Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yünlü Gergedan (Coelodonta antiquitatis), Pleistosen dönemi boyunca Avrasya'da yaşamış tek toynaklı memeli türü.
| Yünlü Gergedan | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yünlü Gergedan iskeleti, | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| †Coelodonta antiquitatis , 1831 | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||
| Rhinoceros lenenesis (Pallas) Rhinoceros antiquitatis (Blumenbach) Rhinoceros tichorhinus (Fischer von Waldheim) | |||||||||||||||||
Keşif
Yünlü gergedan eski çağlardan beridir bilimsel değil, ama mitolojik bir öğe olarak toplumların dimağlarında yer almıştır. Örneğin 14. Yy’da Avusturya’nın Klagenfurt kentinde bulunan bir kafatası kalıntısı bir ejderha efsanesiyle birleştirilmiş ve halkın folklörüne girmiştir. Çok sonradan bu kafatasının bir yünlü gergedana ait olduğu bilim insanlarınca kanıtlamıştır. Yine 16. Yy’ın sonlarında dahi yünlü gergedan boynuzlarının efsanevi griffon kuşlarının pençesi sanıldığı çeşitli bilginlerce ifade edilmiş olup von Schubert tarafından bu dev efsanevi kuş Gryphus antiquitatis olarak sınıflandırılmıştır. Bilimsel niteliğe sahip en eski yünlü gergedan araştırması ise büyük doğa bilimci Peter Simon Pallas tarafından gerçekleştirilmiştir. Sibirya’ya yaptığı bilimsel gezilerle ünlenen Pallas kalıcı donmuş (permafrost) topraklardan elde edilen gergedan kalıntıları üzerinden tüm pachyderm canlıların kalıntılarının (eskiden fil, gergedan, mamut gibi büyük memelilerin dahil edildiği geniş canlı grubu) büyük bir selle asıl yaşam alanları olan sıcak ve güneyli topraklardan buralara taşınmış olduklarını ileri sürmüştür. Giderek daha fazla pachyderm kalıntısı Sibirya topraklarından derileri ve kılları korunarak çıkarıldığında Pallas başka bir çıkarım daha yapmıştır, buna göre modern pachydermler soğuğa dayanamazlarken, eski pachydermler sert iklimsel şartlara dayanabiliyorlardı. Bir diğer bilimsel çalışma 1799 yılında Alman doğa bilimci Johann Friedrich Blumenbach tarafından Göttingen’de yer alan Georg-August Üniversitesi’nin Royal Academic Museum kurumundaki koleksiyonlara dayanılarak yapılmıştır. Blumenbach bu soyu tükenmiş canlıya Rhinoceros antiquitatis ikili adlandırmasını uygun görmüştür. Daha sonra 1831 yılında Georg Bronn tarafından Coelodonta cins adı üretilmiş ve günümüze değin diğer bilim insanlarınca Coelodonta antiquitatis bilimsel adlandırması kabul görmüştür.
Fiziksel Özellikler
Yünlü gergedanların fiziksel özellikleri farklı zamanlarda bulunmuş karkas kalıntıları üzerinden belirlenmiştir. Kolyma gergedanı olarak bilinen bir dişi gergedan kalıntısı ile yaşayan gergedanların boyutları karşılaştırılmıştır. Yaklaşık olarak 320–360 cm beden uzunluğu, 150 cm omuz yüksekliği ve 2000 kg ağırlığı ile Afrikalı beyaz gergedana oldukça yakın değerlere sahiptir. Kaba Taş Çağı insanlarının mağara duvarlarına betimledikleri av sahnelerinde kısa ve dar kulaklı gergedanlar görülmektedir, mumyalaşmış fosillerden elde edilen verilere göre yaklaşık 18–22 cm arasında bir kulak uzunluğu olan yünlü gergedan, beyaz gergedandan daha ufak kulaklara sahiptir. Yaşayan gergedanlara göre kuyruk boyları (yaklaşık 50 cm) da oldukça kısadır. Yünlü gergedanların boynuzları diğer gergedanlarda olduğu gibi oldukça önemli bir vücut parçasıdır. Bilimsel anlamda ilk olarak 1769’da Pallas tarafından De ossibus Sibiriae fossilibus craniis praesertim rhinocerotum atque buffalorum, observationes adlı