Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tehuelçe dili (Aoniken, Inaquen, Gunua-Kena, Gununa-Kena) Patagonya'nın Çon dillerinden biridir. Bu dilin konuşucuları bugünkü Şili'de, Ateş Topraklarının kuzeyinde ve Mapuçe halkının güneyinde toprak işgal eden göçebe avcılardı. Aonikenk veya Aonekko 'a'ien olarak da bilinir.
| Tehuelçe dili | |
|---|---|
| Patagon dili (Patagón) | |
| aonekko ʾaʾien | |
| Ana dili olanlar | Arjantin |
| Etnisite | Tehuelçe halkı |
| Ölü dil | 2019 yılında Dora Manchado'nun ölümüyle dil ölmüşken, 2020 yılında dil diriltilmiştir. |
| Dil ailesi | Çon dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | teh |
Dilin çöküşü Patagonya'nın Şili ve Arjantin devletleri tarafından işgaliyle başlamıştır. Tehuelçe dili diğer dillerden ve kültürlerden oldukça etkilenmiştir. Bu durum, biçim-sözdizimsel ögelerin Tehuelçe diline aktarılmasına yol açmıştır. 19. ve 20. yüzyıllarda, Arjantin ve Şili'nin bağımsızlığı arttıkça İspanyolca baskın bir dil haline gelmiştir ve İspanyolca konuşan yerleşimciler Patagonya'ya sahip olmuşlardır.
Dil, günlük olarak kullanılmasa da kendilerini Tehuelçe olarak tanımlayan insanlar için hala çok önemli bir simgedir.
Dora Manchado'nun 2019'daki ölümüne karşın, dil Dora Manchado'dan belgelenmiştir, bu dil hakkında çeşitli çalışmalar ve akademik çalışmalar yapan bir grup dilbilimci ve antropolog ile işbirliği yaparak, çeşitli Aonikenks grupları tarafından geri kazanılmıştır ve diriltilmiştir. Artık topluluklar, dilbilimsel belgeleme çalışmalarıyla bu dilin korunduğu durum olan yok olma hakkında konuşma hakkına sahiptir.
Sınıflandırma
Tehuelçe dili; Teuşen dili, Selknam dili (Ona dili) ve Hauş dili ile birlikte Çon dil ailesine aittir. Kuzeydoğu ve kuzeydoğu Ateş Topraklarındaki kabileler tarafından konuşulan son iki dil, ilgili topluluklar tarafından belgeleme ve dilbilimsel diriltme bakımından farklı konumlardadır.
Lehçeler
Mason (1950) lehçeleri şu biçimde sıralamıştır:
- Kuzey: Payniken dili; Poya dili
- Güney: İnaken dili
Sesbilim
Sesliler
Tehuelçe dili kısa veya uzun olabilen 3 ünlü özelliğine sahiptir (Fernandez 1988: 87-88).
| Ön | Merkezi | Arka | |
|---|---|---|---|
| Orta | e eː | o oː | |
| Açık | a aː |
Sessizler
Tehuelçe dilinin 25 ünsüz sesbirimi vardır. Duraklar; düz, gırtlaksıllaşmış veya ötümlü olabilir (Fernández 1998: 88-89).
| Dudaksıl | Dişsil | Ön damaksıl | Arka damaksıl | Küçük dilsil | Gırtlaksıl | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Genizsil | m | n | |||||
| Süreksiz | düz | p | t | tʃ | k | q | ʔ |
| gırtlak duraklı | p’ | t’ | tʃ’ | k’ | q’ | ||
| ötümlü | b | d | ɡ | ɢ | |||
| Sürtünmeli | s | ʃ | x | χ | |||
| Sürekli | w | l | j | ||||
| Akıcı | r | ||||||
Biçimbilim
Adıl
| Tekil | İkil | Çoğul | |
|---|---|---|---|
| 1. kişi | ia | okwa | oshwa |
| 2. kişi | ma: | mkma | mshma |
| 3. kişi | ta: | tkta | tshta |
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c "qadeshiakk". qadeshiakk (İspanyolca). 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2020. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":1" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ (PDF). web.archive.org. 29 Ağustos 2017. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ a b "kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche". kketo sh m ´ekot - lengua tehuelche (İspanyolca). 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- Fernández Garay, Ana V. (1997): Testimonios de los últimos tehuelches . Buenos Aires: Buenos Aires Üniversitesi. (İspanyolca)
- Fernández Garay, Ana V. (1998): El tehuelche. Una lengua en vías de extinción . Valdivia: Universidad Austral de Chile [Anejos de Estudios Filológicos 15]. (İspanyolca)
- Fernández Garay, Ana V. (2004): Diccionario tehuelche-español/índice español-tehuelche. Leiden: Leiden Üniversitesi [Latin Amerika'nın Yerli Dilleri 4]. (İspanyolca)
- Viegas Barros, J. Pedro (2005): Voces en el viento. Raíces lingüísticas de la Patagonia. Buenos Aires: Mondragón. (İspanyolca)
- Ana Fernandez Garay, La Nomizacion de lenguas indigenas de la Patagonia, Puebla, Meksika, 2006. (İspanyolca)
Dış bağlantılar
- Tehuelçe dili25 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Kıtalararası Sözlük Dizisi)
- https://kketoshmekot.org6 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Tehuelçe dili topluluğu ağ sayfası)
- https://qadeshiakk.wordpress.com2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Dil ile ilgili malzemeler)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tehuelce dili Aoniken Inaquen Gunua Kena Gununa Kena Patagonya nin Con dillerinden biridir Bu dilin konusuculari bugunku Sili de Ates Topraklarinin kuzeyinde ve Mapuce halkinin guneyinde toprak isgal eden gocebe avcilardi Aonikenk veya Aonekko a ien olarak da bilinir Tehuelce diliPatagon dili Patagon aonekko ʾaʾienAna dili olanlarArjantinEtnisiteTehuelce halkiOlu dil2019 yilinda Dora Manchado nun olumuyle dil olmusken 2020 yilinda dil diriltilmistir Dil ailesiCon dilleri Ana Con dilleri Anakara Con dilleri Tehuelce diliDil kodlariISO 639 3teh Dilin cokusu Patagonya nin Sili ve Arjantin devletleri tarafindan isgaliyle baslamistir Tehuelce dili diger dillerden ve kulturlerden oldukca etkilenmistir Bu durum bicim sozdizimsel ogelerin Tehuelce diline aktarilmasina yol acmistir 19 ve 20 yuzyillarda Arjantin ve Sili nin bagimsizligi arttikca Ispanyolca baskin bir dil haline gelmistir ve Ispanyolca konusan yerlesimciler Patagonya ya sahip olmuslardir Dil gunluk olarak kullanilmasa da kendilerini Tehuelce olarak tanimlayan insanlar icin hala cok onemli bir simgedir Dora Manchado nun 2019 daki olumune karsin dil Dora Manchado dan belgelenmistir bu dil hakkinda cesitli calismalar ve akademik calismalar yapan bir grup dilbilimci ve antropolog ile isbirligi yaparak cesitli Aonikenks gruplari tarafindan geri kazanilmistir ve diriltilmistir Artik topluluklar dilbilimsel belgeleme calismalariyla bu dilin korundugu durum olan yok olma hakkinda konusma hakkina sahiptir SiniflandirmaTehuelce dili Teusen dili Selknam dili Ona dili ve Haus dili ile birlikte Con dil ailesine aittir Kuzeydogu ve kuzeydogu Ates Topraklarindaki kabileler tarafindan konusulan son iki dil ilgili topluluklar tarafindan belgeleme ve dilbilimsel diriltme bakimindan farkli konumlardadir LehcelerMason 1950 lehceleri su bicimde siralamistir Kuzey Payniken dili Poya dili Guney Inaken diliSesbilimSesliler Tehuelce dili kisa veya uzun olabilen 3 unlu ozelligine sahiptir Fernandez 1988 87 88 On Merkezi ArkaOrta e eː o oːAcik a aːSessizler Tehuelce dilinin 25 unsuz sesbirimi vardir Duraklar duz girtlaksillasmis veya otumlu olabilir Fernandez 1998 88 89 Dudaksil Dissil On damaksil Arka damaksil Kucuk dilsil GirtlaksilGenizsil m nSureksiz duz p t tʃ k q ʔgirtlak durakli p t tʃ k q otumlu b d ɡ ɢSurtunmeli s ʃ x xSurekli w l jAkici rBicimbilimAdil Tekil Ikil Cogul1 kisi ia okwa oshwa2 kisi ma mkma mshma3 kisi ta tkta tshtaKaynakca Arsivlenmis kopya 31 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Nisan 2020 a b c qadeshiakk qadeshiakk Ispanyolca 2 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mart 2020 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 1 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme PDF web archive org 29 Agustos 2017 29 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Mart 2020 a b kketo sh m ekot lengua tehuelche kketo sh m ekot lengua tehuelche Ispanyolca 6 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mart 2020 Fernandez Garay Ana V 1997 Testimonios de los ultimos tehuelches Buenos Aires Buenos Aires Universitesi Ispanyolca Fernandez Garay Ana V 1998 El tehuelche Una lengua en vias de extincion Valdivia Universidad Austral de Chile Anejos de Estudios Filologicos 15 Ispanyolca Fernandez Garay Ana V 2004 Diccionario tehuelche espanol indice espanol tehuelche Leiden Leiden Universitesi Latin Amerika nin Yerli Dilleri 4 Ispanyolca Viegas Barros J Pedro 2005 Voces en el viento Raices linguisticas de la Patagonia Buenos Aires Mondragon Ispanyolca Ana Fernandez Garay La Nomizacion de lenguas indigenas de la Patagonia Puebla Meksika 2006 Ispanyolca Dis baglantilarTehuelce dili25 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kitalararasi Sozluk Dizisi https kketoshmekot org6 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tehuelce dili toplulugu ag sayfasi https qadeshiakk wordpress com2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dil ile ilgili malzemeler