Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Divan, Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetim sistemi içinde köy ile nahiye arasında kalan idarî ve malî bir birimin adıdır. Günümüzde divan terimi bir coğrafya terimi olarak farklı bir anlam kazanmıştır, köyden daha küçük, dağınık bazı yerleşim birimleri için kullanılır.
Çeşitli tanımlamalar
Divanla ilgili yapılan tanımlar şu şekilde sıralanabilir: “Osmanlı Devletinde birkaç köyden müteşekkil küçük bir idari birlik”, “Osmanlı yönetim terminolojisinde en küçük birimi temsil eden nahiyelerin yerel adı”, “Anadolu beylikleri ve Osmanlıların ilk dönemlerinde, köylerden meydana gelen idari birim”, “bir kısım köylerin bir arada ve maruf bir merkez etrafında idari ve kazai birlik oluşturması”, “küçük iskan yerlerinden teşekkül eden bir mali-vergi bütünlüğü”, ”bir araya gelmiş köylerin ‘idarî ve kazaî birlik oluşturması”, "Batı Karadeniz Bölgesinin bir veya birkaç evlik küçük gruplar halinde ormanlara dağılmış ve her 50-60 tanesi bir kariye (köy) itibarıyla evvelce bir divana, bugün bir muhtarlığa bağlı köy haneleri”, “Kuzey Anadolu’da, Samsun, Bolu, İstanbul üçgeni içinde kalan sahada bulunabilen ve kendisine has bir idari sistemin meydana getirdiği köy-altı iskan şekli”, “Osmanlı döneminde bazı yörelerde (Samsun-Bolu-İstanbul- üçgeni) dağınık halde bulunan köy yerleşmeleriyle irtibat kurmak ve vergi toplamada kolaylık sağlamak maksadıyla bir ünite içerisinde yer alan köy yerleşmeleri değişik sayılarda (üçerli, beşerli, onarlı) gruplanmasıyla oluşan idari birim”dir.
Tarih
XVI. yüzyıla ait olan tahrir defterlerinde yapılan taramalar neticesinde divanların Osmanlı klasik döneminde de var olduğu ve özellikle Batı Karadeniz’de Bolu Sancağı ‘nda (235 divan) yoğunlaştığı görülmektedir. Bolu Sancağı’ndan sonra divanlar, Çorumlu Sancağı (7 divan), Kengırı Sancağı (5 divan), Sivas-Tokat Sancağı (5 divan), Kastamonu Sancağı (3 divan), Bayburd Sancağı (1 divan) şeklinde sıralanmaktadır. Burada divan olarak kaydedilen merkezlere bağlı olarak, köylerin de kaydedildiği görülmüştür. Dolayısıyla tahrir kayıtlarından divanların kaza (bazı yerlerde idari bölünüşte kaza yerine nahiye kullanılmıştır ki bu durumlarda ise nahiye) ile köy arasında fonksiyonel amaçlar ile oluşturulmuş idari bir birim olduğu anlaşılmaktadır. Ahmet Vefik Paşa’nın Lehçe-i Osmanî’sinde divan şöyle tanımlanmıştır: "Karadeniz sahilinde, ekseri Bolu ve Canik sancaklarında, ahali köy köy oturmayıp, haneler müteferrik (ayrı ayrı) olduğundan 50 yahut 100 hane bir kariye (köy) itibarıyla kayıd olunup, bunlara vergileri bir divan pusulası ile tevzi olunur (dağıtılır)."
