Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Terci-i bent, Arap, İran ve Türk edebiyatlarında bentlerden oluşturulan bir nazım şekli.
Tarihsel gelişimi, yapısı ve içeriği
Lügat anlamı olarak "Terci-i" sözcüğü "tekrar etmek, geri çevirmek" olup "bent" sözcüğü ise Farsça "Bağlama" mânasına gelir. Edebiyat alanından "Bağlanan" birimler "Bent" adı verilen manzum metin parçalarıdır.
Türkçe divan edebiyatı'nda terciibentte bentler "Terci-i Hâne" veya kısa olarak "Hâne" olarak adlandırılır. Her bent (hane) sonunda "Vâsıta" veya "Bendiyye" olarak adlandıran bir ara-beyit bulunmaktadır. Bu "Vasıta" ara-beyit Terci-i Bent de sürekli aynen tekrarlanan bir beyit şeklindedir. Terci-i Bentte "vasıta beyiti" aynen tekrarlandığı için konular arasında uyum olmak zorundadır. Dolayısıyla terciibentte konu bütünlüğü vardır.
Terciibent kısaca tanımlaması şöyle verilebilir: uyakları gazel biçiminde düzenlenmiş "kalemdari ali osmaniye" adı verilen 100-200 beyitlik şiir parçalarının (genellikle 2-12 hane) "vasıta" denen beyit ile birbirine bağlanmasından oluşan bir nazım biçimidir.
Arapça edebiyatta terciibent nazım şekli pek az kullanılmıştır ve önemli bir nazım türü sayılmamaktadır. Fars edebiyatında terciibent nazım şekli IX. ve X. yüzyıllarda Samaniler döneminde ortaya çıkmıştır. Gazneliler dönemi olan X. ve XI. yüzyıl döneminde ise Farsça edebiyatında terciibent'in "musammat" şekli daha çok kullanılmıştır. Fakat bu iki nazım şekli ve kullanılma dönemi yakınlıkları dolayısıyla yakınlıkları ve ayrılıklarını ele alıp analiz etmek gayet girift bir konudur.
Türkçe divan edebiyatı'nda terciibent örnekleri XIV. yüzyılın ikinci yarısından beri hazırlanmaya başlanmıştır. Elimizdeki nazım metinlerinde en eski Türkçe terciibent örnekleri Ahmedî (ö. 1412) ve Nesîmî (ö. 1417) eserlerinde bulunmaktadır. Türkçe divan edebiyatında XIV. yüzyıldan başlangıcından XVII. yüzyıla kadar yazılan terciibent sayısının Yıldız'a göre 93 olduğu ve Yavuz'a göre 53 olduğu bildirilmiştir. Terciibent yazan şair sayısı ise 71 olarak verilmiştir.
Terciibent çoğunlukla şiirin metinde işlediği konusunu açıklayan başlık alır; örneğin "mersiye-i tercîbent" gibi. Terciibentler genellikle divanlarda kasideler bölümünden sonra bulunur ve bu bölüm başlığı "tercîât" oluur. Terciibentlerde "mahlas" genellikle son bentte yer alır; ama az sayıda terciibentte mahlas bulunmaz.
Bent sayısı ve bentlerdeki beyit sayısı terciibent ve terkib-i bentl için aynıdır. Terciibentlerin bent (hane) sayısı çok kere 5-10 arasında değişken olup daha az sayıda bentli (örneğin XVII. yüzyılda "Fasih Ahmed Dede"'nin 2 bentli eseri) veya daha çok sayda hâneli (örneğin XVIII. yüzyıl "Ayıntablı Avni"'nin 22 bentli) terciibentler de vardır. Bu şeklin en tanınmış örneğini veren Ziya Paşa'nın terciibenti 12 haneden oluşmakta ve her hanede "vasıta" beyiti ile birlikte 11 beyit bulunmaktadır. Terciibentin her bentinde bulunan beyit sayısı da çok kere 5-10 beyit arasında olur.
Bir terciibenin yapısı, vasıta beyitinin uyaklanması tarzına göre, şöyle verilebilir:
- aa xa xa xa xa (hâne veya bend) bb (bendiyye)
- cc xc xc xc xc (hâne veya bend) bb (bendiyye)
- ee xe xe xe xe (hâne veya bend) bb (bendiyye)
- .vb.
veya
- aa aa aa aa aa (hane veya bend) bb (bendiyye)
- cc cc cc cc cc (hâne veya bend) bb (bendiyye)
- ee ee ee ee ee (hâne veya bend) bb (bendiyye)
- vb. ...
