Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Israel Ori (Ermenice: Իսրայել Օրի) (1658–1711) Ermeni milli özgürlük hareketinin önde gelen isimlerinden biri ve Ermenistan'ın Safevi ve Osmanlı egemenliğinden kurtulmasını amaçlayan bir Ermeni milliyetçisi.
Israel Ori Իսրայել Օրի | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1658 Sisian, Safevî Devleti (bugünkü Ermenistan) |
| Ölüm | 1711 Astrahan, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm sebebi | Ölüm nedeni bilinmiyor |
| Milliyet | Ermeni |
| Tanınma nedeni | Ermeni ulusal hareketi önde gelenleriden |
| Din | Ermeni Apostolik Kilisesi |
Gençliği
Ori, 1658'de Sisian köyünde doğmuştur. Babası Zangezur'un melikiydi. Gençliğinde, bir grup başka Ermeni ile beraber, Ermenilerin Osmanlı ve İran boyunduruğuna karşı mücadelesi için Avrupa güçlerinden destek aramıştır.
1678'de Katolikos tarafından oluşturulan ve Gürcü kralı tarafından desteklenen yedi kişilik bir delegasyon Eçmiadzin'den Roma'ya yola çıkmıştır. Ori de bu delegasyonun üyelerinden biriydi. Katolikos, Papa'dan Avrupalı Hristiyan güçlerin desteğini isteyecekti, bu destek karşılığında da Ermeni Kilisesi Roma Katolik Kilisesi'ne bağlanacaktı. Ne var ki 1678'de yaşlı Katolikos yolda, İstanbul'da ölür ve Ori hariç, delegasyon Ermenistan'a geri döner. Ori tek başına planı tamamlamak için yola devam etmeye karar verir.
Ori XIV. Louis'nin Fransız ordusuna katılır, Albay rütbesine kadar yükselir ve Dokuz Yıl Savaşı'nda savaşır. Savaşta İngilizler tarafından tutuklandıktan sonra serbest bırakılır. Savaştan sonra Prusya'ya yerleşir, evlenir ve tüccar olur. Nüfuzlu kişilerle temaslarında sürekli olarak Ermeni halkının yabancı egemenliğinden kurtarılması meselesini dile getirmiş ama soğuk bir ilgisizlikle karşılaşmıştır. Nihayet Düsseldorf şehrinde prens 'in hizmetine girer.
Ori, eğer prens Ermenistan'ın özgürlüğünü sağlayabilirse ona Ermenistan tacını vadeder. Ermenistan meselesinin Avrupa devletlerinin en üst düzeyde ilgi konusu olmasını arzu eden Wilhelm, Ori'ye bir tavsiye mektubu vererek Avusturya İmparatoruna ve Floransa hükümdarına yollar. Ancak Ori, Ermeni siyasi çevrelerininden resmî bir yetki taşımadığı için söyledikleri dikkate alınmaz. Wilhelm'in tavsiyesi üzerine, Ori Ermenistan'a geri döner, hem Ermeni asillerinden gerekli destek belgelerini almak hem de ne kadar bir askerî güç vadedebileceklerini öğrenmek için. 1699'da Ermenistan'a geri dönen Ori, yeni Katolikos'ların Roma Kilisesine dahil olmayı kabul etmediklerini öğrenir.
1699'da Ori, melik Safraz ile birlikte 'ta gizli bir toplantı düzenler. Bu toplantıda on bir Sünik meliği, Batı Avrupa devletlerinden askerî yardım istemeye kabul ederler. Böylece, din adamlarının olmasa da soyluların desteğini elde etmiş olarak Ori, Almanya'ya 'e geri döner. Ama prens Wilhelm ona, kendisinin emrinde olduğu I. Leopold ile buluşmasını tavsiye eder. Ori, 1700 yılında I. Leopold ile buluşunca, İmparator ona planın başarısı için Rus desteğinin gerekli olacağını söyler. Prusya ve Avusturya'dan başarı elde edemeyince Ori, 1701'de Moskova'ya gider.
Bu arada Ori, tecrübeli bir diplomat olmuştur. Avustruya İmparatoru onu İstanbul'a göndermiş, Karlofça Antlaşması tamamen onun gayretleriyle sonuçlandırılmıştı.