Divanlar Batı Karadeniz Bölümü’nde, bu sahaya has topografik faktörlerin bir sonucu olarak dağınık küçük köylerin bir merkez etrafında toplulaştırılması amacıyla oluşturulmuş bir idari sistemdir. XV. ve XVI. yüzyıla ait olan tahrir defterlerine göre özellikle Batı Karadeniz’de Bolu ve Zonguldak çevresinde yoğunlaşan divanlar, Beylikler Dönemi’nde (Çobanoğulları (1277-1309), Candaroğulları (1383-1462), İsfendiyaroğulları (1292-1383/1462) devrinde ortaya çıkmıştır. Beylikler dönemininde vergi toplamayı ve yönetimi kolaylaştırmak için oluşturulduğu anlaşılan divanlar, Osmanlı egemenliğine girdikten sonra da kullanılmaya devam edilmiştir.
Osmanlı idari birimlerinden Niyâbet (nahiye), divanlardan oluşmaktaydı. Divan ile bölük terimi eş anlamlıdır. Divanların başında bir divanbaşı bulunurdu. Tahrir defterlerinde divanlardan bahis 16. yüzyılın başlarına kadar gitmektedir. Kayıtlarda Divanlardan özellikle Batı Karadeniz vilayetlerinde olduğu anlaşılmaktadır. Divan, dağınık halde bulunan köylerin bir araya gelmeleriyle oluşan bir idari birimdi. Amaç onlarla kolay irtibat kurulması ve vergi toplanmasında kolaylık sağlamaktı. Edebiyatta bir şiirler kümesine divan dendiği gibi, idari bağlamda bir köyler kümesine de divan deniyordu.
Osmanlı döneminde göçmenlere eğimli arazilerde veya ormanlık alanların içlerinde ve kenarlarından toprak verildiğinde bu yerleşimler geniş arazili ve biribirinden mesafeli olarak verildiği için, bunlar geleneksel köyler şeklinde değil, divan adı verilen idari ve mali bir birlik olarak örgütlenmişlerdi. Eskiden divan olan yerleşim birimlerinin büyük bölümü Cumhuriyetten sonra idari yapısının değişmesi sonucu köylere dönüşmüş, geri kalan, köylere ait olamayacak kadar dağınık ve düşük nüfuslu olanların halkı ise geleneklerini sürdürerek yerleşmelerine 'divan' demeye devam etmişlerdir. Zaman içinde divanlar içindeki yerleşim çekirdekleri oğul vererek büyümüş, bir kısmı mahalle, bir kısmı köy haline gelmiştir. Cumhuriyet döneminde köyler yeniden örgütlenince eskiden divanları oluşturan bu yerleşimlerden birkaçı birer muhtarlık haline getirilmiştir.
Coğrafya terimi olarak
Tarihçilerin divan terimi ile coğrafyacılarınki farklıdır. Osmanlı devrinde köy ile nahiye arasında bir yerleşim yeri olan divan, günümüzde tek başına muhtarlık olamayacak kadar küçük olan birkaç mahallenin bir muhtarlık altında toplanıp köy yapıldığı yerleşme tipinin adıdır. (bu türden diğer terimler arasında çiftlik, mezra, mahalle sayılabilir). Günümüzde Türkiye'nin idari birimleri arasında divan adını taşıyan yerleşmeler resmen yoktur. Bu adı taşıyan yerler aslında bir muhtarlık alanı içinde yer alan sürekli yerleşmelerdir (köy veya mahalle). Tipik olarak her divan birkaç ev ve onların ağıl, ahır ve kümeslerinden oluşur. Bu yerleşimler genelde köy olamayacak kadar az nüfusludur.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Cevdet Yılmaz (2010). "Türkiye de Tarihçiler ve Coğrafyacılar Tarafından Farklı Anlamlarda Kullanılan Bir Terim : Divan". International Journal of History. Cilt 2. ss. 273-309.[]
- ^ a b Ali Özçağlar. (PDF). Coğrafi Bilimler Dergisi. Cilt 3. ss. 1-25. 9 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2011.
- ^ Nezih Varcan. Yerel Yönetimler. Anadolu Üniversitesi. s. 245. ISBN .