doğa bilimi yapıtında incelenmiştir. Yünlü gergedanın nazal boynuzu oldukça kıvrık, uzun ve yanları düzleşmiş bir yapıdadır. Keratin yapılı olup koyu kahverengi bir renge sahiptir. Nazal boynuzların uzunluğu dış kıvrımdan ölçülürse 845 mm, iç kıvrımdan 627 mm uzunluğundadır. İkinci boynuz 150 mm uzunluğa erişebilmektedir. Yine korunmuş bir fosil numuneye göre orta toynağın genişliği 96 mm ve yüksekliği 54.5 mm uzunluğundadır. Sağ ve sol toynaklardaki genişlik ve yükseklik değerleri de sırasıyla 74 mm ve 57.5 mm ile 71 mm ve 53 mm’dir. Yünlü gergedanı yaşayan akrabalarından ayıran en dikkat çekici özelliği de adından da anlaşılacağı gibi yumuşak ve yoğun kıllardır. Sarımtırak ve kızıl kahverengiye çalan bu postun kalınlığı gövde üzerinde 10–15 cm uzunluğa kadar çıkmaktaydı. Yünlü gergedanların kafatası ve çene kemiklerinin katı ve sert yapısı sayesinde çökel tabakalarında fillerin kalıntılarından daha fazla korunmaktadırlar. DNA araştırmalarının sonuçlarına göre yünlü gergedanın yaşayan en yakın akrabası Sumatra gergedanıdır.
Paleoekoloji
Beslenme ve Habitat
Gennady Boeskorov’un Rus Bilimler Akademisi’nde yaptığı çalışmada Yünlü Gergedanın diyeti hakkında önemli buluntulara değinilmiştir. Çalışmada yünlü gergedanların kalıntılarının yer aldığı çökellerdeki palinolojik verilerden yola çıkarak belli çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalı ve otların polenleri hemen hemen bu çökellerdeki polenlerin yüzde 60’ına karşı gelmektedir. Tahıl, kamış, karanfil ve yavşan polenleri de bu jeolojik katmanlarda mevcuttur. Dudak yapısı da beyaz gergedandaki gibi otlayıcı bir beslenme biçimini olanaklı kılmaktadır.
Yine başka çalışmalarda da yünlü gergedanların beslenme alanları tekdüze çayırlardan daha çok çeşitli ve renkli bir bitki varlığına sahipti. Ayrıca Buzul Çağı memelilerinin dışkı ve mide kalıntılarında çiçekli bitkilerin varlığına rastlanmıştır. Yünlü gergedan Avrasya genelindeki en yaygın buzul çağı memelilerinden biridir, bu canlının fosil kalıntıları doğu Sibirya’dan Britanya adalarına dek geniş bir yayılım gösterir. 70˚ kuzey enlemi üstünde kalıntılarına rastlanmamıştır, ayrıca bu yayılım göz önüne alındığında şu ana kadarki en geniş gergedan yayılımı olarak görülmektedir. Kuzey Amerika’da yerleşim gösteremediği bilinmektedir.
Yok oluş
Yakın döneme değin bilimsel görüş hemen tüm Buzul Çağı megafaunasının yok oluşunda olduğu gibi yünlü gergedanın yok oluşunun da sorumlusu olarak insan etkisini göstermekteydi, ancak yapılan son çalışmalar bu devlerin yok oluşunun iklim değişikliği kaynaklı olabileceğini göstermiştir. Son yıllarda artan genetik çalışmaların ışığında yünlü gergedanların sahip olduğu popülasyonun hangi zamanda daraldığı anlaşılabilmektedir, özellikle yakın soydan çiftleşmenin neden olduğu çeşitlilik daralması genlerin yapısından görülebilmiştir. Bu popülasyon daralması ise yaklaşık 14 bin yıl önceye rastlamaktadır. Eski düşüncelere göre insan gruplarının Sibirya’ya ulaşmasıyla yünlü gergedanların soyunun tükendiği varsayılmaktaydı, ancak insan etkisinin 14 bin yıl önce değil de 30 bin yıl önce bölgeye girdiğinin ortaya çıkmasıyla bu görüş çökmüştür. Bunun yerine iklim değişikliği etkeni üzerinde durulmaktadır. Yünlü gergedanların popülasyonlarının daraldığı yıllara denk düşen bir küresel iklim değişikliği de Bølling–Allerød interstadial sıcak dönem periyodudur. Yaklaşık 14700 yıl önce başlayan bu dönem yünlü gergedanların soylarının tükendiği dönemle örtüşmektedir.