Ermeni Planı
Ori, Ermeni özgürlük planının Rus yanlısı çizgisini belirleyen ilk lider olmuştur. Moskova'ya vardıktan sonra I. Petro ile buluşmuş ve ona Sünik meliklerinin dileğini sunmuştur. Mektupta melikler "başka ümidimiz yok, Tanrı ve ülkenizden başka" diye yazmıştır. Petro, bu yardım talebine olumlu karşılık verir. Rus-İsveç savaşının ardından Ermeni halkına yardım edeceğine söz verir (ama bu savaş ancak 1722'de, Ori'nin 1711'de ölümünden sonra bitecekti).
I. Petro'nun Kafkaslarla ilgili başka planları vardır. 1701'de Ermenistan'a bir misyon gönderir, Osmanlı ve Safavi imparatorluklarına bir sefer düzenlenmesi konusunda oradaki Katolikoslara mektuplar yollar, ama bundan bir sonuç çıkmaz. Bu arada Ori 1704'te Papa XI. Clemens ile buluşur, Papa ona desteğini vadeder.
Ori, Rus sarayına somut bir plan önerir: Ermeni ve Gürcü halklarının özgürlüğe kavuşması için Kafkasya üzerinden 25.000 kişilik bir Rus ordusu, 15.000 Kazak atlısı ve 10.000 piyade gerekecektir. Atlı birliklerin Güney Kafkasya'ya varması için Daryal Boğazı'ndan geçmesi gerekecek, piyadelerin ise Hazar Denizi'nde Astrahan'dan gelmesi gerekecekti. Rus birlikleri Ermeni ve Gürcü askerî birlikleri ile birleşecekti.
Bu plan üzerine, Güney Kafkasya'ya yürüyüş için gerekli olan hazırlıkları konusu gündeme geldi. Durumun incelenmesi, yerli halkın desteğinin elde edilmesi, yollar ve kaleler hakkında bilgi edinmek için, Ori'nin başında bulunacağı özel bir topluluğun İran'a yollanmasına karar verilir. Şüphe çekmemek için Ori, Şah Hüseyin'in yetkililerine, Roma'daki Papa tarafından gönderildiğini, İran'daki Hristiyanların durumu hakkında bilgi edinmeye geldiğini söylecekti.
1706'da Ori, Rus ordusunda Albay rütbesiyle, Amsterdam'a, silah ve malzeme edinmek için yollanır. Orada birkaç ay geçirmiş ve Ermeni bağımsızlık mücadelesini temsil eden bir bayrağı göstermiştir. Kilikya Ermeni Krallığı (1080-1393) zamanında 'un arması Kırmızı- mavi-sarı renkler içermekteydi. Bu bayrakta gösterilen palalar Türkler ve Safevilere karşı silahlı mücadeleyi simgelemekteydi. 11 adet sekiz köşeli yıldız ise Angeghakot (Karabağ)'da düzenlenen gizli bir toplantıya katılan Ermeni melikleri temsil etmekteydi.
Gerekli hazırlıkların ardından, 1707'de, Ori büyük bir kafile ile birlikte İran'a yola çıkar. Ori, Avustruya imparatorundan, Papa'dan ve Rus Çarından mektuplar taşıyordu.
İran'da bulunan Fransız misyonerler Ori'nin İsfahan'a varmasına engel olmaya çalışırlar. Ori Şamahı'ya varınca, İsfahan'a girme izni çıkana kadar birkaç gün beklemek zorunda bırakılır. Şamahı'da oranın Ermeni ve Gürcü liderleri ile buluşup onların Rusya'ya olan sempatilerini güçlendirir. Bu arada Fransız elçisi ve misyonerler, Rusya'nın Ermenistan'a siyasi bağımsızlık getirmeye amaçladığını ve Ori'nin Ermenistan Kralı olmaya niyetli olduğunu Şah'a anlatırlar. Ancak Şah, bu kadar önemli bir elçiyi geri çevirmeye cesaret edemez, onu ağırlar. 1709'da Ori İsfahan'a varır ve oranın yerel siyasi kişilikileri ile müzakereler yapar. Ancak I. Petro'nun İran'ı istila edip Gürcistan ve Ermenistan ilhak edeceği söylentiler üzerine Şah, Gürcistan valisinin ihanet etmemesi için onu güvendiği bir başkasıyla değiştirir.
İsrail Ori, 1711'de İran'dan Rusya'ya geri dönerken yolda Astrahan'da aniden öldü.
Etkisi
Ori'nin çalışmaları bir Ermenistan'ın bağımsızlığı için çalışmış bir diğer Ermeni milliyetçisi Hovsep Emin'e (1726-1809) ilham kaynağı olmuştur.
Ölümünden sonrası
Rus-İsveç savaşı devam ettiği için I. Petro Kafkasya girişimini kenara bırakır. 1722'de Rus-İsveç savaşı sonuçlandıktan sonra I. Petro İran'a bir sefer düzenleyip Derbend'i alır ama sonra birliklerini geri çağırıp bir barış anlaşması imzalar. İzleyen yıllarda Gürcistan ve Karabağ Osmanlılara terkeder, oradaki Ermenilere de Rusya'ya göç etmelerini salık verir. Rusya tarafından terkedilen Ermeniler ayaklanırlar ve Karabağ İran'a bağlı bir tporak haline gelir. Ancak 1730'da Karabağ tekrar Osmanlılara geçer.
Kaynakça
- ^ a b c d Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian, (2000). The Heritage of Armenian Literature: From the Eighteenth Century to Modern Times. Wayne State University Press. ss. 7. ISBN .
- ^ Mark Malkasian (1996). Gha-ra-bagh!The Emergence of the National Democratic Movement in Armenia. Wayne State University Press. s. 20. ISBN .
- ^ Razmik Panossian (2006). The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars. Columbia University Press. ss. 111-112. ISBN .
- ^ a b Vahan M. Kurkjian (2008). A History of Armenia. Indo-European Publishing. s. 232. ISBN .[]
- ^ a b c Baron Noel Noel-Buxton, Harold Jocelyn Buxton, Aram Raffi (1914). Travel and politics in Armenia. Macmillan,. s. 201.
- ^ Richard G. Hovannisian (2004). The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign dominion to statehood : the fifteenth century to the twentieth century. Palgrave Macmillan. s. 86. ISBN .
- ^ . Day of the State of the Republic of Armenia. 18 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2011.
- ^ Roger Savory (2007). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. s. 244. ISBN .
- ^ Ch. de Tours Picault (1810). Histoire des révolutions de Perse pendant la durée du dix-huitième siècle de l'ère chrétienne:. H. Nicolle et Lenormant. s. 398. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Israel Ori Ermenice Իսրայել Օրի 1658 1711 Ermeni milli ozgurluk hareketinin onde gelen isimlerinden biri ve Ermenistan in Safevi ve Osmanli egemenliginden kurtulmasini amaclayan bir Ermeni milliyetcisi Israel Ori Իսրայել ՕրիDogum1658 Sisian Safevi Devleti bugunku Ermenistan Olum1711 Astrahan Rus ImparatorluguOlum sebebiOlum nedeni bilinmiyorMilliyetErmeniTaninma nedeniErmeni ulusal hareketi onde gelenleridenDinErmeni Apostolik KilisesiGencligiOri 1658 de Sisian koyunde dogmustur Babasi Zangezur un melikiydi Gencliginde bir grup baska Ermeni ile beraber Ermenilerin Osmanli ve Iran boyunduruguna karsi mucadelesi icin Avrupa guclerinden destek aramistir 1678 de Katolikos tarafindan olusturulan ve Gurcu krali tarafindan desteklenen yedi kisilik bir delegasyon Ecmiadzin den Roma ya yola cikmistir Ori de bu delegasyonun uyelerinden biriydi Katolikos Papa dan Avrupali Hristiyan guclerin destegini isteyecekti bu destek karsiliginda da Ermeni Kilisesi Roma Katolik Kilisesi ne baglanacakti Ne var ki 1678 de yasli Katolikos yolda Istanbul da olur ve Ori haric delegasyon Ermenistan a geri doner Ori tek basina plani tamamlamak icin yola devam etmeye karar verir Ori XIV Louis nin Fransiz ordusuna katilir Albay rutbesine kadar yukselir ve Dokuz Yil Savasi nda savasir Savasta Ingilizler tarafindan tutuklandiktan sonra serbest birakilir