Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Problem çözme, problem çözücü için açık bir çözüm yöntemi bulunmadığında, belirli bir durumu, bir sonuç durumuna dönüştürmeye yönelik bilişsel süreçtir.
Problem çözme, hedefe yönelik (goal-directed) davranıştır. Hamlelerin uygulanmasını mümkün kılan alt hedefleri içerir.
Problem çözmenin temel özelliklerini şunlardır: (1) hedefe yönelik olması, (2) alt hedeflere ayrıştırılması (subgoal decomposition), (3) hamlelerin (operatör) uygulanması. Burada bir problemin pozisyonundan diğer problem pozisyonuna geçişteki eyleme 'hamle denmektedir. Böylelikle hedefin tamamı alt hedeflere ayrıştırılır ve bu alt hedefler arasında hamleler uygulanır, problemin çözümü gerçekleşir.
Problem Türleri
İyi tanımlanmış ve iyi tanımlanmamış problemler
İyi tanımlanmış problemler(well-defined), problemin bütün açılarının açıkça belli olduğu, başlangıç pozisyonunun, olası hamle ve stratejilerinin ve çözümünün olduğu problemlerdir. Satranç iyi tanımlanmış probleme örnek olarak verilebilir. İyi tanımlanmamış problemler (ill-defined), problemin tanımının iyi bir şekilde belirlenmediği, başlangıç, bitiş pozisyonlarının ve problem çözme metotlarının belirsiz olduğu problem türüdür. Günlük karşılaştığımız problemler iyi tanımlanmamış problemlere örnek verilebilir.
Bilgi yönünden zengin ve bilgi yönünden zayıf problemler
Bilgi yönünden zengin problemler (knowledge-rich), kişilerin sadece önceden sahip oldukları bilgileriyle çözülebilen problemlerdir. Bilgi yönünden zayıf problemler(knowledge-lean) ise, problemin çözümü sırasında önceki bilgilerin kullanılmadığı problemlerdir; çünkü problem sadece onunla birlikte verilen bilgilerle çözülür. Problem çözme ile ilgili çalışmalarda bilgi yönünden zayıf problemler ; uzmanlık çalışmalarında da bilgi yönünden zengin problemler kullanılır.
Erken Dönem Problem çözme çalışmaları
Problem çözmede ilk çalışmalar Thorndike tarafından yapılmıştır. Thorndike, yiyecek vermediği kedileri kapalı bir kafese koymuştur ve kedilerin kafesten görebileceği, ancak ulaşamayacağı uzaklığa yiyecek koymuştur. İlk olarak, kedi kafesin etrafını tırmalamış ve bir süre sonra kilidin çubuğuna vurarak kafesin kapısını açabilmiştir. Birçok denemeden sonra kedi aşamalı olarak neyin gerekli olduğunu öğrenmiştir. Denemelerin sonunda neredeyse anında kafesten çıkabilmiştir. Thorndike kedilerin bu performansı deneme yanılma yoluyla öğrenme olarak adlandırmıştır.
Gestaltçılar kedinin çubuğa vurma davranışı ve kafesin kapısını açması arasındaki rastgele ilişkiye karşı çıkmışlardır. Thorndike ve Gestaltçıların görüş farklılıkları Yeniden üreten (reproductive) ve Üretken (productive) düşünme arasındaki farkla açıklanabilir. Yeniden üreten düşünme, tanıdık, rutin prosedürlerin uygulanmasını içerir, önceki deneyimlere dayanır. Thorndike’ın deneyi buna örnek verilebilir. Üretken düşünme, problem çözücünün yeni, kimi zaman dönüşümsel yaklaşımları dikkate almasını sağlayan perspektifte kaymalar ile karakterize edilir. Gestalt psikologları için problem çözme, insanların bir problemi zihinlerinde nasıl temsil ettiği ve bir problemi çözmenin, bu temsillerin yeniden organizasyonu ve yeniden yapılandırılmasını nasıl içerdiği hakkındadır.
Gestaltçılara göre, problem çözme, problemlerin algılama ve belleğin birbiriyle etkileşimi sonucunda beliren gerilim veya stres esnasında gerçekleşir. Ayrıca bir problem üzerinde yoğun olarak düşünülüp, değişik yönlerden ele alındığında, problemin çözümü anlık bir iç görüyle (insight), kavrama ile bulunabilir. İç görü çalışmalarına örnek olarak Wolfgang Köhler’in Sultan adlı maymunla yaptığı çalışmalar gösterilebilir.[1] 8 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Köhler, Sultan’ı bir kafese koymuştur. Sultan’ın kafesin dışındaki muza uzanarak ulaşması mümkün değildir. Maymunun muza ulaşması için kafesin içindeki iki çubuğu birbirine eklemesi gerekmektedir. Maymun iki çubuğu kazara eline almıştır ve daha sonra bu iki çubuğu birleştirmiştir. Köhler’e göre Sultan iç görü göstermiştir, burada iç görü bir problemin aniden yeniden yapılandırılmasını içerir ve genellikle "'ah-ha deneyimi" eşlik eder.