Son buluntular
2015 yılında Yakutistan'da bir yünlü gergedan yavrusuna ait iyi korunmuş kalıntılar bulunmuştur. Bu fosil numune Yakutistan Bilimler Akademisi'ne gönderilmiş ve burada önemli bir inceleme sürecinden geçmiştir. İnceleme ekibi tarafından bu yavru gergedana kalıntıları bulan kişiye atfen Sasha adı verilmiştir. Sasha ilk olarak anatomik bazı incelemelerden geçti, öncelikle dişleri incelendi ve yaklaşık yedi aylık olduğu belirlendi; ancak bu noktada bir şey bilim insanlarının ilgisini çekmişti. Öncelikle Sasha yedi aylık olmak için fazla büyüktü, bu kıyaslama için yaşayan Afrikalı gergedan türlerinin yavruları temel alındı, Sasha yedi aylık haliyle neredeyse on sekiz aylık bir Afrikalı kuzeni kadar büyümüştü. Son olarak uzmanlar hala daha Son Buzul Çağı'nın ekolojisi hakkında bilinmeyen çok konu olduğu görüşündedir.
Kaynakça
- ^ Editors, Editors. . www.gbif.org. Global Biodiversity Information Facility. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Editors, Editors. . publish.illinois.edu. Illinois Publishing. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Gehler, Alexander; ve diğerleri. (PDF). www.rhinoresourcecenter.com. rhinoresourcecenter. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b c d Boeskorov, Gennady. . www.researchgate.com. Researchgate. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Fortelius, Mikael. . www.tandfonline.com. tandfonline. 30 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Editors, Editors. . www.hanskrause.de. hanskrause. 19 Mayıs 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Garutt, Nina Vadymivna. (PDF). www.rhinoresourcecenter.com. rhinoresourcecenter. 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b Stuart and Lister, Anthony and Adrian. (PDF). www.rhinoresourcecenter.com. rhinoresourcecenter. 21 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Writer, Tia Ghose Staff. . www.livescience.com. LiveScience. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Fox, Alex. . www.smithsonianmag.com/. smithsonianmag. 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Gıbbens, Sarah. . www.natgeo.com. National Geographic. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yunlu Gergedan Coelodonta antiquitatis Pleistosen donemi boyunca Avrasya da yasamis tek toynakli memeli turu Yunlu Gergedan Yasadigi donem araligi 3 6 0 01 myo Nortgripiyen PreYeYeOSDCPTJKPgN Yunlu Gergedan iskeleti Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PerissodactylaFamilya RhinocerotidaeOymak DicerorhininiCins Tur C antiquitatisIkili adlandirma Coelodonta antiquitatis 1831DagilimiSinonimlerRhinoceros lenenesis Pallas Rhinoceros antiquitatis Blumenbach Rhinoceros tichorhinus Fischer von Waldheim KesifYunlu gergedan eski caglardan beridir bilimsel degil ama mitolojik bir oge olarak toplumlarin dimaglarinda yer almistir Ornegin 14 Yy da Avusturya nin Klagenfurt kentinde bulunan bir kafatasi kalintisi bir ejderha efsanesiyle birlestirilmis ve halkin folklorune girmistir Cok sonradan bu kafatasinin bir yunlu gergedana ait oldugu bilim insanlarinca kanitlamistir Yine 16 Yy in sonlarinda dahi yunlu gergedan boynuzlarinin efsanevi griffon kuslarinin pencesi sanildigi cesitli bilginlerce ifade edilmis olup von Schubert tarafindan bu dev efsanevi kus Gryphus antiquitatis olarak siniflandirilmistir Bilimsel nitelige sahip en eski yunlu gergedan arastirmasi ise buyuk doga bilimci Peter Simon Pallas tarafindan gerceklestirilmistir Sibirya ya yaptigi bilimsel gezilerle unlenen Pallas kalici donmus permafrost topraklardan elde edilen gergedan kalintilari uzerinden tum pachyderm canlilarin kalintilarinin eskiden fil gergedan mamut gibi buyuk memelilerin dahil edildigi genis canli grubu buyuk bir selle