Savastan sonra Prusya ya yerlesir evlenir ve tuccar olur Nufuzlu kisilerle temaslarinda surekli olarak Ermeni halkinin yabanci egemenliginden kurtarilmasi meselesini dile getirmis ama soguk bir ilgisizlikle karsilasmistir Nihayet Dusseldorf sehrinde prens in hizmetine girer Ori eger prens Ermenistan in ozgurlugunu saglayabilirse ona Ermenistan tacini vadeder Ermenistan meselesinin Avrupa devletlerinin en ust duzeyde ilgi konusu olmasini arzu eden Wilhelm Ori ye bir tavsiye mektubu vererek Avusturya Imparatoruna ve Floransa hukumdarina yollar Ancak Ori Ermeni siyasi cevrelerininden resmi bir yetki tasimadigi icin soyledikleri dikkate alinmaz Wilhelm in tavsiyesi uzerine Ori Ermenistan a geri doner hem Ermeni asillerinden gerekli destek belgelerini almak hem de ne kadar bir askeri guc vadedebileceklerini ogrenmek icin 1699 da Ermenistan a geri donen Ori yeni Katolikos larin Roma Kilisesine dahil olmayi kabul etmediklerini ogrenir 1699 da Ori melik Safraz ile birlikte ta gizli bir toplanti duzenler Bu toplantida on bir Sunik meligi Bati Avrupa devletlerinden askeri yardim istemeye kabul ederler Boylece din adamlarinin olmasa da soylularin destegini elde etmis olarak Ori Almanya ya e geri doner Ama prens Wilhelm ona kendisinin emrinde oldugu I Leopold ile bulusmasini tavsiye eder Ori 1700 yilinda I Leopold ile bulusunca Imparator ona planin basarisi icin Rus desteginin gerekli olacagini soyler Prusya ve Avusturya dan basari elde edemeyince Ori 1701 de Moskova ya gider Bu arada Ori tecrubeli bir diplomat olmustur Avustruya Imparatoru onu Istanbul a gondermis Karlofca Antlasmasi tamamen onun gayretleriyle sonuclandirilmisti Ermeni PlaniOri Ermeni ozgurluk planinin Rus yanlisi cizgisini belirleyen ilk lider olmustur Moskova ya vardiktan sonra I Petro ile bulusmus ve ona Sunik meliklerinin dilegini sunmustur Mektupta melikler baska umidimiz yok Tanri ve ulkenizden baska diye yazmistir Petro bu yardim talebine olumlu karsilik verir Rus Isvec savasinin ardindan Ermeni halkina yardim edecegine soz verir ama bu savas ancak 1722 de Ori nin 1711 de olumunden sonra bitecekti I Petro nun Kafkaslarla ilgili baska planlari vardir 1701 de Ermenistan a bir misyon gonderir Osmanli ve Safavi imparatorluklarina bir sefer duzenlenmesi konusunda oradaki Katolikoslara mektuplar yollar ama bundan bir sonuc cikmaz Bu arada Ori 1704 te Papa XI Clemens ile bulusur Papa ona destegini vadeder Ori Rus sarayina somut bir plan onerir Ermeni ve Gurcu halklarinin ozgurluge kavusmasi icin Kafkasya uzerinden 25 000 kisilik bir Rus ordusu 15 000 Kazak atlisi ve 10 000 piyade gerekecektir Atli birliklerin Guney Kafkasya ya varmasi icin Daryal Bogazi ndan gecmesi gerekecek piyadelerin ise Hazar Denizi nde Astrahan dan gelmesi gerekecekti Rus birlikleri Ermeni ve Gurcu askeri birlikleri ile birlesecekti Bu plan uzerine Guney Kafkasya ya yuruyus icin gerekli olan hazirliklari konusu gundeme geldi Durumun incelenmesi yerli halkin desteginin elde edilmesi yollar ve kaleler hakkinda bilgi edinmek icin Ori nin basinda bulunacagi ozel bir toplulugun Iran a yollanmasina karar verilir Suphe cekmemek icin Ori Sah Huseyin in yetkililerine Roma daki Papa tarafindan gonderildigini Iran daki Hristiyanlarin durumu hakkinda bilgi edinmeye geldigini soylecekti 1706 da Ori Rus ordusunda Albay rutbesiyle Amsterdam a silah ve malzeme edinmek icin yollanir Orada birkac ay gecirmis ve Ermeni bagimsizlik mucadelesini temsil eden bir bayragi