Konuyla ilgili yayınlar
- İlker Yiğit, 2013. "Divan". Gümüşçü, O. ve Yiğit, İ. 2011. "Batı Karadeniz Bölümünde Divanlar", Kuzey Anadolu'da Beylikler Dönemi Sempozyumu, 3-8 Ekim 2011 Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bildiriler Kitabı s. 388-406
- Kenan Ziya TAŞ, Tapu Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Bolu Sancağı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, 1993, s. 87
- Masuroğlu, Mecdud, (Tarihsiz), “Divan”, MEB. İA, C. 3, s. 596
- Cengiz Orhonlu,“Divan: A Historical Term in the Settlement Geography of Turkey”, Disputationes ad:Montium Vocabula VIII/4, (10. International Congress Of Onomastic Sciences), Wien, 1969, s. 89-93
- Özçağlar Ali, Coğrafyaya Giriş, Hilmi Usta Matbaacılık. Ankara 2006, s. 85
- Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları İstanbul, 1993, c. I s. 457
- Redhouse, J. W. Turkish and English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, s. 940-941
- Tanoğlu Ali, “İskân Coğrafyası, Esas Fikirler, Problemler ve Metod”, (Türkiyat Mecmuası, Cilt: XI'den ayrı basım), İstanbul, 1954, s.13
- Taş Kenan Ziya, “Bir İskan Şekli ve Birimi Olarak Divan” SDÜ, Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, Isparta, 1999, s. 191-201
- Tunçdilek Necdet, Türkiye İskan Coğrafyası Kır İskanı (Köy-altı İskan Şekilleri), İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967, s. 132-133
- Uzunçarşılı İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 1998
- Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, TTK Yayınları Ankara, 1991
- Yakupoğlu Cevdet, Batı Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi, Gazi Kitabevi, Ankara 2009
- Yediyıldız Bahaddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985, s. 44-46
Yılmaz Cevdet, “Türkiye’de Tarihçiler ve Coğrafyacılar Tarafından Farklı Anlamlarda Kullanılan Bir Terim: Divan”, History Studies, Volume 2/1 2010, s. 273-309.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Divan Osmanli Imparatorlugu nun yonetim sistemi icinde koy ile nahiye arasinda kalan idari ve mali bir birimin adidir Gunumuzde divan terimi bir cografya terimi olarak farkli bir anlam kazanmistir koyden daha kucuk daginik bazi yerlesim birimleri icin kullanilir Cesitli tanimlamalarDivanla ilgili yapilan tanimlar su sekilde siralanabilir Osmanli Devletinde birkac koyden mutesekkil kucuk bir idari birlik Osmanli yonetim terminolojisinde en kucuk birimi temsil eden nahiyelerin yerel adi Anadolu beylikleri ve Osmanlilarin ilk donemlerinde koylerden meydana gelen idari birim bir kisim koylerin bir arada ve maruf bir merkez etrafinda idari ve kazai birlik olusturmasi kucuk iskan yerlerinden tesekkul eden bir mali vergi butunlugu bir araya gelmis koylerin idari ve kazai birlik olusturmasi Bati Karadeniz Bolgesinin bir veya birkac evlik kucuk gruplar halinde ormanlara dagilmis ve her 50 60 tanesi bir kariye koy itibariyla evvelce bir divana bugun bir muhtarliga bagli koy haneleri Kuzey Anadolu da Samsun Bolu Istanbul ucgeni icinde kalan sahada bulunabilen ve kendisine has bir idari sistemin meydana getirdigi koy alti iskan sekli Osmanli doneminde bazi yorelerde Samsun Bolu Istanbul