asil yasam alanlari olan sicak ve guneyli topraklardan buralara tasinmis olduklarini ileri surmustur Giderek daha fazla pachyderm kalintisi Sibirya topraklarindan derileri ve killari korunarak cikarildiginda Pallas baska bir cikarim daha yapmistir buna gore modern pachydermler soguga dayanamazlarken eski pachydermler sert iklimsel sartlara dayanabiliyorlardi Bir diger bilimsel calisma 1799 yilinda Alman doga bilimci Johann Friedrich Blumenbach tarafindan Gottingen de yer alan Georg August Universitesi nin Royal Academic Museum kurumundaki koleksiyonlara dayanilarak yapilmistir Blumenbach bu soyu tukenmis canliya Rhinoceros antiquitatis ikili adlandirmasini uygun gormustur Daha sonra 1831 yilinda Georg Bronn tarafindan Coelodonta cins adi uretilmis ve gunumuze degin diger bilim insanlarinca Coelodonta antiquitatis bilimsel adlandirmasi kabul gormustur Fiziksel OzelliklerYunlu gergedanlarin fiziksel ozellikleri farkli zamanlarda bulunmus karkas kalintilari uzerinden belirlenmistir Kolyma gergedani olarak bilinen bir disi gergedan kalintisi ile yasayan gergedanlarin boyutlari karsilastirilmistir Yaklasik olarak 320 360 cm beden uzunlugu 150 cm omuz yuksekligi ve 2000 kg agirligi ile Afrikali beyaz gergedana oldukca yakin degerlere sahiptir Kaba Tas Cagi insanlarinin magara duvarlarina betimledikleri av sahnelerinde kisa ve dar kulakli gergedanlar gorulmektedir mumyalasmis fosillerden elde edilen verilere gore yaklasik 18 22 cm arasinda bir kulak uzunlugu olan yunlu gergedan beyaz gergedandan daha ufak kulaklara sahiptir Yasayan gergedanlara gore kuyruk boylari yaklasik 50 cm da oldukca kisadir Yunlu gergedanlarin boynuzlari diger gergedanlarda oldugu gibi oldukca onemli bir vucut parcasidir Bilimsel anlamda ilk olarak 1769 da Pallas tarafindan De ossibus Sibiriae fossilibus craniis praesertim rhinocerotum atque buffalorum observationes adli doga bilimi yapitinda incelenmistir Yunlu gergedanin nazal boynuzu oldukca kivrik uzun ve yanlari duzlesmis bir yapidadir Keratin yapili olup koyu kahverengi bir renge sahiptir Nazal boynuzlarin uzunlugu dis kivrimdan olculurse 845 mm ic kivrimdan 627 mm uzunlugundadir Ikinci boynuz 150 mm uzunluga erisebilmektedir Yine korunmus bir fosil numuneye gore orta toynagin genisligi 96 mm ve yuksekligi 54 5 mm uzunlugundadir Sag ve sol toynaklardaki genislik ve yukseklik degerleri de sirasiyla 74 mm ve 57 5 mm ile 71 mm ve 53 mm dir Yunlu gergedani yasayan akrabalarindan ayiran en dikkat cekici ozelligi de adindan da anlasilacagi gibi yumusak ve yogun killardir Sarimtirak ve kizil kahverengiye calan bu postun kalinligi govde uzerinde 10 15 cm uzunluga kadar cikmaktaydi Yunlu gergedanlarin kafatasi ve cene kemiklerinin kati ve sert yapisi sayesinde cokel tabakalarinda fillerin kalintilarindan daha fazla korunmaktadirlar DNA arastirmalarinin sonuclarina gore yunlu gergedanin yasayan en yakin akrabasi Sumatra gergedanidir Yunlu gergedanPaleoekolojiBeslenme ve Habitat Gennady Boeskorov un Rus Bilimler Akademisi nde yaptigi calismada Yunlu Gergedanin diyeti hakkinda onemli buluntulara deginilmistir Calismada yunlu gergedanlarin kalintilarinin yer aldigi cokellerdeki palinolojik verilerden yola cikarak belli cikarimlarda bulunulmustur Cali ve otlarin polenleri hemen hemen bu cokellerdeki polenlerin yuzde 60 ina karsi gelmektedir Tahil kamis karanfil ve yavsan polenleri de bu jeolojik katmanlarda mevcuttur Dudak yapisi da beyaz gergedandaki gibi otlayici bir beslenme bicimini olanakli kilmaktadir Yunlu gergedanin cografi yayilimi Yine baska calismalarda da yunlu gergedanlarin beslenme alanlari tekduze cayirlardan daha cok cesitli ve renkli bir bitki varligina sahipti Ayrica Buzul Cagi memelilerinin diski ve mide kalintilarinda cicekli