Açısal hız, bir objenin birim zamandaki açısal olarak yer değiştirme miktarına verilen isimdir. Açısal hız vektörel olup bir cismin bir eksen üzerindeki dönüş yönünü ve hızını verir. Açısal hızın SI birimi radyan/saniyedir, ancak başka birimlerde de ölçülebilir (açı/saniye, açı/saat vb.). Açısal hız genellikle omega sembolü (ω, bazen Ω) ile gösterilir. Açısal hızın yönü genellikle dönüş düzlemine diktir ve sağ el kuralı ile bulunabilir.
Bir parçacığın açısal hızı
Bir parçacığın açısal hızı belirlenen bir merkez noktaya göre hesaplanır. Resimde görüldüğü gibi (ɸ ve θ açıları) ve merkez (O) dan (P) noktasına bir çizgi çekilir. Bu işlem sonrasında (v) cismin hızının düzlem üzerinde bileşenleri ortaya çıkar. Eğer karşı bir bileşen yoksa cisim bir çember şeklinde dönmeye başlar.
Eğer dikey bir saptırıcı bileşen yoksa, cisim merkezden düz bir çizgi yolunda ilerler.
Yarıçapa bağlı bir hareket parçacığın hareket yönünde herhangi bir değişime yol açmaz bu sebeple açısal hız bulunurken yarıçap yönündeki hareketi hesabımıza katmamıza gerek yoktur. Açısal hızın oluşması bu durumda tamamen dik olan hareketlerden oluşur. İki boyutlu işlemlerde açısal hız (ω): işlemi ile bulunur. İki boyutlu harekette harekete dik olan hız bileşenleri kullanılır:. Bu formüldeki hız ve açı için daha açık formülümüz: . Bu iki formülün birleşimi ise bizlere açısal hızı verir:
İki boyutlu durumlarda açısal hız tek bir sayı olarak sonuçlanır ve yönü yoktur ancak bir eksen yönü vardır. İki boyutlu hareketlerde açısal hızın işareti bulunduğu eksenin değişmesi ile değişir. Bu değişime eksenlerin yerlerinin değiştirilmesi de eklenebilir, tıpkı x ekseni ve y eksenlerinin değiştirilmesi gibi. Eğer eksenler yer değiştirilmez ve sadece yönler değişirse açısal hızın sadece işareti değişir. Bir elips yörüngesinde ilerleyen üç tür açısal hız mevcuttur: Doğru açısal hız, merkezsiz açısal hız ve ortalama açısal hız.
Üç boyutta parçacık
Üç boyutta, açısal hız biraz daha karışık bir hal almaktadır. Bu durumlarda açısal hız bir vektör olarak kabul edilir ve artık bir büyüklüğünün yanında ayrıca bir yönü vardır. Büyüklük açısal sürati ifade ederken, yön ise dönüş eksenini gösterir. Sağ el kuralı açısal hızın pozitif olduğu yönü gösterir. sembolünü anlık dönüş eksenine bağlı vektör olarak kabul edersek, vektörün üzerinden bakıldığında dönüş saat yönünün tersine doğrudur. Bu durumda açısal hız vektörü şu şekilde ifade edilir:
Tıpkı iki boyutta parçacıkta olduğu gibi, parçacık yarıçap üzerinde bir hız vektörü bileşeni olmasını ister ve ayrıca bir başka bileşende bu yarıçapa dik olmalıdır. Merkez noktasındaki bileşenin ve dik olan bileşenin birleşmesi sonucu bir dönüş yüzeyi meydana gelir ve bu yüzeyde parçacığın hareketi tıpkı iki boyutlu hareketteki gibidir. Bu durumda dönüş ekseni düz bir çizgi halini alır ve bu eksen açısal hızın yönü olarak belirlenir. Birim vektör kullanılarak açısal hız formülü (iki boyut için) şöyle yazılabilir: ve vektör çarpımı ile şu şekilde düzenlenebilir:
Eğer bir nokta ile ye göre döner ise, diğer bir noktada ile e göre dönerse bu iki noktanın açısal hızını e göre ile gösterebiliriz. Açısal hız bu şekilde tanımlandığı zaman bir gerçek vektör haline gelir çünkü iki eklenimi vardır:
- İçeri bir yükleme ki bu yükleme; ilişkisel, değiştirilebilen, dağıtılabilen ve sıfır birim elemanı içerir
- Dışarıdan yükleme ise, dış noktanın normal özelliklerine bağlıdır.
Bu eklenimler vektör boşluğunun tanımıdır. Formül olarak yazılırken en çok zorlanılan birim değiştirilebilen eklenimdir. Eğer dönüş matrisi olursa zamanda sonsuz dönümün türevidir. Bu sebepten dolayı; ile ifade edilebilir. Genellikle dönüşler değiştirilebilir değildir ancak sonsuz dönüş eklendiği zaman formülümüz; ve alınabilir.
