Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Litosfer, eski Yunancada "kayalık" Hintçede "küre" anlamlarına gelir. Tanım olarak ise, sert ve mekanik özellikleri ile tanımlanan karasal tipte bir gezegenin veya doğal uydunun en dış kabuğudur. Litosfer, kabuk ve üst mantonun binlerce yıl veya daha büyük zaman ölçeklerinde elastik olarak davranan üst mantonun en üst bölümünden oluşur. Gezegenimizin kaya kısmını oluşturan ve en dış katmanı olan kabuğu tanımlamada kimyasal ve mineraloji yapısı kullanılır. Litosferin altındaki katman, astenosfer olarak bilinir.
Dünya'nın litosferi
Litosfer, Dünya'nın sert ve sert dış katmanını yapılandıran kabuk ve en üstteki mantoyu içerir. Litosfer tektonik plakalara bölünmüştür. Litosferin, toprak oluşturma işlemi boyunca atmosfer, hidrosfer ve biyosfere kimyasal olarak tepki veren en üst kısmına "pedosfer" denir. Litosferin altında, üst mantonun daha zayıf, daha sıcak ve daha derin kısmı olan "astenosfer" bulunur. , strese tepki olarak bir farkla tanımlanır: Litosfer, elastik ve kırılgan başarısızlıklarla deforme olduğu için çok uzun jeolojik zaman dilimlerinde sert kalır. Astenosfer ise yapışkan olarak deforme olur ve plastik deformasyon yoluyla gerginliği giderir.
Kavram tarihi
Litosfer kavramı, tarafından 1911 yılında monografisi "Geodynamics'in bazı sorunları" adlı kitabında Dünya'nın güçlü dış tabakası olarak tanımlanmıştır. Kavram hakkında bir dizi makale yazan ve "litosfer" terimini tanıtan tarafından daha da geliştirilmiştir. Bu kavram, kıtasal kabuk üzerinde önemli yer çekimi anomalilerinin varlığına dayanıyordu. Buradan akabilecek daha zayıf bir tabakanın üzerinde (astenosfer olarak adlandırdığı) güçlü, katı bir üst tabaka yani litosfer'in olması gerektiği sonucunu çıkardı. Bu fikirler tarafından 1940 yılında "Dünyanın gücü ve yapısı" adlı seminal çalışmasıyla genişletildi. Jeologlar ve jeofizikçiler tarafından geniş çapta kabul edildi. Zayıf bir astenosfer üzerinde duran güçlü bir litosfer kavramları, plaka tektoniği teorisi için geçerlidir.
Türleri
İki tür litosfer vardır:
- Okyanus kabuğu ile ilişkili olan ve okyanus havzalarında bulunan okyanus litosferi (santimetre küp başına ortalama yoğunluğu yaklaşık 2.9 gramdır.)
- Kıtasal kabuk ile ilişkili kıta litosferi (santimetre küp başına ortalama yoğunluğu yaklaşık 2.7 gramdır.)
Litosferin kalınlığı, kırılgan ve yapışkan hareketler arasındaki geçiş ile ilişkili izoterm derinliği olarak kabul edilir.Olivinin yapışkan olarak deforme olmaya başladığı sıcaklık (1000 derecedir.) Bu izotermi ayarlamak için sıklıkla kullanılır, çünkü olivin genellikle üst mantodaki en zayıf mineraldir. Okyanus litosferi tipik olarak yaklaşık 50–140 km kalınlığındadır. (ancak okyanus ortası sırtlarının altında kabuktan daha kalın değildir.), kıtasal litosferin kalınlığı yaklaşık 40 km ila 280 km arasındadır. Tipik bir kıtasal litosferin üst kısmının 30 ila 50 km'si kabuktur. Litosferin manto kısmı büyük ölçüde oluşur. Kabuk, maho süreksizliğinde gerçekleşen kimyasal bileşimdeki değişiklik ile üst mantodan ayırt edilir.
Okyanus litosferi
Okyanus litosferi mafik ve ultramafik mantodan oluşur. Okyanus litosferi mantonun felsik kayalardan oluşmuş kıta litosferinden daha yoğundur. Okyanus litosferi zaman geçtikçe kalın bir hale gelir ve okyanus sırtından uzaklaşır. Oluşan bu kalınlaşma sıcak halde bulunan astenosferin litosfer mantosuna dönüştürülen ve okyanus litosferinin zamanla giderek çok kalın ve sıkı olmasına neden olan şey iletken soğumadır. Genel olarak okyanus litosferi mantodaki konveksiyon için bir kalkan görevi yapmaktadır.