ucgeni daginik halde bulunan koy yerlesmeleriyle irtibat kurmak ve vergi toplamada kolaylik saglamak maksadiyla bir unite icerisinde yer alan koy yerlesmeleri degisik sayilarda ucerli beserli onarli gruplanmasiyla olusan idari birim dir TarihXVI yuzyila ait olan tahrir defterlerinde yapilan taramalar neticesinde divanlarin Osmanli klasik doneminde de var oldugu ve ozellikle Bati Karadeniz de Bolu Sancagi nda 235 divan yogunlastigi gorulmektedir Bolu Sancagi ndan sonra divanlar Corumlu Sancagi 7 divan Kengiri Sancagi 5 divan Sivas Tokat Sancagi 5 divan Kastamonu Sancagi 3 divan Bayburd Sancagi 1 divan seklinde siralanmaktadir Burada divan olarak kaydedilen merkezlere bagli olarak koylerin de kaydedildigi gorulmustur Dolayisiyla tahrir kayitlarindan divanlarin kaza bazi yerlerde idari bolunuste kaza yerine nahiye kullanilmistir ki bu durumlarda ise nahiye ile koy arasinda fonksiyonel amaclar ile olusturulmus idari bir birim oldugu anlasilmaktadir Ahmet Vefik Pasa nin Lehce i Osmani sinde divan soyle tanimlanmistir Karadeniz sahilinde ekseri Bolu ve Canik sancaklarinda ahali koy koy oturmayip haneler muteferrik ayri ayri oldugundan 50 yahut 100 hane bir kariye koy itibariyla kayid olunup bunlara vergileri bir divan pusulasi ile tevzi olunur dagitilir Divanlar Bati Karadeniz Bolumu nde bu sahaya has topografik faktorlerin bir sonucu olarak daginik kucuk koylerin bir merkez etrafinda toplulastirilmasi amaciyla olusturulmus bir idari sistemdir XV ve XVI yuzyila ait olan tahrir defterlerine gore ozellikle Bati Karadeniz de Bolu ve Zonguldak cevresinde yogunlasan divanlar Beylikler Donemi nde Cobanogullari 1277 1309 Candarogullari 1383 1462 Isfendiyarogullari 1292 1383 1462 devrinde ortaya cikmistir Beylikler donemininde vergi toplamayi ve yonetimi kolaylastirmak icin olusturuldugu anlasilan divanlar Osmanli egemenligine girdikten sonra da kullanilmaya devam edilmistir Osmanli idari birimlerinden Niyabet nahiye divanlardan olusmaktaydi Divan ile boluk terimi es anlamlidir Divanlarin basinda bir divanbasi bulunurdu Tahrir defterlerinde divanlardan bahis 16 yuzyilin baslarina kadar gitmektedir Kayitlarda Divanlardan ozellikle Bati Karadeniz vilayetlerinde oldugu anlasilmaktadir Divan daginik halde bulunan koylerin bir araya gelmeleriyle olusan bir idari birimdi Amac onlarla kolay irtibat kurulmasi ve vergi toplanmasinda kolaylik saglamakti Edebiyatta bir siirler kumesine divan dendigi gibi idari baglamda bir koyler kumesine de divan deniyordu Osmanli doneminde gocmenlere egimli arazilerde veya ormanlik alanlarin iclerinde ve kenarlarindan toprak verildiginde bu yerlesimler genis arazili ve biribirinden mesafeli olarak verildigi icin bunlar geleneksel koyler seklinde degil divan adi verilen idari ve mali bir birlik olarak orgutlenmislerdi Eskiden divan olan yerlesim birimlerinin buyuk bolumu Cumhuriyetten sonra idari yapisinin degismesi sonucu koylere donusmus geri kalan koylere ait olamayacak kadar daginik ve dusuk nufuslu olanlarin halki ise geleneklerini surdurerek yerlesmelerine divan demeye devam etmislerdir Zaman icinde divanlar icindeki yerlesim cekirdekleri ogul vererek buyumus bir kismi mahalle bir kismi koy haline gelmistir Cumhuriyet doneminde koyler yeniden orgutlenince eskiden divanlari olusturan bu yerlesimlerden birkaci birer muhtarlik haline getirilmistir Cografya terimi olarakTarihcilerin divan terimi ile cografyacilarinki farklidir Osmanli devrinde koy ile nahiye arasinda bir yerlesim yeri olan divan gunumuzde tek basina muhtarlik olamayacak kadar kucuk olan birkac mahallenin bir muhtarlik altinda toplanip koy yapildigi yerlesme tipinin adidir bu turden diger terimler arasinda ciftlik mezra mahalle sayilabilir Gunumuzde Turkiye nin idari birimleri arasinda divan adini tasiyan yerlesmeler resmen yoktur Bu adi tasiyan yerler aslinda bir muhtarlik alani icinde yer alan surekli yerlesmelerdir koy veya mahalle Tipik olarak her divan birkac ev ve onlarin agil ahir ve kumeslerinden olusur Bu yerlesimler genelde koy olamayacak kadar az nufusludur Kaynakca a b c d e f Cevdet Yilmaz 2010 Turkiye de Tarihciler ve Cografyacilar Tarafindan Farkli Anlamlarda Kullanilan Bir Terim Divan International Journal of History Cilt 2 ss 273 309 olu kirik baglanti a b Ali Ozcaglar PDF Cografi Bilimler Dergisi Cilt 3 ss 1 25 9 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 17 Ocak 2011 Nezih Varcan Yerel Yonetimler Anadolu Universitesi s 245 ISBN 9789750603624 Konuyla ilgili yayinlarIlker Yigit 2013 Divan Gumuscu O ve Yigit I 2011 Bati Karadeniz Bolumunde Divanlar Kuzey Anadolu da Beylikler Donemi Sempozyumu 3 8 Ekim 2011 Kastamonu Sinop Cankiri Bildiriler Kitabi s 388 406 Kenan Ziya TAS Tapu Tahrir Defterlerine Gore XVI Yuzyilda Bolu Sancagi Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Basilmamis Doktora Tezi 1993 s 87 Masuroglu Mecdud Tarihsiz Divan MEB IA C 3 s 596 Cengiz Orhonlu Divan A Historical Term in the Settlement Geography of Turkey Disputationes ad Montium Vocabula VIII 4 10 International Congress Of Onomastic Sciences Wien 1969 s 89 93 Ozcaglar Ali Cografyaya Giris Hilmi Usta Matbaacilik Ankara 2006 s 85 Pakalin Mehmet Zeki Osmanli Tarih Deyimleri ve Terimleri Sozlugu MEB Yayinlari Istanbul 1993 c I s 457 Redhouse J W Turkish and English Lexicon Cagri Yayinlari Istanbul 1992 s 940 941 Tanoglu Ali Iskan Cografyasi Esas Fikirler Problemler ve Metod Turkiyat Mecmuasi Cilt XI den ayri basim Istanbul 1954 s 13 Tas Kenan Ziya Bir Iskan Sekli ve Birimi Olarak Divan SDU Fen Edebiyat Fak Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 4 Isparta 1999 s 191 201 Tuncdilek Necdet Turkiye Iskan Cografyasi Kir Iskani Koy alti Iskan Sekilleri Istanbul Univ Edebiyat Fakultesi Yayinlari Istanbul 1967 s 132 133 Uzuncarsili Ismail Hakki Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri TTK Yayinlari Ankara 1998 Yasar Yucel Anadolu Beylikleri Hakkinda Arastirmalar I TTK Yayinlari Ankara 1991 Yakupoglu Cevdet Bati Anadolu nun Sosyo Ekonomik Tarihi Gazi Kitabevi Ankara 2009 Yediyildiz Bahaddin Ordu Kazasi Sosyal Tarihi 1455 1613 Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari Ankara 1985 s 44 46 Yilmaz Cevdet Turkiye de Tarihciler ve Cografyacilar Tarafindan Farkli Anlamlarda Kullanilan Bir Terim Divan History Studies Volume 2 1 2010 s 273 309