Noktalara göre dönüş
Belirli bir noktaya göre oluşan dönüşün üç vektörünün, herhangi bir zaman aralığındaki açısal hızları eşit olmalıdır. Bu tür noktalardaki her vektör bir önceki konudaki (hareket eden parçacık) gibi sabit değeri olan vektörlerdir. Bu konu hareket eden parçacığın dönüşüne benzese de, esnemez-katı cisimlerle yakından bağlantılı olduğu için daha önemlidir ve ölçümler için özel araç ve gereçler üretilmiştir. Bir noktaya bağlı dönüşün açısal hızı bulmanın iki yolu vardır bunlar; açısal hız vektörü ve açısal hız gergisidir. Bu iki birim birbirleri ile bağlantılıdır ve birbirlerini bulmada kullanılabilirler.
Bir noktaya göre açısal hız
Bir noktaya göre açısal hızın tanımı genel tanımla aynıdır ve bir farklılık göstermez. Euler teoremine göre bir noktaya bağlı oluşan bir dönüşün anlık bir dönüş ekseni vardır ve bu eksen herhangi bir zamanda incelendiğinde bulunmalıdır. Bir noktaya bağlı dönüşte açısal hız dönüş ekseni üzerinde yer alır. Eksene dik olan enine herhangi bir düzlemin iki boyutlu dönüş yapması gerekir. Bu sebeple herhangi bir T anındaki açısal hızın büyüklüğü iki boyutlu dönüşle tutarlı olmalıdır. Açısal hız toplam uygulaması ile tanımlanabilen bir vektördür. Birimleri birbirlerinin türevleri alınarak bir noktaya göre hareketin bulunmasını sağlar. (Euler açıları ya da dönüş matrisi)
Bir noktaya açısal hız vektörü eklenimi
Genel yaklaşımda, açısal hız vektörlerine yapılan toplam uygulaması hareket bileşimi ile tanımlanabilir. Bir noktaya bağlı dönüşlerde areket bileşimini uygulamak genel tanıma kıyasla daha kolaydır çünkü yapılan işlemler sonucunda ortaya çıkan son matris her zaman dönüş matrisinin bir ürünüdür. Genel durumda toplam değiştirilebilir.
Bir noktaya bağlı olarak vektörlerin bileşenleri
Formüle gerekli eklemeler yapıldığında: Matrisin kolonlarının vektörün noktaya bağlı bileşenleri olduğu için bize bir noktaya bağlı açısal hızın değerini ve türevini bulmamızı sağlar . Euler açılarından bileşenler
Açısal hızın bileşenleri ilk olarak Leonhard Euler tarafından ve kendi yarattığı Euler açıları ile hesaplanmıştır ve orta bir noktaya göre temelleri bulunmuştur: •Bir eksen devinim eksenidir. •Merkez noktasından hareket eden düğüm noktaları nütasyon ekseni oluşturur. •Bir eksende gerçek dönüş eksendir.
Euler yaptığı araştırmalar ile açısal hızın birimlerinin üç eksen ile çarpının aralarındakş açıların türevine eşit olduğunu kanıtlamıştır. (Bu sonuçlar ayrıca ilk dönüşün temellerini üç birincil euler dönüşü olarak tanımlanmasını sağlar. Bu formülde tabanlar ortonormal değildir ve kullanımı zordur, ancak bu formül ile hız vektörü hareket noktasına göre değiştirilebilir ve bunun için formül tabanları ile oynamak yeterlidir. Örnek olarak tabanlardan biri değiştirildiğinde: bu formüldeki IJK birim vektördür ve hareket eden cisme göre değişir. Bu örnek z-x-z düzenlenmesinin Euler açıları için kullanılması ile bulunmuştur.
Sonsuz küçük dönülerinin matrislerinin bileşenleri
Açısal hız vektörlerinin bileşenleri eğer var ise sonsuz küçük dönüşlerden şu şekilde hesaplanabilir; •Her dönüş matrisin bir özdeğeri olduğu için (genellikle +1’dir) bize dönüş eksenini verir. •Temel değerleri sonsuz küçük değerden türetilmiştir.
Açısal hız gergisi
Dönüş matrislerinden giriş bölümü açıklanabilir. Herhangi bir vector bir eksen etrafında açısal hızı ile dönerken bu formül kullanılabilir; Bu formülde açısal hız gergisini açısal hız ile bağlantılı şekilde yazabiliriz; Bu formüldeki gergi W(t) bir çarpımı gibi davranır; Matristeki A(t), açısal hız gergisi W ile şu şekilde bulunabilir: Açısal hız noktaya bağlı dönüşteki üç vektöre de eşit olmalıdır, eğer bir A(t) matrisi varsa kolonlarını bu vektörlere eşit olmalıdır ve formula şu şekilde yazılabilir; bu sebeple aradığımız açısal hız gergisi;
Açısal hız vektör gergisinin özellikleri
Genellikle n-boyutlu uzaydaki açısal hız açısal yer değiştirme gergisinin türevine eşittir. Bu W gergisi n(n-1)/2 bağımsız bileşeni vardır ve bu bileşenler Lie Matematiğinin Lie dönüş gruplarında n-boyutlu iç çarpımında yer alır.