Okyanus litosferi 20-30 milyon yıl boyunca astenosferden daha yoğun halde iken bundan sonra astenosfer daha yoğun bir hal almaya başlar. Çünkü kimyasal yapı olarak değişmiş okyanus kabuğu astenosferden daha hafiftir ancak manto litosferinin termal kasılmaları okyanus litosferini astenosferden daha yoğun bir hale sokar. Olgun okyanus litosferinin yer çekimini dengesiz iletmesi dengesizliği batma bölgelerinde okyanus litosferi çoğunlukla okyanus veya kıta olabilecek güçte olan litosferin altına batmaktadır. Okyanus ortasında bulunan sırtlarda her zaman daha yeni okyanus litosferi yapılır ve batma bölgelerinde ise yer altına girerek mantoya geri dönüşür bu şekilde bir döngü halinde devam eder sonuç olarak okyanus litosferi çok genç bir kabuktur tahmin edilen en eski okyanusa litosferi 170 milyon yıl, en eski kıtasal litosferin ise bölümleri milyarlarca yaşındadır.
Kıtasal litosferin en eski olan parçaları kratonların altındadır ve orada bulunan manto litosferi normal olanlara göre hem daha kalın hem de daha az yoğundur.
Düşük litosfer
Jeofizik üzerine yapılan bazı çalışmalar litosferin büyük parçalarının 2900 km derinlikte mantoya çekirdek manto sınırına yakın kısımlarda bulundukları diğerlerinin ise üst katmanda yüzdüklerini ortaya çıkarmıştır. Bazı litosferlerde 400 km boyunca uzanırken üstündeki kıta parçasına bağlı kalırken, Ürdün’ün 1988’de önerisi olan tektosfer boyutuna benzer.
Manto ksenolitleri
Jeologlar volkanları inceleyerek volkanik borularda ortaya çıkan manto inceleyerek mantoyu çok iyi bir şekilde anlayabilirler. Bu ksenolitlerin genel olarak tarihi osmiyum ve renyumun izotoplarının bolluklarının analizleri gibi birçok analiz şekli ile araştırılmıştır. Bu tür çalışmalar bazı tektonların altında bulunan manto litofürlerin plaka tektoniği ile birlikte devem eden manto akışına rağmen 3 milyar yılı geçen süreler boyunca sürdüğünü doğrulamışlardır.
Kaynakça
- ^ Barrell, M. (1914), ""The strength of the Earth's crust"", Journal of Geology, 22 (6), ss. 537-555, Bibcode:1914JG.....22..537B, doi:10.1086/622170, JSTOR 30067883
- ^ Barrell, M. (1914), ""The strength of the Earth's crust"", Journal of Geology, 22 (7), ss. 655-683, Bibcode:1914JG.....22..655B, doi:10.1086/622181, JSTOR 30067883
- ^ Barrell, M. (1914), ""The strength of the Earth's crust"", Journal of Geology, 22 (5), ss. 441-468, Bibcode:1914JG.....22..441B, doi:10.1086/622163, JSTOR 30067162
- ^ Barrell, M. (1914), ""The strength of the Earth's crust"", Journal of Geology, 22 (4), ss. 289-314, Bibcode:1914JG.....22..289B, doi:10.1086/622155, JSTOR 30056401
- ^ Daly, R. (1940). Strength and structure of the Earth. New York: Prentice-Hall. ASIN B000GT3U84.
- ^ Parsons, B.; McKenzie, D. (1978), ""Mantle Convection and the thermal structure of the plates"" (PDF), JJournal of Geophysical Research, 83 (B9), s. 4485, Bibcode:1978JGR....83.4485P, CiteSeerX 10.1.1.708.5792 $2, doi:10.1029/JB083iB09p04485, 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 14 Aralık 2020
- ^ a b Pasyanos M. E. (15 Mayıs 2008). (PDF). 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2014.
- ^ Donald L. Turcotte, Gerald Schubert, Geodynamics. Cambridge University Press, 25 mar 2002 - 456
- ^ Burke, Kevin; Torsvik, Trond H. (2004). "Derivation of Large Igneous Provinces of the past 200 million years from long-term heterogeneities in the deep mantle". . 227 (3–4): 531. Bibcode:2004E&PSL.227..531B. doi:10.1016/j.epsl.2004.09.015.
- ^ O'Reilly, Suzanne Y.; Zhang, Ming; Griffin, William L.; Begg, Graham; Hronsky, Jon (2009). "Ultradeep continental roots and their oceanic remnants: A solution to the geochemical "mantle reservoir" problem?". . 112: 1043-1054. Bibcode:2009Litho.112.1043O. doi:10.1016/j.lithos.2009.04.028.
- ^ Jordan, T. H. (1988). "Structure and formation of the continental tectosphere". . 29 (1): 11-37. Bibcode:1988JPet...29S..11J. doi:10.1093/petrology/Special_Volume.1.11.
- ^ Nixon, P.H. (1987) Mantle xenoliths J. Wiley & Sons, 844 p.
- ^ Carlson, Richard W. (2005). (PDF). . 43 (1): RG1001. Bibcode:2005RvGeo..43.1001C. doi:10.1029/2004RG000156. 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Litosfer eski Yunancada kayalik Hintcede kure anlamlarina gelir Tanim olarak ise sert ve mekanik ozellikleri ile tanimlanan karasal tipte bir gezegenin veya dogal uydunun en dis kabugudur Litosfer kabuk ve ust mantonun binlerce yil veya daha buyuk zaman olceklerinde elastik olarak davranan ust mantonun en ust bolumunden olusur Gezegenimizin kaya kismini olusturan ve en dis katmani olan kabugu tanimlamada kimyasal ve mineraloji yapisi kullanilir Litosferin altindaki katman astenosfer olarak bilinir Dunya uzerindeki litosferin tektonik plakalariDunya nin merkezden yuzeye dogru kesiti kabuk ve mantoyu iceren litosferDunya nin litosferiLitosfer Dunya nin sert ve sert dis katmanini yapilandiran kabuk ve en ustteki mantoyu icerir Litosfer tektonik plakalara bolunmustur Litosferin toprak olusturma islemi boyunca atmosfer hidrosfer ve biyosfere kimyasal olarak tepki veren en ust kismina pedosfer denir Litosferin altinda ust mantonun daha zayif daha sicak ve daha derin kismi olan astenosfer bulunur strese tepki olarak bir farkla tanimlanir Litosfer elastik ve kirilgan basarisizliklarla deforme oldugu icin cok uzun jeolojik zaman dilimlerinde sert kalir Astenosfer ise yapiskan olarak deforme olur ve plastik deformasyon yoluyla gerginligi giderir Kavram tarihi Litosfer kavrami tarafindan 1911 yilinda monografisi Geodynamics in bazi sorunlari adli kitabinda Dunya nin guclu dis tabakasi olarak tanimlanmistir Kavram hakkinda bir dizi makale yazan ve litosfer terimini tanitan tarafindan daha da gelistirilmistir Bu kavram kitasal kabuk uzerinde onemli yer cekimi anomalilerinin varligina dayaniyordu Buradan akabilecek daha zayif bir tabakanin uzerinde astenosfer olarak adlandirdigi guclu kati bir ust tabaka yani litosfer in olmasi gerektigi sonucunu cikardi Bu fikirler tarafindan 1940 yilinda Dunyanin gucu ve yapisi adli seminal calismasiyla genisletildi Jeologlar ve jeofizikciler tarafindan genis capta kabul edildi Zayif bir astenosfer uzerinde duran guclu bir litosfer kavramlari plaka tektonigi teorisi icin gecerlidir Turleri Farkli litosfer turleri Iki tur litosfer vardir Okyanus kabugu ile iliskili olan ve okyanus havzalarinda bulunan okyanus litosferi santimetre kup basina ortalama yogunlugu yaklasik 2 9 gramdir Kitasal kabuk ile iliskili kita litosferi santimetre kup basina ortalama yogunlugu yaklasik 2 7 gramdir Litosferin kalinligi kirilgan ve yapiskan hareketler arasindaki gecis ile iliskili izoterm derinligi olarak kabul edilir Olivinin yapiskan olarak deforme olmaya basladigi sicaklik 1000 derecedir Bu izotermi ayarlamak icin siklikla kullanilir cunku olivin genellikle ust mantodaki en zayif mineraldir Okyanus litosferi tipik olarak yaklasik 50 140 km kalinligindadir ancak okyanus ortasi sirtlarinin altinda kabuktan daha kalin degildir kitasal litosferin kalinligi yaklasik 40 km ila 280 km arasindadir Tipik bir kitasal litosferin ust kisminin 30 ila 50 km si kabuktur Litosferin manto kismi buyuk olcude olusur Kabuk maho sureksizliginde gerceklesen kimyasal bilesimdeki degisiklik ile ust mantodan ayirt edilir Okyanus litosferiOkyanus litosferi mafik ve ultramafik mantodan olusur Okyanus litosferi mantonun felsik kayalardan olusmus kita litosferinden daha yogundur Okyanus litosferi zaman gectikce kalin bir hale gelir ve okyanus sirtindan uzaklasir Olusan bu kalinlasma sicak halde bulunan astenosferin litosfer mantosuna donusturulen ve okyanus litosferinin zamanla giderek cok kalin ve siki olmasina neden olan sey iletken sogumadir Genel olarak okyanus litosferi mantodaki konveksiyon icin bir kalkan gorevi yapmaktadir Okyanus litosferi 20 30 milyon yil boyunca astenosferden daha yogun halde iken bundan sonra astenosfer daha yogun bir hal almaya baslar Cunku kimyasal yapi olarak degismis okyanus kabugu astenosferden daha hafiftir ancak manto litosferinin termal kasilmalari okyanus litosferini astenosferden daha yogun bir hale sokar Olgun okyanus litosferinin yer cekimini dengesiz iletmesi dengesizligi batma bolgelerinde okyanus litosferi cogunlukla okyanus veya kita olabilecek gucte olan litosferin altina batmaktadir Okyanus ortasinda bulunan sirtlarda her zaman daha yeni okyanus litosferi yapilir ve batma bolgelerinde ise yer altina girerek mantoya geri donusur bu sekilde bir dongu halinde devam eder sonuc olarak okyanus litosferi cok genc bir kabuktur tahmin edilen en eski okyanusa litosferi 170 milyon yil en eski kitasal litosferin ise bolumleri milyarlarca yasindadir Kitasal litosferin en eski olan parcalari kratonlarin altindadir ve orada bulunan manto litosferi normal olanlara gore hem daha kalin hem de daha az yogundur Dusuk litosferJeofizik uzerine yapilan bazi calismalar litosferin buyuk parcalarinin 2900 km derinlikte mantoya cekirdek manto sinirina yakin kisimlarda bulunduklari digerlerinin ise ust katmanda yuzduklerini ortaya cikarmistir Bazi litosferlerde 400 km boyunca uzanirken ustundeki kita parcasina bagli kalirken Urdun un 1988 de onerisi olan tektosfer boyutuna benzer Manto ksenolitleriJeologlar volkanlari inceleyerek volkanik borularda ortaya cikan manto inceleyerek mantoyu cok iyi bir sekilde anlayabilirler Bu ksenolitlerin genel olarak tarihi osmiyum ve renyumun izotoplarinin bolluklarinin analizleri gibi bircok analiz sekli ile arastirilmistir Bu tur calismalar bazi tektonlarin altinda bulunan manto litofurlerin plaka tektonigi ile birlikte devem eden manto akisina ragmen 3 milyar yili gecen sureler boyunca surdugunu dogrulamislardir Kaynakca Barrell M 1914 The strength of the Earth s crust Journal of Geology 22 6 ss 537 555 Bibcode 1914JG 22 537B doi 10 1086 622170 JSTOR 30067883 Barrell M 1914 The strength of the Earth s crust Journal of Geology 22 7 ss 655 683 Bibcode 1914JG 22 655B doi 10 1086 622181 JSTOR 30067883 Barrell M 1914 The strength of the Earth s crust Journal of Geology 22 5 ss 441 468 Bibcode 1914JG 22 441B doi 10 1086 622163 JSTOR 30067162 Barrell M 1914 The strength of the Earth s crust Journal of Geology 22 4 ss 289 314 Bibcode 1914JG 22 289B doi 10 1086 622155 JSTOR 30056401 Daly R 1940 Strength and structure of the Earth New York Prentice Hall ASIN B000GT3U84 Parsons B McKenzie D 1978 Mantle Convection and the thermal structure of the plates PDF JJournal of Geophysical Research 83 B9 s 4485 Bibcode 1978JGR 83 4485P CiteSeerX 10 1 1 708 5792 2 doi 10 1029 JB083iB09p04485 23 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 14 Aralik 2020 a b Pasyanos M E 15 Mayis 2008 PDF 21 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2014 Donald L Turcotte Gerald Schubert Geodynamics Cambridge University Press 25 mar 2002 456 Burke Kevin Torsvik Trond H 2004 Derivation of Large Igneous Provinces of the past 200 million years from long term heterogeneities in the deep mantle 227 3 4 531 Bibcode 2004E amp PSL 227 531B doi 10 1016 j epsl 2004 09 015 O Reilly Suzanne Y Zhang Ming Griffin William L Begg Graham Hronsky Jon 2009 Ultradeep continental roots and their oceanic remnants A solution to the geochemical mantle reservoir problem 112 1043 1054 Bibcode 2009Litho 112 1043O doi 10 1016 j lithos 2009 04 028 Jordan T H 1988 Structure and formation of the continental tectosphere 29 1 11 37 Bibcode 1988JPet 29S 11J doi 10 1093 petrology Special Volume 1 11 Nixon P H 1987 Mantle xenoliths J Wiley amp Sons 844 p 0 471 91209 3 Carlson Richard W 2005 PDF 43 1 RG1001 Bibcode 2005RvGeo 43 1001C doi 10 1029 2004RG000156 22 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi