Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Mayıs 2021) |
Paranoya, aşırı endişe veya korkuyla karakterize edilen, sıkça mantıksız kuruntularla bilinen bir rahatsızlıktır. Kelime Yunanca'da, "παράνοια" (paranous) "düpedüz delilik" anlamına gelir (para = dışarıda; nous = akıl, aklını kaçırma) ve terim geçmişte kuruntu, delirme durumlarını ifade etmek için kullanılmıştır.
Paranoya çoğu zaman şizofreni gibi iç içedir. Bununla birlikte seyrek olarak, paranoyak kişilik bozukluğu gibi psikotik olmayan diğer durumlarda da gözlenebilir.
Paranoya, bireyin herhangi bir olay karşısında olayın oluşumundan farklı olarak gelişebileceğini kendi içerisinde canlandırma yolu ile öne sürdüğü ve sınırsız sayıda çeşitlendirebileceği hayal ürünlerinin tümüdür.
Halk arasında paranoya deyimi, genellikle bir şahsın çevresindekiler hakkında aşırı şüpheciliğini tanımlamak için kullanılır. Böyle bir kişiye yapılan tavsiyeler, iyi niyetli bile olsa, o kişi tarafından kötü niyetle yapılmış olarak algılanır. Başkalarının kendisi hakkında komplo yaptığı kuruntusuna kapılabilir, kendilerine veya mülklerine karşı bir tehdit olduğu endişesi içine düşer. Bu düşünceler kişiye büyük rahatsızlık verir. Çevresindekiler de bu durumdan rahatsız olur.
Paranoya kişiye hiç ummadığı anda rahatsızlık vererek kuruntularının gerçekleşeceği düşüncesiyle daima sıkıntı yaşatır.
Belirtiler
Paranoyanın yaygın bir belirtisi, yükleme yanlılığıdır. Bu bireyler tipik olarak önyargılı bir gerçeklik algısına sahiptir ve genellikle daha düşmanca inançlar sergiler.
Paranoyak bir kişi, bir başkasının tesadüfi davranışını kasıtlı veya tehditkarmış gibi görebilir. Klinik olmayan bir paranoyak popülasyon üzerinde yapılan bir araştırma, güçsüz ve depresif hissetmenin, kendini soyutlamanın ve aktivitelerden vazgeçmenin, daha sık paranoya sergileyenlerle ilişkilendirilebilecek özellikler olduğunu buldu.
Bazı bilim adamları, paranoyanın erotik, zulmedici, münakaşalı ve yüceltilmiş gibi çeşitli semptomları için farklı alt tipler oluşturmuşlardır. Paranoyanın şüpheli ve zahmetli kişilik özelliklerinden dolayı, paranoyası olan birinin kişilerarası ilişkilerde başarılı olması pek olası değildir. En yaygın olarak paranoyak bireyler tek bir sahip olma eğilimindedir.
Bazı araştırmalara göre paranoya için bir hiyerarşi var. Hiyerarşinin en tepesindeki en az yaygın paranoya türleri, daha ciddi tehditler içerenler olacaktır. Sosyal kaygı, en sık görülen paranoya düzeyi olarak bu hiyerarşinin en altındadır.
Tarihçe
Psikiyatrist Emil Kraepelin, en önemli veya yegâne belirtinin kuruntulu inançlar olduğu ruhsal hastalıkları tanımlamak için, "paranoya" terimini kullanmıştır. Terimin kati kullanımı zaman içinde değişmiştir. Kraepelin'in tanımlaması günümüzde genel olarak terkedilmiştir. Psikiyatristler tarafından günümüzdeki kullanımıyla paranoya; kişinin kendisine yönelik (benmerkezli) herhangi bir kuruntuyu işaret etmek için kullanılır. Daha belirli olarak, eziyet korkusuna yol açan bir kuruntuya işaret etmek için kullanılır. Bundan dolayı psikiyatrik kullanım değişebilir.
Kraeplin bu köke, kuruntusal inanışları da ekleyerek kendi tanımlamasını geliştirmiştir. Kraeplin'in yaptığı paranoya tanımlamasında kuruntulu inanışın ne olduğunun önemi yoktur, herhangi bir kuruntulu inanış paranoya olarak sınıflandırılabilir.
Psikiyatride paranoya
Emil Kraepelin akıl hastalıklarının değişik biçimlerini sınıflandırdığı çalışmasında, kuruntunun olduğu fakat akli yeteneklerde herhangi bir kötüye gidişin görülmediği durumu tanımlamak için tek paranoya terimini kullanmıştır. Bu tanımda diğer şizofrenik bulgular bulunmamaktadır.
Kuruntuların belirgin olduğu şizofreni biçimi için terimi kullanılır. Bu tanımlamada, kuruntuların hastaya rahatsızlık verip vermediği dikkate alınmaz. Yani hasta kuruntuları ile uyum içinde olsa bile paranoyak şizofreni tanısı alabilir.
Ancak son dönemlerde kişideki kuruntuların rahatsızlık verici olması kavramı tekrar önem kazanmıştır. Özellikle iki ana nokta üzerinde durulmaya başlanmıştır:
- Kişinin kuruntuları nedeniyle kendisine zarar verecek davranışlarda bulunması veya bulunma tehlikesinin olması,
- Kişinin kuruntuları nedeniyle başkalarına zarar verecek davranışlarda bulunması veya bulunma tehlikesinin olması.
Paranoyak kuruntular arasında; kişinin takip edildiği, elektronik araçlarla gözlendiği, yiyecek veya içeceklerinin zehirlendiği, önemli biri veya tanınmış bir kişilik tarafından uzaktan sevildiği (erotomani) gibi kuruntular bulunabilmektedir.
Kaynakça
Bibliyografya
- Bentall, R.P.; Taylor, J.L. (2006). "Psychological Processes and Paranoia: Implications for Forensic Behavioural Science". Behavioral Sciences and the Law. 24 (3): 277-294. doi:10.1002/bsl.718. (PMID) 16773623.
- Freeman, D.; Garety, P.A.; Bebbington, P.E.; Smith, B.; Rollinson, R.; Fowler, D.; Kuipers, E.; Ray, K.; Dunn, G. (2005). "Psychological investigation of the structure of paranoia in a non-clinical population". The British Journal of Psychiatry. 186 (5): 427-435. doi:10.1192/bjp.186.5.427. (PMID) 15863749.
- Deutsch, Albert; Fishman, Helen, (Ed.) (1963). "Paranoia". The encyclopedia of mental health, Vol IV. The Encyclopedia of Mental Health. IV. New York, NY: Franklin Watts. ss. 1407-1420. doi:10.1037/11547-024. Erişim tarihi: 4 Nisan 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin alakali konuda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Mayis 2021 Paranoya asiri endise veya korkuyla karakterize edilen sikca mantiksiz kuruntularla bilinen bir rahatsizliktir Kelime Yunanca da paranoia paranous dupeduz delilik anlamina gelir para disarida nous akil aklini kacirma ve terim gecmiste kuruntu delirme durumlarini ifade etmek icin kullanilmistir Paranoya cogu zaman sizofreni gibi ic icedir Bununla birlikte seyrek olarak paranoyak kisilik bozuklugu gibi psikotik olmayan diger durumlarda da gozlenebilir Paranoya bireyin herhangi bir olay karsisinda olayin olusumundan farkli olarak gelisebilecegini kendi icerisinde canlandirma yolu ile one surdugu ve sinirsiz sayida cesitlendirebilecegi hayal urunlerinin tumudur Halk arasinda paranoya deyimi genellikle bir sahsin cevresindekiler hakkinda asiri supheciligini tanimlamak icin kullanilir Boyle bir kisiye yapilan tavsiyeler iyi niyetli bile olsa o kisi tarafindan kotu niyetle yapilmis olarak algilanir Baskalarinin kendisi hakkinda komplo yaptigi kuruntusuna kapilabilir kendilerine veya mulklerine karsi bir tehdit oldugu endisesi icine duser Bu dusunceler kisiye buyuk rahatsizlik verir Cevresindekiler de bu durumdan rahatsiz olur Paranoya kisiye hic ummadigi anda rahatsizlik vererek kuruntularinin gerceklesecegi dusuncesiyle daima sikinti yasatir BelirtilerParanoyanin yaygin bir belirtisi yukleme yanliligidir Bu bireyler tipik olarak onyargili bir gerceklik algisina sahiptir ve genellikle daha dusmanca inanclar sergiler Paranoyak bir kisi bir baskasinin tesadufi davranisini kasitli veya tehditkarmis gibi gorebilir Klinik olmayan bir paranoyak populasyon uzerinde yapilan bir arastirma gucsuz ve depresif hissetmenin kendini soyutlamanin ve aktivitelerden vazgecmenin daha sik paranoya sergileyenlerle iliskilendirilebilecek ozellikler oldugunu buldu Bazi bilim adamlari paranoyanin erotik zulmedici munakasali ve yuceltilmis gibi cesitli semptomlari icin farkli alt tipler olusturmuslardir Paranoyanin supheli ve zahmetli kisilik ozelliklerinden dolayi paranoyasi olan birinin kisilerarasi iliskilerde basarili olmasi pek olasi degildir En yaygin olarak paranoyak bireyler tek bir sahip olma egilimindedir Bazi arastirmalara gore paranoya icin bir hiyerarsi var Hiyerarsinin en tepesindeki en az yaygin paranoya turleri daha ciddi tehditler icerenler olacaktir Sosyal kaygi en sik gorulen paranoya duzeyi olarak bu hiyerarsinin en altindadir TarihcePsikiyatrist Emil Kraepelin en onemli veya yegane belirtinin kuruntulu inanclar oldugu ruhsal hastaliklari tanimlamak icin paranoya terimini kullanmistir Terimin kati kullanimi zaman icinde degismistir Kraepelin in tanimlamasi gunumuzde genel olarak terkedilmistir Psikiyatristler tarafindan gunumuzdeki kullanimiyla paranoya kisinin kendisine yonelik benmerkezli herhangi bir kuruntuyu isaret etmek icin kullanilir Daha belirli olarak eziyet korkusuna yol acan bir kuruntuya isaret etmek icin kullanilir Bundan dolayi psikiyatrik kullanim degisebilir Kraeplin bu koke kuruntusal inanislari da ekleyerek kendi tanimlamasini gelistirmistir Kraeplin in yaptigi paranoya tanimlamasinda kuruntulu inanisin ne oldugunun onemi yoktur herhangi bir kuruntulu inanis paranoya olarak siniflandirilabilir Psikiyatride paranoyaEmil Kraepelin akil hastaliklarinin degisik bicimlerini siniflandirdigi calismasinda kuruntunun oldugu fakat akli yeteneklerde herhangi bir kotuye gidisin gorulmedigi durumu tanimlamak icin tek paranoya terimini kullanmistir Bu tanimda diger sizofrenik bulgular bulunmamaktadir Kuruntularin belirgin oldugu sizofreni bicimi icin terimi kullanilir Bu tanimlamada kuruntularin hastaya rahatsizlik verip vermedigi dikkate alinmaz Yani hasta kuruntulari ile uyum icinde olsa bile paranoyak sizofreni tanisi alabilir Ancak son donemlerde kisideki kuruntularin rahatsizlik verici olmasi kavrami tekrar onem kazanmistir Ozellikle iki ana nokta uzerinde durulmaya baslanmistir Kisinin kuruntulari nedeniyle kendisine zarar verecek davranislarda bulunmasi veya bulunma tehlikesinin olmasi Kisinin kuruntulari nedeniyle baskalarina zarar verecek davranislarda bulunmasi veya bulunma tehlikesinin olmasi Paranoyak kuruntular arasinda kisinin takip edildigi elektronik araclarla gozlendigi yiyecek veya iceceklerinin zehirlendigi onemli biri veya taninmis bir kisilik tarafindan uzaktan sevildigi erotomani gibi kuruntular bulunabilmektedir Kaynakca Bentall and Taylor 2006 p 289 Freeman et al 2005 Deutsch and Fishman p 1414 1415 Deutch and Fishman 1963 p 1416 Freeman et al 2005 p 433BibliyografyaBentall R P Taylor J L 2006 Psychological Processes and Paranoia Implications for Forensic Behavioural Science Behavioral Sciences and the Law 24 3 277 294 doi 10 1002 bsl 718 PMID 16773623 Freeman D Garety P A Bebbington P E Smith B Rollinson R Fowler D Kuipers E Ray K Dunn G 2005 Psychological investigation of the structure of paranoia in a non clinical population The British Journal of Psychiatry 186 5 427 435 doi 10 1192 bjp 186 5 427 PMID 15863749 Deutsch Albert Fishman Helen Ed 1963 Paranoia The encyclopedia of mental health Vol IV The Encyclopedia of Mental Health IV New York NY Franklin Watts ss 1407 1420 doi 10 1037 11547 024 Erisim tarihi 4 Nisan 2014