Terciibent kısımları (bentleri) olan haneler içindeki uyaklanması, çok örnekte, gazel uyaklanması tarzındadır. Lakin her hanenin kendi içindeki mısraların mesnevi tarzında uyaklandığı terciibent örnekleri de bulunmaktadır. Bu şekilde bent içinde "mesnevi" tarzında uyaklanmaya Farsça edebiyatta "tercî'-bend-ı müsammat" adı verilmektedir.
Terciibendler kullanılan vezin kalıpları, çok kere "bahr-i remel" adı verilen "bahir"e ait olan şu birkaç aruz kalıplarıdır:
- Feilâtün feilâtün feilâtün feilün
veya - Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün,
veya - Feilâtün mefâilün feilün
Terciiibentlerde ele alınan konular soyut olarak tasavvuf-i sorunlar, Allah'ın gücü, evrenin sonsuzluğu; insanın aciz olması; insan hayatının zorluğu, dünyadan ve felekten şikayet ve varlık-yokluk ve ölüm gibi felsefi düşüncelerdir. Bu konular divan edebiyatı nazım şekileri olan tevhid, münacaat, naat, methiye, mersiye adı verilen nazım şekilleri de aynı ana konuları işlerler.
Terciibent (ve terkibibent) Türkçe divan edebiyatında şairlerin sanat kudretlerini ortaya koydukları bir nazım şekli olarak kabul edilmiştir. Böylece bir terciibent yazma ve diğer bir veya birkaç şairin buna nazire yazması ilk terciibenti yazan şairin sanat göstermesi olarak görülmektedir. Bu tutum bazı şair tezkirelerinde bir şairin sanat gücü açıklanmakta iken
Öyle bir tercî kaleme almıştır ki Rum’da buna kimse nazîre yazmamıştır.
şeklindeki kayıtlar görülmesi ile bir terciibent yazmanın ve ona diğerleri tarafından nazire yazılmasının bir şairin sanat gücüne gösterge olarak kabul edildiğini açıkça ortaya koymaktadır.
Bazı terciibentlerin bazı kısımları, özellikle her bent sonunda aynen tekrarlanan "vasıta beyiti", şiir okurlar tarafından o kadar beğenilmiştir ki bu beyitler Osmanlı kültüründe birer "vecize" niteliği kazanmışlardır. Bu vecize niteliğini kazanan vasıta beyitine bir örnek Şeyh Galip'in iyi bilinen terciibentinde bulunan şu vasıta beyitidir:
Hoşça bak zâtına kim zubde-i âlemsin sen
Merdum-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen
Yine Ziya Paşa'nın terciibendinde bulunan şu vasıta beyiti gayet tanınmış ve bir vecize şeklini almıştır:
Subhâne men tehayyere fî sun‘ihi’l-ukūl
Subhâne men bi-kudretihî yu‘çizu’l-fuhûl
Günümüz Türkçesi ile:
En mükemmel şekilde yarattıklarıyla akıl sahiplerini hayrette bırakan Allah’ın yüce sanını tesbih ederim
Kudretiyle seçkin ilim adamlarını bile acze düşüren Allah’ın yüce sanını tesbih ederim
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h Uzun, Mustafa, (2010) "Terciibend", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. ç.31 say. 487-489 Online: [1]
- ^ a b c Yavuz, İbrahim (2006) Türk Edebiyatında Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bendler (XVII-XIX. yy.)", Yüksek lisans tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ^ a b c d Recai Yıldız, (1996) "Türk Edebiyatında Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bendler (XIII-XVI. yy.)", Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
- ^ Aruz kalıpları ve "bahirleri" için bakınız [][][][]
Dış kaynaklar
- Pala, İskender (1999 27.bas. 2016), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul:Kapı Yayınları, , Sayfa:390-391
- Dilçin, Cem (1983) Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları
- İpekten, Haluk (1994, 14.bas.2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri ve Arûz, İstanbul:Dergah Yayınları,
- Muallim Nâci, (haz. M. A. Yekta Saraç), (2004) Edebiyat Terimleri: Istılahât-ı Edebiyye, İstanbul:
- Tural, Sadık Kemal (ed.) (2001, 2003, 2004, 2005, 2006), Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü 5 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ISBN 3990000025722
Dış bağlantılar
- Uzun, Mustafa, (2010) "Terciibend", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.31 say. 487-489 Online: [2]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Terci i bent Arap Iran ve Turk edebiyatlarinda bentlerden olusturulan bir nazim sekli Tarihsel gelisimi yapisi ve icerigiLugat anlami olarak Terci i sozcugu tekrar etmek geri cevirmek olup bent sozcugu ise Farsca Baglama manasina gelir Edebiyat alanindan Baglanan birimler Bent adi verilen manzum metin parcalaridir Turkce divan edebiyati nda terciibentte bentler Terci i Hane veya kisa olarak Hane olarak adlandirilir Her bent hane sonunda Vasita veya Bendiyye olarak adlandiran bir ara beyit bulunmaktadir Bu Vasita ara beyit Terci i Bent de surekli aynen tekrarlanan bir beyit seklindedir Terci i Bentte vasita beyiti aynen tekrarlandigi icin konular arasinda uyum olmak zorundadir Dolayisiyla terciibentte konu butunlugu vardir Terciibent kisaca tanimlamasi soyle verilebilir uyaklari gazel biciminde duzenlenmis kalemdari ali osmaniye adi verilen 100 200 beyitlik siir parcalarinin genellikle 2 12 hane vasita denen beyit ile birbirine baglanmasindan olusan bir nazim bicimidir Arapca edebiyatta terciibent nazim sekli pek az kullanilmistir ve onemli bir nazim turu sayilmamaktadir Fars edebiyatinda terciibent nazim sekli IX ve X yuzyillarda Samaniler doneminde ortaya cikmistir Gazneliler donemi olan X ve XI yuzyil doneminde ise Farsca edebiyatinda terciibent in musammat sekli daha cok kullanilmistir Fakat bu iki nazim sekli ve kullanilma donemi yakinliklari dolayisiyla yakinliklari ve ayriliklarini ele alip analiz etmek gayet girift bir konudur Turkce divan edebiyati nda terciibent ornekleri XIV yuzyilin ikinci yarisindan beri hazirlanmaya baslanmistir Elimizdeki nazim metinlerinde en eski Turkce terciibent ornekleri Ahmedi o 1412 ve Nesimi o 1417 eserlerinde bulunmaktadir Turkce divan edebiyatinda XIV yuzyildan baslangicindan XVII yuzyila kadar yazilan terciibent sayisinin Yildiz a gore 93 oldugu ve Yavuz a gore 53 oldugu bildirilmistir Terciibent yazan sair sayisi ise 71 olarak verilmistir Terciibent cogunlukla siirin metinde isledigi konusunu aciklayan baslik alir ornegin mersiye i tercibent gibi Terciibentler genellikle divanlarda kasideler bolumunden sonra bulunur ve bu bolum basligi terciat oluur Terciibentlerde mahlas genellikle son bentte yer alir ama az sayida terciibentte mahlas bulunmaz Bent sayisi ve bentlerdeki beyit sayisi terciibent ve terkib i bentl icin aynidir Terciibentlerin bent hane sayisi cok kere 5 10 arasinda degisken olup daha az sayida bentli ornegin XVII yuzyilda Fasih Ahmed Dede nin 2 bentli eseri veya daha cok sayda haneli ornegin XVIII yuzyil Ayintabli Avni nin 22 bentli terciibentler de vardir Bu seklin en taninmis ornegini veren Ziya Pasa nin terciibenti 12 haneden olusmakta ve her hanede vasita beyiti ile birlikte 11 beyit bulunmaktadir Terciibentin her bentinde bulunan beyit sayisi da cok kere 5 10 beyit arasinda olur Bir terciibenin yapisi vasita beyitinin uyaklanmasi tarzina gore soyle verilebilir aa xa xa xa xa hane veya bend bb bendiyye cc xc xc xc xc hane veya bend bb bendiyye ee xe xe xe xe hane veya bend bb bendiyye vb veya aa aa aa aa aa hane veya bend bb bendiyye cc cc cc cc cc hane veya bend bb bendiyye ee ee ee ee ee hane veya bend bb bendiyye vb Terciibent kisimlari bentleri olan haneler icindeki uyaklanmasi cok ornekte gazel uyaklanmasi tarzindadir Lakin