Üstel W
Üç boyutta, açısal hız bir değişken vektör olarak tanımlanabilir çünkü ikinci dereceden gergiler üç boyutta değişken vektörlere eşittir. bu formül bir türevse ldenklem olarak A(t)’ye göre yazılabilir; Eğer açısal hız sabitse W’de sabittir ve denklemin türevi alınabilir ve sonuç; bu formül Lie dönüş gruplarına bağlanabilir. Açısal hız vektörleri formula ile gösterilebilir ve bu formül formülünü onaylar. Öncelikle formülü kanıtlamak için R(t) için türev almamız gerekir () R(t) dönüş matrisidir; Eğer (AB)t = BtAt formülü kullanılırsa; Gergi bir matris olarak ifade edildiğinde;
Koordinatsız tanım
Herhangi bir anında hız gergisi pozisyon vektörü ve hız vektörü arasında düz bir çizgi haritası oluşturur. Bu formülde parametresini ihmal ettik, ayrıca ve üç boyutlu Öklit vektörlerinin elemanları olarak kabul ettik. Bu formüle göre düzlem haritası ve açısal hız arasındaki bağlantı şöyledir. W ortogonal değişimin türevi olduğu için; Bu formüle dış işlem matematiği uygulanırsa ve özel bir lineer oluşurturur; ve in çarpım sonucudur. Çift vektör alındığında L* of L sonuç; ile tanımlanır ve Hodge bileşenleri uygulandığında; Açısal hız: rastgele bir vektör olduğu için vektör çarpımlarının sonucu;
Vektör düzlemine göre açısal hız
Açısal hız gergisi haritalarında hızlar yer değiştirmelerin vektör düzlemidir. Detaylı incelendiğinde bu vektör düzlemleri Killing vektör düzlemidir ve bir element olan Lie algebra so(3) ün üç boyutlu dönüş gruplarına SO(3) e aittir. SO(3) teki element açısal hız vektörü olarak kabul edilebilir.
Esnemez katı cisim bileşenleri
Açısal sürat için yazılmış tüm formüller dönüş yapan katı bir cisim içinde geçerlidir. Bu bölümde dönüş yapan sabit cismin bir eksen üzerinde dönmediği kabul edilmiştir. Bu bölümde sabit cismin, rastgele seçilmiş V(t) ile hareket eden bir noktaya göre dönüş yaptığı düşünülmüştür.
Denklemleri oluşturabilmek için katı cismin koordinat sisteminde bir noktaya göre sabit tutulduğu varsayılır, daha sonra bu koordinat düzlemi ve katı cisim arasındaki alan laboratuvar sisteminde incelenir. Resimde görüldüğü gibi laboratuvar sisteminin merkezi O noktasından O' noktasına kadar R’dir. Bir (i) parçacığı katı cisim üzerinde belirlenmiştir ve P noktası üzerinde olduğu kabul edilmiştir ve bu parçacığın vektör durumu Ri olarak alınmıştır (laboratuvar sistemi) ve (ri ) cisime göre alınmıştır. Parçacığın bulunduğu yer şe şekilde ifade edilebilir; Esnemez katı cisim için yapılan tanımlar bu cisim üzerindeki belirlenen noktalar arasındaki mesafenin zamanla değişmemesi kaydı ile doğru kabul edilir. Bu da uzunluğunun değişmemesi anlamına gelir. Euler dönüş teoremi kullanılarak nin yerine kullanılabilir ve 3x3 dönüş matrisidir. parçacığın herhangi bir zaman aralığındaki sabit noktadır t=0. Bu yerine yazma işlemi faydalıdır çünkü dönüş matrisi zamanla değişmektedir, sabittir. Bu sonuçla beraber dönüş matrisinin üç elemanı da dönüş yapan katı cismin bir parçası haline gelir ve dönüş eksenlerinde vektörler görülür hale gelir. Eğer dönüş ekseni vektörüne paralelse vektörü dönüş yapmaz. Sonuç olarak parçacığın yeri şu formülle açıklanır; eğer bu formülün türevi alınırsa bize parçacığın hızını verir: Vi parçacığın hızı (laboratuvar) ve V, O' noktasındaki hızdır (esnemez sabit cisme göre hız). dönüş matrisi olduğu için tersini bulmak istediğimizde; veya bir önceki açısal hız. Bu formüllerin kullanımından üç boyutlu vektörel düzlem oluşturulabilir. Önceki açısal hız vektörü Eğer w yi W yerine yazarsak bize matris yazılımı ve vektör çarpımı verir; Görüldüğü gibi katı bir cisim içerisindeki bir noktanın hızı iki birimde yazılabilir, katı cisim üzerinde belirlenmiş bir noktadaki hız artı açısal hız barındıran vektörel çarpım formülü. Bahsedilen açısal hız O' ve O arasındaki dönüş eksenindeki hızdır.