Geçmiş deneyimlerimiz, genel olarak problem çözme becerimizi arttırır. Fakat ’in deneyi bunun her zaman böyle olmadığını göstermiştir. Gestalt psikologlarından bir diğer çalışma, Duncker’in mum problemi, bizi işlevsel sabitlik kavramına götürmektedir. Gestalt psikologlarına göre işlevsel sabitlik problem çözmenin temel zorluklarından biridir. İşlevsel sabitlik, kişilerin problemin spesifik bir özelliğine odaklanıp, kişiyi çözüme ulaşmaktan alıkoyması eğilimidir.
Modern problem çözme çalışmaları
- Genel Problem Çözücü
Newell ve Simon, insanların problem çözme becerilerinin sistematik bilgisayar simülasyonlarını üretmenin mümkün olup olmadığını tartışmıştır. Bunu bir dizi iyi yapılandırılmış problemi çözmek için tasarladıkları bir bilgisayar programı olan Genel Problem Çözücü ile başarmışlardır. Simon ve Newell, insan bilgi işlemleme sisteminin, problem çözme çabaları ile şekillendiğini belirtmişlerdir ve bu sistemin seri olarak işlediğini (yani bir seferde bir işlem şeklinde), bu işlemlerin her birinin girdi ve çıktılarının kısa süreli bellekte tutulduğunu ve uzun süreli bellekten ilgili bilginin getirilebildiğini göstermişlerdir.
Newell ve Simon (1972) katılımcılarından sesli düşünerek problem çözmelerini istemişlerdir. Bu sözel bildirimleri kişilerin her problemde hangi genel stratejiyi kullandıklarını belirlemek için yapmışlardır. Ardından problem çözme stratejisini, problem alanı olarak programlayarak özelleştirmişlerdir. Newell ve Simon (1972), problemleri, başlangıç pozisyonu (initial state) ve hedef pozisyonu (goal state) bakımından incelemiştir. Burada problemin başlangıcındaki koşullar ‘başlangıç pozisyonuna’, problemin çözümü de ‘hedef pozisyona’ karşılık gelir. Örneğin, Hanoi Kulesi probleminde bir başlangıç pozisyonu ve hedef pozisyonu vardır. Belirli kurallar takip edilerek başlangıç pozisyonundan hedef pozisyonuna gelinir ve problem çözülür. Hanoi Kulesi problemi çözülürken hedef pozisyonuna ulaşmak için birçok olası yol vardır. Newell ve Simon, problem çözmeyi birçok adım boyunca hamle yapmak olarak tanımlarken, her adımın aracı pozisyon (intermediate state) ortaya çıkarttığını ifade eder. Genel olarak bakacak olursak bir problem başlangıç pozisyonuyla başlar, birçok aracı pozisyonla devam eder ve sonunda hedef pozisyonuna ulaşır. Bir problem için başlangıç pozisyonu, bitiş pozisyonu ve bütün olası orta pozisyonlar, problem alanı (problem space) olarak adlandırılır. Problem çözücüler sınırlı işleme kapasiteleriyle bir problemin karmaşıklığıyla başa çıkabilmeleri kestirmeler (heuristics) ya da pratik yöntemler sayesinde olur. Kestirmeler algoritmaların karşıtıdır. Algoritma, problemin kesin çözümüne götüren karmaşık metotlarken; kestirmeler genellikle doğru cevaplara götüren ve bilişsel olarak yorucu olmayan, pratik yöntemlerdir. Kestirmeler, kişilere problemin çözümü için kolaylık sağlar.
Amaca ulaşmak için birçok olası yol olmasına rağmen, hangi hamleyle başlanılması, devamında hangi hamleleri yapılması konusuna nasıl karar verilir? Newell ve Simon araç-amaç analizi (means-end analysis) stratejisini öne sürmüşlerdir. Bu analizin temel amacı, başlangıç ve hedef pozisyonları arasındaki farkı azaltmaktır. Bu da alt hedefler (subgoals)-hedefe yakın aracı pozisyonlar oluşturan hedefler- ile yapılır (Goldstein, 2008:407). Araç-amaç analizi algoritmadan ziyade bir kestirmedir, problemin çözümüne ulaşacağına garanti vermese de problem çözücü için kullanışlıdır.