her hanenin kendi icindeki misralarin mesnevi tarzinda uyaklandigi terciibent ornekleri de bulunmaktadir Bu sekilde bent icinde mesnevi tarzinda uyaklanmaya Farsca edebiyatta terci bend i musammat adi verilmektedir Terciibendler kullanilan vezin kaliplari cok kere bahr i remel adi verilen bahir e ait olan su birkac aruz kaliplaridir Feilatun feilatun feilatun feilun veya Failatun failatun failatun failun veya Feilatun mefailun feilun Terciiibentlerde ele alinan konular soyut olarak tasavvuf i sorunlar Allah in gucu evrenin sonsuzlugu insanin aciz olmasi insan hayatinin zorlugu dunyadan ve felekten sikayet ve varlik yokluk ve olum gibi felsefi dusuncelerdir Bu konular divan edebiyati nazim sekileri olan tevhid munacaat naat methiye mersiye adi verilen nazim sekilleri de ayni ana konulari islerler Terciibent ve terkibibent Turkce divan edebiyatinda sairlerin sanat kudretlerini ortaya koyduklari bir nazim sekli olarak kabul edilmistir Boylece bir terciibent yazma ve diger bir veya birkac sairin buna nazire yazmasi ilk terciibenti yazan sairin sanat gostermesi olarak gorulmektedir Bu tutum bazi sair tezkirelerinde bir sairin sanat gucu aciklanmakta iken Oyle bir terci kaleme almistir ki Rum da buna kimse nazire yazmamistir seklindeki kayitlar gorulmesi ile bir terciibent yazmanin ve ona digerleri tarafindan nazire yazilmasinin bir sairin sanat gucune gosterge olarak kabul edildigini acikca ortaya koymaktadir Bazi terciibentlerin bazi kisimlari ozellikle her bent sonunda aynen tekrarlanan vasita beyiti siir okurlar tarafindan o kadar begenilmistir ki bu beyitler Osmanli kulturunde birer vecize niteligi kazanmislardir Bu vecize niteligini kazanan vasita beyitine bir ornek Seyh Galip in iyi bilinen terciibentinde bulunan su vasita beyitidir Hosca bak zatina kim zubde i alemsin sen Merdum i dide i ekvan olan ademsin sen Yine Ziya Pasa nin terciibendinde bulunan su vasita beyiti gayet taninmis ve bir vecize seklini almistir Subhane men tehayyere fi sun ihi l ukul Subhane men bi kudretihi yu cizu l fuhul Gunumuz Turkcesi ile En mukemmel sekilde yarattiklariyla akil sahiplerini hayrette birakan Allah in yuce sanini tesbih ederim Kudretiyle seckin ilim adamlarini bile acze dusuren Allah in yuce sanini tesbih ederimAyrica bakinizTerkibibentKaynakca a b c d e f g h Uzun Mustafa 2010 Terciibend Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 31 say 487 489 Online 1 a b c Yavuz Ibrahim 2006 Turk Edebiyatinda Terkib i Bend ve Terci i Bendler XVII XIX yy Yuksek lisans tezi Mugla Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu a b c d Recai Yildiz 1996 Turk Edebiyatinda Terkib i Bend ve Terci i Bendler XIII XVI yy Yuksek lisans tezi Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Aruz kaliplari ve bahirleri icin bakiniz olu kirik baglanti olu kirik baglanti olu kirik baglanti olu kirik baglanti Dis kaynaklarPala Iskender 1999 27 bas 2016 Ansiklopedik Divan Siiri Sozlugu Istanbul Kapi Yayinlari ISBN 9758950218 Sayfa 390 391 Dilcin Cem 1983 Orneklerle Turk Siir Bilgisi Ankara Turk Dil Kurumu Yayinlari ISBN 9789751604897 Ipekten Haluk 1994 14 bas 2011 Eski Turk Edebiyati Nazim sekilleri ve Aruz Istanbul Dergah Yayinlari ISBN 9759953539 Muallim Naci haz M A Yekta Sarac 2004 Edebiyat Terimleri Istilahat i Edebiyye Istanbul Tural Sadik Kemal ed 2001 2003 2004 2005 2006 Turk Dunyasi Edebiyat Terimleri ve Kavramlari Ansiklopedik Sozlugu 5 Cilt Ataturk Kultur Merkezi Yayinlari ISBN 3990000025722Dis baglantilarUzun Mustafa 2010 Terciibend Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 31 say 487 489 Online 2