Tutarlılık
Esnemez katı cismin rastgele seçilmiş bir nokta etrafında dönüş yaptığını kabul ettik. Bir önceki konuda kanıtladığımız gibi açısal hızın merkeze göre seçilmesinin bir önemi olmadığını göstermiştik. Bu da bize açısal hızın dönüş yapan cismin kendine ait bir özellik olduğunu gösterir.
Laboratuvar sistemine göre merkez O noktasıdır ve O1 ile O2 cisim üzerinde sabit alınmış iki noktadır ve hızları ve dir. O1 ve O2 moktalarındaki açısal hızlar ve dir. Eğer bu şartlar sağlanırsa P noktası ve O2 tek bir hıza sahip olur; Bu iki formül bize yeni bir formül oluşturur; P noktası ve rasagele seçildiği için; Eğer seçtiğimiz nokta anlık dönüş ekseni üzerinde bir nokta olur ise, cisim üzerindeki bir noktanın hızı açısal hıza eşit olur. Bunun sebebi anlık dönüş eksenin hızının sıfır olmasıdır. Anlık dönüş eksenine örnek olarak kapı menteşesi verilebilir.
Kaynakça
• Symon, Keith (1971). Mechanics. Addison-Wesley, Reading, MA. ISBN . • Landau, L.D.; (1997). Mechanics. Butterworth-Heinemann. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Acisal hiz bir objenin birim zamandaki acisal olarak yer degistirme miktarina verilen isimdir Acisal hiz vektorel olup bir cismin bir eksen uzerindeki donus yonunu ve hizini verir Acisal hizin SI birimi radyan saniyedir ancak baska birimlerde de olculebilir aci saniye aci saat vb Acisal hiz genellikle omega sembolu w bazen W ile gosterilir Acisal hizin yonu genellikle donus duzlemine diktir ve sag el kurali ile bulunabilir Bir parcacigin acisal hiziBir parcacigin acisal hizi belirlenen bir merkez noktaya gore hesaplanir Resimde goruldugu gibi ɸ ve 8 acilari ve merkez O dan P noktasina bir cizgi cekilir Bu islem sonrasinda v cismin hizinin duzlem uzerinde bilesenleri ortaya cikar Eger karsi bir bilesen yoksa cisim bir cember seklinde donmeye baslar P noktasindaki O merkezli acisal hiz Eger dikey bir saptirici bilesen yoksa cisim merkezden duz bir cizgi yolunda ilerler Acisal hiz eksen hizasnda olusur Yaricapa bagli bir hareket parcacigin hareket yonunde herhangi bir degisime yol acmaz bu sebeple acisal hiz bulunurken yaricap yonundeki hareketi hesabimiza katmamiza gerek yoktur Acisal hizin olusmasi bu durumda tamamen dik olan hareketlerden olusur Iki boyutlu islemlerde acisal hiz w w dϕdt displaystyle omega frac d phi dt islemi ile bulunur Iki boyutlu harekette harekete dik olan hiz bilesenleri kullanilir v rdϕdt displaystyle mathrm v perp r frac d phi dt Bu formuldeki hiz ve aci icin daha acik formulumuz v v sin 8 displaystyle mathrm v perp mathrm mathbf v sin theta Bu iki formulun birlesimi ise bizlere acisal hizi verir w v sin 8 r displaystyle omega frac mathrm mathbf v sin theta mathrm mathbf r Iki boyutlu durumlarda acisal hiz tek bir sayi olarak sonuclanir ve yonu yoktur ancak bir eksen yonu vardir Iki boyutlu hareketlerde acisal hizin isareti bulundugu eksenin degismesi ile degisir Bu degisime eksenlerin yerlerinin degistirilmesi de eklenebilir tipki x ekseni ve y eksenlerinin degistirilmesi gibi Eger eksenler yer degistirilmez ve sadece yonler degisirse acisal hizin sadece isareti degisir Bir elips yorungesinde ilerleyen uc tur acisal hiz mevcuttur Dogru acisal hiz merkezsiz acisal hiz ve ortalama acisal hiz Uc boyutta parcacikUc boyutta acisal hiz biraz daha karisik bir hal almaktadir Bu durumlarda acisal hiz bir vektor olarak kabul edilir ve artik bir buyuklugunun yaninda ayrica bir yonu vardir Buyukluk acisal surati ifade ederken yon ise donus eksenini gosterir Sag el kurali acisal hizin pozitif oldugu yonu gosterir u displaystyle vec u sembolunu anlik donus eksenine bagli vektor olarak kabul edersek vektorun uzerinden bakildiginda donus saat yonunun tersine dogrudur Bu durumda acisal hiz vektoru su sekilde ifade edilir w dϕdtu displaystyle vec omega frac d phi dt vec u Tipki iki boyutta parcacikta