bitkilerin varligina rastlanmistir Yunlu gergedan Avrasya genelindeki en yaygin buzul cagi memelilerinden biridir bu canlinin fosil kalintilari dogu Sibirya dan Britanya adalarina dek genis bir yayilim gosterir 70 kuzey enlemi ustunde kalintilarina rastlanmamistir ayrica bu yayilim goz onune alindiginda su ana kadarki en genis gergedan yayilimi olarak gorulmektedir Kuzey Amerika da yerlesim gosteremedigi bilinmektedir Yok olus Yakin doneme degin bilimsel gorus hemen tum Buzul Cagi megafaunasinin yok olusunda oldugu gibi yunlu gergedanin yok olusunun da sorumlusu olarak insan etkisini gostermekteydi ancak yapilan son calismalar bu devlerin yok olusunun iklim degisikligi kaynakli olabilecegini gostermistir Son yillarda artan genetik calismalarin isiginda yunlu gergedanlarin sahip oldugu populasyonun hangi zamanda daraldigi anlasilabilmektedir ozellikle yakin soydan ciftlesmenin neden oldugu cesitlilik daralmasi genlerin yapisindan gorulebilmistir Bu populasyon daralmasi ise yaklasik 14 bin yil onceye rastlamaktadir Eski dusuncelere gore insan gruplarinin Sibirya ya ulasmasiyla yunlu gergedanlarin soyunun tukendigi varsayilmaktaydi ancak insan etkisinin 14 bin yil once degil de 30 bin yil once bolgeye girdiginin ortaya cikmasiyla bu gorus cokmustur Bunun yerine iklim degisikligi etkeni uzerinde durulmaktadir Yunlu gergedanlarin populasyonlarinin daraldigi yillara denk dusen bir kuresel iklim degisikligi de Bolling Allerod interstadial sicak donem periyodudur Yaklasik 14700 yil once baslayan bu donem yunlu gergedanlarin soylarinin tukendigi donemle ortusmektedir Son buluntular2015 yilinda Yakutistan da bir yunlu gergedan yavrusuna ait iyi korunmus kalintilar bulunmustur Bu fosil numune Yakutistan Bilimler Akademisi ne gonderilmis ve burada onemli bir inceleme surecinden gecmistir Inceleme ekibi tarafindan bu yavru gergedana kalintilari bulan kisiye atfen Sasha adi verilmistir Sasha ilk olarak anatomik bazi incelemelerden gecti oncelikle disleri incelendi ve yaklasik yedi aylik oldugu belirlendi ancak bu noktada bir sey bilim insanlarinin ilgisini cekmisti Oncelikle Sasha yedi aylik olmak icin fazla buyuktu bu kiyaslama icin yasayan Afrikali gergedan turlerinin yavrulari temel alindi Sasha yedi aylik haliyle neredeyse on sekiz aylik bir Afrikali kuzeni kadar buyumustu Son olarak uzmanlar hala daha Son Buzul Cagi nin ekolojisi hakkinda bilinmeyen cok konu oldugu gorusundedir Kaynakca Editors Editors www gbif org Global Biodiversity Information Facility 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Editors Editors publish illinois edu Illinois Publishing 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Gehler Alexander ve digerleri PDF www rhinoresourcecenter com rhinoresourcecenter 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link a b c d Boeskorov Gennady www researchgate com Researchgate 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Fortelius Mikael www tandfonline com tandfonline 30 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Editors Editors www hanskrause de hanskrause 19 Mayis 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Garutt Nina Vadymivna PDF www rhinoresourcecenter com rhinoresourcecenter 7 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi a b Stuart and Lister Anthony and Adrian PDF www rhinoresourcecenter com rhinoresourcecenter 21 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Writer Tia Ghose Staff www livescience com LiveScience 9 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Fox Alex www smithsonianmag com smithsonianmag 15 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Gibbens Sarah www natgeo com National Geographic 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi