Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Aralık 2022) () |
Karakutu veya uçuş kayıt cihazı (İngilizce: flight recorder), uçuş esnasında uçaktaki belli başlı verileri kaydetmeye yarayan araçtır. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre üç sınıfa ayrılır:
- Tip 1: Kokpit ile kule, diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden karakutu tipidir.
- Tip 2: Uçuş verilerini kaydeden karakutu tipidir.
- Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz, kısaca FDR/CVR olarak da bilinen ve günümüzde en yaygın kullanılan karakutu tipidir.
Karakutu uçağın en dayanıklı kısmı olan kuyrukta bulunur.
Uçaklardaki verilerin kayıt altına alınması
Uçuş veri kaydedici
Uçuş Veri Kaydedici ya da FDR (Flight Data Recorder), uçuş sırasında uçağın ürettiği verileri kaydeden önemli bir uçuş ekipmanıdır. FDR'ler, kullanıldıkları uçak türüne bağlı olarak farklılık gösterirler. En detaylı kayıtlar genellikle büyük yolcu uçaklarında yapılırken, küçük uçaklarda kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın sınıfına göre değişir. Örneğin, 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler, 15 ile 20 arasında değişebilir. Bu konuda AS 8039A dokümanı referans alınabilir.
Büyük uçaklarda, kaydedilebilecek parametre sayısı 88 temel parametreye kadar çıkabilir. Yolcu uçaklarında bu sayı genellikle 250'ye yaklaşır. Bu parametrelerin türetilmesiyle bir uçakta kaydedilecek toplam veri miktarı belirlenir.
Bu kayıtlar, bir kaza durumunda incelenir ve kaza hakkında önemli bilgiler sağlar. Elde edilen veriler, kokpitte alınan ses kayıtlarıyla birlikte kullanılarak kesin sonuçlara varılabilir.
Uçuş sırasında bir arıza tespit edilirse, pilot bu durumu bildirmeye çalışır ve ses kayıtları da kayıt cihazına aktarılır.
Kazaların yanı sıra, bu veriler aynı zamanda öğrenci pilotların uçuş performansının değerlendirilmesinde de kullanılabilir.
Aşağıdaki liste, orta büyüklükte bir uçakta kaydedilebilecek 88 parametreden sadece birkaçını içermektedir:
- Zaman
- Basınç irtifası
- Hava hızı
- Baş doğrultusu
- İvme (Dikey)
- Yunuslama durumu
- Roll durumu
- Pilotun telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
- Motor gücü
- Otopilot aktiflik durumu
- Uzunlamasına ivme
- Yunuslama Kontrol verisi
- Lateral Kontrol Verisi
- Rudder Pedal Verisi
- Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
- Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
- Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
- Lateral ivme
- Yunuslama yüzey kontrol pozisyonu
- Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı
- Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı
- Dış ortam sıcaklığı
- Otopilot durumu
- Radyo irtifası
- Hücum açısı
- Yer hızı
- DC elektrik dağıtıcı statüsü
Kokpit ses kaydedici
Kokpit Ses Kaydedici ya da CVR (Cockpit Voice Recorder) uçuş sırasında kabin içerisindeki sesleri kaydeden uçuş ekipmanıdır.
Dayanıklılık
- Karakutu her 3 eksende de aynı anda 1000 g kuvvetinde güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
- Karakutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g kuvvetinde yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
- Karakutu 0,05 inç karelik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir. (Bozuk para büyüklüğünde, 5 ton ağırlığında olan bir nesne yere düşecek olsa, kaldırabilecek güçte olması anlamına gelir).
- 18 inç derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir. (45 santimetre)
- 1100 santigrat derece sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
- 3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda bulunan maddeler bir karakutunun kullanım izni alınmadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir karakutu aracının uçakta kullanılmasına izin verilmez. Bunların dışında pek çok test uygulanmaktadır.
Standartlar
- Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
- Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
- SAE AS8039 A (küçük uçaklar)
- CS23.1323, 1325, 1327. (Sertifikasyon gereksinimleri)
- TSO 123A, fiziksel ve genel gereksinimler.
- TSO 124A, fiziksel ve genel gereksinimler.
- RTCA/DO 160A, Çevresel şartlar.
- RTCA/DO 254B, Elektronik donanım şartları.
Bunun dışında karakutular askeri ve sivil olarak 2 sınıfa ayrılır. Sivil uçakların içerisinde kesinlikle verileri silmeye yarayan herhangi bir tuş bulunmaz. Sivil uçaklarda kayıt altına alınan karakutudaki veriler asla silinemez. Oysa askeri karakutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgilerin düşman eline geçmemesi için karakutudaki verileri uçakta bulunan tek bir tuşla ile silme yetkisine sahiptir. Böylece karakutuda depolanan tüm veriler temizlenmiş olur.
Rengi
Karakutu denildiği zaman her ne kadar akıllara karakutunun renginin siyah olduğu gelse de aslında karakutunun rengi turuncudur. Oluşacak herhangi bir kaza sonrası uçağın parçaları büyük bir alana yayılsa bile karakutuların oynadıkları rol gereği kolaylıkla bulunabilmesi gerekmektedir, bu yüzden de karakutunun rengi seçilirken doğada en az bulunan renklerden birisi olan turuncu seçilmiştir. Doğada en fazla bulunan renk olan mavi ise uçağın denize düşme ihtimaline karşı seçilmemiştir.
Kaynakça
- ^ . Popular Mechanics (İngilizce). 18 Temmuz 2007. 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- ^ "Karakutu: Kim, Ne Zaman İcat Etti?". TÜBİTAK Bilim Genç. 30 Aralık 2022. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- ^ . boardinginfo.com. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
- ^ July 05, Cailey Rizzo; 2017. . Travel + Leisure (İngilizce). 13 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
- ^ . web.archive.org. 22 Mayıs 2010. 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Karakutu haber gazete kitap akademik JSTOR Aralik 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Karakutu veya ucus kayit cihazi Ingilizce flight recorder ucus esnasinda ucaktaki belli basli verileri kaydetmeye yarayan aractir Hava olaylari ve kazalarinin sorusturulmasinda kolaylik saglamasi amaciyla hava tasitlarinda bulunmaktadir Cesitli ozelliklerine gore uc sinifa ayrilir Tip 1 Kokpit ile kule diger hava araclari ve murettebatin kendi arasindaki konusmalari kaydeden karakutu tipidir Tip 2 Ucus verilerini kaydeden karakutu tipidir Tip 3 Hem ses hem de ucus verilerini kaydeden cihaz kisaca FDR CVR olarak da bilinen ve gunumuzde en yaygin kullanilan karakutu tipidir Ornek bir karakutu Karakutu ucagin en dayanikli kismi olan kuyrukta bulunur Ucaklardaki verilerin kayit altina alinmasiUcus veri kaydedici Ucus Veri Kaydedici ya da FDR Flight Data Recorder ucus sirasinda ucagin urettigi verileri kaydeden onemli bir ucus ekipmanidir FDR ler kullanildiklari ucak turune bagli olarak farklilik gosterirler En detayli kayitlar genellikle buyuk yolcu ucaklarinda yapilirken kucuk ucaklarda kaydedilecek parametre sayisi ve cozunurlukleri ucagin sinifina gore degisir Ornegin 2 kisilik bir akrobasi ucaginda kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasinda degisebilir Bu konuda AS 8039A dokumani referans alinabilir Buyuk ucaklarda kaydedilebilecek parametre sayisi 88 temel parametreye kadar cikabilir Yolcu ucaklarinda bu sayi genellikle 250 ye yaklasir Bu parametrelerin turetilmesiyle bir ucakta kaydedilecek toplam veri miktari belirlenir Bu kayitlar bir kaza durumunda incelenir ve kaza hakkinda onemli bilgiler saglar Elde edilen veriler kokpitte alinan ses kayitlariyla birlikte kullanilarak kesin sonuclara varilabilir Ucus sirasinda bir ariza tespit edilirse pilot bu durumu bildirmeye calisir ve ses kayitlari da kayit cihazina aktarilir Kazalarin yani sira bu veriler ayni zamanda ogrenci pilotlarin ucus performansinin degerlendirilmesinde de kullanilabilir Asagidaki liste orta buyuklukte bir ucakta kaydedilebilecek 88 parametreden sadece birkacini icermektedir Karakutunun iki