Problem çözme ve beyin sistemleri
Problem çözmede frontal korteks aktif rol oynar. Frontal korteks hasarı olan hastalar, sağlıklı kontrol grubuna göre Hanoi Kulesi görevinde daha kötü performans sergilemişlerdir Birçok çalışma problem çözmenin frontal korteksle, özellikle de sağ dorsolateral prefrontal korteksle ilişkili olduğunu ortaya çıkarmıştır
Kaynakça
- ^ a b c Keane, Michael W. Eysenck, Mark T. (2010). Cognitive psychology : a student's handbook (6th ed. bas.). Hove, Eng.: Psychology Press. ISBN .
- ^ Anderson, John R. (2005). Cognitive psychology : and Its Implications (8th ed. bas.). New York, USA.: Worth. ISBN .
- ^ Cunningham, Cunningham (Mart 2014). "Productive and Re-productive Thinking in Solving Insight Problems". The Journal of Creative Behavior. 48 (1). ss. 44-63. doi:10.1002/jocb.40.
- ^ Goldstein, E. Bruce (2007). Cognitive psychology : connecting mind, research and everyday experience (2nd ed. bas.). Australia: Thomson/Wadsworth. ISBN .
- ^ Ayçiçeği-Dinn, Robert L. Solso, M.Kimberly Maclin, Otto H.Maclin ;çeviri Ayşe (2007). Bilişsel Psikoloji. İstanbul: Kitabevi. ISBN .
- ^ Duncker, Duncker (1945). "On problem-solving". Psychological Monographs. 58 (5). ss. i-113. doi:10.1037/h0093599.
- ^ Simon, Simon (1971). "Human problem solving: The state of the theory in 1970". American Psychologist. 26 (2). ss. 145-159. doi:10.1037/h0030806.
- ^ Simon, Allen Newell, Herbert A. (1972). Human problem solving (2. printing bas.). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. ISBN .
- ^ Mio, Robert J. Sternberg, Karin Sternberg ; with contributions of the investigating cognitive psychology boxes by Jeff (2012). Cognitive psychology (6th ed. bas.). Australia: Wadsworth/Cengage Learning. ISBN .
- ^ Goel, Goel (Mayıs 1995). "Are the frontal lobes implicated in "planning" functions? Interpreting data from the Tower of Hanoi". Neuropsychologia. 33 (5). ss. 623-642. doi:10.1016/0028-3932(95)90866-P.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Problem cozme problem cozucu icin acik bir cozum yontemi bulunmadiginda belirli bir durumu bir sonuc durumuna donusturmeye yonelik bilissel surectir Problem cozme hedefe yonelik goal directed davranistir Hamlelerin uygulanmasini mumkun kilan alt hedefleri icerir Problem cozmenin temel ozelliklerini sunlardir 1 hedefe yonelik olmasi 2 alt hedeflere ayristirilmasi subgoal decomposition 3 hamlelerin operator uygulanmasi Burada bir problemin pozisyonundan diger problem pozisyonuna gecisteki eyleme hamle denmektedir Boylelikle hedefin tamami alt hedeflere ayristirilir ve bu alt hedefler arasinda hamleler uygulanir problemin cozumu gerceklesir Problem Turleri Iyi tanimlanmis ve iyi tanimlanmamis problemler Iyi tanimlanmis problemler well defined problemin butun acilarinin acikca belli oldugu baslangic pozisyonunun olasi hamle ve stratejilerinin ve cozumunun oldugu problemlerdir Satranc iyi tanimlanmis probleme ornek olarak verilebilir Iyi tanimlanmamis problemler ill defined problemin taniminin iyi bir sekilde belirlenmedigi baslangic bitis pozisyonlarinin ve problem cozme metotlarinin belirsiz oldugu problem turudur Gunluk karsilastigimiz problemler iyi tanimlanmamis problemlere ornek verilebilir Satranc iyi yapilandirilmis gorev ornegidirBilgi yonunden zengin ve bilgi yonunden zayif problemler Bilgi yonunden zengin problemler knowledge rich kisilerin sadece onceden sahip olduklari bilgileriyle cozulebilen problemlerdir Bilgi yonunden zayif problemler knowledge lean ise problemin cozumu sirasinda onceki bilgilerin kullanilmadigi problemlerdir cunku problem sadece onunla birlikte verilen bilgilerle cozulur Problem cozme ile ilgili calismalarda bilgi yonunden zayif problemler uzmanlik calismalarinda da bilgi yonunden zengin problemler kullanilir Erken Donem Problem