oldugu gibi parcacik yaricap uzerinde bir hiz vektoru bileseni olmasini ister ve ayrica bir baska bilesende bu yaricapa dik olmalidir Merkez noktasindaki bilesenin ve dik olan bilesenin birlesmesi sonucu bir donus yuzeyi meydana gelir ve bu yuzeyde parcacigin hareketi tipki iki boyutlu hareketteki gibidir Bu durumda donus ekseni duz bir cizgi halini alir ve bu eksen acisal hizin yonu olarak belirlenir Birim vektor u displaystyle vec u kullanilarak acisal hiz formulu iki boyut icin soyle yazilabilir w v sin 8 r u displaystyle vec omega frac mathrm mathbf v sin theta mathrm mathbf r vec u ve vektor carpimi ile su sekilde duzenlenebilir w r v r 2 displaystyle vec omega frac vec r times vec v vec r 2 Eger bir nokta w2 displaystyle omega 2 ile F2 displaystyle F 2 ye gore doner ise diger bir noktada w1 displaystyle omega 1 ile F1 displaystyle F 1 e gore donerse bu iki noktanin acisal hizini F1 displaystyle F 1 e gore w1 w2 displaystyle omega 1 omega 2 ile gosterebiliriz Acisal hiz bu sekilde tanimlandigi zaman bir gercek vektor haline gelir cunku iki eklenimi vardir Iceri bir yukleme ki bu yukleme iliskisel degistirilebilen dagitilabilen ve sifir birim elemani icerir Disaridan yukleme ise dis noktanin normal ozelliklerine baglidir Bu eklenimler vektor boslugunun tanimidir Formul olarak yazilirken en cok zorlanilan birim degistirilebilen eklenimdir Eger R eWt displaystyle R e Wt donus matrisi olursa zamanda sonsuz donumun turevidir Bu sebepten dolayi R I W dt 12 W dt 2 displaystyle R I W cdot dt 1 over 2 W cdot dt 2 ile ifade edilebilir Genellikle donusler degistirilebilir degildir ancak sonsuz donus eklendigi zaman formulumuz I W1 dt I W2 dt I W2 dt I W1 dt displaystyle I W 1 cdot dt I W 2 cdot dt I W 2 cdot dt I W 1 cdot dt ve w1 w2 w2 w1 displaystyle omega 1 omega 2 omega 2 omega 1 alinabilir Noktalara gore donusBelirli bir noktaya gore olusan donusun uc vektorunun herhangi bir zaman araligindaki acisal hizlari esit olmalidir Bu tur noktalardaki her vektor bir onceki konudaki hareket eden parcacik gibi sabit degeri olan vektorlerdir Bu konu hareket eden parcacigin donusune benzese de esnemez kati cisimlerle yakindan baglantili oldugu icin daha onemlidir ve olcumler icin ozel arac ve gerecler uretilmistir Bir noktaya bagli donusun acisal hizi bulmanin iki yolu vardir bunlar acisal hiz vektoru ve acisal hiz gergisidir Bu iki birim birbirleri ile baglantilidir ve birbirlerini bulmada kullanilabilirler Bir noktaya gore acisal hizBir noktaya gore acisal hizin tanimi genel tanimla aynidir ve bir farklilik gostermez Euler teoremine gore bir noktaya bagli olusan bir donusun anlik bir donus ekseni vardir ve bu eksen herhangi bir zamanda incelendiginde bulunmalidir Bir noktaya bagli donuste acisal hiz donus ekseni uzerinde yer alir Eksene dik olan enine herhangi bir duzlemin iki boyutlu donus yapmasi gerekir Bu sebeple herhangi bir T anindaki acisal hizin buyuklugu iki boyutlu donusle tutarli olmalidir Acisal hiz toplam uygulamasi ile tanimlanabilen bir vektordur Birimleri birbirlerinin turevleri alinarak bir noktaya gore hareketin bulunmasini saglar Euler acilari ya da donus matrisi Bir noktaya acisal hiz vektoru eklenimiGenel yaklasimda acisal hiz vektorlerine yapilan toplam uygulamasi hareket bilesimi ile tanimlanabilir Bir noktaya bagli donuslerde areket bilesimini uygulamak genel tanima kiyasla daha kolaydir cunku yapilan islemler sonucunda ortaya cikan son matris her zaman donus matrisinin bir urunudur Genel durumda toplam degistirilebilir w1 w2 w2 w1 displaystyle omega 1 omega 2 omega 2 omega 1 Donus eksenlerine acisal hiz vektorlerinin eklenmesiBir noktaya bagli olarak vektorlerin bilesenleriFormule w r v r 2 displaystyle boldsymbol omega frac mathbf r times mathbf v mathrm mathbf r 2 gerekli eklemeler yapildiginda w e e e 2 displaystyle vec omega frac vec e times dot vec e vec e 2 w e 1 e 1 e 2 e 2 e 3 e 3 displaystyle vec omega vec e 1 times dot vec e 1 vec e 2 times dot vec e 2 vec e 3 times dot vec e 3 Matrisin kolonlarinin vektorun noktaya bagli bilesenleri oldugu icin bize bir noktaya bagli acisal hizin degerini ve turevini bulmamizi saglar w displaystyle omega Euler acilarindan bilesenler Acisal hizin bilesenleri ilk olarak Leonhard Euler tarafindan ve kendi yarattigi Euler acilari ile hesaplanmistir ve orta bir noktaya gore temelleri bulunmustur Bir eksen devinim eksenidir Merkez noktasindan hareket eden dugum noktalari nutasyon ekseni olusturur Bir eksende gercek donus eksendir Euler yaptigi arastirmalar ile acisal hizin birimlerinin uc eksen ile carpinin aralarindaks acilarin turevine esit oldugunu kanitlamistir Bu sonuclar ayrica ilk donusun temellerini uc birincil euler donusu olarak tanimlanmasini saglar w a u1 b u2 g u3 displaystyle vec omega dot alpha mathbf u 1 dot beta mathbf u 2 dot gamma mathbf u 3 Bu formulde tabanlar ortonormal degildir ve kullanimi zordur ancak bu formul ile hiz vektoru hareket noktasina gore degistirilebilir ve bunun icin formul tabanlari ile oynamak yeterlidir Ornek olarak tabanlardan biri degistirildiginde w a sin bsin g b cos g I a sin bcos g b sin g J a cos b g K displaystyle vec omega dot alpha sin beta sin gamma dot beta cos gamma mathbf I dot alpha sin beta cos gamma dot beta sin gamma mathbf J dot alpha cos beta dot gamma mathbf K bu formuldeki IJK birim vektordur ve hareket eden cisme gore degisir Bu ornek z x z duzenlenmesinin Euler acilari icin kullanilmasi ile bulunmustur Sonsuz kucuk donulerinin matrislerinin bilesenleriAcisal hiz vektorlerinin bilesenleri eger var ise sonsuz kucuk donuslerden su sekilde hesaplanabilir Her donus matrisin bir ozdegeri oldugu icin genellikle 1 dir bize donus eksenini verir Temel degerleri sonsuz kucuk degerden turetilmistir Acisal hiz gergisiDonus matrislerinden giris bolumu aciklanabilir Herhangi bir vector r displaystyle vec r bir eksen etrafinda w displaystyle vec omega acisal hizi ile donerken bu formul kullanilabilir dr t dt w r displaystyle frac d vec r t dt vec omega times vec r Bu formulde acisal hiz gergisini acisal hiz w displaystyle omega ile baglantili sekilde yazabiliriz W t 0 wz t wy t wz t 0 wx t wy t wx t 0 displaystyle W t begin pmatrix 0 amp omega z t amp omega y t omega z t amp 0 amp omega x t omega y t amp omega x t amp 0 end pmatrix Bu formuldeki gergi W t bir w displaystyle vec omega times carpimi gibi davranir w t r t W t r t displaystyle vec omega t times vec r t W t vec r t Matristeki A t acisal hiz gergisi W ile su sekilde bulunabilir dr t dt W r displaystyle frac d vec r t dt W cdot vec r Acisal hiz noktaya bagli donusteki uc vektore de esit olmalidir eger bir A t matrisi varsa kolonlarini bu vektorlere esit olmalidir ve formula su sekilde yazilabilir dA t dt W A t displaystyle frac dA t dt W cdot A t bu sebeple aradigimiz acisal hiz gergisi W dA t dt A 1 t displaystyle W frac dA t dt cdot A 1 t Acisal hiz vektor gergisinin ozellikleriGenellikle n boyutlu uzaydaki acisal hiz acisal yer degistirme gergisinin turevine esittir Bu W gergisi n n 1 2 bagimsiz bileseni vardir ve bu bilesenler Lie Matematiginin Lie donus gruplarinda n boyutlu ic carpiminda yer alir Ustel WUc boyutta acisal hiz bir degisken vektor olarak tanimlanabilir cunku ikinci dereceden gergiler uc boyutta degisken vektorlere esittir dA t dt W A t displaystyle frac dA t dt W cdot A t bu formul bir turevse ldenklem olarak A t ye gore yazilabilir dA t A W dt displaystyle frac dA t A W cdot dt Eger acisal hiz sabitse W de sabittir ve denklemin turevi alinabilir ve sonuc A t eW t displaystyle A t e W cdot t bu formul Lie donus gruplarina baglanabilir Acisal hiz vektorleri W dR t dt Rt displaystyle W frac dR t dt cdot R t formula ile gosterilebilir ve bu formul Wt W displaystyle W t W formulunu onaylar Oncelikle formulu kanitlamak icin R t icin turev almamiz gerekir RRt displaystyle mathcal R mathcal R t R t donus matrisidir I RRt displaystyle mathcal I mathcal R mathcal R t 0 dRdtRt RdRtdt displaystyle 0 frac d mathcal R dt mathcal R t mathcal R frac d mathcal R t dt Eger AB t BtAt formulu kullanilirsa 0 dRdtRt dRdtRt t W Wt displaystyle 0 frac d mathcal R dt mathcal R t left frac d mathcal R dt mathcal R t right t W W t Gergi bir matris olarak ifade edildiginde W t 0 wz t wy t wz t 0 wx t wy t wx t 0 displaystyle W t begin pmatrix 0 amp omega z t amp omega y t omega z t amp 0 amp omega x t omega y t amp omega x t amp 0 end pmatrix w displaystyle vec omega Koordinatsiz tanimHerhangi bir t displaystyle t aninda hiz gergisi pozisyon vektoru r t displaystyle mathbf r t ve hiz vektoru v t displaystyle mathbf v t arasinda duz bir cizgi haritasi olusturur v Wr displaystyle mathbf v W mathbf r Bu formulde t displaystyle t parametresini ihmal ettik ayrica v displaystyle mathbf v ve r displaystyle mathbf r uc boyutlu Oklit vektorlerinin V displaystyle V elemanlari olarak kabul ettik Bu formule gore duzlem haritasi ve acisal hiz arasindaki w displaystyle omega baglanti soyledir W ortogonal degisimin turevi oldugu icin B r s Wr s displaystyle B mathbf r mathbf s W mathbf r cdot mathbf s Bu formule dis islem matematigi uygulanirsa L displaystyle L ve L2V displaystyle Lambda 2 V ozel bir lineer olusurturur L r s B r s displaystyle L mathbf r wedge mathbf s B mathbf r mathbf s r s L2V displaystyle mathbf r wedge mathbf s in Lambda 2 V r displaystyle mathbf r ve s displaystyle mathbf s in carpim sonucudur Cift vektor alindiginda L of L sonuc Wr s L r s displaystyle W mathbf r cdot mathbf s L cdot mathbf r wedge mathbf s w L displaystyle omega L ile tanimlanir ve Hodge bilesenleri uygulandiginda Wr s L r s w r s w r s w r s displaystyle W mathbf r cdot mathbf s L wedge mathbf r wedge mathbf s omega wedge mathbf r wedge mathbf s omega wedge mathbf r cdot mathbf s omega times mathbf r cdot mathbf s Acisal hiz w r w r displaystyle omega times mathbf r omega wedge mathbf r s displaystyle mathbf s rastgele bir vektor oldugu icin vektor carpimlarinin sonucu Wr w r displaystyle W mathbf r omega times mathbf r Vektor duzlemine gore acisal hizAcisal hiz gergisi haritalarinda hizlar yer degistirmelerin vektor duzlemidir Detayli incelendiginde bu vektor duzlemleri Killing vektor duzlemidir ve bir element olan Lie algebra so 3 un uc boyutlu donus gruplarina SO 3 e aittir SO 3 teki element acisal hiz vektoru olarak kabul edilebilir Esnemez kati cisim bilesenleriAcisal surat icin yazilmis tum formuller donus yapan kati bir cisim icinde gecerlidir Bu bolumde donus yapan sabit cismin bir eksen uzerinde donmedigi kabul edilmistir Bu bolumde sabit cismin rastgele secilmis V t ile hareket eden bir noktaya gore donus yaptigi dusunulmustur O merkez noktasi ve secilen P noktasi etrafindaki acisal momentum Denklemleri olusturabilmek icin kati cismin koordinat sisteminde bir noktaya gore sabit tutuldugu varsayilir daha sonra bu koordinat duzlemi ve kati cisim arasindaki alan laboratuvar sisteminde incelenir Resimde goruldugu gibi laboratuvar sisteminin merkezi O noktasindan O noktasina kadar R dir Bir i parcacigi kati cisim uzerinde belirlenmistir ve P noktasi uzerinde oldugu kabul edilmistir ve bu parcacigin vektor durumu Ri olarak alinmistir laboratuvar sistemi ve ri cisime gore alinmistir Parcacigin bulundugu yer se sekilde ifade edilebilir Ri R ri displaystyle mathbf R i mathbf R mathbf r i Esnemez kati cisim icin yapilan tanimlar bu cisim uzerindeki belirlenen noktalar arasindaki mesafenin zamanla degismemesi kaydi ile dogru kabul edilir Bu da ri displaystyle mathbf r i uzunlugunun degismemesi anlamina gelir Euler donus teoremi kullanilarak ri displaystyle mathbf r i nin yerine Rrio displaystyle mathcal R mathbf r io R displaystyle mathcal R kullanilabilir ve R displaystyle mathcal R 3x3 donus matrisidir rio displaystyle mathbf r io parcacigin herhangi bir zaman araligindaki sabit noktadir t 0 Bu yerine yazma islemi faydalidir cunku donus matrisi R displaystyle mathcal R zamanla degismektedir rio displaystyle mathbf r io sabittir Bu sonucla beraber donus matrisinin uc elemani da donus yapan kati cismin bir parcasi haline gelir ve donus eksenlerinde vektorler gorulur hale gelir Eger donus ekseni ri displaystyle mathbf r i vektorune paralelse ri displaystyle mathbf r i vektoru donus yapmaz Sonuc olarak parcacigin yeri su formulle aciklanir Ri R Rrio displaystyle mathbf R i mathbf R mathcal R mathbf r io eger bu formulun turevi alinirsa bize parcacigin hizini verir Vi V dRdtrio displaystyle mathbf V i mathbf V frac d mathcal R dt mathbf r io Vi parcacigin hizi laboratuvar ve V O noktasindaki hizdir esnemez sabit cisme gore hiz R displaystyle mathcal R donus matrisi oldugu icin tersini bulmak istedigimizde I RTR displaystyle mathcal I mathcal R T mathcal R Vi V dRdtIrio displaystyle mathbf V i mathbf V frac d mathcal R dt mathcal I mathbf r io Vi V dRdtRTRrio displaystyle mathbf V i mathbf V frac d mathcal R dt mathcal R T mathcal R mathbf r io Vi V dRdtRTri displaystyle mathbf V i mathbf V frac d mathcal R dt mathcal R T mathbf r i veya Vi V Wri displaystyle mathbf V i mathbf V W mathbf r i W dRdtRT displaystyle W frac d mathcal R dt mathcal R T bir onceki acisal hiz Bu formullerin kullanimindan uc boyutlu vektorel duzlem olusturulabilir Onceki acisal hiz vektoru w displaystyle vec omega w wx wy wz displaystyle boldsymbol omega omega x omega y omega z Eger w yi W yerine yazarsak bize matris yazilimi ve vektor carpimi verir Vi V w ri displaystyle mathbf V i mathbf V boldsymbol omega times mathbf r i Goruldugu gibi kati bir cisim icerisindeki bir noktanin hizi iki birimde yazilabilir kati cisim uzerinde belirlenmis bir noktadaki hiz arti acisal hiz barindiran vektorel carpim formulu Bahsedilen acisal hiz O ve O arasindaki donus eksenindeki hizdir TutarlilikEsnemez kati cismin rastgele secilmis bir nokta etrafinda donus yaptigini kabul ettik Bir onceki konuda kanitladigimiz gibi acisal hizin merkeze gore secilmesinin bir onemi olmadigini gostermistik Bu da bize acisal hizin donus yapan cismin kendine ait bir ozellik oldugunu gosterir Acisal hizin merkezen bagimsizligi Laboratuvar sistemine gore merkez O noktasidir ve O1 ile O2 cisim uzerinde sabit alinmis iki noktadir ve hizlari v1 displaystyle mathbf v 1 ve v2 displaystyle mathbf v 2 dir O1 ve O2 moktalarindaki acisal hizlar w1 displaystyle boldsymbol omega 1 ve w2 displaystyle boldsymbol omega 2 dir Eger bu sartlar saglanirsa P noktasi ve O2 tek bir hiza sahip olur v1 w1 r1 v2 w2 r2 displaystyle mathbf v 1 boldsymbol omega 1 times mathbf r 1 mathbf v 2 boldsymbol omega 2 times mathbf r 2 v2 v1 w1 r v1 w1 r1 r2 displaystyle mathbf v 2 mathbf v 1 boldsymbol omega 1 times mathbf r mathbf v 1 boldsymbol omega 1 times mathbf r 1 mathbf r 2 Bu iki formul bize yeni bir formul olusturur w1 w2 r2 0 displaystyle boldsymbol omega 1 boldsymbol omega 2 times mathbf r 2 0 P noktasi ve r2 displaystyle mathbf r 2 rasagele secildigi icin w1 w2 displaystyle boldsymbol omega 1 boldsymbol omega 2 Eger sectigimiz nokta anlik donus ekseni uzerinde bir nokta olur ise cisim uzerindeki bir noktanin hizi acisal hiza esit olur Bunun sebebi anlik donus eksenin hizinin sifir olmasidir Anlik donus eksenine ornek olarak kapi mentesesi verilebilir Kaynakca Symon Keith 1971 Mechanics Addison Wesley Reading MA ISBN 0 201 07392 7 Landau L D 1997 Mechanics Butterworth Heinemann ISBN 0 7506 2896 0