yonlu gorunusuZaman Basinc irtifasi Hava hizi Bas dogrultusu Ivme Dikey Yunuslama durumu Roll durumu Pilotun telsizi acma kapamaya elle mudahalesi Motor gucu Otopilot aktiflik durumu Uzunlamasina ivme Yunuslama Kontrol verisi Lateral Kontrol Verisi Rudder Pedal Verisi Asli yunuslama kontrol yuzey pozisyonu Asli lateral kontrol yuzey pozisyonu Asli yalpa kontrol yuzey pozisyonu Lateral ivme Yunuslama yuzey kontrol pozisyonu Kokpittte flap yuzey secimi firar kenari Kokpittte flap yuzey secimi hucum kenari Dis ortam sicakligi Otopilot durumu Radyo irtifasi Hucum acisi Yer hizi DC elektrik dagitici statusuKokpit ses kaydedici Kokpit Ses Kaydedici ya da CVR Cockpit Voice Recorder ucus sirasinda kabin icerisindeki sesleri kaydeden ucus ekipmanidir DayaniklilikKarakutu her 3 eksende de ayni anda 1000 g kuvvetinde gucte yari dalga sinus bicimli carpmaya dayanikli olmalidir g 9 81 m s Karakutu en zayif oldugu eksende 6 5 milisaniye boyunca 1700 g kuvvetinde yari dalga sinus bicimli carpmaya dayanikli olmalidir Karakutu 0 05 inc karelik bir alanda 250 kilogramlik ani bir baskiya dayanabilmelidir Bozuk para buyuklugunde 5 ton agirliginda olan bir nesne yere dusecek olsa kaldirabilecek gucte olmasi anlamina gelir 18 inc derinliginde kumun altinda calisabilmelidir 45 santimetre 1100 santigrat derece sicaklikta yarim saat calisabilmelidir 3 metre derinliginde suyun icerisinde 30 gun calisabilmelidir Yukarida bulunan maddeler bir karakutunun kullanim izni alinmadan evvel gectigi testlerin bir listesidir Bu testleri gecemeyen bir karakutu aracinin ucakta kullanilmasina izin verilmez Bunlarin disinda pek cok test uygulanmaktadir StandartlarBuyuk ucaklar icin FAR Part 121 Appendix M tasima ucaklari minimum parametre listesi Buyuk ucaklar icin FAR Part 125 Appendix E 12 19 kisilik yolcu ucaklari minimum parametre listesi SAE AS8039 A kucuk ucaklar CS23 1323 1325 1327 Sertifikasyon gereksinimleri TSO 123A fiziksel ve genel gereksinimler TSO 124A fiziksel ve genel gereksinimler RTCA DO 160A Cevresel sartlar RTCA DO 254B Elektronik donanim sartlari Bunun disinda karakutular askeri ve sivil olarak 2 sinifa ayrilir Sivil ucaklarin icerisinde kesinlikle verileri silmeye yarayan herhangi bir tus bulunmaz Sivil ucaklarda kayit altina alinan karakutudaki veriler asla silinemez Oysa askeri karakutular yuksek onem arz eden gorevlerde de kullanildiklari icin farklidirlar Dusman bolge uzerinde vurulan bir askeri pilot bilgilerin dusman eline gecmemesi icin karakutudaki verileri ucakta bulunan tek bir tusla ile silme yetkisine sahiptir Boylece karakutuda depolanan tum veriler temizlenmis olur RengiKarakutu denildigi zaman her ne kadar akillara karakutunun renginin siyah oldugu gelse de aslinda karakutunun rengi turuncudur Olusacak herhangi bir kaza sonrasi ucagin parcalari buyuk bir alana yayilsa bile karakutularin oynadiklari rol geregi kolaylikla bulunabilmesi gerekmektedir bu yuzden de karakutunun rengi secilirken dogada en az bulunan renklerden birisi olan turuncu secilmistir Dogada en fazla bulunan renk olan mavi ise ucagin denize dusme ihtimaline karsi secilmemistir Kaynakca Popular Mechanics Ingilizce 18 Temmuz 2007 7 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Ocak 2023 Karakutu Kim Ne Zaman Icat Etti TUBITAK Bilim Genc 30 Aralik 2022 1 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ocak 2023 boardinginfo com 29 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Kasim 2021 July 05 Cailey Rizzo 2017 Travel Leisure Ingilizce 13 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2022 web archive org 22 Mayis 2010 9 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2022