cozme calismalari Problem cozmede ilk calismalar Thorndike tarafindan yapilmistir Thorndike yiyecek vermedigi kedileri kapali bir kafese koymustur ve kedilerin kafesten gorebilecegi ancak ulasamayacagi uzakliga yiyecek koymustur Ilk olarak kedi kafesin etrafini tirmalamis ve bir sure sonra kilidin cubuguna vurarak kafesin kapisini acabilmistir Bircok denemeden sonra kedi asamali olarak neyin gerekli oldugunu ogrenmistir Denemelerin sonunda neredeyse aninda kafesten cikabilmistir Thorndike kedilerin bu performansi deneme yanilma yoluyla ogrenme olarak adlandirmistir Thorndike Bulmaca Kutusu Gestaltcilar kedinin cubuga vurma davranisi ve kafesin kapisini acmasi arasindaki rastgele iliskiye karsi cikmislardir Thorndike ve Gestaltcilarin gorus farkliliklari Yeniden ureten reproductive ve Uretken productive dusunme arasindaki farkla aciklanabilir Yeniden ureten dusunme tanidik rutin prosedurlerin uygulanmasini icerir onceki deneyimlere dayanir Thorndike in deneyi buna ornek verilebilir Uretken dusunme problem cozucunun yeni kimi zaman donusumsel yaklasimlari dikkate almasini saglayan perspektifte kaymalar ile karakterize edilir Gestalt psikologlari icin problem cozme insanlarin bir problemi zihinlerinde nasil temsil ettigi ve bir problemi cozmenin bu temsillerin yeniden organizasyonu ve yeniden yapilandirilmasini nasil icerdigi hakkindadir Gestaltcilara gore problem cozme problemlerin algilama ve bellegin birbiriyle etkilesimi sonucunda beliren gerilim veya stres esnasinda gerceklesir Ayrica bir problem uzerinde yogun olarak dusunulup degisik yonlerden ele alindiginda problemin cozumu anlik bir ic goruyle insight kavrama ile bulunabilir Ic goru calismalarina ornek olarak Wolfgang Kohler in Sultan adli maymunla yaptigi calismalar gosterilebilir 1 8 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kohler Sultan i bir kafese koymustur Sultan in kafesin disindaki muza uzanarak ulasmasi mumkun degildir Maymunun muza ulasmasi icin kafesin icindeki iki cubugu birbirine eklemesi gerekmektedir Maymun iki cubugu kazara eline almistir ve daha sonra bu iki cubugu birlestirmistir Kohler e gore Sultan ic goru gostermistir burada ic goru bir problemin aniden yeniden yapilandirilmasini icerir ve genellikle ah ha deneyimi eslik eder Gecmis deneyimlerimiz genel olarak problem cozme becerimizi arttirir Fakat in deneyi bunun her zaman boyle olmadigini gostermistir Gestalt psikologlarindan bir diger calisma Duncker in mum problemi bizi islevsel sabitlik kavramina goturmektedir Gestalt psikologlarina gore islevsel sabitlik problem cozmenin temel zorluklarindan biridir Islevsel sabitlik kisilerin problemin spesifik bir ozelligine odaklanip kisiyi cozume ulasmaktan alikoymasi egilimidir Duncker in Mum problemiModern problem cozme calismalari Genel Problem Cozucu Newell ve Simon insanlarin problem cozme becerilerinin sistematik bilgisayar simulasyonlarini uretmenin mumkun olup olmadigini tartismistir Bunu bir dizi iyi yapilandirilmis problemi cozmek icin tasarladiklari bir bilgisayar programi olan Genel Problem Cozucu ile basarmislardir Simon ve Newell insan bilgi islemleme sisteminin problem cozme cabalari ile sekillendigini belirtmislerdir ve bu sistemin seri olarak isledigini yani bir seferde bir islem seklinde bu islemlerin her birinin girdi ve ciktilarinin kisa sureli bellekte tutuldugunu ve uzun sureli bellekten ilgili bilginin getirilebildigini gostermislerdir Newell ve Simon 1972 katilimcilarindan sesli dusunerek problem cozmelerini istemislerdir Bu sozel bildirimleri kisilerin her problemde hangi genel stratejiyi kullandiklarini belirlemek icin yapmislardir Ardindan problem cozme stratejisini problem alani olarak programlayarak ozellestirmislerdir Newell ve Simon 1972 problemleri baslangic pozisyonu initial state ve hedef pozisyonu goal state bakimindan incelemistir Burada problemin baslangicindaki kosullar baslangic pozisyonuna problemin cozumu de hedef pozisyona karsilik gelir Ornegin Hanoi Kulesi probleminde bir baslangic pozisyonu ve hedef pozisyonu vardir Belirli kurallar takip edilerek baslangic pozisyonundan hedef pozisyonuna gelinir ve problem cozulur Hanoi Kulesi problemi cozulurken hedef pozisyonuna ulasmak icin bircok olasi yol vardir Newell ve Simon problem cozmeyi bircok adim boyunca hamle yapmak olarak tanimlarken her adimin araci pozisyon intermediate state ortaya cikarttigini ifade eder Genel olarak bakacak olursak bir problem baslangic pozisyonuyla baslar bircok araci pozisyonla devam eder ve sonunda hedef pozisyonuna ulasir Bir problem icin baslangic pozisyonu bitis pozisyonu ve butun olasi orta pozisyonlar problem alani problem space olarak adlandirilir Problem cozuculer sinirli isleme kapasiteleriyle bir problemin karmasikligiyla basa cikabilmeleri kestirmeler heuristics ya da pratik yontemler sayesinde olur Kestirmeler algoritmalarin karsitidir Algoritma problemin kesin cozumune goturen karmasik metotlarken kestirmeler genellikle dogru cevaplara goturen ve bilissel olarak yorucu olmayan pratik yontemlerdir Kestirmeler kisilere problemin cozumu icin kolaylik saglar Amaca ulasmak icin bircok olasi yol olmasina ragmen hangi hamleyle baslanilmasi devaminda hangi hamleleri yapilmasi konusuna nasil karar verilir Newell ve Simon arac amac analizi means end analysis stratejisini one surmuslerdir Bu analizin temel amaci baslangic ve hedef pozisyonlari arasindaki farki azaltmaktir Bu da alt hedefler subgoals hedefe yakin araci pozisyonlar olusturan hedefler ile yapilir Goldstein 2008 407 Arac amac analizi algoritmadan ziyade bir kestirmedir problemin cozumune ulasacagina garanti vermese de problem cozucu icin kullanislidir Problem cozme ve beyin sistemleri Problem cozmede frontal korteks aktif rol oynar Frontal korteks hasari olan hastalar saglikli kontrol grubuna gore Hanoi Kulesi gorevinde daha kotu performans sergilemislerdir Bircok calisma problem cozmenin frontal korteksle ozellikle de sag dorsolateral prefrontal korteksle iliskili oldugunu ortaya cikarmistirKaynakca a b c Keane Michael W Eysenck Mark T 2010 Cognitive psychology a student s handbook 6th ed bas Hove Eng Psychology Press ISBN 978 1 84169 540 2 KB1 bakim Fazladan yazi link Anderson John R 2005 Cognitive psychology and Its Implications 8th ed bas New York USA Worth ISBN 978 1 4641 4891 0 KB1 bakim Fazladan yazi link Cunningham Cunningham Mart 2014 Productive and Re productive Thinking in Solving Insight Problems The Journal of Creative Behavior 48 1 ss 44 63 doi 10 1002 jocb 40 Goldstein E Bruce 2007 Cognitive psychology connecting mind research and everyday experience 2nd ed bas Australia Thomson Wadsworth ISBN 978 0 495 09557 6 KB1 bakim Fazladan yazi link Aycicegi Dinn Robert L Solso M Kimberly Maclin Otto H Maclin ceviri Ayse 2007 Bilissel Psikoloji Istanbul Kitabevi ISBN 978 975 9173 34 0 Duncker Duncker 1945 On problem solving Psychological Monographs 58 5 ss i 113 doi 10 1037 h0093599 Simon Simon 1971 Human problem solving The state of the theory in 1970 American Psychologist 26 2 ss 145 159 doi 10 1037 h0030806 Simon Allen Newell Herbert A 1972 Human problem solving 2 printing bas Englewood Cliffs N J Prentice Hall ISBN 978 0134454030 Mio Robert J Sternberg Karin Sternberg with contributions of the investigating cognitive psychology boxes by Jeff 2012 Cognitive psychology 6th ed bas Australia Wadsworth Cengage Learning ISBN 978 1 111 34476 4 KB1 bakim Fazladan yazi link Goel Goel Mayis 1995 Are the frontal lobes implicated in planning functions Interpreting data from the Tower of Hanoi Neuropsychologia 33 5 ss 623 642 doi 10 1016 0028 3932 95 90866 P