkekler bir disiye immunosupresan etkiler gibi yuksek fizyolojik maliyetleri dengeleyebileceklerini gosterir Tecavuzden kacinma Arastirmalar kadinlarin tecavuzden kacinma davranislarini veya stratejilerini motive etmek icin ozel olarak tasarlanmis psikolojik mekanizmalar gelistirdiklerini ileri surmektedir Cunku tecavuz hamilelik fiziksel zarar yaralanma veya olum iliskiden vazgecme ve benlik saygisi kaybi gibi kadinlar icin ciddi maliyetler dogurmaktadir Disi icin en buyuk maliyet ureme basarisini tehdit eden ve yanitta adaptasyonlara sahip olan es secimini atlatmaktir Kanitlar tecavuz yasamakla iliskili riskleri azaltmak icin kadinlara ozgu bazi ozelliklerin evrimlestigini gostermektedir Beden koruyucusu hipotezi tecavuzden sakinmanin kadinlarin fiziksel veya baskin erkekler icin es tercihlerini yonlendirdigini ileri surmektedir Kadinlar ayrica potansiyel tecavuzculere karsi koruyucu bir ittifak olarak erkek ve kadinlarla gruplar olusturabilirler Tecavuz sonrasinda yasanan psikolojik agri kadinlari gelecekteki onleme icin tecavuzu cevreleyen sosyal kosullara odaklamak icin tasarlanmis uyarlanabilir bir surec olarak da tanimlanmaktadir Bunun bir adaptasyon olmasina yonelik bir kanit artan gebe kalma riski nedeniyle tecavuzden sonra daha fazla psikolojik agri yasadigi tespit edilen ureme cagindaki kadinlarda gorulebilir Arastirmalar ayrica adet dongusunun dogurgan evresindeki kadinlarin tecavuz riskine yol acabilecek daha az riskli davranis gerceklestirdigini gostermektedir Kadinlarin tecavuze direnme kapasiteleri de adet dongulerine gore degismektedir fertil fazdaki kadinlar tehdit edici cinsel olarak zorlayici bir senaryoya yerlestirildiginde grip tutus gucunde bir artis gosterir Bir erkegin zorlama belirtilerine karsi duyarliligin da dogurgan kadinlarda daha iyi oldugu belirlenmistir Gebelikte mide bulantisi Sadece kadinlarda bulunan psikolojik adaptasyonlardan biri de gebelikte mide bulantisidir Bu gebelik sirasinda toksik madde iceren gidalardan kacinmak amaciyla dogal secilimden kaynaklanan bir uyarlamadir Evrimsel bir biyolog olan Margaret Profet gebelikte mide bulantisi hakkindaki literatur incelemesinde bu adaptasyon icin kanit sunmaktadir Bazi bitkisel gidalar yetiskinler icin zararli olsa da embriyo gelisimi icin tehlikeli olan ve potansiyel olarak yuz asimetrisi gibi dogum kusurlarina neden olabilecek toksinler orn Teratojenler icerebilir Kanitlar daha asiri hamilelik hastaligi vakalari yasayan kadinlarin dusuk yapma ya da dogum kusurlu bebeklere sahip olma olasiliklarinin daha dusuk oldugu bulgularinda yatmaktadir Bu zindeligi arttirdigi ve ureme basarisini artirdigi icin bir adaptasyon kriterlerine uymaktadir annenin daha fazla dogurganligina neden olur ve gelismekte olan embriyonun sagligina katkida bulunur Arastirmacilar bunun aslinda psikolojik bir adaptasyon olup olmadigini tartisiyorlar ancak kanitlar bunun kalitsal gecmisimizdeki guclu secici baskilarin sonucu oldugunu savunuyor Ornegin toksinler gunumuz dogal ortamimizda islenmis gidalarda degil sadece dogal yabani bitki gidalarinda bulunur Ayrica hastalik yasayan gebe kadinlarin potansiyel olarak toksin iceren belirli aci veya keskin kokulu gidalardan kacindigi bulunmustur Gebelige bagli hastalik genellikle gebe kalmadan sadece 3 hafta sonra embriyonun buyuk organlar olusturmaya basladigi ve bu nedenle en yuksek risk altinda oldugu donemde ortaya cikar Ayni zamanda kulturler arasi evrensel bir adaptasyon dogustan gelen bir mekanizma olduguna dair bir oneri Ayrica bakinizEvrimsel psikoloji IcguduKaynakca a b c Schmitt 2004 Evaluating evidence of psychological adaptation How do we know one when we see one Psychological Science 15 10 643 649 a b Arsivlenmis kopya 27 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 21 Mayis 2020 Faulkner 2004 Evolved disease avoidance mechanisms and contemporary xenophobic attitudes Group Processes amp Intergroup Relations 7 4 333 353 Buss D M 2004 Evolutionary psychology The new science of the mind Evolutionary Psychology 3rd Ed Boston Pinker Steven 2002 The blank slate The modern denial of human nature Allen Lane London Print Fisher Ekim 1915 The evolution of sexual preference Eugen Rev 7 3 184 92 Miller G F 1997 Mate choice From sexual cues to cognitive adaptations Ciba Foundation Symposium 208 71 87 Lenneberg E H Chomsky N amp Marx O 1967 Biological foundations of language Vol 68 New York Wiley http tocs ulb tu darmstadt de 123135893 pdf Buss D M Kruger D Kurzban R et al 2009 Evolutionary theory and psychology Psychological Science Agenda Science Briefs http www apa org science about psa 2009 05 sci brief aspx Machery Greengross G 2014 Male production of humour produced by sexually selected psychological adaptations In Shackelford V A amp Shackelford T K 2014 Evolutionary perspectives on human sexual psychology and behaviour 173 196 New York Springer Singh 1993 Adaptive significance of female physical attraction Role of waist to hip ratio Journal of Personality and Social Psychology 65 2 293 307 Starratt V G amp Alesia M N 2014 Male adaptations to retain a mate In Shackelford V A amp Shackelford T K 2014 Evolutionary perspectives on human sexual psychology and behaviour 197 205 New York Springer Buss 1988 From vigilance to violence Tactics of mate retention in American undergraduates PDF Ethology and Sociobiology 9 5 291 317 Buss 1993 Sexual strategies theory An evolutionary perspective on human mating Psychological Review 100 2 204 232 Schmitt 2003 Universal sex differences in the desire for sexual variety Tests from 52 nations 6 continents and 13 islands Journal of Personality and Social Psychology 85 85 104 Jonason 2012 Avoiding entangling commitments Tactics for implementing a short term mating strategy Personality and Individual Differences 52 5 606 610 Williams G C 1996 Adaptation and natural selection Princeton NJ Princeton University Press Alcock J 1993 Animal behaviour An evolutionary approach Sunderland MA Sinauer Buss D M 1995 Mate Preference Mechanisms Consequences for Partner Choice and Intrasexual Competition In J H Barkow L Cosmides amp J Tooby Eds The adapted mind Evolutionary psychology and the generation of culture pp 249 266 New York Oxford University Press Symons D 1979 The evolution of the human mind New York Oxford University Press Trivers R L 1972 Parental investment and sexual selection In B Campbell Eds Sexual Selection and the Descent of Man pp 136 179 Aldinc Chicago Waynforth D 2011 Mate choice and sexual selection In V Swami Eds Evolutionary Psychology a critical introduction pp 107 130 West Sussex John Wiley amp Sons Ltd Rhodes 2003 Does sexual dimorphism in human faces signal health Proceedings of the Royal Society of London B Biological Sciences 270 Suppl 1 S93 S95 Al Afaleq 1998 Effects of low doses of oestradiol testosterone and dihydrotestosterone on the immune response of broiler chicks Immunopharacology and Immunotoxicology 20 2 315 327 McKibbin 2009 Development and initial psychometric assessment of the Rape Avoidance Inventory Personality and Individual Differences 39 3 336 340 Thornhill R amp Palmer C T 2000 A natural history of rape Cambridge MA MIT Press Trivers R L 1972 Parental investment and sexual selection In B Campbell Ed Sexual selection and the descent of man 1871 1971 pp 136 179 Chicago Aldine Wilson M amp Mesnick S L 1997 An empirical test of the bodyguard hypothesis In Feminism and evolutionary biology pp 505 511 Springer US Smuts 1992 Male aggression against women Human Nature 3 1 44 Thornhill 1991 An evolutionary analysis of psychological pain following human Homo sapiens rape IV The effect of the nature of the sexual assault Journal of Comparative Psychology 105 3 243 Thornhill 1990 An evolutionary analysis of psychological pain following rape I The effects of victim s age and marital status Ethology and Sociobiology 11 3 155 176 Chavanne 1998 Variation in risk taking behavior among female college students as a function of the menstrual cycle Evolution and Human Behavior 19 27 32 Petralia 2002 Effects of a sexual assault scenario on handgrip strength across the menstrual cycle Evolution and Human Behavior 23 3 10 Garver Apgar 2007 Women s perceptions of men s sexual coerciveness change across the menstrual cycle Acta Psychologica Sinica 39 536 540 Chan 2010 Severity and duration of nausea and vomiting symptoms in pregnancy and spontaneous abortion Human Reproduction 25 11 2907 12 Profet M 1992 Pregnancy sickness as adaptation A deterrent to maternal ingestion of teratogens In J Barkow L Cosmides amp J Tooby Eds The adapted mind Evolutionary psychology and the generation of culture pp 327 366 New York Oxford University Press Profet 1988 The evolution of pregnancy sickness as protection to the embryo against Pleistocene teratogens Evolutionary Theory 8 177 190