gostermistir Kilikya Ermeni Kralligi 1080 1393 zamaninda un armasi Kirmizi mavi sari renkler icermekteydi Bu bayrakta gosterilen palalar Turkler ve Safevilere karsi silahli mucadeleyi simgelemekteydi 11 adet sekiz koseli yildiz ise Angeghakot Karabag da duzenlenen gizli bir toplantiya katilan Ermeni melikleri temsil etmekteydi Gerekli hazirliklarin ardindan 1707 de Ori buyuk bir kafile ile birlikte Iran a yola cikar Ori Avustruya imparatorundan Papa dan ve Rus Carindan mektuplar tasiyordu Iran da bulunan Fransiz misyonerler Ori nin Isfahan a varmasina engel olmaya calisirlar Ori Samahi ya varinca Isfahan a girme izni cikana kadar birkac gun beklemek zorunda birakilir Samahi da oranin Ermeni ve Gurcu liderleri ile bulusup onlarin Rusya ya olan sempatilerini guclendirir Bu arada Fransiz elcisi ve misyonerler Rusya nin Ermenistan a siyasi bagimsizlik getirmeye amacladigini ve Ori nin Ermenistan Krali olmaya niyetli oldugunu Sah a anlatirlar Ancak Sah bu kadar onemli bir elciyi geri cevirmeye cesaret edemez onu agirlar 1709 da Ori Isfahan a varir ve oranin yerel siyasi kisilikileri ile muzakereler yapar Ancak I Petro nun Iran i istila edip Gurcistan ve Ermenistan ilhak edecegi soylentiler uzerine Sah Gurcistan valisinin ihanet etmemesi icin onu guvendigi bir baskasiyla degistirir Israil Ori 1711 de Iran dan Rusya ya geri donerken yolda Astrahan da aniden oldu EtkisiOri nin calismalari bir Ermenistan in bagimsizligi icin calismis bir diger Ermeni milliyetcisi Hovsep Emin e 1726 1809 ilham kaynagi olmustur Olumunden sonrasiRus Isvec savasi devam ettigi icin I Petro Kafkasya girisimini kenara birakir 1722 de Rus Isvec savasi sonuclandiktan sonra I Petro Iran a bir sefer duzenleyip Derbend i alir ama sonra birliklerini geri cagirip bir baris anlasmasi imzalar Izleyen yillarda Gurcistan ve Karabag Osmanlilara terkeder oradaki Ermenilere de Rusya ya goc etmelerini salik verir Rusya tarafindan terkedilen Ermeniler ayaklanirlar ve Karabag Iran a bagli bir tporak haline gelir Ancak 1730 da Karabag tekrar Osmanlilara gecer Kaynakca a b c d Agop Jack Hacikyan Gabriel Basmajian Edward S Franchuk Nourhan Ouzounian 2000 The Heritage of Armenian Literature From the Eighteenth Century to Modern Times Wayne State University Press ss 7 ISBN 0814332218 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Mark Malkasian 1996 Gha ra bagh The Emergence of the National Democratic Movement in Armenia Wayne State University Press s 20 ISBN 0814326048 Razmik Panossian 2006 The Armenians from kings and priests to merchants and commissars Columbia University Press ss 111 112 ISBN 9780231511339 a b Vahan M Kurkjian 2008 A History of Armenia Indo European Publishing s 232 ISBN 9781604440126 olu kirik baglanti a b c Baron Noel Noel Buxton Harold Jocelyn Buxton Aram Raffi 1914 Travel and politics in Armenia Macmillan s 201 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Richard G Hovannisian 2004 The Armenian People from Ancient to Modern Times Foreign dominion to statehood the fifteenth century to the twentieth century Palgrave Macmillan s 86 ISBN 9781403964229 Day of the State of the Republic of Armenia 18 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2011 Roger Savory 2007 Iran Under the Safavids Cambridge University Press s 244 ISBN 9780521042512 Ch de Tours Picault 1810 Histoire des revolutions de Perse pendant la duree du dix huitieme siecle de l ere chretienne H Nicolle et Lenormant s 398 ISBN 0231139268